EL NUEVO TESTAMENTO DE NUESTRO SEÑOR ... - Scripture Earth

10 Te vina a kátúu tú'a hacha ja xíti yunu ondé yo'o. Te taká yunu já tú kúun ndele vála, xiti te kivi nuu ñú'un. 11 Ko. I'a vai ichi yata-rí, má'nu-ga kuu-ya vásá rúy.
2MB Größe 0 Downloads 1 vistas
EL NUEVO TESTAMENTO DE NUESTRO SEÑOR JESUCRISTO TESTAMENTO JAA MAA JITOꞌO-YO JESUCRISTO en el mixteco de San Miguel el Grande

La Liga Bíblica Las Sagradas Escrituras para Todos

El Nuevo Testamento en el mixteco de San Miguel el Grande

Tipografía Indígena 5C primera edición 1951 [mig] WBT versión electrónica 2010 Publicado por © WBT 2010

Se permite copiar, distribuir y comunicar públicamente esta obra bajo las siguientes condiciones: ‣ Reconocimiento. Reconozca a WBT los derechos que tiene en la impresión o distribución de esta obra, deslindándola de responsabilidad alguna por cualquier uso que se le de a la presente publicación. ‣ No comercial. No puede utilizar esta obra para fines lucrativos. ‣ Sin obras modificadas. No se puede alterar, transformar o generar una obra a partir de ésta.

Índice Mateo.......................................................................................1 Marcos...................................................................................52 Lucas......................................................................................84 Juan.....................................................................................138 Hechos.................................................................................177 Romanos..............................................................................229 1 Corintios...........................................................................251 2 Corintios...........................................................................271 Gálatas.................................................................................285 Efesios..................................................................................293 Filipenses.............................................................................300 Colosenses............................................................................306 1 Tesalonicenses..................................................................311 2 Tesalonicenses..................................................................316 1 Timoteo............................................................................319 2 Timoteo............................................................................325 Tito......................................................................................330 Filemón................................................................................333 Hebreos................................................................................335 Santiago...............................................................................351 1 Pedro................................................................................357 2 Pedro................................................................................363 1 Juan..................................................................................367 2 Juan..................................................................................373 3 Juan..................................................................................374 Judas...................................................................................376 Apocalípsis...........................................................................378

EL SANTO EVANGELIO SEGUN SAN MATEO

TUꞌUN VAꞌA NI CHAA SAN MATEO

1

jíín ñaní‑i, ná kua̱ngoyo fuerza‑i ñuu̱ Babilonia. 12 Te ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ já kuángoyo fuerza‑i ñuu̱ Babilonia, te Jeconías ni ̱ sáꞌa‑de Salatiel. Te Salatiel ni ̱ sáꞌa‑de Zorobabel. 13 Te Zorobabel ni ̱ sáꞌa‑de Abiud. Te Abiud ni ̱ sáꞌa‑de Eliaquim. Te Eliaquim ni ̱ sáꞌa‑de Azor. 14 Te Azor ni ̱ sáꞌa‑de Sadoc. Te Sadoc ni ̱ sáꞌa‑de Aquim. Te Aquim ni ̱ sáꞌa‑de Eliud. 15 Te Eliud ni ̱ sáꞌa‑de Eleazar. Te Eleazar ni ̱ sáꞌa‑de Matán. Te Matán ni ̱ sáꞌa‑de Jacob. 16 Te Jacob ni ̱ sáꞌa‑de José, yii María, ñaꞌan‑ún ni ̱ skáku‑ña Jesús, Iꞌa̱ nání Cristo. 17 Súan va̱i ta̱ká tata̱. Onde̱ Abraham te onde̱ David íó uxi ̱ kuu̱ n tatá. Te onde̱ David te onde̱ kua̱ngoyo fuerza‑i ñuu̱ Babilonia íó uxi ̱ kuu̱ n tatá. Te onde̱ kua̱ngoyo fuerza‑i ñuu̱ Babilonia te onde̱ ni ̱ kaku Cristo, suni íó uxi ̱ kuu̱ n tatá.

Lista ndasa va̱i tata̱ Jesucristo



 a̱ꞌá kúu lista ndasa va̱i tata̱ Y Jesucristo, se̱ꞌe David, se̱ꞌe Abraham. 2 Abraham ni ̱ sáꞌa‑de Isaac. Te Isaac ni ̱ sáꞌa‑de Jacob. Te Jacob ni ̱ sáꞌa‑de Judá jíín ñaní‑i. 3 Te Judá ni ̱ sáꞌa‑de Fares jíín Zara ni ̱ kaku chi ̱i Tamar. Te Fares ni ̱ sáꞌa‑de Esrom. Te Esrom ni ̱ sáꞌa‑de Aram. 4 Te Aram ni ̱ sáꞌa‑de Aminadab. Te Aminadab ni ̱ sáꞌa‑de Naasón. Te Naasón ni ̱ sáꞌa‑de Salmón. 5 Te Salmón ni ̱ sáꞌa‑de Booz ni ̱ kaku chi ̱i Rahab. Te Booz ni ̱ sáꞌa‑de Obed ni ̱ kaku chi ̱i Rut. Te Obed ni ̱ sáꞌa‑de Isaí. 6 Te Isaí ni ̱ sáꞌa‑de rey David. Te rey David ni ̱ sáꞌa‑de Salomón ni ̱ kaku chi ̱i ñaꞌan ní kuu ñasɨ ́ꞌɨ ́ Urías. 7 Te Salomón ni ̱ sáꞌa‑de Roboam. Te Roboam ni ̱ sáꞌa‑de Abías. Te Abías ni ̱ sáꞌa‑de Asa. 8 Te Asa ni ̱ sáꞌa‑de Josafat. Te Josafat ni ̱ sáꞌa‑de Joram. Te Joram ni ̱ sáꞌa‑de Uzías. 9 Te Uzías ni ̱ sáꞌa‑de Jotam. Te Jotam ni ̱ sáꞌa‑de Acaz. Te Acaz ni ̱ sáꞌa‑de Ezequías. 10 Te Ezequías ni ̱ sáꞌa‑de Manasés. Te Manasés ni ̱ sáꞌa‑de Amón. Te Amón ni ̱ sáꞌa‑de Josías. 11 Te Josías ni ̱ sáꞌa‑de Jeconías



























18 Te

Kɨvɨ ̱ ní kaku Jesucristo

kɨvɨ ̱ ní kaku Jesucristo súan ni ̱ i ̱o. Náa̱‑ya̱, María, ja̱ á ni ̱ kundaa̱ tu̱ꞌun ja̱ tándaꞌa‑ñá jíín José, te onde̱ ná té ketáꞌa̱n‑ga̱‑ña jíín‑de, te ni ̱ juku̱ꞌun se̱ꞌe‑ña ní sáꞌa Espíritu Santo. 19 Te José,







1

2

Mateo 1​, ​2 yii‑ñá‑ún, ɨɨn cha̱a va̱ꞌa kúu‑de. Te tú ní kuní‑de sándɨva̱ꞌa‑de jíín‑ña, chi ̱ sua kuní‑de xndóo sa̱ꞌí‑de‑ña. 20 Te nini súan nákani ini ̱‑de, te ni ̱ chaa̱‑ni ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá nuu̱‑dé ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de jíín jáni: José, se̱ꞌe David, ma̱ yúꞌú‑ro̱ kuáka‑ró ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱ María, chi ja̱ ñúꞌun chi ̱i‑ña jián, onde̱ nuu̱ máá Espíritu Santo va̱i. 21 Te skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí. Te skúnání‑ró‑i Jesús. Chi ̱ máá‑i, nama‑i ta̱ká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱o kua̱chi, áchí‑ya̱. 22 Súan ni ̱ kuu ta̱ká ya̱ꞌá, náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n máá Tatá jíín cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun‑ya̱: 23 Koo ɨɨn ñaꞌan jáá. Te juku̱ꞌun se̱ꞌe‑ña. Te skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí. Te kunání‑i Emmanuel (ja̱ kuní kaꞌa̱n: Jíín máá‑yó ndújíín Dios). Achí. 24 Te ni ̱ nataꞌu̱ núu̱ José. Te ni ̱ nduko̱o‑de. Te ni ̱ sáꞌa‑de nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu ndajáꞌa̱ máá Tatá nuu̱‑dé. Te ni ̱ jaka‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de. 25 Te tú ní kixí‑de jíín‑ña, onde̱ ni ̱ kaku se̱ꞌe yíí núú‑ña. Te ni ̱ skúnání‑de‑i Jesús.  











2

Cha̱a ndíchí jíín tíñu̱ú xíní

 e ni ̱ kaku Jesús ini ̱ ñuu̱ Belén T ndañúu̱ Judea. Te kɨvɨ‑̱ ún táꞌú tíñu rey Herodes. Yúan‑na te yaku̱ cha̱a ndíchí, ni ̱ kikoyo‑de ichi nú kána ndika̱ndii. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Jerusalén. 2 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndénu̱ kándee rey ña̱yɨvɨ judío ja̱ ní kaku. Chi ni ̱ kajini ̱‑ri ̱ tiñu̱ú xíní‑i ja̱ ní kenda ichi núu̱ kána ndika̱ndii. Te va̱i koyo‑ri ̱ ja̱ chíñúꞌún‑rí‑i, áchí‑de. 3 Te rey Herodes, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de tu̱ꞌun‑ún. Te ni ̱ yu̱ꞌú‑de, onde̱ jíín táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén. 4 Te ni ̱ na̱stútú‑de ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a káchaa tutu̱ ini ̱ ñuu̱. Te ni jika̱ tu̱ꞌún‑de cha̱a‑ún nú ndénu̱  





káku Cristo. 5 Te máá cháa‑ún, ni ̱ kakachi ̱‑de nuu̱ rey: Ini ̱ ñuu̱ Belén ndañúu̱ Judea, chi ̱ nuu̱ tutú ja̱ ní chísó cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun‑ya̱, yóso súan: 6 Te róó ñuu̱ Belén ndañúu̱ Judá, na̱ tú lúlí‑ga̱‑ro̱ núu̱ cháa kákuñáꞌnu ñuu̱ Judá, chi ̱ ini ̱‑ro̱ kénda ɨɨn Iꞌa̱ táꞌú tíñu nuu̱‑yo̱. Te koto‑ya̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑ri ̱ Israel, áchí tutu̱. 7 Yúan‑na te Herodes, ni ̱ kana sa̱ꞌí‑de xini ̱ cháa ndíchí‑ún. Te ni ̱ niꞌi ̱n váꞌa‑de tu̱ꞌun ndé kɨvɨ ̱ ní kenda tiñu̱ú xíní‑ún. 8 Te ni ̱ tájí‑de cha̱a‑ún kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Belén. Te ni ̱ kaꞌa̱n rey: Kuángoyo‑ní yúan, te kaka̱ tu̱ꞌún váꞌa‑ní sɨkɨ ̱ súchí lúlí‑ún. Te ní ni ̱ kajini ̱‑ní nuu̱‑í, te kastu̱ꞌún‑ní nuu̱‑ná náva̱ꞌa suni ná kíchi ̱ñúꞌún‑ná‑i, áchí rey. 9 Te súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n rey. Te kájaꞌa̱n‑de. Te máá tíñu̱ú xíní já ní kajini ̱‑de ichi núu̱ kána ndika̱ndii, yoxnúú‑tɨ ́ nuu̱‑dé onde̱ ni ̱ jaa̱‑tɨ ̱ núu̱ kátúu súchí lúlí‑ún. Te yúan ni ̱ jukuiñi ̱‑tɨ ̱. 10 Te nuu̱ ní kajini ̱‑de tiñu̱ú xíní‑ún, te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de. 11 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe. Te ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ súchí lúlí‑ún jíín náa̱‑i María. Te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑í. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de‑i. Te ni ̱ ka̱juña‑de janu̱‑dé. Te ni ̱ kasoko̱‑dé oro, jíín súsia ku̱tú, jíín súsia ua̱ nuu̱‑í. 12 Te ni ̱ ka̱skóto ja̱ni‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ tú noꞌo̱n‑de nuu̱ Herodes. Yu̱án ɨngá ichi kánoꞌo̱n‑de ñuu̱‑de. 13 Te kájaꞌa̱n‑de. Yúan‑na te ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá, ni ̱ skóto‑ya̱ José nuu̱ kixí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nduko̱o, te kiꞌin‑ró súchí lúlí jián jíín náa̱‑i, te kiꞌi ̱n‑ro̱ ondé ñuu̱ Egipto. Te kunchaa̱‑ro̱ yúan onde̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱. Chi ̱ a yani nandúkú Herodes su̱chí lúlí  

















3

Mateo 2​, ​3

jián já káꞌni‑dé‑i. Achí. 14 Te José, ni ̱ nataꞌu̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ nduko̱o‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑de su̱chí lúlí jíín náa̱‑i kájaꞌa̱n ñúú‑de onde̱ ñuu̱ Egipto. 15 Te ni ̱ ka̱ndee‑de yúan onde̱ ni ̱ jiꞌi ̱ Herodes. Te ni ̱ skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n máá Tatá jíín cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun‑ya̱: Onde̱ ñuu̱ Egipto ni ̱ kana‑ri ̱ Se̱ꞌe‑ri ̱ va̱i‑i, áchí.  

ɨɨn ñuu̱ nání Nazaret. Te yúan ni ̱ kanchaa̱‑de. Te ni ̱ skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios: Cha̱a ñuu̱ Nazaret kunání‑yá, áchí.



Ja̱ ní ka̱jaꞌni‑dé su̱chí yíí lúlí

16 Yúan‑na

te Herodes ja̱ ní jini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ ka̱sákátá cháa ndíchí núu̱‑dé, te ni ̱ kiti ̱ xaa̱n iní‑de. Te ni ̱ tájí‑de soldado kájaꞌa̱n. Te ni ̱ ka̱jaꞌni táká su̱chí yíí lúlí úu̱ kuia̱ jíín já lúlí‑ga̱ káꞌi ̱o‑i ini ̱ ñuu̱ Belén jíín táká ndañúu̱, nátu̱ꞌun ni ̱ niꞌi ̱n váꞌa‑de tu̱ꞌun kɨvɨ ̱ ní kaꞌa̱n cha̱a ndíchí‑ún jíín‑de. 17 Yu̱án ní skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jeremías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 18 Ini ̱ ñuu̱ Ramá ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ja̱ kándaꞌi ̱ te kándeꞌe̱ kóꞌó. Raquel, ndéꞌe̱‑ña já séꞌe‑ña. Te tú kuní‑ña ndúsɨɨ ̱ iní‑ña, chi ni ̱ ndɨꞌɨ‑i, ni ̱ ka̱naa. Achí. 19 Te vásá ní jiꞌi ̱ rey Herodes. Te ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá, ni ̱ skóto ja̱ni‑ya̱ José onde̱ nuu̱ kándee‑de ñuu̱ Egipto. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nduko̱o, te kiꞌin‑ró súchí lúlí jián jíín náa̱‑i, te noꞌo̱n‑ro̱ ñúu̱ Israel kunchaa̱‑ro̱, chi ̱ a ni ̱ kajiꞌi ̱ ja̱ kákuni ̱ kaꞌni súchí jián núú. Achí. 21 Yúan‑na te ni ̱ nduko̱o ‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑de su̱chí lúlí‑ún jíín náa̱‑i. Te kua̱noꞌon‑dé ñuu̱ Israel. 22 Te ni ̱ niꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ja̱ Arquelao táꞌú tíñu ini ̱ ñuu̱ Judea, ni ̱ jukuiñi ̱‑de nuu̱ táa̱‑de Herodes. Te ni ̱ yu̱ꞌú José kiꞌi ̱n‑de yúan. Te Dios, ni ̱ skóto ja̱ni‑ya̱ José. Yu̱án kuáꞌa̱n‑de ɨɨn ndañúu̱ Galilea. 23 Te ni ̱ jaa̱‑de  













3

Juan, cha̱a skuánducha

 e jíka kɨvɨ ̱ ní chaa̱ Juan T cha̱a skuánducha kándii ̱‑de nuu̱ ñúꞌun téꞌé ndañúu̱ Judea. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun. 2 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nakani ini ̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ a yani koo ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, áchí‑de. 3 Chi ̱ sɨkɨ ̱ cháa yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Isaías, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá: Ɨɨn ndajáꞌa̱, kana jaa‑de onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé: Sátu̱ꞌa‑ró íchi máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te sándóó‑ró íchi‑yá. Achí. 4 Te saꞌma ní ñu̱ꞌun Juan, ni ̱ kuu ixi camello. Te ni ̱ nuꞌni ̱ ɨɨn sánchi ̱i ñii chíi‑de. Te ndeyu ní yee‑dé ni ̱ kuu ndɨkuáꞌyú jíín ndúxi yoko̱. 5 Yúan‑na te ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén jíín táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Judea jíín táká ña̱yɨvɨ yúñúu̱ Jordán, ni ̱ kenda koyo‑i nuu̱‑dé. 6 Te ni ̱ skuánducha‑dé‑i ini ̱ yu̱cha Jordán. Te kánakani ndaa̱‑i kua̱chi‑i yúan. 7 Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ vái koyo kuaꞌa̱ cháa fariseo jíín cháa saduceo nuu̱ skuánducha‑dé‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Se̱ꞌe koo̱ kákuu‑ró. Ndéja̱ ní kastáꞌa̱n nuu̱‑ro̱ já kúnu‑ró kóto‑ró juicio ja̱ cháa̱. 8 Núsáá te sáꞌa‑ró tíñu ja̱ á ni ̱ nakani ini ̱‑ro̱‑ún. 9 Te ma̱ káni ini ̱‑ro̱ káꞌa̱n‑ro̱: Abraham kúu táa̱‑yo̱. Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já kúu‑ni sáꞌa Dios ja̱ táká yuu̱ yáꞌa nduu se̱ꞌe Abraham. 10 Te vina a kátúu túꞌa hacha ja̱ xɨ ́tɨ yúnu ondé yoꞌo. Te ta̱ká yunu já tú kúun ndeꞌe̱ váꞌa, xɨtɨ ̱ te kɨ ̱vɨ nuu̱ ñúꞌu̱ n. 11 Ko Iꞌa̱ va̱i ichi yatá‑rí, ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá rúu̱. Te tú kúñáꞌnu‑ri ̱ kundiso‑ri ̱ ndija̱n‑yá. Máá‑yá skuánducha‑yá  



















4

Mateo 3​, ​4 róó jíín Espíritu Santo jíín ñúꞌu̱ n. tɨ ́ɨn‑ya̱ pala chíxíꞌú trigo. Te xndéché‑yá te nastútú‑yá trigo ndɨ ̱vɨ ini ̱ yaka̱‑ya̱. Te kaꞌmu‑ya̱ paja‑ún nuu̱ ñúꞌu̱ n ja̱ má ndáꞌva̱ kutɨ‑gá, áchí Juan. 12 Te

Ja̱ ní janducha Jesús ni ̱ sáꞌa Juan

13 Yúan‑na

te ni ̱ kenda Jesús ini ̱ ñuu̱ Galilea. Te ni ̱ chaa̱‑ya̱ yúcha Jordán nuu̱ Juan náva̱ꞌa skuánducha‑dé‑ya̱. 14 Ko Juan, tú ní kuní‑de, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Sua kánúú já skuánducha máá‑ní náá, naja̱ vái‑ní nuu̱‑ná núsáá, áchí‑de. 15 Ko ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Vina te sáꞌa‑ró, chi ̱ súan kánúú skíkuu‑yó táká tiñu va̱ꞌa, áchí‑ya̱. Yúan‑na te vásá ní skuánducha‑dé‑ya̱. 16 Te nuu̱ ní kuu ni ̱ janducha Jesús, te ni ̱ nana‑ni‑ya̱ iní nducha. Te ni ̱ nuña andɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ Espíritu Dios júngava va̱i nátu̱ꞌun paloma. Te ni ̱ jinu̱ sɨkɨ‑̱ yá. 17 Te ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kaꞌa̱n: Ya̱ꞌá kúu Se̱ꞌe‑ri ̱ ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑i, áchí.  







4

Sɨkɨ ̱ já ní jito nchaa̱ táꞌan kuiꞌna̱ jíín‑yá

 úan‑na te ni ̱ jaa̱ Jesús onde̱ Y nuu̱ ñúꞌun téꞌé ní sáꞌa Espíritu, náva̱ꞌa koto nchaa̱ táꞌan kuiꞌna̱ jíín‑yá. 2 Te uu̱ xiko ndúú, uu̱ xiko ñúú, ni ̱ i ̱o ndicha̱ ini ̱‑ya̱. Yúan‑na te vásá ní jiꞌi ̱‑ya̱ sóko. 3 Te ni ̱ jaa̱ kuiꞌna̱ ní jito nchaa̱ táꞌan jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑yá: Te nú Se̱ꞌe Dios kúu‑ró, te kaꞌa̱n jíín yúu̱ yáꞌa ná ndúu staa̱, áchí. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín: Yóso núu̱ tutú: Nasu̱ máni máá stáa̱ kée cháa te kuchaku̱‑de, chi ̱ suni kánúú túꞌun káꞌa̱n Dios, áchí‑ya̱. 5 Yúan‑na te  







kuiꞌna̱‑ún, kuaꞌa̱n jíín‑yá máá ñúu̱ ii ̱. Te yúan ni ̱ kaa jíín‑yá xini ̱ torre veꞌe ii ̱. 6 Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑yá: Nú Se̱ꞌe Dios kúu‑ró, te súngava‑ró máá‑ró ondé nuu̱ ñúꞌun, chi ̱ yóso núu̱ tutú: Tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá kii sɨkɨ‑̱ ro̱, te kunu nchaa̱‑ya̱ róó náva̱ꞌa tú stují‑ro̱ jáꞌa̱‑ro̱ núu̱ yúu̱, áchí. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús jíín kuíꞌna̱‑ún: Suni yóso‑gá nuu̱ tutú: Ma̱ kóto nchaa̱‑ro̱ máá Tatá‑ro̱ Dios, áchí‑ya̱. 8 Te ɨnga̱ jínu ni ̱ jaka kuiꞌna̱‑ún‑ya̱ kuáꞌa̱n jíín‑yá xini ̱ ɨ ́ɨn yuku súkún xáa̱n. Te ni ̱ stáꞌa̱n ta̱ká ñuu̱ luu nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ núu̱‑yá. 9 Te ni ̱ kachi ̱ jíín‑yá: Ta̱ká ñuu̱ yáꞌa kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ nú jukuiñi ̱ jítɨ‑́ ró te chiñúꞌún‑ró rúu̱, áchí. 10 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín kuíꞌna̱‑ún: Satanás, kuxio kuáꞌán, chi ̱ yóso núu̱ tutú: Chiñúꞌún‑ró máá Tatá Dios máá‑ró, te nuu̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kuátíñu‑ró, áchí‑ya̱. 11 Yúan‑na te ni ̱ kuxio kuiꞌna̱‑ún kuaꞌa̱n. Te ni ̱ cha̱koyo ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ ní ka̱jatíñu nuu̱‑yá. 12 Te nuu̱ ní jini tu̱ꞌun Jesús ja̱ kándee Juan veka̱a, te kua̱noꞌon‑yá ñuu̱ Galilea. 13 Te ni ̱ xndóo‑ya̱ ñúu̱ Nazaret. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ñúu̱ Capernaum. Te ñuu̱‑ún ncháá yani yuꞌu mar ma̱ꞌñú ñúu̱ Zabulón jíín ñúu̱ Neftalí. Te ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ yúan, 14 Náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios: 15 Ñuu̱ Zabulón jíín ñúu̱ Neftalí ichi núu̱ mar ɨnga̱ lado yu̱cha Jordán, kúu ñuu̱ Galilea ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 16 Te ña̱yɨvɨ‑ún káxiu̱ kú‑i ñu̱ ñáa, te ni ̱ kajini ̱‑i ɨɨn luz káꞌnu. Te ni ̱ kundiji ̱n nuu̱ ñáyɨvɨ kákuni ̱ naa, áchí‑de.  





















Ndasa ni ̱ kejáꞌá Jesús jáni‑ya̱ túꞌun 17 Onde̱

sáá ní kejáꞌá Jesús jáni‑ya̱ túꞌun: Nakani ini ̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱

5

Mateo 4​, ​5

a yani koo ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, áchí‑ya̱. 18 Te jíka Jesús yuꞌu mar Galilea kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ úu̱ táꞌa̱n ñani ̱, ɨɨn Simón ja̱ nání‑de Pedro, te ɨnga̱ Andrés ñani ̱‑de. Te káskuíta kaꞌnu‑de ñunu‑dé ini ̱ mar. Chi cha̱a kátɨɨn tiyáká kákuu‑de. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kundiki ̱n ruu̱ kikoyo‑ró, te ná násáꞌa‑ri ̱ róó cha̱a tɨɨn ña̱yɨvɨ, áchí‑ya̱. 20 Yúan‑na te ni ̱ ka̱xndóo‑ni‑de ñunu‑dé. Te ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱. 21 Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ úu̱‑ga̱ táꞌa̱n ñani ̱, Jacobo se̱ꞌe Zebedeo, jíín ñaní‑de Juan. Te káꞌi ̱in‑de ini ̱ barco jíín táa̱‑de Zebedeo, kánakuꞌni ̱‑de ñunu‑dé. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé. 22 Te cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱xndóo‑ni‑de barco jíín táa̱‑de. Te ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱. 23 Te ni ̱ jika kuu Jesús nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Galilea, ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga máá‑de. Te jáni‑ya̱ túꞌun ja̱ kóo ñuu̱ Dios. Te násáva̱ꞌa‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ jíín táká nuu̱ úꞌu̱‑i. 24 Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun‑ya̱ kuáꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Siria. Te nuu̱‑yá ni ̱ ka̱kinchaka‑i ta̱ká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱. Ña̱yɨvɨ kátaꞌa̱n tɨnɨ ̱ nuu̱ kuéꞌe̱, jíín táká ña̱yɨvɨ káyaji níꞌni, jíín já táꞌa̱n tachi ̱ kíni, jíín já jíꞌi ̱ yi ̱ꞌí, jíín já ndúyúnú, ndɨꞌɨ‑i, ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑í. 25 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Galilea, jíín ñúu̱ Decápolis jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Jerusalén, jíín ñúu̱ Judea, jíín ñúu̱ ɨnga̱ lado yu̱cha Jordán, ni ̱ kandiki ̱n‑i‑ya̱.  















Tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ondé nuu̱ yúku

5

 e ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱. T Te ni ̱ kaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúku. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá yúan. 2 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa nuu̱‑ dé:  

3 Xáán

Tu̱ꞌun xáán ndatu̱

ndatu̱ ña̱yɨvɨ kátaꞌa̱n ndáꞌú ini ̱ añú‑i, chi ̱ kuu kɨ ̱vɨ‑i ini ̱ ñuu̱ Dios nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 4 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kándeꞌe̱, chi ̱ ndusɨɨ ̱ iní‑i sáꞌa‑ya̱. 5 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ vítá ini ̱, chi ̱ niꞌi ̱n‑í nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ kúu taꞌu̱‑í. 6 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kákuu xaa̱n iní‑i skíkuu‑i ta̱ká tiñu ndaa̱, chi ̱ kuu ja̱ kákuni ̱‑i. 7 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kákundáꞌú ini ̱ táꞌan, chi ̱ suni niꞌi ̱n‑í tu̱ꞌun kundáꞌú ini ̱. 8 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ ndóo ini ̱ añú‑i, chi ̱ kuni ̱‑i nuu̱ Dios. 9 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kánasámani ̱ táꞌan, chi ̱ kunání‑i se̱ꞌe Dios. 10 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kájika jínu sɨkɨ ̱ já kásáꞌa‑i tiñu ndaa̱, chi ̱ kuu kɨ ̱vɨ‑i ini ̱ ñuu̱ Dios nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 11 Xáán ndatu̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró nú kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑ró te káchindiki ̱n‑i róó te kákaji ̱‑i róó sɨkɨ ̱ rúu̱ va̱sa tú kua̱chi‑ró. 12 Sɨɨ ̱ xáa̱n kóo ini ̱‑ro̱, chi ̱ káꞌnu xaa̱n táꞌu̱‑ro̱ íó onde̱ andɨ ́vɨ ́. Chi ̱ súan ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑i cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios ni ̱ kikoyo xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá róó.  

















Cha̱a nátu̱ꞌun ñii ̱, jíín luz

13 Máá‑ró

kákuu nátu̱ꞌun ñii ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ko nú ñii ̱‑ún ná náa xikó uꞌa̱, ndasa nduꞌuꞌa̱ ɨnga̱ jínu. Tuká tiñu kutɨ, chi ̱ sua kacha̱‑ro̱ kíꞌi ̱n te kuañu̱‑i sɨkɨ ̱. 14 Máá‑ró kákuu nátu̱ꞌun luz ñu̱yɨ ́vɨ. Ɨɨn ñuu̱ kándee xini ̱ yúku, ma̱ kúu kundee sa̱ꞌí. 15 Ni tú skuikín‑ro̱ ɨ ́ɨn yitɨ te chindee‑ró kayú chi ̱i nu̱ ndóó, chi ̱ sua kundii ̱ nuu̱ candelero te stúu̱ n nuu̱ já káxiu̱ kú iní ve̱ꞌe. 16 Súan stáꞌa̱n‑ro̱ luz máá‑ró núu̱ táká ña̱yɨvɨ, náva̱ꞌa ná kuní‑i tiñu va̱ꞌa kásáꞌa‑ró, te  





6

Mateo 5 ná nákana jaa‑i máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́. Sɨkɨ ̱ túꞌun ley anáꞌán jíín túꞌun Jesús 17 Ma̱

káni ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró já vái‑ri ̱ xnáa‑rí ley jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios. Na̱ tú va̱i‑ri ̱ xnáa‑rí chi ̱ sua skíkuu‑ri ̱. 18 Chi ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Onde̱ kɨvɨ ̱ náa ándɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ, ni ɨɨn jota te ni ɨɨn punto ma̱ náa kútɨ núu̱ tutú ley onde̱ nú tú skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 19 Te nú ɨɨn cha̱a tú jándatu̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun táꞌú tíñu yáꞌa, va̱sa tu̱ꞌun lúlí kúu, te nú stáꞌa̱n‑de nuu̱ sáva‑ga̱ ña̱yɨvɨ sáꞌa‑i súan, cha̱a‑ún kuu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn mozo lúlí iní ñuu̱ Dios nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. Ko nú sua jándatu̱‑de te stáꞌa̱n‑de, yúan‑na te kuu‑de ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu onde̱ ini ̱ ñuu̱ Dios nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 20 Chi ̱ a káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú tú va̱ꞌa‑ga̱ koo tiñu ndaa̱ kásáꞌa máá‑ró vásá tíñu kásáꞌa cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, te ma̱ kɨ ́vɨ kutɨ‑ro iní ñuu̱ Dios nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́.  





Sɨkɨ ̱ túꞌun ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan

21 A

ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa anáꞌán: Ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi, te na̱ni cha̱a nú kaꞌni‑dé ndɨ ̱yi, te kiꞌi ̱n‑de nuu̱ justicia. 22 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn cha̱a kití ini ̱‑de nuu̱ ñaní‑de, ná kíꞌin‑de nuu̱ justicia. Te nú ɨɨn cha̱a kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de nuu̱ ñaní‑de, ná kíꞌi ̱n‑de nuu̱ junta. Te nú ɨɨn cha̱a kaꞌa̱n‑de: Róó tasɨ ̱, achi ̱‑de, ná kíꞌi ̱n‑de juicio infierno. 23 Ko nú kándáꞌá‑ró já sokó‑ro̱ ní chaa̱‑ro̱ jíín núu̱ altar, te nú yúan ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já jíto uꞌu̱ ñani ̱‑ro̱ róó, 24 Te skéndo̱o‑ró já sokó‑ro̱‑ún nuu̱ altar yúan, te  





kiꞌi ̱n‑ro̱ te ndumani ̱‑ro̱ jíín ñaní‑ro̱ xnaꞌa̱n‑ga̱. Yúan‑na te vásá cháa̱‑ro̱ te soko̱‑ro̱. 25 Yachi ̱ ndatu̱ꞌún váꞌa‑ró jíín cháa jíto uꞌu̱ róó nini káꞌi ̱in‑ró jíín‑de ichi. Chi ̱ nú túu, te kua̱ꞌa‑de róó nuu̱ juez. Te juez kua̱ꞌa‑de róó nuu̱ policía, te kundee‑ró véka̱a. 26 Te ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já má kénda kutɨ‑ro yúan, onde̱ nú tú chunáa‑ro táká centavo. 27 Ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já ní kaꞌa̱n‑ya̱ sáá: Ma̱ kúsɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró. 28 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú ndéꞌé ɨ ́ɨn cha̱a nuu̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan já kusú‑de jíín‑ña kuní‑de, yúan‑na te a ni ̱ isɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑de jíín ñáꞌan‑ún ini ̱ añú‑de. 29 Te nú nduchi‑ro lado váꞌa‑ró kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, tava te skána‑ró ná kíꞌi ̱n. Chi ̱ vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ náa ɨ ́ɨn nduchi‑ro, nasu̱ já kóo ndɨꞌɨ yikɨ kúñu‑ró kíꞌi ̱n nuu̱ infierno. 30 Te nú ndaꞌa váꞌa‑ró kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, xɨtɨ te skána‑ró ná kíꞌi ̱n. Chi ̱ vaꞌa̱‑ga̱ ná náa ɨ ́ɨn ndaꞌa‑ro nasu̱ já kóo ndɨꞌɨ yikɨ kúñu‑ró kíꞌi ̱n nuu̱ infierno. 31 Te suni onde̱ sáá ní kaꞌa̱n: nú ndéja̱ kuní xndóo ñasɨ ́ꞌɨ ́, te ná kuáꞌa tutu̱ ndúsɨ ́ɨn nuu̱‑ñá. 32 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: nú xndóo ɨɨn cha̱a ñasɨ ́ꞌɨ‑de, ko nasu̱ já tɨnɨ ́ ini ̱‑ña, yúan‑na te sáꞌa‑de ja̱ ísɨ ́kɨ ncháa̱‑ña‑dé. Te nú ɨɨn cha̱a, nata̱ndaꞌa‑dé jíín ñáꞌan‑ún, te ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de táꞌan‑de.  















33 Te

Sɨkɨ ̱ túꞌun kákaꞌa̱n téyíí

suni ni ̱ jini so̱ꞌo‑ró túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa anáꞌán: ma̱ káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ró chi ̱ skíkuu‑ró táká tu̱ꞌun ni ̱ kee yuꞌu‑ro núu̱ Dios. 34 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ma̱ káꞌa̱n téyíí kútɨ‑ro, ni sɨkɨ ̱ ándɨ ́vɨ ́, chi ̱ silla Dios kúu. 35 Ni sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ, chi ̱ teyu̱  



7

Mateo 5​, ​6

nuu̱ káxndíi jaꞌa̱‑yá kúu. Ni sɨkɨ ̱ ñúu̱ Jerusalén, chi ̱ ñuu̱ máá Rey ñáꞌnu kúu. 36 Te suni ma̱ káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ró sɨkɨ ́ xiní‑ro̱, chi ma̱ kúu sáꞌa kutɨ‑ro já ndúu kuíjín xí ndúu túún ɨɨn ixi‑ro. 37 Ko kaꞌa̱n‑ro̱: Vee táa̱, túu táa̱, achi ̱‑ro̱, chi ̱ nú skáa‑ga̱‑ro̱ káꞌa̱n‑ro̱, tu̱ꞌun káñáá kúu. 38 Ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa anáꞌán: Nduchi jíín ndúchi, te nu̱ꞌun jíín núꞌun na̱kunáa, áchí. 39 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ma̱ kasú‑ro̱ núu̱ cháa ñáá. Chi ̱ nú ndé cha̱a kuní‑de stují‑dé yikɨ núu̱‑ro̱ lado váꞌa, te suni kua̱ꞌa‑ró ɨngá lado ná stují‑dé. 40 Te nú ndé cha̱a kuní kana̱á jíín‑ró, te kuanchaa̱‑de saꞌma‑ro, te suni kuu kua̱ꞌa‑ró tɨ ́ka̱chí‑ró núu̱‑dé. 41 Te nú ndé cha̱a skáka‑de róó ɨɨn kilómetro, te kaka‑ró úu̱ jíín‑de. 42 Cha̱a jikán nuu̱‑ro̱, nuu̱‑dé kua̱ꞌa‑ró. Te cha̱a kuní kiꞌin núu‑de nuu̱‑ro̱, ma̱ sásáꞌán‑ró kuáꞌa‑ró núu̱‑dé.  



níꞌi ̱n‑ro̱. Á tú suni súan kásáꞌa cha̱a xíní. 47 Te nú máni ñani ̱‑ro̱ káꞌa̱n luu‑ró jíín, te na̱ún sáꞌa‑ga̱‑ro̱ núsáá. Á tú suni súan kásáꞌa cha̱a sɨ ́ɨn nación. 48 Núsáá te ná síyíja va̱ꞌa‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun íó va̱ꞌa máá Táa̱‑ro̱ kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́.  













Ndasa kánúú kúmani ̱‑yo̱ jíín cháa kájito uꞌu̱ yóó

43 Ni ̱ ka̱jini

tu̱ꞌun‑ró já ní kaꞌa̱n sáá: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, te koto uꞌu̱‑ro̱ cháa jíto uꞌu̱ róó, áchí. 44 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ cháa kájito uꞌu̱ róó. Te kaꞌa̱n va̱ꞌa‑ró jíín cháa kákaꞌa̱n sɨkɨ‑̱ ro̱. Te sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín cháa kákiti ̱ ini ̱ nuu̱‑ro̱. Te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱ cháa káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa jíín‑ró te káchindiki ̱n róó. 45 Náva̱ꞌa ná kúu‑ró séꞌe máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́, chi ̱ máá‑yá jáꞌa‑ya̱ ndíka̱ndii sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ ñáá jíín sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ váꞌa. Te skúun‑ya̱ saú sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ kásáꞌa tiñu va̱ꞌa jíín sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá. 46 Chi ̱ nú mani ̱‑ro̱ jíín cháa mani ̱ jíín‑ró, na̱ún  





6

Cuenta caridad

 oto va̱ꞌa‑ró máá‑ró. Ma̱ sáꞌa K ndiji ̱n‑ro̱ táká tiñu va̱ꞌa‑ró náva̱ꞌa nde̱ꞌé ñáyɨvɨ núu̱‑ro̱, chi ̱ nú súan te tú na̱ taꞌu̱‑ro̱ kuáꞌa máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. 2 Te nú sáꞌa‑ró caridad, ma̱ tɨvɨ‑́ ro̱ corneta nátu̱ꞌun cha̱a uu̱ xini ̱ káxiu̱ kú‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga jíín núyáꞌu. Chi ̱ súan kásáꞌa‑de náva̱ꞌa nakana jaa‑i‑de. Ko ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já á ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé taꞌu̱‑dé. 3 Ko nú sáꞌa‑ró caridad, ma̱ kuní ndaꞌa vésé‑ró na̱ún sáꞌa ndaꞌa váꞌa‑ró, 4 Náva̱ꞌa sáꞌa sa̱ꞌí‑ro̱ caridad‑ún. Chi ̱ máá Táa̱‑ro̱, jiní‑ya̱ já ní sáꞌa sa̱ꞌí‑ro̱. Yúan‑na te ma̱ꞌñú táká ña̱yɨvɨ te kua̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱ kúu‑ró.  





Ja̱ jikán taꞌu̱‑yo̱ jíín Padre Nuestro 5 Te

nú jikán taꞌu̱‑ro̱, te ma̱ sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun cha̱a uu̱ xini ̱. Chi ̱ máá‑de, kákusɨɨ ̱ iní‑de kaka̱n taꞌu̱‑dé ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga jíín jikí yáꞌya náva̱ꞌa ná kuní ña̱yɨvɨ núu̱‑dé. Ko ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑rí jíín‑ró ja̱ á ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé ya̱ꞌu‑de. 6 Ko róó nú jikán taꞌu̱‑ro̱, ndɨ ̱vɨ ini ̱ ve̱ꞌe‑ró te kasu̱‑ro̱ yúxéꞌé‑ró. Te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ núu̱ máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱ sa̱ꞌí‑ya̱. Chi ̱ máá Táa̱‑ro̱, jiní‑ya̱ já súan sáꞌa sa̱ꞌí‑ro̱. Yúan‑na te ma̱ꞌñú táká ña̱yɨvɨ te kua̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱ kúu‑ró. 7 Te nú jikán taꞌu̱‑ro̱, ma̱ kée xió kuiñí‑ro̱ káꞌa̱n‑ro̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa cha̱a sɨ ́ɨn nación, chi ̱  



8

Mateo 6 kájani ini ̱‑de ja̱ súan náꞌán káꞌa̱n‑de, te vásá jíni so̱ꞌo‑ya̱. 8 Núsáá te ma̱ sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun kásáꞌa máá‑de. Chi ̱ Táa̱‑ro̱, a jiní‑ya̱ na̱ún ndatíñu kánandɨꞌɨ‑ró ondé té chaꞌa̱n‑ga̱ kaka̱n‑ro̱ núu̱‑yá. 9 Núsáá te sua kaka̱n taꞌu̱ máá‑ró: Táa̱ máá‑ná ja̱ kánchaa̱‑ní onde̱ andɨ ́vɨ ́, ná nákana jaa‑ná níí jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní. 10 Te ná kóo ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑ní tiñu. Te ná kóo ta̱ká tiñu játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ní, nátu̱ꞌun íó ini ̱ andɨ ́vɨ ́ suni súan ná kóo ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 11 Staa̱ káyee‑ná ta̱ká kɨvɨ ̱, kua̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná vina. 12 Te nátu̱ꞌun kásáꞌa‑ná tu̱ káꞌnu ini ̱‑ná nuu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa falta nuu̱‑ná, suni súan sáꞌa‑ní tu̱ káꞌnu ini ̱‑ní nuu̱‑ná ja̱ sáꞌa‑ná falta nuu̱‑ní. 13 Te ma̱ skívɨ‑ní náá koto nchaa̱‑i náá, chi ̱ sua nama‑ní náá nuu̱ kíni nuu̱ kuíꞌa̱. Chi ̱ máá‑ní kúu Iꞌa̱ táꞌú tíñu, te tɨ ́ɨn‑ní fuerza, chi ̱ kúñáꞌnu‑ní nɨ ́ɨ ́ káni. Súan ná kóo. Amén. Achi ̱‑ro̱. 14 Chi ̱ nú sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa falta jíín‑ró, te suni súan máá Táa̱‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ falta máá‑ró. 15 Ko nú tú sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa falta jíín‑ró, te suni súan máá Táa̱‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́ ma̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ falta‑ro̱.  















16 Ko

Tu̱ꞌun kondicha̱ ini ̱‑yo̱

nú káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑ro̱, te ma̱ sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun kásáꞌa cha̱a uu̱ xini ̱ já kájito xíí‑de. Chi ̱ máá‑de kástují‑dé nuu̱‑dé náva̱ꞌa stáꞌa̱n‑de máá‑de nuu̱ ñáyɨvɨ ja̱ ndichá ini ̱‑de. Chi ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já á ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé ya̱ꞌu‑de. 17 Ko máá‑ró, nú ndicha̱ ini ̱‑ro̱, te chiꞌi‑ró aceite xini ̱‑ro̱ te nakɨtɨ nuu̱‑ro̱, 18 Náva̱ꞌa tú stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ táká cha̱a ja̱  



ndichá ini ̱‑ro̱, chi ̱ nuu̱ máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱ sa̱ꞌí‑ya̱ stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró. Te máá Táa̱‑ro̱ já ndéꞌé sáꞌí‑ya̱, kua̱ꞌa‑ya̱ yáꞌu‑ró kuni ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ. Ndasa kaya̱ yaji ̱

19 Ma̱

kayá‑ro̱ yají‑ro̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, chi ̱ chaa ti ̱kixin te kana sɨ ̱ꞌɨn yóó, te tɨ ̱vɨ ́. Te suni kuu kɨ ̱vɨ ñakui ̱ꞌná te sákuíꞌná kíꞌi ̱n jíín. 20 Ko kaya̱‑ro̱ yají‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́, chi ̱ yúan ma̱ kúu chaa ti ̱kɨxɨn te ni ma̱ kúu kana sɨ ̱ꞌɨn yóó já stɨ ́vɨ ́. Te yúan ni ma̱ kúu kɨ ̱vɨ ñakui ̱ꞌná já sákuíꞌná kíꞌi ̱n jíín. 21 Chi ̱ nuu̱ kándee yaji ̱‑ro̱, yúan kúu nuu̱ kuítú iní‑ro̱ jíín. 22 Lámpara yikɨ kúñu kúu nduchi. Te nú nduchi‑ro íó va̱ꞌa, nɨ ́ɨ‑́ ni yikɨ kúñu‑ró ndíi ncháa̱. 23 Ko nú nduchi‑ro káñáá, te nɨ ́ɨ‑́ ni yikɨ kúñu‑ró kándee ñu̱ ñáa. Súan íó te nú luz ñáva̱ꞌa‑ró kúu ñuꞌu̱ n tu̱ún, na̱saa‑ga̱ ñu̱ ñáa kóo núsáá. 24 Ni ɨɨn mozo ma̱ kúu kuatíñu‑de nuu̱ úu̱ jitoꞌo̱. Chi ̱ kiti ̱ ini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn te kumani ̱‑dé jíín ɨngá, xí kuándatu̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn te sani ̱ꞌin ini ̱‑de nuu̱ ɨngá. Ma̱ kúu kuatíñu‑ró núu̱ Dios jíín núu̱ túꞌun kúká.  









Ma̱ nákani ini ̱‑yo̱ sɨkɨ ́ já kúchaku̱‑yo̱ 25 Núsáá

te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ma̱ nákani ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ já kúchaku̱‑ro̱, nú ndasa kee‑ro, xí nú ndasa koꞌo‑ró, ni sɨkɨ ̱ yíkɨ kúñu‑ró, nú ndasa kundii kuna̱má‑ro̱. A tú kánúú‑gá vida‑ro̱ vásá já kée‑ro, te yikɨ kúñu‑ró vásá sáꞌma‑ro náún. 26 Nde̱ꞌé‑ró tɨ ́saa̱ andɨ ́vɨ ́ tú jítu‑tɨ ̱, ni tú nástútú‑tɨ ́, ni tú náchiva̱ꞌa‑tɨ ̱ iní yaka̱‑tɨ ̱. Chi ̱ máá Táa̱‑ro̱ ándɨ ́vɨ ́ skée‑yá‑tɨ ̱. Á tú kánúú‑ga̱‑ro̱ vásá kɨ ́tɨ‑ún. 27 Ko ndé róó ja̱ súan nákani  



9

Mateo 6​, ​7

ini ̱‑ro̱ te á kuu chísó‑ga̱‑ro̱ máá‑ró ɨ ́ɨn yíkɨ ́ náún. 28 Naja̱ kánakani ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ sáꞌma. Nde̱ꞌé ndasa kájaꞌnu ita̱ yuku. Tú sátiñu, ni tú táú. 29 Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ rey Salomón kɨvɨ ̱ ní kuñáꞌnu xaa̱n‑dé, ni tú ní kúu kuꞌun‑de ɨɨn saꞌma súan nátu̱ꞌun ita̱‑ún. 30 Te Dios, nú súan skúna̱má‑ya̱ itá yuku‑ún ja̱ íó vina te yuchaa̱n kayu̱ nuu̱ ñúꞌu̱ n, naga̱ ni ̱ kuu ja̱ má skúna̱má‑ya̱ róó te naja̱ tú kákandíja va̱ꞌa‑ró. 31 Núsáá, te ma̱ nándɨꞌɨ ini ̱‑ro̱, ndasa kee‑yo, xí ndása kuꞌun‑yó, achi ̱‑ro̱. 32 Chi ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación kándúkú táká ndatíñu jia̱n. Ko máá Táa̱‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́, a jiní‑ya̱ já kánandɨꞌɨ‑ró táká ndatíñu yáꞌa. 33 Ko kánúú‑gá ja̱ ndúkú ndéé‑ró kɨ ́vɨ‑ró iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te sáꞌa‑ró tíñu ndaa̱ nátu̱ꞌun sáꞌa máá‑yá. Yúan‑na te kua̱ꞌa‑ga̱‑ya̱ táká ndatíñu‑ún nuu̱‑ro̱. 34 Núsáá te ma̱ nákani ini ̱‑ro̱ já kúu yuchaa̱n, chi ̱ yuchaa̱n te nakani ini ̱‑ro̱ jíín túndóꞌo‑ún. Chi ̱ vina kúu vina te yuchaa̱n kúu yuchaa̱n.  













7

Ma̱ náku̱ xndíi sɨkɨ ̱ táꞌan

 a̱ náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ, M náva̱ꞌa ma̱ náku̱ xndíi‑i sɨkɨ ̱ máá‑ró. 2 Chi ̱ nátu̱ꞌun náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ‑ún, suni súan naku̱ xndíi‑i sɨkɨ ̱ máá‑ró. Chi ̱ jíín kúꞌa ja̱ káchikua̱ꞌá‑ro̱, suni naku̱ kua̱ꞌá‑ro̱. 3 Te naja̱ ndéꞌé‑ró já kándee mi ̱ꞌín ndúchi ñaní‑ro̱. A tú nákani ini ̱‑ro̱ já ɨ ́ɨn vitu̱ kándee nduchi máá‑ró. 4 Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱ jíín ñaní‑ro̱: Kundatu, ná táva‑rí mi ̱ꞌín kándee nduchi‑ro, te tú nákani ini ̱‑ro̱ já kándee ɨɨn vitu̱ ndúchi‑ro náún. 5 Cha̱a uu̱ xini ̱, xnaꞌa̱n‑ga̱ tava‑ro vitú kándee nduchi máá‑ró.  







Yúan‑na te kuu nde̱ꞌé váꞌa‑ró te tava‑ro míꞌín kándee nduchi ñaní‑ro̱. 6 Ma̱ kuáꞌa‑ró ndátíñu ii ̱ núu̱ tíꞌina̱ jínáꞌan‑tɨ ̱, ni ma̱ skána‑ró perla‑ro̱ núu̱ kɨnɨ jínáꞌan‑tɨ ̱. Chi ̱ nú súan te kuañu̱‑tɨ ̱ sɨkɨ ́, te naxíó káva‑tɨ ̱ íchi núu̱‑ro̱ te chuxíní‑tɨ ́ róó.  

Kaka̱n‑yo̱ núu̱‑yá te niꞌi ̱n‑yo̱

7 Kaka̱n,

te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. Ndúkú, te niꞌi ̱n‑ro̱. Kaꞌa̱n, te ná núña veꞌe kɨ ̱vɨ‑ró. 8 Chi cha̱a jikán, te kíi nuu̱‑dé. Te cha̱a ndúkú, níꞌi ̱n‑dé. Te cha̱a káꞌa̱n, te núña veꞌe kɨ ̱vɨ‑de. 9 Ndé ɨɨn róó, nú se̱ꞌe‑ró jikán‑i ɨɨn staa̱ núu̱‑ro̱, te kua̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn yuu̱ núu̱‑í náún. 10 Xí nú jikán‑i ɨɨn ti ̱yáká te kua̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn koo̱ núu̱‑í náún. 11 Te nú róó, va̱sa cha̱a ñáá kákuu‑ró, te kájini ̱‑ro̱ kuáꞌa‑ró ndátíñu va̱ꞌa nuu̱ séꞌe‑ró, naga̱ máá Táa̱‑ro̱ já kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́, ja̱ má kuáꞌa‑ya̱ ndátíñu va̱ꞌa nuu̱ cháa jikán nuu̱‑yá núsáá. 12 Núsáá te ta̱ká tiñu ja̱ kuní‑ro̱ já sáꞌa ña̱yɨvɨ jíín‑ró, suni súan sáꞌa máá‑ró jíín‑i, chi ̱ súan káꞌa̱n tutu̱ ley jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios.  









13 Kɨ ̱vɨ

Sɨkɨ ̱ úu̱ ichi

koyo‑ró íchi yúxéꞌé túu̱, chi ̱ jichá yuxéꞌé te káꞌnu ichi já kuáꞌa̱n nuu̱ náa ñáyɨvɨ. Te kuaꞌa̱‑í kɨ ́vɨ koyo‑i kuaꞌa̱n‑i ichi‑ún. 14 Chi ̱ tuu̱ yuxéꞌé te lúlí‑ni ichi já kuáꞌa̱n nuu̱ níꞌi ̱n táꞌu̱‑í kuchaku̱‑i. Te yaku̱‑ni‑i kániꞌi ̱n‑í ichi‑ún.  

Ndeꞌe̱ yúnu váꞌa jíín yúnu ñáá

15 Te

koto‑ró máá‑ró núu̱ cháa kájani tu̱ꞌun túꞌún já vái‑de nátu̱ꞌun rɨɨ ̱ jíto‑de, ko ichi iní‑de kándee yiꞌɨ ̱ kɨtɨ xáa̱n. 16 Jíín tíñu kásáꞌa‑de  

10

Mateo 7​, ​8 te kuni ̱‑ro̱‑dé. Á kuu táxín‑ró uva xini ̱ nú íñú, xí kúu táxín‑ró mérkexe̱ xini ̱ íñu kɨ ́mɨ ́. 17 Súan kúu, ja̱ táká yunu váꞌa kúun ndeꞌe̱ váꞌa xini ̱, ko yunu ñáá kúun ndeꞌe̱ ñáá xini ̱. 18 Ɨɨn yunu váꞌa ma̱ kúu kuun ndeꞌe̱ káñáá xini ̱. Te ni ɨɨn yunu káñáá, ma̱ kúu kuun ndeꞌe̱ váꞌa xini ̱. 19 Ta̱ká yunu tú kúun ndeꞌe̱ váꞌa xini ̱, ná xɨtɨ ́, te ná kíꞌi ̱n nuu̱ ñúꞌu̱ n kayu̱. 20 Núsáá te súan jíín ndéꞌe̱ kúun xini ̱, te kuni ̱‑ro̱ na̱ún yunu kúu. 21 Nasu̱ ndɨ ́ꞌɨ ña̱yɨvɨ káꞌa̱n Táta̱, Táta̱, jíín‑rí, kɨ ̱vɨ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. Chi ̱ máni ña̱yɨvɨ skíkuu tiñu kuní máá Táa̱‑ri ̱, Iꞌa̱ kánchaa̱ andɨ ́vɨ ́. 22 Kɨvɨ‑̱ ún, te kaꞌa̱n kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ jíín‑rí: Táta̱, Táta̱, nasu̱ ní ka̱jani‑ná tu̱ꞌun jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní, te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑ná tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n ja̱ ní ka̱sáꞌa‑ná kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá‑ní náún. Achi ̱‑i. 23 Yúan‑na te kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ‑ún: Tú ní jiní kutɨ‑rí róó. Kuxio kiꞌi ̱n‑ro̱, chi cha̱a kásáꞌa tiñu cháꞌán kákuu‑ró.  













Sɨkɨ ̱ úu̱ veꞌe ja̱ sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn íin jaꞌa̱

ta̱ká cha̱a jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ yáꞌa te skíkuu‑de, te kuu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ndíchí. Te cha̱a‑ún, ni ̱ jani‑de ɨɨn veꞌe sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn kava. 25 Te ni ̱ kuun sau̱, te ni ̱ jinu̱ nducha ñúꞌún, te ni ̱ kee tachi ̱ xáa̱n, te ni ̱ ka̱kaja véꞌe‑ún. Te tú ní nduá, chi ̱ kándii ̱ sɨkɨ ̱ káva. 26 Te ta̱ká cha̱a jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ yáꞌa, te tú skíkuu‑de, te kuu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a xíní ñáá. Te cha̱a‑ún, ni ̱ jani‑de ɨɨn veꞌe nuu̱ ñítɨ ́. 27 Te ni ̱ kuun sau̱, te ni ̱ jinu̱ nducha ñúꞌún, te ni ̱ kee tachi ̱ xáa̱n, te ni ̱ ka̱kaja véꞌe‑ún. Te ni ̱ ndua̱‑ni, te ni ̱ naa íi ̱, áchí‑ya̱ jíín‑i. 28 Te nuu̱ ní ji ̱nu ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, te

ta̱ká ña̱yɨvɨ kuáꞌa‑ún, ni ̱ ka̱naa iní‑i kájini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱. 29 Chi ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑í nátu̱ꞌun cha̱a ndíso tíñu, nasu̱ nátu̱ꞌun cha̱a káchaa tutu̱.  

8

 e ni ̱ nuu Jesús va̱i‑ya̱ T yúku‑ún. Te ni ̱ kandiki ̱n kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ‑yá. 2 Te ɨɨn cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi, ni ̱ chaa̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ chiñúꞌún‑de‑ya̱, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, nú kuní‑ní, te kuu nasándoo‑ní náá, áchí‑de. 3 Te ni ̱ skáa̱ Jesús ndaꞌa‑yá. Te ni ̱ kéꞌé‑yá‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kuní‑ri ̱, ná ndúndoo‑ró, áchí‑ya̱. Te ndɨ ̱ꞌyi téꞌyu̱‑de‑ún ni ̱ ndundoo‑ni. 4 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Ma̱ kachí kutɨ‑ro núu̱ ní ɨɨn‑i. Ko kuáꞌán, te stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ sutú. Te soko̱‑ro̱ núu̱‑dé nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Moisés tiñu, náva̱ꞌa kuni ̱‑de ja̱ ní ndundoo‑ró, áchí‑ya̱.













24 Te



Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi

5 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ mozo ɨɨn cha̱a kúu capitán

ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ñuu̱ Capernaum. Te ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a kúu capitán nuu̱‑yá káꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá: 6 Táta̱, mozo‑ná kátúu‑í veꞌe‑ná ni ̱ kuyúnú‑i te ndóꞌo xaa̱n‑í, áchí‑de. 7 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Kiꞌi ̱n máá‑rí te nasáva̱ꞌa‑ri ̱‑i, áchí‑ya̱. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n capitán jíín‑yá: Táta̱, nasu̱ cháa va̱ꞌa kúu‑ná ja̱ kɨ ́vɨ‑ní ini ̱ ve̱ꞌe‑ná, chi ̱ ná káꞌa̱n‑ni‑ní, te ná ndúva̱ꞌa mozo‑ná. 9 Chi ̱ máá‑ná, suni cha̱a ndíso tíñu kúu‑ná. Te ñáva̱ꞌa‑ná soldado‑ná. Te káꞌa̱n‑ná jíín ɨ ́ɨn‑de: Kuáꞌán, te jáꞌa̱n‑de. Te jíín ɨngá‑de: Ñaꞌa̱n, te cháa̱‑de. Te jíín mozo‑ná:  







11

Mateo 8

Sáꞌa ya̱ꞌá, te sáꞌa‑i. Achí‑de. 10 Te ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ naa iní‑ya̱ ndéꞌé‑yá. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ káindiki ̱n‑ya̱‑ún: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ní ini ̱ ñuu̱ Israel tú ní jiní‑ri ̱ ni ɨɨn cha̱a kándíja súan. 11 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ kíkoyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ íchi núu̱ kána ndika̱ndii jíín íchi núu̱ kée ndika̱ndii. Te jungo̱o‑i jíín Abraham, jíín Isaac, jíín Jacob onde̱ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 12 Ko ña̱yɨvɨ kákuu máá séꞌe ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu, kiñiꞌin‑ya̱‑í kiꞌi ̱n‑i yata̱ kéꞌe nuu̱ ñáa. Te yúan ndeꞌe̱‑i te nakaji‑í ñii yúꞌu‑í, áchí‑ya̱. 13 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín cháa kúu capitán: Kuáꞌán. Nátu̱ꞌun ni ̱ kandíja‑ró, te kuni ̱‑ro̱ já súan íó, áchí‑ya̱. Te mozo‑ún ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni‑i hora‑ún.  







Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ náchi ̱só Pedro

14 Te

ni ̱ jaa̱ Jesús veꞌe Pedro. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ náchi ̱só‑de kátúu‑ñá yíꞌi ki ̱ji‑ña. 15 Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa‑ñá. Te ni ̱ kee ki ̱ji‑ún‑ña. Te ni ̱ nduko̱o‑ña. Te ni ̱ jatíñu‑ña núu̱‑yá jínáꞌan‑ya̱. 16 Te nuu̱ ní ini, te nuu̱‑yá ni ̱ cha̱koyo ja̱ kándi ̱so ña̱yɨvɨ kátaꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te jíín túꞌun‑ni káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ tachí‑ún kájaꞌa̱n. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱. 17 Náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá: Máá‑yá, ni ̱ nakiꞌin‑ya̱ kuéꞌe̱‑yo̱, te ni ̱ janchaa̱‑ya̱ já ndóꞌo‑yó, áchí.  





Uu̱ cha̱a ndúkú‑de kundiki ̱n‑de‑ya̱

18 Te

ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ ní jíkó ndúu̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in‑i xiin‑yá. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ja̱ ná jáꞌa‑i kiꞌi ̱n‑i ɨnga̱ lado. 19 Te nuu̱‑yá ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a cháa tutu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de:  

Maestro, kundiki ̱n‑ná níí va̱sa ndé onde̱ kiꞌi ̱n‑ní, áchí‑de. 20 Te Jesús ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ta̱ká ñu̱ kuii, káꞌi ̱o yau̱ kava káyi ̱ꞌi‑tɨ ̱, jíín tɨ ́saa̱ andɨ ́vɨ ́, káꞌi ̱o taka̱‑tɨ ̱. Ko máá Séꞌe cha̱a, túu nuu̱ kusú‑ya̱, áchí‑ya̱. 21 Te ɨnga̱ cha̱a skuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, kua̱ꞌa‑ní tu̱ꞌun ná kíchindu̱ji‑ná táa̱‑ná xnaꞌa̱n‑ga̱, áchí‑de. 22 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Kundiki ̱n ruu̱ ná kíꞌo̱n. Skéndo̱o ta̱ká ndɨ ̱yi‑ún ná chíndu̱ji táꞌan ndɨ ̱yi jínáꞌan. Achí‑ya̱.  





Ja̱ ní jukuiñi ̱ tachi ̱ xáa̱n ní sáꞌa‑ya̱

23 Te

ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ɨɨn barco. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱ kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá. 24 Te nuu̱ mar ni ̱ ndonda ɨɨn tachi ̱ xáa̱n, te suꞌma̱ ndúcha‑ún, ni ̱ jasu̱ sɨkɨ ̱ barco. Ko máá‑yá kixí‑ni‑ya̱. 25 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱xndúko̱o‑de‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑de: Táta̱, nama‑ní yóó, chi ̱ naa‑yo, áchí‑de. 26 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ káyu̱ꞌú‑ro̱. Tú kákandíja va̱ꞌa‑ró náún, áchí‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ nduko̱o‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ núu̱ tachí xáa̱n‑ún jíín núu̱ ndúcha mar. Te náꞌín yúú‑ni ni ̱ kuu. 27 Te ni ̱ kayu̱ꞌú ta̱ká‑de. Te kákaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa, ja̱ ondé tachi ̱ jíín mar kájandatu̱ nuu̱‑dé, áchí‑de.  







28 Te

Cha̱a kátaꞌa̱n tachi ̱ kíni onde̱ ndañúu̱ Gadara

ni ̱ jaa̱‑ya̱ ɨngá lado mar ndañúu̱ Gadara. Te onde̱ veꞌe añú ni ̱ kenda uu̱ cha̱a kátaꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ja̱ xáa̱n‑dé, te tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ jíka‑i ichi‑ún. 29 Te ni ̱ ka̱kana jaa‑de:  

12

Mateo 8​, ​9 Na̱ún kuní‑ní jíín‑ná Jesús, Se̱ꞌe Dios. Ni ̱ chaa̱‑ní yáꞌa ja̱ xndóꞌo‑ní náá va̱sa té jaa̱‑ga̱ kɨvɨ ̱ náún, áchí‑de. 30 Te onde̱ jíká jíín máá‑de íó ɨɨn tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ ̱ kájitu‑tɨ ̱. 31 Te tachi ̱ kíni‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑yá: Nú kiñiꞌin‑ní náá, te tájí‑ní náá ná kɨ ́vɨ koyo‑ná ini ̱ tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ ̱ káꞌi ̱in yúan, áchí. 32 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíni jínáꞌan: Kuángoyo núsáá, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kenda kájaꞌa̱n, te kua̱ngoyo nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kɨnɨ‑̱ ún. Te tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ‑̱ ún ni ̱ ka̱jungoyo‑tɨ ̱ ɨ ́ɨn yukáva onde̱ ini ̱ mar. Te nuu̱ mar ni ̱ kajiꞌi ̱‑tɨ ̱. 33 Te cha̱a kándi ̱to‑tɨ ̱ yúan, ni ̱ ka̱jinu‑de. Te ni ̱ ja̱koyo‑de onde̱ ñuu̱. Te ni ̱ ka̱jani‑de ta̱ká tu̱ꞌun jíín já ní kuu cha̱a ni ̱ kataꞌa̱n tachi ̱ kíni‑ún. 34 Yúan‑na te ndivii ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ kenda koyo‑i kuataꞌa̱n‑i Jesús. Te ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná kúxio‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱‑i.  









9

Ja̱ ní nduva̱ꞌa cha̱a ni ̱ kuyúnú

 úan‑na te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní Y ɨɨn barco. Te ni ̱ naja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ɨngá lado mar. Te ni ̱ najaa̱‑ya̱ ñúu̱‑ya̱. 2 Te nuu̱‑yá yúan ni ̱ ka̱kinchaka‑i ɨɨn cha̱a ni ̱ kuyúnú kátúu‑dé nuu̱ ɨ ́ɨn ji ̱to. Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ kákandíja‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kuyúnú‑ún: ꞌijo, sándéé iní‑ro̱. A íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró, áchí‑ya̱. 3 Te yaku̱ cha̱a káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱jani ini ̱‑de: Cha̱a yáꞌa káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de. 4 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ súan kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kájani ñáá ini ̱‑ro̱. 5 Te ja̱ úu̱ tu̱ꞌun yáꞌa, ndéja̱ yíí‑ga̱ káa. Á kaꞌa̱n‑ri ̱: A íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró. Xí káꞌa̱n‑ri ̱: Nduko̱o, te kaka‑ró.  







6 Ko

náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já máá Séꞌe cha̱a ndíso‑ya̱ tíñu nuu̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa ja̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, te ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨnga̱ tu̱ꞌun jíín cháa ni ̱ kuyúnú yáꞌa núsáá: Nduko̱o, te nakiꞌin‑ró jíto yuu‑ro, te noꞌo̱n‑ro̱ véꞌe‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de. 7 Yúan‑na te máá cháa‑ún, ni ̱ nduko̱o‑ni‑de. Te kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de. 8 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in‑ún, ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios ja̱ súan ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ fuerza nuu̱ ñáyɨvɨ.  



9 Te

Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní Mateo

Jesús, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúan. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a nání Mateo kánchaa̱‑de nuu̱ kútútú xúꞌún ñúu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de, te ni ̱ ndiki ̱n‑de‑ya̱. 10 Yúan‑na te ni ̱ yee‑yá staa̱ iní ve̱ꞌe‑de. Te suni kuaꞌa̱ cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi, ni ̱ ja̱koyo‑de. Te ni ̱ ka̱yee‑dé staa̱ jíín Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 11 Te ni ̱ kajini ̱ cha̱a fariseo. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Naja̱ yée Maestro máá‑ró jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi, áchí. 12 Yúan‑na te ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Cha̱a káꞌi ̱o ndáján, tú kánandɨꞌɨ‑de cha̱a táná, chi cha̱a kákuꞌu̱ kúu ja̱ kájinu ñúꞌún yúán. 13 Kuáꞌán jínáꞌan‑ró núsáá. Te skuáꞌa‑ró na̱ún tu̱ꞌun kúu: Ná kúndáꞌú ini ̱ táꞌan‑i kuní‑ri ̱. Nasu̱ já sokó‑í nuu̱‑rí, áchí onde̱ sáá. Chi ̱ tú va̱i‑ri ̱ kana‑ri ̱ xini ̱ cháa ndaa̱, chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi kána‑ri ̱ xini ̱ já ná nákani ini ̱‑de. Achí‑ya̱.  







Sɨkɨ ̱ já kóndicha̱ ini ̱

14 Yúan‑na

te nuu̱‑yá ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín Juan. Te ni ̱

13

Mateo 9

kakaꞌa̱n‑de: Náá jíín cháa fariseo, káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑ná. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑ní, naja̱ tú káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑de, áchí‑de. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Á kuu kondicha̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in viko tándaꞌa, te nú nini kánchaa̱ yii jíín‑i. Ko chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já kúxio yii‑ún nuu̱‑í. Yúan‑na te kuu koo ndicha̱ ini ̱‑i. 16 Tú ni ɨɨn nachuꞌun saꞌma jáá núu̱ súꞌnu̱ tu̱ꞌú. Chi ja̱ ní nuku̱ꞌun jáá‑ún kaꞌncha̱‑ga̱ ja̱ tu̱ꞌú‑ún. Te ja̱ te̱ꞌndé‑ún, víꞌí‑gá teꞌnde̱. 17 Te tú káchuꞌun ña̱yɨvɨ vino jáá iní ñii túꞌú. Chi ̱ nú súan, te ndata̱ ñíi‑ún, te katɨ vino, te naa ñíi‑ún. Ko káchuꞌun‑i vino jáá iní ñii jáá. Yúan‑na te kendo̱o va̱ꞌa ndendúú. Achí‑ya̱.  





Ja̱ ní nachaku̱ se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Jairo

18 Te

nini káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa jíín‑de, te ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu ni ̱ jaa̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ chiñúꞌún‑de‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ná, sáá ní jiꞌi ̱‑i. Ko kiꞌo̱n te xndée‑ní ndaꞌa‑ní sɨkɨ‑̱ í, te ná náchaku̱‑i. Achí‑de. 19 Te ni ̱ ndukuiñi ̱ Jesús. Te ni ̱ ndiki ̱n‑ya̱‑dé, jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá.  

20 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan kúꞌu̱ kueꞌe̱ nɨñi ̱

yúan ni ̱ kenda ɨɨn ñaꞌan kúꞌu̱‑ña já ní kuu uxi ̱ uu̱ kuia̱ játɨ nɨñi ̱‑ñá. Ni ̱ jaa̱‑ña íchi yatá‑yá. Te ni ̱ kéꞌé‑ña yúsáꞌma‑yá. 21 Chi ni ̱ kaꞌa̱n máá‑ña: Nú ná kéꞌé‑rí va̱sté sáꞌma‑yá, te ka̱ku‑ri ̱, áchí‑ña. 22 Te ni ̱ xíó káva Jesús. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱‑ñá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Sándéé iní‑ro̱, ꞌija. Ni ̱ kandíja‑ró te yu̱án ní ka̱ku‑ró. Achí‑ya̱. Te máá ñáꞌan‑ún, ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni‑ña hora‑ún. 23 Te ni ̱  





jaa̱ Jesús veꞌe cha̱a kúñáꞌnu‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ cháa kátɨvɨ ̱ xkuili jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ kákuvaa̱‑i. 24 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑i: Kuxio jínáꞌan‑ró, chi su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́ yáꞌa tú ní jíꞌi ̱‑i, chi ̱ kixí‑ni‑i, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱sákátá‑i nuu̱‑yá. 25 Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún kuaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe. Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa súchí sɨ ́ꞌɨ‑́ ún. Te ni ̱ nduko̱o‑ni‑i. 26 Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun‑ún kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ yúan.  





Uu̱ cha̱a kuáá

27 Te

ni ̱ ja̱ꞌa Jesús yúan, kuaꞌa̱n‑ya̱. Te uu̱ táꞌa̱n cha̱a kuáá, ni ̱ ka̱ndiki ̱n‑de‑ya̱, kákana kóꞌó‑de xini ̱‑yá: Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá vii, áchí‑de. 28 Te ni ̱ najaa̱‑ya̱ véꞌe. Te ni ̱ cha̱koyo cha̱a kuáá‑ún nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Á kákandíja‑ró já kúu sáꞌa‑ri ̱, áchí‑ya̱. Kuu Táta̱, áchí‑de. 29 Yúan‑na te ni ̱ xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ ̱ ndúchi‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱kandíja‑ró, súan ná kúu núsáá, áchí‑ya̱. 30 Te nduchi‑dé, ni ̱ ka̱nanuña‑ni. Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ya̱ jíín‑de: Nde̱ꞌé váꞌa‑ró já tú ni ɨɨn kuni tu̱ꞌun, áchí‑ya̱. 31 Ko máá‑de, ni ̱ ka̱kenda‑de kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kajacha̱ xaa̱n‑dé tu̱ꞌun‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ yúan.  







Ɨɨn cha̱a ñíꞌín

32 Te

nuu̱ ní kenda‑de kájaꞌa̱n‑de, te ni ̱ cha̱koyo ña̱yɨvɨ jíín ɨ ́ɨn cha̱a ñíꞌín táꞌa̱n‑de tachi ̱ kíni. 33 Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ tachí kíni‑ún kuaꞌa̱n. Te cha̱a ñíꞌín‑ún, ni ̱ nakaꞌa̱n‑de. Te ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ni tú kájini ̱ kutɨ‑yo súan ini ̱ ñuu̱ Israel, áchí‑i. 34 Ko cha̱a fariseo, ni ̱  



14

Mateo 9​, ​10 kakaꞌa̱n‑de: Jíín tachí kíni ñáꞌnu kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n, áchí‑de. Cuenta cha̱a kaꞌnu̱ trigo‑ya̱

35 Te

ni ̱ jika kuu Jesús ta̱ká ñuu̱ jíín táká rancho. Te suni ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í. Te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun va̱ꞌa ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱ na̱ni kueꞌe̱. 36 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í. Chi ni ̱ kajicha̱ nu̱u‑i, te kákuxíí iní‑i nátu̱ꞌun rɨɨ ̱, kɨtɨ tú jitoꞌo̱‑tɨ ̱. 37 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Trigo taꞌnu̱, ja̱ndáa̱ kúu ja̱ kuáꞌa̱ íó, ko cha̱a kaꞌnu̱, yaku̱‑ni‑de íó. 38 Kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ núu̱ máá Tatá, Iꞌa̱ xíin trigo núsáá, náva̱ꞌa ná tájí‑yá cha̱a kaꞌnu̱ kikoyo‑de nuu̱ trigo‑ya̱. Achí Jesús.  





Ja̱ ní ka̱ji‑ya̱ uxí uu̱ cha̱a skuáꞌa jíín‑yá

10

Yúan‑na te ni ̱ kana‑ya̱ xiní ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑de ja̱ kúndéé‑de jíín tachí kíni, náva̱ꞌa kiñiꞌin‑de kiꞌi ̱n fuera, te nasáva̱ꞌa‑de ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ ta̱ká nuu̱ kuéꞌe̱. 2 Te ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a apóstol súan kái ̱nání‑de: Cha̱a ɨɨn kúu Simón (cha̱a‑ún, suni nání‑de Pedro) jíín ñaní‑de Andrés, te sava‑ga̱‑de: Jacobo, se̱ꞌe Zebedeo, jíín ñaní‑de Juan, 3 Felipe, jíín Bartolomé; Tomás jíín Mateo, cha̱a xíní; Jacobo se̱ꞌe Alfeo, jíín Lebeo, cha̱a ja̱ súni nání‑de Tadeo; 4 Te suni Simón ñuu̱ Caná, jíín Judas Iscariote, cha̱a ni ̱ nastúu‑ya̱.  





5 Te

Ja̱ ní tájí‑yá‑de kájaꞌa̱n‑de

ni ̱ tájí Jesús uxi ̱ uu̱ cha̱a yáꞌa kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu

nuu̱‑dé: Ma̱ kíngoyo‑ró íchi ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, ni ma̱ kɨ ́vɨ koyo‑ró iní ñuu̱ Samaria. 6 Xnaꞌa̱n‑ga̱ kiꞌi ̱n‑ro̱ iní ve̱ꞌe Israel, nuu̱ rɨ ́ɨ ̱, kɨtɨ ní ka̱naa. 7 Te nú kuaꞌa̱n‑ro̱ te kani‑ró túꞌun: A yani koo ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, achi ̱‑ro̱. 8 Te nasáva̱ꞌa‑ró ñáyɨvɨ kákuꞌu̱. Te sándoo‑ró já káteꞌyu̱. Naschakú‑ro̱ ndɨ ́yi. Kiñiꞌin‑ró tachí kíni kiꞌi ̱n. Chi ni ̱ niꞌi ̱n sáni‑ró, te suni súan kua̱ꞌa sáni‑ró. 9 Ma̱ kúndiso‑ró xúꞌún iní bolsa‑ro̱, ni oro, ni plata, ni xu̱ꞌún kuáchí. 10 Ni ñunu já kúu ichi, ni uu̱ suꞌnu̱ já kúꞌun‑ró, ni ndija̱n‑ro̱, ni vara. Chi cha̱a sátiñu, yúan niꞌi ̱n‑dé kee‑dé. 11 Te na̱ni ñuu̱ xí rancho nú ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ró, te yúan ndúkú‑ró ɨ ́ɨn cha̱a va̱ꞌa ini ̱‑de ini ̱ ñuu̱‑ún. Te kendo̱o‑ró yúan onde̱ kenda‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱. 12 Te nuu̱ kɨ ́vɨ‑ró véꞌe‑ún, te kaꞌa̱n‑ro̱ ná sándéé iní ña̱yɨvɨ‑ún. 13 Te nú va̱ꞌa ini ̱ ña̱yɨvɨ‑ún, te tu̱ꞌun ndéé ní kaꞌa̱n‑ro̱‑ún ná jáa̱ sɨkɨ‑̱ í. Ko nú tú va̱ꞌa ini ̱‑i, te tu̱ꞌun ndéé‑ún ná nájaa̱ nuu̱‑ro̱. 14 Te nú íó ña̱yɨvɨ tú játáꞌú róó, ni tú jíni náꞌín túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, ná kénda koyo‑ró véꞌe‑ún xí ñúu̱‑ún, te skóyo‑ró tɨ ́kacha̱ iní jaꞌa̱‑ro̱. 15 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ vítá‑ga̱ koo kua̱chi sɨkɨ ̱ ñúu̱ Sodoma jíín ñúu̱ Gomorra kɨvɨ ̱ kíi juicio, vásá sɨkɨ ́ ñúu̱‑ún.  



















Tu̱ ndóꞌo jíto cha̱a jáni tu̱ꞌun

16 Kuni

so̱ꞌo chi ̱ tájí‑rí róó kiꞌi ̱n‑ro̱ nátu̱ꞌun rɨɨ ̱ ma̱ꞌñú yíꞌɨ ̱. Núsáá te koo ndíchí‑ró nátu̱ꞌun koo̱, te koo vi ̱tá ini ̱‑ro̱ nátu̱ꞌun paloma. 17 Te koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱ ñáyɨvɨ chi ̱ nastúu‑i róó nuu̱ junta. Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga‑i xndóꞌo‑i róó. 18 Te onde̱ nuu̱ gobernador jíín núu̱ rey  



15

Mateo 10

kincha̱ka‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, náva̱ꞌa kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun nuu̱‑dé jíín núu̱ cháa sɨ ́ɨn nación. 19 Ko nú ni ̱ nastúu‑i róó, ma̱ nákani xaa̱n iní‑ro̱ ndasa kaꞌa̱n‑ro̱. Chi ̱ suni máá hora‑ún te kua̱ꞌa‑ya̱ túꞌun nuu̱‑ro̱ ndasa kaꞌa̱n‑ro̱. 20 Chi ̱ nasu̱ máá‑ró kákuu ja̱ káꞌa̱n, chi ̱ Espíritu máá Táa̱‑ro̱ kúu ja̱ káꞌa̱n jíín yúꞌu‑ro. 21 Te ñani ̱ jíín ñaní nastúu táꞌan ja̱ kúu̱, te táa̱ nastúu se̱ꞌe. Te se̱ꞌe‑ún ndonda sɨkɨ ̱ táa̱, te kaꞌni táꞌan. 22 Te ndivii‑í, koto uꞌu̱‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱. Ko cha̱a kundii ̱ ni ̱ꞌin onde̱ kɨvɨ ̱ jínu, cha̱a‑ún ka̱ku‑de. 23 Ko nú káchindiki ̱n‑i róó ini ̱ ñuu̱ yáꞌa, te kunu‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱ ɨngá ñuu̱. Chi ̱ ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ má kúyachi ̱‑ro̱ káka kuu‑ró táká ñuu̱ Israel, onde̱ jaa̱ máá Séꞌe cha̱a. 24 Ɨɨn cha̱a skuáꞌa, nasu̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑de vásá maestro‑de. Ni cha̱a játíñu, nasu̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑de vásá jítoꞌo̱‑de. 25 Cha̱a skuáꞌa, súan‑ni koo‑de, nátu̱ꞌun maestro‑de, te cha̱a sátiñu, nátu̱ꞌun jitoꞌo̱‑de. Chi ̱ nú máá cháa kúu táa̱‑ún ni ̱ ka̱skúnání‑i‑de Beelzebú, naga̱ ni ̱ kuu ja̱ má skúnání‑i se̱ꞌe ja̱ íó ini ̱ ve̱ꞌe‑de núsáá.  













Ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ndéé iní jíín‑de 26 Núsáá

te ma̱ yúꞌú‑ro̱‑í, chi ̱ tú ni ɨɨn na̱ún yíndiꞌu̱, ja̱ má kénda ndiji ̱n, ni tú ni ɨɨn ja̱ yísa̱ꞌí, ja̱ má kuní‑ro̱ núu̱. 27 Ja̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró núñáa, kani ndiji ̱n‑ro̱ túꞌun. Te ja̱ ní jini tu̱ꞌun‑ró, onde̱ xini ̱ véꞌe kundii ̱‑ro̱ te kani‑ró túꞌun. 28 Te ma̱ yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró ñáyɨvɨ jáꞌni yíkɨ kúñu‑yó, chi ma̱ kúu kaꞌni‑í añú‑yo̱. Ko sua yu̱ꞌú‑ro̱ kóto‑ró já kúu xnáa ndúú añú‑yo̱ jíín yíkɨ  



kúñu‑yó núu̱ infierno. 29 Tú kúya̱ꞌu uu̱ tɨsaa̱ ja̱ ɨ ́ɨn xu̱ꞌún náún. Te ni ɨɨn‑tɨ ̱ tú júngava‑tɨ ̱ núu̱ ñúꞌun, nú tú jiní máá Táa̱‑ro̱. 30 Chi ̱ a ni ̱ kaꞌu‑ya̱ ondé ta̱ká ixi xiní‑ro̱. 31 Núsáá te ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ kánúú‑ga̱‑ro̱ vásá kuáꞌa̱ tɨ ́saa̱. 32 Ko nú ndé cha̱a jáni ndaa̱‑de tu̱ꞌun‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ, suni súan nakani ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun‑de nuu̱ máá Táa̱‑ri ̱ kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. 33 Te nú ndé cha̱a skéꞌichi ̱‑de ruu̱ nuu̱ ñáyɨvɨ, te suni súan skéꞌichi ̱‑ri ̱‑de nuu̱ máá Táa̱‑ri ̱ kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. 34 Ma̱ káni ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró já vái‑ri ̱ ja̱ kóo náꞌín‑ni ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Tú va̱i‑ri ̱ ja̱ kóo súan, chi ̱ sua yuchi ̱ koo. 35 Chi va̱i‑ri ̱ ja̱ skuátáꞌan‑ri ̱ ta̱ká cha̱a jíín táa̱‑de, te se̱sɨ ́ꞌɨ ́ jíín náa̱‑i, te seja̱nú jíín náchi ̱só‑ña. 36 Te ja̱ kóto uꞌu̱ cha̱a kúu ja̱ kóo ini ̱ ve̱ꞌe‑de. 37 Nú ɨɨn cha̱a mani ̱‑gá‑de jíín táa̱‑de xí jíín náa̱‑de vásá jíín‑rí, tú va̱ꞌa cha̱a kúu‑de ja̱ kúndiki ̱n‑de ruu̱. Te nú ɨɨn cha̱a mani ̱‑gá‑de jíín séꞌe yíí‑de, xí jíín sésɨ ́ꞌɨ‑́ de, tú va̱ꞌa cha̱a kúu‑de ja̱ kúndiki ̱n‑de ruu̱. 38 Te cha̱a tú kánda‑de jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, te kundiki ̱n‑de ruu̱ kii‑de, tú va̱ꞌa cha̱a kúu‑de ja̱ kúndiki ̱n‑de ruu̱. 39 Te cha̱a jítú iní‑de ka̱ku‑de chi ̱i tu̱ ndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, te naa‑dé. Ko nú kuu̱ ɨɨn cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, te kuchaku̱‑de. 40 Te ña̱y ɨvɨ kuátáꞌú róó jínáꞌan‑ró, ruu̱ kuatáꞌú‑i. Te ña̱yɨvɨ kuátáꞌú rúu̱, kuatáꞌú‑i Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. 41 Nú ndé ña̱yɨvɨ kuátáꞌú ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, chi cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑de, te máá‑i, niꞌi ̱n‑í ya̱ꞌu cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios. Te nú ndé ña̱yɨvɨ kuátáꞌú cháa ndaa̱, chi cha̱a ndaa̱ kúu‑de, te máá‑i, niꞌi ̱n‑í ya̱ꞌu cha̱a ndaa̱. 42 Te nú ndé cha̱a kua̱ꞌa‑de  



























16

Mateo 10​, ​11 ɨɨn yajin ndúcha víjin koꞌo ɨɨn su̱chí yáꞌa, chi su̱chí skuáꞌa kúu‑i, ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má xnáa‑dé ya̱ꞌu‑de. Te súan ni ̱ ji ̱nu ni ̱ táꞌú Jesús tiñu nuu̱ uxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kenda‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱ já stáꞌa̱n‑ya̱, te kani‑ya̱ túꞌun ini ̱ ñuu̱ máá‑de jínáꞌan‑de.

11

Uu̱ cha̱a ni ̱ tájí Juan nuu̱‑yá

2 Te

kándee Juan ini ̱ veka̱a. Te ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de kákaꞌa̱n‑i ta̱ká tiñu sáꞌa Jesús. Te ni ̱ tájí‑de uu̱ táꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑de ja̱ kaká tu̱ꞌún‑de‑ya̱: 3 Máá‑ní kúu cha̱a kii‑ún, xí kúndatu‑yó ɨngá‑de náún, áchí‑de. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús. Kuáꞌán te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ Juan ta̱ká tu̱ꞌun kájini so̱ꞌo‑ró jíín tíñu kájini ̱‑ro̱. 5 Cha̱a kuáá, kándundiji ̱n nuu̱‑ dé. Te cha̱a rengo, kánakaka‑de. Cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi, kándundoo‑de. Te cha̱a sóꞌó, kánakuni so̱ꞌo‑de. Te cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱, kánachaku̱‑de sáꞌa‑ri ̱. Te suni jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios nuu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. 6 Te xáán ndatu̱ kúu cha̱a ja̱ tú náyu̱ꞌú‑de jíto‑de ruu̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 7 Te kánoꞌo̱n cha̱a‑ún. Te ni ̱ kejáꞌá Jesús káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun Juan nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún: Naja̱ ní kenda‑ró ní kajaꞌa̱n‑ro̱ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Ja̱ ndéꞌé‑ró ichá ja̱ kandá sáꞌa tachi ̱ náún. 8 Ko naja̱ ní kenda‑ró ní kajaꞌa̱n‑ro̱. Ja̱ ndéꞌé‑ró núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ñúꞌun saꞌma ndúchá náún. Nde̱ꞌé, cha̱a káñu̱ꞌun saꞌma ndúchá, máni ini ̱ ve̱ꞌe rey káxiu̱ kú‑de. 9 Ko na̱ún ndéꞌé‑ró ní ka̱kenda‑ró. Ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios náún. Suni káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, kúñáꞌnu‑ga̱ Juan vásá ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios. 10 Cha̱a yáꞌa  















kúu cha̱a yóso túꞌun‑de nuu̱ tutú: Kuni so̱ꞌo‑ró chi ̱ tájí‑rí ndajáꞌa̱‑rí kuxnúú‑de jaa̱‑de. Te cha̱a‑ún sátu̱ꞌa‑de ichi‑ro vásá jáa̱‑ro̱. Achí. 11 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa tú íó ni ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios ja̱ kúñáꞌnu‑ga̱ máá‑de vásá Juan cha̱a skuánducha. Ko cha̱a lúlí‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, cha̱a‑ún kúñáꞌnu‑ga̱‑de vásá Juan. 12 Onde̱ kɨvɨ ̱ ní kenda Juan cha̱a skuánducha, te onde̱ vina, te cha̱a ni ̱ꞌin ndaꞌa, fuerza kákuni ̱‑de kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, te táꞌú máá‑de tiñu yúan kákuni ̱‑de. 13 Chi ̱ máá ley jíín táká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun yáꞌa onde̱ kɨvɨ ̱ ní chaa̱ Juan. 14 Te nú kákuni ̱‑ro̱ kuátáꞌú‑ró túꞌun, máá‑de kúu Elías cha̱a kii‑ún. 15 Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, te ná kúni so̱ꞌo‑de. 16 Na̱ú n tu̱ꞌun yátá skétáꞌan‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ yáꞌa. Kákuu‑i nátu̱ꞌun su̱chí lúlí káxiu̱ kú núyáꞌu ja̱ súan kákana kóꞌó‑i xini ̱ táꞌan‑i. 17 Ni ̱ ka̱xndéꞌe̱‑ri ̱ xkuili nuu̱‑ro̱, te tú ní kájita jáꞌá‑ró. Ni ̱ kandaꞌi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ te tú ní kándukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, áchí‑i. 18 Chi ni ̱ kii Juan tú ní yée‑dé tú ní jíꞌi‑de. Te kákaꞌa̱n‑ro̱: Táꞌa̱n‑de tachi ̱ kíni. 19 Ko máá Séꞌe cha̱a yée‑yá jíꞌi‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑ro̱: Yáꞌa íó ɨɨn cha̱a yáji téyíí te jíꞌi xaa̱n‑dé vino; cha̱a jiní táꞌan jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi kúu‑de, áchí‑ro̱. Ko ɨɨn cha̱a ndíchí, máni tiñu ndíchí sáꞌa‑de, te súan kuni ̱‑ro̱ jándáa̱ ndíchí‑de. Achí‑ya̱.  

















Ja̱ ní kana jíín‑yá nuu̱ sáva ñuu̱

20 Yúan‑na

te ni ̱ kejáꞌá‑yá kána jíín‑yá nuu̱ táká ñuu̱ nuu̱ ní sáꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ tíñu ñáꞌnu, chi ̱ tú ní nákani

17

Mateo 11​, ​12

ini ̱‑i jínáꞌan‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: 21 Naka̱ ndáꞌú kuu róó ñuu̱ Corazín. Naka̱ ndáꞌú kuu róó ñuu̱ Betsaida. Chi ̱ nú ini ̱ ñuu̱ Tiro jíín iní ñuu̱ Sidón ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu ñáꞌnu ja̱ ní sáꞌa‑ri ̱ nuu̱ máá‑ró núú, ɨnga̱ kɨvɨ ̱ te a ni ̱ ka̱nakani ini ̱ ña̱yɨvɨ‑ún. Te kuꞌun‑i saꞌma ndáí te kuꞌu‑í yaa̱ núu̱‑í núú. 22 Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ vítá‑ga̱ koo kua̱chi sɨkɨ ̱ ñúu̱ Tiro jíín ñúu̱ Sidón kɨvɨ ̱ kíi juicio vásá sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. 23 Te róó ñuu̱ Capernaum, a ni ̱ kuñáꞌnu xaa̱n‑ro̱ náún. Ko onde̱ infierno najinu̱‑ro̱, chi ̱ nú ini ̱ ñuu̱ Sodoma ní sáꞌa‑ri ̱ tiñu ñáꞌnu ja̱ ní sáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ yáꞌa núú, te a ni ̱ kendo̱o ñuu̱ yúan onde̱ vina núú. 24 Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ vítá‑ga̱ koo kua̱chi sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Sodoma kɨvɨ ̱ kíi juicio vásá sɨkɨ‑́ ro̱. 25 Te suni kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Táa̱, Jitoꞌo̱ andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ kúu máá‑ní. Te ná kútaꞌu̱‑ná nuu̱‑ní ja̱ ní jasu̱‑ní ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ cháa ndíchí jíín núu̱ cháa kájuku̱ꞌun ini ̱, te ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ní nuu̱ cháa súchí iní jínáꞌan‑de. 26 Chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱‑ní, Táa̱, áchí‑ya̱. 27 Ta̱ká ndatíñu ni ̱ ja̱ꞌa Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí. Te tú ni ɨɨn‑i jiní‑i nuu̱ máá Séꞌe, chi ̱ máni máá Táa̱ jiní‑ya̱. Ni tú jiní ni ɨɨn‑i nuu̱ máá Táa̱, chi ̱ máá Séꞌe jiní‑ya̱, jíín núu̱ cháa ja̱ kuní máá Séꞌe te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ núu̱‑dé. 28 Ta̱ká róó ja̱ kásátiñu‑ró te kándi ̱so‑ró já vée, ñaꞌa̱n nuu̱‑rí jínáꞌan‑ró te xndéta̱tú‑ri ̱ róó. 29 Kundiso‑ró yugo‑ri ̱ jínáꞌan‑ró, te skuáꞌa‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ Iꞌa̱ ndáꞌú jíín Iꞌa̱ vi ̱tá ini ̱ añú kúu‑ri ̱. Te niꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ ndéta̱tú añú‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 30 Chi ̱ ñama̱‑ni yugo‑ri ̱ te tú ve̱e carga‑ri ̱ ja̱ kúndiso‑ró, áchí‑ya̱.  



















12

Ja̱ ní ka̱kachi‑de yoko trigo kɨvɨ ̱ ndéta̱tú

Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ ja̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ káa trigo. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, kájiꞌi ̱‑de so̱ko. Te ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de kákachi‑de yoko káyee‑dé. 2 Te ni ̱ kajini ̱ cha̱a fariseo. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Na̱ún kúu jia̱n, chi cha̱a káskuáꞌa jíín‑ró kásáꞌa‑de súan kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, te tú íó ley, áchí‑de. 3 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Tú ní kákaꞌu‑ró tutú ndasa ni ̱ sáꞌa David náún. Chi ̱ máá‑de jíín cháa ni ̱ kaxiu̱ kú jíín‑de, ni ̱ kajiꞌi ̱‑de so̱ko ɨɨn kɨvɨ ̱. 4 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe Dios. Te ni ̱ yee‑dé sta̱tilá káxiu̱ kú ndijín, ja̱ tú íó ley kee‑dé, ni cha̱a káꞌi ̱in jíín‑de, chi ̱ máá‑ni sutu̱ káyee núú. 5 Xí té kaꞌu‑ga̱‑ro̱ núu̱ tutú ley ndasa kásáꞌa sutu̱ ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, chi ̱ tú káskíkuu máá‑de ley‑ún. 6 Chi ̱ a káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ñáꞌnu‑ga̱ kúu ɨɨn cha̱a kándii ̱ yáꞌa vásá já kúu máá véꞌe ii ̱. 7 Ko nú a ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yáꞌa: Kuní‑ga̱‑ri ̱ já ná kúndáꞌú ini ̱ táꞌan‑ró, nasu̱ já sokó‑ro̱ kɨ ́tɨ núu̱‑rí, áchí, yúan‑na te ma̱ ndónda‑ró sɨkɨ ́ cháa tú káꞌi ̱o kua̱chi núú. 8 Núsáá te máá Séꞌe cha̱a, suni Jitoꞌo̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu‑ya̱, áchí‑ya̱.  













9 Te

Ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ ndaꞌa‑dé

ni ̱ kenda‑ya̱ yúan. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ iní ve̱ꞌe sinagoga‑de jínáꞌan‑de. 10 Te yúan ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ káján ɨ ́ɨn ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de Jesús ja̱ ndúkú‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá kákuni ̱‑de, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Á kuu sáꞌa‑yó taná kɨvɨ ́ ndéta̱tú, xí túu, áchí‑de. 11 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndé róó ñáva̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn rɨɨ ̱, te  



18

Mateo 12 nú kɨtɨ‑ún jungava‑tɨ ̱ iní ɨɨn tu̱ nchi kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, te tú tɨɨn‑ró‑tɨ ́ te natava‑ro‑tɨ ́ náún. 12 Te xaa̱n‑gá yaꞌu ncháá ɨɨn cha̱a vásá ɨ ́ɨn rɨɨ ̱. Núsáá te íó va̱ꞌa ja̱ váꞌa sáꞌa‑yó kɨvɨ ́ ndéta̱tú, áchí‑ya̱. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa‑ún: Skáa̱ ndaꞌa‑ro, áchí‑ya̱. Te ni ̱ skáa̱‑de ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ nduva̱ꞌa ii ̱‑ní nátu̱ꞌun káa ɨnga̱. 14 Ko cha̱a fariseo, ni ̱ kenda‑de kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de ndasa kaꞌni‑dé‑ya̱.  





15 Ko

Tu̱ꞌun máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n Isaías onde̱ sáá

ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ súan kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kuxio‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kandiki ̱n‑i‑ya̱. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ ndívii‑í. 16 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín ñáyɨvɨ‑ún ja̱ ná tú stáꞌa̱n ndiji ̱n‑i‑ya̱. 17 Náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios: 18 Yáꞌa íó mozo‑ri ̱ ja̱ ní naka̱ji‑ri ̱, áchí Dios, áchí Isaías, te mani ̱‑rí jíín‑i. Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑i. Te kua̱ꞌa‑ri ̱ Espíritu‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ í. Te kastu̱ꞌún‑i nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ kíi juicio sɨkɨ ̱ máá jínáꞌan. 19 Ma̱ kútɨx́ ɨ ́n séꞌe‑ri ̱, ni ma̱ nákata̱‑i. Te ni ɨɨn ma̱ kúni tu̱ꞌun ja̱ kána jíín‑i ini ̱ ichi. 20 Ma̱ káꞌnu̱‑i ɨɨn nu̱ kúá ní taxi ̱n, ni ma̱ ndáꞌva̱‑i ɨɨn mecha kayú ñúꞌmá, chi ̱ onde̱ ná kúni ̱ꞌin tu̱ꞌun ndaa̱ sáꞌa‑i. 21 Te kuñukuu ini ̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación tiñu sáꞌa Se̱ꞌe‑ri ̱. Achí.  











Ɨɨn cha̱a kuáá ñíꞌín táꞌa̱n tachi ̱ kíni 22 Yúan‑na

te nuu̱‑yá ni ̱ ka̱kinchaka‑i ɨɨn cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni, ja̱ kuáá‑de te ñíꞌín‑de. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑dé. Te cha̱a kuáá

ñíꞌín‑ún, ni ̱ nakaꞌa̱n‑de te ni ̱ nakuni ̱‑de. 23 Te ni ̱ ka̱naa iní ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Á se̱ꞌe David kúu cha̱a yáꞌa náún, áchí‑i. 24 Ko cha̱a fariseo, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ja̱ súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Cha̱a yáꞌa, nú tú ndújíín‑de jíín Beelzebú, te ma̱ kúu kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni kiꞌi ̱n núú, chi ̱ já kúñáꞌnu nuu̱ tachí kúu‑ún, áchí‑de. 25 Ko Jesús, ni ̱ jini ̱‑ya̱ já súan kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ta̱ká nación ja̱ sásɨ ́ɨn máá te kánakua̱táꞌan máá, naa. Te ta̱ká ñuu̱ xí véꞌe ja̱ sásɨ ́ɨn máá, te kánakua̱táꞌan máá, ma̱ kúni ̱ꞌin. 26 Te nú Satanás sásɨ ́ɨn máá, te kíñiꞌin máá jáꞌa̱n, ndasa kuni ̱ꞌin ñuu̱ nuu̱ táꞌú tíñu máá núsáá. 27 Te nú ndújíín Beelzebub jíín‑rí ja̱ kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱ kíni. Núsáá te se̱ꞌe‑ró, ndé jíín kákiñiꞌin máá‑i tachi ̱‑ún. Ja̱ yúán, máá‑i, ná náku̱ xndíi‑i sɨkɨ‑̱ ro̱. 28 Ko nú jíín Espíritu Dios kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n, ja̱ndáa̱ kúu ja̱ núu̱‑ro̱ ní chaa̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu núsáá. 29 Chi ̱ ndasa kuu kɨ ̱vɨ ɨɨn ña̱yɨvɨ iní ve̱ꞌe cha̱a kándáján, te sákuíꞌná‑i ndatíñu‑de, te nú tú xnaꞌa̱n‑ga̱ kuꞌni ̱‑i‑de. Yúan‑na te kuu sákuíꞌná‑i ndatíñu‑de. 30 Nú ndé cha̱a tú ndújíín‑de jíín‑rí, te jíto uꞌu̱‑de ruu̱. Te cha̱a tú nástútú jíín‑rí, máni jachá‑de.  















Tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ Espíritu Santo

31 Súan

káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Sɨkɨ ̱ táká kua̱chi jíín táká tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa, sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱. Ko tu̱ꞌun káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ Espíritu Santo, ma̱ sáꞌa kutɨ‑yá tu̱ káꞌnu ini ̱. 32 Te nú ndé ɨɨn cha̱a kaꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ máá Séꞌe cha̱a, sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱‑dé. Ko nú  

19

Mateo 12​, ​13

ndé ɨɨn cha̱a kaꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ Espíritu Santo, ma̱ sáꞌa kutɨ‑yá tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱‑dé, ni kuia̱ yáꞌa, ni kuia̱ chaa̱. 33 Kuu‑ró yúnu váꞌa ja̱ váꞌa ndeꞌe̱, xí kúu‑ró yúnu káñáá, ja̱ ñáá ndeꞌe̱. Chi ̱ jíín ndéꞌe̱ te jiní‑yo̱ na̱ún yunu kúu. 34 Se̱ꞌe koo̱ kákuu‑ró. Ndasa kuu kaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun va̱ꞌa, te nú ña̱yɨvɨ ñáá kákuu‑ró. Chi tu̱ꞌun ñúꞌun ini ̱ añú cha̱a, máni tu̱ꞌun‑ún káꞌa̱n‑de. 35 Cha̱a va̱ꞌa, sáꞌa‑de tiñu va̱ꞌa, chi ̱ íó va̱ꞌa ini ̱‑de. Te cha̱a ñáá, sáꞌa‑de tiñu ñáá, chi ̱ káñáá ini ̱‑de. 36 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ táká tu̱ꞌun sáni kákaꞌa̱n cha̱a, nakua̱ꞌa‑de cuenta tu̱ꞌun‑ún kɨvɨ ̱ cháa̱ juicio. 37 Chi ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, te kendo̱o va̱ꞌa‑ró. Te suni sɨkɨ ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, te taꞌnu̱ ndatu̱‑ro̱, áchí‑ya̱.  









Ja̱ ní ka̱jika̱n‑i ɨɨn tuni ̱

38 Yúan‑na

te yaku̱ cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, kákuni ̱‑ná ja̱ sáꞌa‑ní ɨɨn tuni ̱ nde̱ꞌé‑ná, áchí‑de. 39 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ña̱y ɨvɨ ñáá ja̱ káisɨ ́kɨ ncháa̱‑i Dios, kájika̱n‑i tuni ̱. Ko ma̱ kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑í, chi ̱ tuni ̱ Jonás, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios, kúu ja̱ kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑í. 40 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kandee Jonás chi ̱i ti ̱yáká káꞌnu uni ̱ ndúú uni ̱ ñúú, suni súan kundee Se̱ꞌe cha̱a chi ̱i ñuꞌun uní ndúú uni ̱ ñúú. 41 Ta̱ká cha̱a ñuu̱ Nínive, nachaku̱‑de jíín ñáyɨvɨ yáꞌa kɨvɨ ̱ kíi juicio. Te naku̱ xndíi‑de sɨkɨ‑̱ í. Chi ̱ máá‑de, ni ̱ ka̱nakani ini ̱‑de kɨvɨ ̱ ní jani Jonás tu̱ꞌun nuu̱‑dé. Te vina víꞌí‑gá kúñáꞌnu Iꞌa̱ kándii ̱ yáꞌa vásá Jonás. 42 Te reina onde̱ ichi sur, nachaku̱‑ña jíín ñáyɨvɨ yáꞌa kɨvɨ ̱ kíi juicio. Te naku̱ xndíi‑ña sɨkɨ‑́ í. Chi ̱ onde̱ jíká xáa̱n ní kii‑ña  







ní jini so̱ꞌo‑ña túꞌun ndíchí ní kaꞌa̱n Salomón. Te vina víꞌí‑gá kúñáꞌnu Iꞌa̱ kándii ̱ yáꞌa vásá Salomón. 43 Nú ni ̱ kenda tachi ̱ kíni ini ̱ ɨɨn cha̱a. Te jíka kuu nuu̱ ñúꞌun téꞌé ndúkú núu̱ júngo̱o. Te tú níꞌi ̱n. 44 Yúan‑na te káꞌa̱n tachi ̱‑ún: Ná nóꞌo̱n‑ri ̱ veꞌe nuu̱ ní kenda‑ri ̱, áchí. Te nú ni ̱ najaa̱, te jiní ja̱ ɨ ́ɨn veꞌe sáni kúu. Te ni ̱ nduluu veꞌe‑ún ja̱ ní nastáa ini ̱. 45 Yúan‑na te kiꞌi ̱n tachi ̱‑ún, te kuaka táꞌan jíín usiá‑ga̱ tachi ̱ ñáá‑ga̱ vásá máá. Te kɨ ́vɨ koyo te káxiu̱ kú yúan. Núsáá te víꞌí‑gá táꞌa̱n cha̱a yúan onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ vásá já xnáñúú núú. Te suni súan taꞌa̱n ña̱yɨvɨ ñáá yáꞌa. Achí‑ya̱.  





46 Te

Náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱

nini súan káꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ‑ún, te ni ̱ jaa̱ náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱ káꞌi ̱in‑ña íchi yatá véꞌe, kákuni ̱‑ña káꞌa̱n‑ña jíín‑yá. 47 Te ni ̱ kachi ̱ ɨɨn cha̱a jíín‑yá: Yúan nde̱ꞌé‑ní, ni ̱ chaa̱ náa̱‑ní jíín ñaní‑ní káꞌi ̱in‑ña yatá véꞌe, te kákuni ̱‑ña káꞌa̱n‑ña jíín‑ní, áchí‑de. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kaꞌa̱n súan jíín‑yá: Ndéja̱ kúu náa̱‑ri ̱, te ndéja̱ kákuu ñani ̱‑ri ̱. Achí‑ya̱. 49 Te ni ̱ skáa̱‑ya̱ ndáꞌa‑yá onde̱ nuu̱ káxiu̱ kú cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró núu̱ náa̱‑ri ̱ jíín núu̱ ñaní‑ri ̱. 50 Chi ña̱yɨvɨ skíkuu tiñu kuní máá Táa̱‑ri ̱ kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́, jia̱n kúu kua̱ꞌa‑ri ̱ kúu náa̱‑ri ̱. Achí‑ya̱.  







Tu̱ꞌun yátá sɨkɨ ́ cháa sáka trigo

13

Te kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kenda Jesús veꞌe‑ún te kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ní jungo̱o‑ya̱ yúꞌu mar. 2 Te ni ̱ kataka̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ núu̱‑yá. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ɨɨn barco.  

20

Mateo 13 Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ ka̱kendo̱o‑i yuꞌu mar. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ kuáꞌa̱ túꞌun yátá jíín‑i: Kuni so̱ꞌo te kuni ̱‑ro̱. Ɨɨn cha̱a sáka trigo, ni ̱ kenda‑de sáka‑dé. 4 Te sáka‑dé kuaꞌa̱n‑de. Te ɨɨn nuni ̱‑ún, ni ̱ jungava yuꞌíchi. Te ni ̱ chaa̱ tɨsaa̱ te ni ̱ ka̱kókó‑tɨ ́. 5 Te ɨnga̱ ni ̱ jungava nuu̱ ñúꞌun yúu̱ núu̱ tú íó kuaꞌa̱ ñúꞌun. Te ni ̱ kana yachi ̱‑ni chi ̱ tú íó kókon ñuꞌun. 6 Te nuu̱ ní kana ndika̱ndii, te ni ̱ kasu̱ n‑ni. Te ni ̱ ichi ̱, chi ̱ tú yoꞌo ní íó. 7 Te ɨnga̱ ni ̱ jungava ma̱ꞌñú íñu. Te ni ̱ jaꞌnu iñu‑ún. Te ni ̱ jasu̱ nuu̱. 8 Te sava ni ̱ ka̱jungava nuu̱ ñúꞌun váꞌa. Te ni ̱ kuun nuni ̱, ɨɨn ja̱ ɨ ́ɨn ciento, ɨnga̱ ja̱ uní xiko, te ɨnga̱ ja̱ okó uxi ̱. 9 Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, te ná kúni so̱ꞌo‑de. Achí‑ya̱. 10 Yúan‑na te ni ̱ cha̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Naja̱ káꞌa̱n‑ní tu̱ꞌun yátá jíín ñáyɨvɨ yáꞌa, áchí‑de. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Róó, chi ̱ a kuaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yísa̱ꞌí yáꞌa sáꞌa Dios, ndasa koo ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. Ko máá ñáyɨvɨ yáꞌa, ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑i. 12 Chi cha̱a ja̱ á ñáva̱ꞌa, te kii‑ga̱ nuu̱‑dé sáꞌa‑ya̱. Te kuñava̱ꞌa‑de kuaꞌa̱ xáa̱n‑gá. Ko cha̱a ja̱ ná tú ñáva̱ꞌa, va̱sa ja̱ á ñáva̱ꞌa‑de‑ún, te kuxio kiꞌi ̱n. 13 Ja̱ yúán káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yátá jíín‑i. Chi va̱sa kánde̱ꞌé‑i, ko tú kájini ̱‑i. Te va̱sa kájini so̱ꞌo‑i, ko tú kájini náꞌín‑i ni tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i. 14 Ña̱yɨvɨ yáꞌa káskíkuu‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías: Va̱sa kájini náꞌín váꞌa‑ró, ko ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Te va̱sa kánde̱ꞌé ndɨ ́ꞌɨ‑ró, ko ma̱ kuní‑ro̱. 15 Chi ̱ xaa̱n ní ka̱kuni ̱ꞌin ini ̱ ña̱yɨvɨ yáꞌa. Te xaa̱n úꞌu̱ kájini so̱ꞌo‑i. Te kájasu̱‑i nduchi‑í náva̱ꞌa ma̱ kuní‑i jíín ndúchi‑í, te  

























ma̱ kúni náꞌín‑i jíín sóꞌo‑i, te ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑i, te ma̱ nájíó káva ini ̱‑i, te ma̱ násáva̱ꞌa‑ri ̱‑i. Achí. 16 Ko xáán ndatu̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ kánde̱ꞌé‑ró jíín ndúchi‑ro, te kájini náꞌín‑ró jíín sóꞌo‑ró. 17 Chi ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já tɨnɨ ́ cha̱a kájani tu̱ꞌun Dios jíín tɨnɨ ́ cha̱a va̱ꞌa, ni ̱ kakuni ̱‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱ já kánde̱ꞌé máá‑ró, ko tú ní kajini ̱‑de. Te suni ni ̱ kakuni ̱‑de kuni so̱ꞌo‑de ja̱ kájini so̱ꞌo máá‑ró, ko tú ní kájini so̱ꞌo‑de. Achí‑ya̱. 18 Kuni náꞌín jínáꞌan‑ró túꞌun yátá cháa sáka núsáá. 19 Nú ɨɨn cha̱a jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ñuu̱ Dios, te nú tú júku̱ꞌun ini ̱‑de, yúan‑na te chaa̱ kuiꞌna̱ te kuanchaa̱‑ni tu̱ꞌun ni ̱ saka̱ iní añú‑de‑ún. Cha̱a yúan kúu nuni ̱ ní jungava yuꞌíchi. 20 Te nuni ̱ ní saka̱ núu̱ ñúꞌun yúu̱, yu̱án kúu cha̱a jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun, te kúsɨɨ‑̱ ní ini ̱‑de jíín. 21 Ko tú nuu̱ káka yoꞌo iní‑de, te yaku̱‑ni kɨvɨ ̱ kánda. Te nú ni ̱ ndonda tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ dé, xí nú ni ̱ sándɨva̱ꞌa‑i jíín‑de sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún, te náyu̱ꞌú‑ni‑de. 22 Te nuni ̱ ní saka̱ máꞌñú íñu, yu̱án kúu cha̱a jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun. Ko kútéñu‑de jíín ndátíñu‑de. Te kuní‑de kuu kúká‑de. Te xndáꞌú‑de máá‑de jíín. Ndɨꞌɨ ya̱ꞌá jasú nuu̱ túꞌun‑ún, te tú kúun nuni ̱. 23 Ko nuni ̱ ní saka̱ núu̱ ñúꞌun váꞌa, yu̱án kúu cha̱a jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun te júku̱ꞌun ini ̱‑de. Te bueno jáꞌa‑de nuni ̱, ɨɨn‑de ciento, ɨnga̱‑de uni ̱ xiko, te ɨnga̱‑de oko̱ uxi ̱, súan kája̱ꞌa‑de nuni ̱. Achí‑ya̱.  















24 Ió

Tu̱ꞌun ndɨkɨn lazo

ɨnga̱ tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de; Ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ni ̱ chiꞌi itu̱ va̱ꞌa nuu̱ ñúꞌun‑dé. 25 Ko nini kixi‑de, te  

21

Mateo 13

ni ̱ jaa̱ cha̱a jíto uꞌu̱ táꞌan jíín‑de. Te ni ̱ chiꞌi tuku ndɨkɨn lazo nuu̱ trigo‑de, te kuaꞌa̱n. 26 Ko nuu̱ ní kana yuku̱ itu̱‑ún, te kúun nuni ̱, yúan‑na te suni ni ̱ kana lazo. 27 Te ni ̱ ja̱koyo mozo máá táa̱, cha̱a xíin. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑de: Táta̱, á tú ní chíꞌi‑ní nuni ̱ váꞌa nuu̱ ñúꞌun‑ní yáꞌa. Te ndénu̱ ní niꞌi ̱n‑ní lazo yáꞌa núsáá. Achí‑i. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín mozo‑de: Ɨɨn cha̱a jíto uꞌu̱ ruu̱ ni ̱ sáꞌa ya̱ꞌá, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n mozo‑ún jíín‑de: Núsáá te kuní‑ní ja̱ ná kítu̱ꞌun‑ná náún, áchí‑i. 29 Te máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Túu, chi ̱ náni túꞌun‑ró lazo‑ún te sanaa te tuꞌun‑ró trigo jíín. 30 Ná kuáꞌnu máá jínáꞌan onde̱ kɨvɨ ̱ táꞌnu̱. Te kɨvɨ‑̱ ún te táꞌú‑rí tiñu nuu̱ cháa kaꞌnu̱: Stútú xnaꞌa̱n‑ga̱ lazo jia̱n, te sáꞌa‑ró núꞌni ̱ náva̱ꞌa kaꞌmu‑yó. Ko trigo yáꞌa, nastútú‑ró ná kɨ ́vɨ ini ̱ yaka̱‑ri ̱. Achí‑de, áchí‑ya̱.  









Tu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza

31 Ió

ɨnga̱ tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza, ja̱ ní kiꞌin ɨɨn cha̱a te ni ̱ chaa‑de nuu̱ ñúꞌun‑dé. 32 Te ja̱ndáa̱ ɨɨn ndɨkɨn lúlí‑ga̱ kúu vásá táká‑ga̱ tata̱. Ko nú ni ̱ jaꞌnu, te kúu káꞌnu‑ga̱ vásá táká‑ga̱ yua̱. Te kuu ɨɨn yunu káꞌnu. Te chaa̱ tɨsaa̱ andɨ ́vɨ ́, te va̱tu‑ni sáꞌa‑tɨ ̱ taká‑tɨ ̱ chíi ndaꞌa‑ún. Achí‑ya̱.  

Tu̱ꞌun yujan íá

33 Ió

ɨnga̱ tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun yujan íá já ní kiꞌin ɨɨn ñaꞌan. Te ni ̱ chisa̱ꞌí‑ña chíi uni ̱ ti ̱yii yúchi onde̱ ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kuu íá ní sáꞌa. Achí‑ya̱. 34 Ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n  

Jesús jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te nú túu tu̱ꞌun yátá te tú káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i, 35 Náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios: Kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yátá, te kachi ̱‑ri ̱ tu̱ꞌun yísa̱ꞌí onde̱ kɨvɨ ̱ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ, áchí.  

Ja̱ ní kaꞌa̱n kájí‑yá tu̱ꞌun ndɨkɨn lazo 36 Yúan‑na

te ni ̱ nakuatáꞌú Jesús nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe. Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Kani kájí‑ní tu̱ꞌun yátá lazo nuu̱‑ná, áchí‑de. 37 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ sáka tatá va̱ꞌa‑ún kúu máá Séꞌe cha̱a. 38 Te ñuꞌun‑ún kúu ñu̱yɨ ́vɨ. Te tata̱ va̱ꞌa‑ún kákuu se̱ꞌe Dios. Te lazo‑ún kákuu se̱ꞌe kuiꞌna̱. 39 Te cha̱a uꞌu̱ ja̱ ní chiꞌi lazo‑ún kúu kuiꞌna̱. Te kɨvɨ ̱ táꞌnu̱‑ún kúu kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. Te cha̱a kaꞌnu̱‑ún kákuu ndajáꞌa̱ Dios. 40 Te nátu̱ꞌun kutútú lazo, te kayu̱ nuu̱ ñúꞌu̱ n, súan kuu kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. 41 Te máá Séꞌe cha̱a, tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá kiꞌi ̱n. Te nastútú‑yá ta̱ká ña̱yɨvɨ kásáꞌa kua̱chi jíín ñáyɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá. 42 Te taan‑yá‑i kayu̱‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n. Te yúan ndeꞌe̱‑i te nakaji‑í ñii yúꞌu‑í jínáꞌan‑i. 43 Yúan‑na te ña̱yɨvɨ váꞌa‑ún, ndii ncháa̱‑i nátu̱ꞌun ndika̱ndii, kuxiu̱ kú‑i jíín máá Táa̱‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu. Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, ná kúni so̱ꞌo‑de.  













Tu̱ꞌun janu̱ xúꞌún, jíín túꞌun perla, jíín túꞌun ñunu

44 Ñuu̱

nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn janu̱ xúꞌún já yísa̱ꞌí chi ̱i ɨɨn ñuꞌun, te ni ̱ ndenda ni ̱ sáꞌa ɨɨn cha̱a, te jasú tuku‑de sɨkɨ ̱, te kúsɨɨ ̱ iní‑de jíín, te kuaꞌa̱n‑de, te xíkó ndɨ ́ꞌɨ‑de na̱ún ñáva̱ꞌa‑de, te jáan‑de

22

Mateo 13​, ​14 ñuꞌun‑ún. 45 Suni ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a jáan‑de te xíkó‑de ja̱ ndúkú‑de perla luu. 46 Te ni ̱ jini ̱‑de ɨɨn perla ja̱ xáa̱n yáꞌu. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ xi ̱kó ndɨ ́ꞌɨ‑de ta̱ká ndatíñu‑de. Te ni ̱ jaan‑de perla‑ún. 47 Suni ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn ñunu já júkui ̱ta kaꞌnu ini ̱ mar. Te tɨ ́ɨn tɨnɨ ̱ nuu̱ tíyáká. 48 Te nuu̱ ní chítú ñúnu‑ún, te ni ̱ ka̱natava‑dé yundúcha. Te ni ̱ kaju̱ ngo̱o‑de. Te ni ̱ kaka̱ji‑de kɨtɨ váꞌa‑ún kɨ ́vɨ‑tɨ ̱ iní ji ̱ka. Te ni ̱ ka̱skána‑de kɨtɨ ñáá‑ún kuaꞌa̱n. 49 Suni súan koo kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. Chi ̱ kenda koyo ndajáꞌa̱‑yá. Te ka̱ji‑ya̱ ñáyɨvɨ ñáá ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ váꞌa. 50 Te taan‑yá‑i kayu̱‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n. Te yúan ndeꞌe̱‑i te nakaji‑í ñii yúꞌu‑í. Achí‑ya̱. 51 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa náún, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Jaa̱n Táta̱, áchí‑de. 52 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ yúán íó cha̱a káchaa tutu̱ jiní‑de saꞌa̱n ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, te máá‑de kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a xíin véꞌe, te onde̱ ini ̱ yaka̱‑de táva‑dé ndatíñu jáá jíín ndátíñu anáꞌán, áchí‑ya̱. 53 Te súan ni ̱ ji ̱nu ni ̱ kaꞌa̱n Jesús tu̱ꞌun yátá yáꞌa. Te ni ̱ kenda‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱.  





Judas. 56 Te tú káꞌi ̱in kua̱ꞌa‑de jíín‑yó yáꞌa náún. Te ndénu̱ ní niꞌi ̱n‑dé ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa núsáá. Achí‑de. 57 Te súan ni ̱ ka̱kujáꞌa̱ ini ̱‑i jíín‑yá. Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, máni ñuu̱‑de jíín iní ve̱ꞌe‑de kúu ja̱ tú kákaꞌa̱n tu̱ꞌun jíñúꞌún jíín‑de, áchí‑ya̱. 58 Te tú ní sáꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ tíñu ñáꞌnu yúan, chi ̱ tú ní kákandíja‑i.  

















Ja̱ ní kaskéꞌichi ̱‑i‑ya̱ iní ñuu̱ Nazaret 54 Te

ni ̱ najaa̱‑ya̱ ñúu̱‑ya̱. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑dé ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga máá‑de jínáꞌan‑de. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de ni ̱ kande̱ꞌé‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndénu̱ ní niꞌi ̱n cháa yáꞌa tu̱ꞌun ndíchí yáꞌa jíín tíñu ñáꞌnu sáꞌa‑de yáꞌa. 55 Nasu̱ séꞌe cha̱a carpintero kúu ya̱ꞌá náún. Á nasu̱ María nání náa̱‑de. Te ta̱ká ñani ̱‑de káinání Jacobo, José, Simón, jíín  

Ja̱ ní jiꞌi ̱ Juan, cha̱a skuánducha

14

Te suu kɨvɨ‑̱ ún te Herodes cha̱a táꞌú tíñu, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de tu̱ꞌun Jesús. 2 Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín mozo‑de: Cha̱a yáꞌa kúu Juan ja̱ skuánducha. Ni ̱ nachaku̱‑de ja̱ ní jiꞌi ̱‑de, te ja̱ yúán sáꞌa‑de tiñu ñáꞌnu yáꞌa. Achí‑de. 3 Chi ̱ Herodes, ni ̱ tɨɨn‑de Juan. Te ni ̱ juꞌni ̱‑de. Te ni ̱ chindee‑de cha̱a veka̱a ja̱ kuáchi Herodías ñasɨ ́ꞌɨ ́ Felipe ñani ̱ máá Herodes. 4 Te Juan, a ni ̱ kana jíín‑de nuu̱ Herodes: Tú íó ley kuaka‑ró‑ña, áchí‑de. 5 Te Herodes, ni ̱ kuni ̱‑de kaꞌni‑dé Juan. Ko ni ̱ yu̱ꞌú‑de ni ̱ jito‑de ña̱yɨvɨ, chi ̱ kájani ndaa̱ ini ̱‑i ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu Juan. 6 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ní sáꞌa Herodes ɨɨn viko kɨvɨ ́ ní kaku‑de. Te se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Herodías ni ̱ jita jáꞌá‑i nuu̱ ñáyɨvɨ. Te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Herodes jíín‑i. 7 Te ni ̱ jatu̱ꞌun téyíí‑de ja̱ kuáꞌa‑de ta̱ká na̱ún kakán‑i nuu̱‑dé. 8 Te náa̱‑i, a ni ̱ jani íchí‑ña‑í, te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Kua̱ꞌa‑ní xini ̱ Juan, cha̱a skuánducha‑ún nuu̱‑ná kundee nuu̱ ɨ ́ɨn koꞌo̱, áchí‑i. 9 Yúan‑na te máá rey‑ún, ni ̱ kuxíí iní‑de. Ko sɨkɨ ̱ já ní jatu̱ꞌun téyíí‑de jíín sɨkɨ ́ já ní ka̱jini so̱ꞌo cha̱a káyee stáa̱ jíín‑de‑ún, te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ná kuáꞌa soldado nuu̱‑í. 10 Te ni ̱ tájí‑de soldado ni ̱ jaꞌa̱n. Te ni ̱ xɨtɨ xiní  

















23

Mateo 14

Juan ini ̱ veka̱a. 11 Te ni ̱ chaa̱ xini ̱‑dé kándee nuu̱ ɨ ́ɨn koꞌo̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa soldado nuu̱ súchí sɨ ́ꞌɨ‑́ ún. Te máá‑i, ni ̱ jancha̱ka‑i nuu̱ náa̱‑i. 12 Yúan‑na te ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín‑de. Te ni ̱ ka̱ndañaa‑de yikɨ kúñu Juan. Te ni ̱ kachi ̱ndu̱ji‑de. Te ni ̱ kee‑de kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ Jesús.  



Ja̱ ní skée‑yá uꞌu̱ n mil ña̱yɨvɨ

13 Te

ni ̱ jini tu̱ꞌun Jesús. Te ni ̱ kuxio‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúan ini ̱ ɨɨn barco onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé kándee sɨ ́ɨn‑ya̱. Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ jínáꞌan‑i. Te onde̱ ta̱ká ñuu̱ ni ̱ kandiki ̱n‑i‑ya̱ kájika jáꞌá‑i jíín‑yá. 14 Te ni ̱ kenda Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ xáa̱n. Te ni ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱ jíín‑i. Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ taná táká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱. 15 Te nuu̱ ní ini te ni ̱ cha̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Yáꞌa chi ̱ máá ñúꞌun téꞌé kúu, te a ni ̱ ke̱e ndika̱ndii. Tájí‑ní‑i ná kíngoyo‑i ta̱ká ñuu̱. Te ná kuáan máá‑i staa̱ kée‑í, áchí‑de jíín‑yá. 16 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Tú nɨ ́nɨ kíꞌi ̱n‑i jínáꞌan‑i: Kua̱ꞌa máá‑ró já ná kée‑í, áchí‑ya̱. 17 Te máá‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Tú na̱ún káñava̱ꞌa‑ná chi ̱ uꞌu̱ n‑ni sta̱tilá jíín úu̱‑ni ti ̱yáká, áchí‑de. 18 Te máá‑yá, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kua̱ꞌa ná kíi nuu̱‑rí yáꞌa, áchí‑ya̱. 19 Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún ni ̱ kaju̱ ngo̱o ta̱ká‑i nuu̱ ichá. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌúꞌu̱ n sta̱tilá jíín úu̱ ti ̱yáká‑ún. Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱ státilá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jani‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. 20 Te ndivii‑í ni ̱ ka̱yee. Te ni ̱ kandaꞌa̱  













chi ̱i‑i. Te ni ̱ ka̱nastútú‑de uxi ̱ uu̱ ji ̱ka staa̱ kua̱chí‑ún ja̱ ní ndendoso. 21 Te jínu uꞌu̱ n mil cha̱a ni ̱ ka̱yee‑ún, te sɨ ́ɨn‑ga̱ kúu ñasɨ ́ꞌɨ ́ jíín súchí lúlí.  

Ja̱ ní jika jáꞌá‑yá nuu̱ mar

22 Yúan‑na

te ni ̱ skandá‑ni Jesús cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ɨɨn barco. Te ná kúxnúú‑de ki ̱ngoyo‑de ɨnga̱ lado yuꞌu mar sáꞌa‑ya̱, chi ̱ kuéé jachá‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. 23 Te ni ̱ jacha̱‑ya̱ ñáyɨvɨ‑ún kájaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ kaa sɨ ́ɨn‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúku, kuákaka̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ ini, te kándee máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ yúan. 24 Te barko‑ún, a kándee ma̱ꞌñú mar. Te káꞌú xaa̱n ní ndonda suꞌma̱ ndúcha sɨkɨ‑́ dé, chi ̱ sua ni ̱ nana nuu tachi ̱. 25 Te tɨ ́kuáán‑na̱ kúu. Te ni ̱ jaa̱ Jesús nuu̱‑dé, jíka jáꞌá‑yá nuu̱ mar. 26 Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ja̱ ní kajini ̱‑de‑ya̱, já jíka‑ya̱ núu̱ mar, te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de. Te kákaꞌa̱n‑de: Añú kúu, áchí‑de. Te kákana kóꞌó‑de ja̱ káyu̱ꞌú‑de. 27 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ni‑ya̱ jíín‑de: Sándéé iní‑ro̱. Máá‑rí kúu. Ma̱ yúꞌú‑ro̱, áchí‑ya̱. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Táta̱, te nú máá‑ní kúu, te táꞌú‑ní tiñu ná káka‑ná nuu̱ mar yáꞌa jaa̱‑ná nuu̱‑ní, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ñaꞌa̱n, áchí‑ya̱. Te ni ̱ nuu Pedro ini ̱ barco. Te ni ̱ jika‑de nuu̱ ndúcha‑ún kuaꞌa̱n‑de nuu̱ Jesús. 30 Ko nuu̱ ní jini ̱‑de ja̱ xáa̱n kée tachi ̱, te ni ̱ yu̱ꞌú‑de. Te ni ̱ kejáꞌá‑de sáꞌu‑de chi ̱i nducha. Te ni ̱ kana kóꞌó‑de: Táta̱, nama‑ní náá, áchí‑de. 31 Te ni ̱ skáa̱‑ni Jesús ndaꞌa‑yá. Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱‑dé. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a tú kándíja va̱ꞌa kúu‑ró. Naja̱ jáni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 32 Te  



















24

Mateo 14​, ​15 ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ya̱ iní barko‑ún jíín‑de. Te ni ̱ kunáꞌín‑ni tachi ̱ xáa̱n‑ún. 33 Yúan‑na te cha̱a káꞌi ̱in ini ̱ barko‑ún, ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑de: Ja̱ndáa̱ ndíja máá‑ní kúu Se̱ꞌe Dios, áchí‑de.  

Ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ ini ̱ ñuu̱ Genesaret

34 Te

ni ̱ kaja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ɨngá lado. Te ni ̱ cha̱koyo‑ya̱ ñúꞌun íchí ñúu̱ Genesaret. 35 Te cha̱a ñuu̱‑ún, ni ̱ ka̱nakuni ̱‑de‑ya̱. Te ni ̱ ka̱tájí‑de tu̱ꞌun nɨ ́ɨ ́ ñúu̱‑ún. Te ni ̱ ka̱kinchaka‑de ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ nuu̱‑yá. 36 Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná kéꞌé‑i va̱sté yúsáꞌma‑yá. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱kéꞌé sáꞌma‑yá‑ún, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑i.  



15

Ndasa kucháꞌán ñáyɨvɨ

Yúan‑na te yaku̱ cha̱a fariseo jíín cháa káchaa tutu̱ ini ̱ ñuu̱ Jerusalem, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: 2 Cha̱a káskuáꞌa jíín‑ró, naja̱ káskéꞌichi ̱‑de tani ̱nu cha̱a anáꞌán. Chi ̱ tú kánandáꞌá‑de te káyee‑dé staa̱. Achí‑de. 3 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te máá‑ró, suni naja̱ káskéꞌichi ̱‑ro̱ tíñu ni ̱ táꞌú Dios nuu̱‑ro̱ núsáá, chi ja̱ sɨkɨ ́ táni ̱nu máá‑ró. 4 Chi ̱ ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Kuandatu̱ nuu̱ táa̱‑ro̱ núu̱ náa̱‑ro̱, te ndéja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa nuu̱ táa̱ nuu̱ náa̱, ná kúu̱ nú kuu̱, áchí. 5 Ko máá‑ró kákaꞌa̱n‑ro̱: Nú íó ndatíñu ja̱ xíin ɨɨn cha̱a, te a kuu niꞌi ̱n tíñu ja̱ kuní táa̱‑de xí náa̱‑de, te nú xnaꞌa̱n‑ga̱ kaꞌa̱n‑de: A ni ̱ soko̱‑rí ndatíñu‑ún nuu̱ Dios, achi ̱‑de. 6 Yúan‑na te tuká kánúú skíkuu‑de kua̱ꞌa‑de nuu̱ táa̱‑de nuu̱ náa̱‑de, áchí‑ro̱.  









Te súan kástɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun Dios jíín táni ̱nu ni ̱ kajaki ̱n‑ro̱. 7 Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Bueno ni ̱ jani Isaías tu̱ꞌun sɨkɨ‑̱ ro̱ súan: 8 Ña̱yɨvɨ yáꞌa, jíín yúꞌu‑í káchiñúꞌún‑i ruu̱, ko jíín añú‑i chi ̱ jíká‑ni kúu ini ̱‑i jíto‑i ruu̱. 9 Te káchiñúꞌún sáni‑i ruu̱, chi ̱ kástáꞌa̱n‑i tu̱ꞌun jáni ini ̱ ɨɨn cha̱a, áchí Isaías. Achí‑ya̱. 10 Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní ñáyɨvɨ‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Kuni so̱ꞌo jínáꞌan‑ró, Te chuꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱: 11 Nasu̱ já kɨ ́vɨ ini ̱ yuꞌu cháa kucháꞌán‑de sáꞌa, chi ja̱ kénda ini ̱ yuꞌu‑dé, yu̱án kúu ja̱ kúchúꞌán‑de sáꞌa, áchí‑ya̱. 12 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Á jiní‑ní ja̱ ní kakiti ̱ ini ̱ cha̱a fariseo ja̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, xí túu, áchí‑de. 13 Ko máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ta̱ká yunu já tú ní náchuꞌun máá Táa̱‑ri ̱ andɨ ́vɨ ́, te tuꞌun‑ri ̱ kiꞌi ̱n. 14 Sía̱ jínáꞌan‑ró ná kíꞌi ̱n‑de. Cha̱a kuáá kástáꞌa̱n ichi núu̱ sáva‑ga̱ cha̱a kuáá kákuu‑de. Chi ̱ nú ɨɨn cha̱a kuáá stáꞌa̱n‑de ichi núu̱ ɨngá cha̱a kuáá, te ndendúú‑de jungoyo‑de ini ̱ xaꞌva̱. Achí‑ya̱. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Kastu̱ꞌún kájí‑ní tu̱ꞌun yátá yáꞌa nuu̱‑ná jínáꞌan‑ná, áchí‑de. 16 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús: Te suni onde̱ róó tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ náún. 17 Á tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já táká ja̱ kée‑í kɨ ́vɨ kuaꞌa̱n chi ̱i‑i, te ndénda‑ni kuaꞌa̱n. 18 Ko ja̱ kénda yuꞌu‑í, chi ̱ onde̱ ini ̱ añú‑i va̱i, te yu̱án kúu ja̱ kúcháꞌán‑i sáꞌa. 19 Chi ̱ onde̱ ichi iní añú‑i kénda ja̱ jáni ñáá ini ̱, ja̱ jáꞌni ndɨ ́yi, ja̱ ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan, ja̱ kuáxán iní, ja̱ sákuíꞌná, ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun túꞌún, ja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa. 20 Ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa kúu ja̱ kúcháꞌán‑i sáꞌa.  



























25

Mateo 15​, ​16

Ko nú tú nándáꞌá‑i te kee‑í staa̱, tú kúcháꞌán‑i sáꞌa. Achí‑ya̱. Tu̱ꞌun se̱sɨ ́ꞌɨ ́ ñaꞌan ñúu̱ Caná

21 Te

ni ̱ kenda Jesús yúan kuaꞌa̱n‑ya̱ íchi ndáñúu̱ Tiro jíín Sidón. 22 Te ɨɨn ñaꞌan ñúu̱ Caná, ni ̱ kenda‑ña ndáñúu̱ yúan. Te ni ̱ kana kóꞌó‑ña: Táta̱, Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, chi ̱ se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ná káꞌú xaa̱n táꞌa̱n‑i ɨɨn tachi ̱ kíni, áchí‑ña jíín‑yá. 23 Ko máá‑yá, tú ní káꞌa̱n kutɨ‑yá jíín‑ña. Yúan‑na te ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá: Kaꞌa̱n‑ní jíín‑ña ná kíꞌi ̱n‑ña, chi ̱ kána kóꞌó‑ña vái‑ña íchi yatá‑yo̱, áchí‑de. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Máni nuu̱ rɨ ́ɨ ̱, kɨtɨ ní ka̱naa, káꞌi ̱in se̱ꞌe Israel, ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱, áchí‑ya̱. 25 Yúan‑na te ni ̱ chaa̱‑ña núu̱‑yá. Te ni ̱ chiñúꞌún‑ña‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Táta̱, chindéé chítuu‑ní náá, áchí‑ña. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá‑yá: Tú íó va̱ꞌa ja̱ kuánchaa̱‑yo̱ stáa̱ séꞌe‑yó te skána‑yó núu̱ lúsu, áchí‑ya̱. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ní, Táta̱, ko lúsu‑ún, ichi chíi mesa náchii‑tɨ ́ staa̱ kua̱chí kóyo yuꞌu jítoꞌo̱‑tɨ ̱ yáji‑tɨ ́, áchí‑ña jíín‑yá. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nána̱, xaa̱n váꞌa ni ̱ kandíja‑ní, ná sáꞌa‑ná jíín‑ní nátu̱ꞌun kuní‑ní, áchí‑ya̱. Te máá hora jia̱n ní nduva̱ꞌa‑ni se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ña.  













Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ kúꞌu̱ 29 Te

ni ̱ ja̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ yúan. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ yúꞌu mar ñuu̱ Galilea. Te ni ̱ kaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúku‑ún. Te yúan ni ̱ jungo̱o‑ya̱. 30 Te ni ̱ ja̱koyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ núu̱‑yá jíín ñáyɨvɨ rengo, ja̱ kuáá, ja̱ ñíꞌín, ja̱ tɨ ́kúꞌlu, jíín sáva‑ga̱‑i ja̱ kákuꞌu̱. Te

ni ̱ kajaki ̱n‑i‑ún núu̱ jáꞌa̱ Jesús. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑í jínáꞌan‑i. 31 Te ni ̱ ka̱kee nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún kánde̱ꞌé‑i ja̱ súan ni ̱ kajini ̱‑i nákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ ñíꞌín, ndúva̱ꞌa ña̱yɨvɨ tɨ ́kúꞌlu, nákaka ña̱yɨvɨ rengo, ndúndiji ̱n nuu̱ ñáyɨvɨ kuáá. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios ña̱yɨvɨ Israel.  

Ja̱ ní skée‑yá kuu̱ n mil ña̱yɨvɨ

32 Te

ni ̱ kana Jesús xini ̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ kuu uni ̱ kɨvɨ ̱ káxiu̱ kú‑i jíín‑rí, te tú na̱ún káji‑í. Te tú kuní‑ri ̱ natájí‑rí‑i noꞌo̱n ndicha̱‑i, chi ̱ nú súan te sava ichi te kui ̱tá ii ̱‑í. Achí‑ya̱. 33 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Te ndénu̱ níꞌo̱n stáa̱ kuáꞌa̱ kée ndáꞌa̱ chi ̱i ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ yáꞌa, chi ̱ máni ñuꞌun téꞌé kúu yáꞌa, áchí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Na̱saa staa̱ kándi ̱so‑ró, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Usia̱‑ni, te yaku̱ ti ̱yáká lúlí, áchí‑de. 35 Yúan‑na te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún ni ̱ ka̱jungo̱o‑i nuu̱ ñúꞌun. 36 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌusiá staa̱ jíín cháká‑ún, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá, te ni ̱ sákuáchí‑yá, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, te ni ̱ ka̱jani‑de nuu̱‑í. 37 Te ni ̱ ka̱yee táká‑i. Te ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑i. Te ni ̱ ka̱nastútú‑de ja̱ ní kendo̱o kuáchí‑ún, usia̱ ndoꞌo̱ chítú ndɨɨ́ . 38 Te ña̱yɨvɨ ní ka̱yee‑ún, jínu onde̱ kuu̱ n mil cha̱a, te sɨɨ́ n‑ga̱ kúu ñasɨ ́ꞌɨ ́ jíín táká su̱chí lúlí. 39 Yúan‑na te ni ̱ jacha̱‑ya̱ ñáyɨvɨ‑ún kua̱ngoyo‑i. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ya̱ iní barco. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ndáñúu̱ Magdala.  















16

Ja̱ kájika̱n‑i tuni ̱ nuu̱‑yá

Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a fariseo jíín cháa saduceo nuu̱‑yá,

26

Mateo 16 chi ̱ koto nchaa̱‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kajika̱n‑de tuni ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ núu̱‑yá te kuni ̱‑de. 2 Ko máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nú ni ̱ ini, te kákaꞌa̱n‑ro̱: nandii ndáxín, chi ̱ íó viko̱ kua̱ꞌá ándɨ ́vɨ ́, áchí‑ro̱. 3 Te ja̱ñáꞌa̱n kákaꞌa̱n‑ro̱: Vina te kuun sau̱, chi ̱ íin ñáá viko̱ kua̱ꞌá ándɨ ́vɨ ́, áchí‑ro̱. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. A kájini ̱‑ro̱ na̱ún kuní kaꞌa̱n viko̱ ándɨ ́vɨ ́, ko tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ tuní kɨvɨ ̱ yáꞌa. 4 Ña̱yɨvɨ ñáá yáꞌa ja̱ káisɨ ́kɨ ncháa̱‑i Dios, kájika̱n‑i tuni ̱ nuu̱‑rí. Ko ma̱ kuáꞌa‑ri ̱ ni ɨɨn nuu̱‑í, chi ̱ máni tuni ̱ Jonás, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios, kúu ja̱ kuáꞌa‑ri ̱. Achí‑ya̱. Te ni ̱ skéndo̱o‑ya̱‑dé jínáꞌan‑de. Te kuaꞌa̱n‑ya̱.  

kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ tú ní káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ja̱ kóto‑de máá‑de nuu̱ yújan íá státilá, chi ̱ sua ja̱ má kándíja‑de saꞌa̱n kástáꞌa̱n cha̱a fariseo jíín cháa saduceo.





Cuenta yujan íá cháa fariseo

5 Te

ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa‑ún ɨnga̱ lado mar. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de kundiso‑de staa̱. 6 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱ yújan íá cháa fariseo jíín cháa saduceo, áchí‑ya̱. 7 Te kándatu̱ꞌún máá‑de: Sɨkɨ ̱ já tú kándi ̱so‑yó stáa̱ káꞌa̱n‑ya̱ núsáá, áchí‑de. 8 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ súan kándatu̱ꞌún‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Cha̱a kákandíja yaku̱‑ni kákuu‑ró. Na̱ún kándatu̱ꞌún‑ró. Ja̱ tú ní kándi ̱so‑ró stáa̱ náún. 9 Onde̱ vina tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ náún. Á tú kánuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já ní kuu jíín úꞌu̱ n staa̱ jíín úꞌu̱ n mil cha̱a, te na̱saa ji ̱ka ní ka̱nastútú‑ró‑sa̱. 10 Ni ja̱ ní kuu jíín usiá staa̱‑ún jíín kúu̱ n mil cha̱a, te na̱saa ndoꞌo̱ ní ka̱nastútú‑ró. 11 Te naja̱ tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, chi ̱ tú ní káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun sta̱tilá jíín‑ró, chi ̱ sua ja̱ kóto va̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱ yújan íá cháa fariseo jíín cháa saduceo. Achí‑ya̱ jíín‑de. 12 Yúan‑na te ni ̱  













Tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Pedro

13 Te

ni ̱ jaa̱ Jesús ichi ndáñúu̱ Cesarea de Filipo. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá: Na̱ún cha̱a kúu máá Séꞌe cha̱a kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ jínáꞌan‑i, áchí‑ya̱. 14 Te máá‑de ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Juan, cha̱a skuánducha, kákaꞌa̱n sava‑i. Te sava‑ga̱‑i, Elías, te sava‑ga̱‑i, Jeremías, xí ɨ ́ɨn cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, áchí‑i. Achí‑de. 15 Te máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te róó, na̱ cha̱a kúu‑ri ̱ kákaꞌa̱n‑ro̱, áchí‑ya̱. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón Pedro: Máá‑ní kúu Cristo, Se̱ꞌe Dios, Iꞌa̱ chakú, áchí‑de. 17 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús: Xáán ndatu̱‑ro̱, Simón se̱ꞌe Jonás, chi ̱ nasu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ní kástu̱ꞌún túꞌun yáꞌa nuu̱‑ro̱, chi ̱ sua máá Táa̱‑ri ̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ andɨ ́vɨ ́ ní stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑ro̱. 18 Ko ruu̱, suni káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já máá‑ró kúu Pedro, te sɨkɨ ̱ káva yáꞌa kundii ̱ tɨkuꞌni ̱ kándíja‑i nuu̱‑rí sáꞌa‑ri ̱. Te ja̱ kándee infierno ma̱ kúndéé jíín‑i. 19 Te nuu̱‑ro̱ kuáꞌa‑ri ̱ ndakáa máá ñúu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. Te ta̱ká ja̱ kúꞌni ̱‑ro̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, kunuꞌni ̱ ini ̱ andɨ ́vɨ ́. Te ta̱ká ja̱ ndájí‑ró iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ndaji ̱ iní andɨ ́vɨ ́. Achí‑ya̱. 20 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑de ja̱ máá‑yá kúu Jesucristo.  













Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

21 Te

máá hora jia̱n ní kejáꞌá Jesús ni ̱ kastu̱ꞌún ndáa̱‑ya̱ núu̱

27

Mateo 16​, ​17

cháa káskuáꞌa jíín‑yá ja̱ jínu ñúꞌún kíꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱ Jerusalem te ndoꞌo xaa̱n‑yá. Te cha̱a ni ̱ ka̱yii jíín táká sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱, ma̱ kuátúꞌún‑de‑ya̱ te kaꞌni‑dé‑ya̱. Te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱. Achí‑ya̱. 22 Yúan‑na te Pedro, ni ̱ kiñiꞌin sɨ ́ɨn‑de‑ya̱. Te ni ̱ kejáꞌá‑de káꞌa̱n xaa̱n‑dé jíín‑yá: Ma̱ kúu Táta̱, tú kutɨ na̱ modo ja̱ táꞌa̱n‑ní tu̱ ndóꞌo yáꞌa, áchí‑de. 23 Yúan‑na te ni ̱ jíó káva Jesús nuu̱ Pedro. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Satanás, kuxio kiꞌi ̱n‑ro̱, chi cha̱a sáká núu kúu‑ró núu̱‑rí. Chi ̱ tú káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun Dios, chi ̱ sa tu̱ꞌun cha̱a káꞌa̱n‑ro̱. Achí‑ya̱.  



Tu̱ꞌun ndóꞌo cha̱a kákandíja

24 Yúan‑na

te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Na̱ni cha̱a nú kuní‑de kii‑de yata̱‑rí, ma̱ kúndáꞌú ini ̱‑de máá‑de, te ná kuándéé iní‑de jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, te ná kúndiki ̱n‑de ruu̱ kii‑de. 25 Chi cha̱a jítú iní‑de ka̱ku‑de chi ̱i tu̱ ndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, naa‑dé. Te va̱sa ná kúu̱ ɨɨn cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, ko kuchaku̱‑de. Achí‑ya̱. 26 Chi na̱ún níꞌi ̱n cháa va̱sa ná kúndéé‑de niꞌi ̱n‑dé nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te nú xnáa‑dé añú‑de. Xí na̱ jíín chúnáa cháa añú‑de. 27 Chi ̱ máá Séꞌe cha̱a, ndii‑ya̱ jíín táká ndajáꞌa̱‑yá. Te nduñáꞌnu‑ya̱ sáꞌa Táa̱‑ya̱. Yúan‑na te cha̱ꞌu‑ya̱ ɨ ́ɨn ɨɨn ña̱yɨvɨ nú ndasa káa tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa máá‑i. 28 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ió sava cha̱a káꞌi ̱in yáꞌa ja̱ má kúu̱ kutɨ‑dé onde̱ nú tú kuni ̱‑de nuu̱ máá Séꞌe cha̱a ndii‑ya̱ ñúu̱‑ya̱.  







17

Sɨkɨ ̱ já túku ni ̱ nduu‑ya̱

Yúan‑na te nuu̱ iñú kɨvɨ ̱ te ni ̱ jaka‑ya̱ Pedro jíín

Jacobo jíín ñaní‑de Juan, kuaꞌa̱n sɨ ́ɨn‑ya̱ jíín‑de ɨɨn yuku súkún. 2 Te yúan, tuku ni ̱ nduu‑ya̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ nandii ncháa̱ nuu̱‑yá nátu̱ꞌun ndika̱ndii. Te saꞌma‑yá ni ̱ ka̱ndukɨyi ̱ nátu̱ꞌun ndua luz ja̱ nándii ndáxín. 3 Te yúan ni ̱ ka̱ndenda Moisés jíín Elías, kándatu̱ꞌún‑de jíín‑yá, ni ̱ kajini ̱‑de. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Táta̱, va̱ꞌa‑ga̱ ná kéndo̱o‑yó yáꞌa. Nú kuní‑ní te sáꞌa‑ná uni ̱ veꞌe kuii. Ɨɨn kuu máá‑ní, ɨnga̱ kuu Moisés, te ɨnga̱ kuu Elías, áchí‑de jíín Jesús. 5 Te nini káꞌa̱n‑de, te ni ̱ chaa̱ ɨɨn viko̱ nu̱ꞌún. Te ni ̱ jasu̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱‑dé. Te ni ̱ kenda luz chi ̱i. Te ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n: Ya̱ꞌá kúu Se̱ꞌe‑ri ̱, ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i. Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑i. Ná kúni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑i núsáá. Achí Dios. 6 Te tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo cha̱a káskuáꞌa‑ún. Te ni ̱ kandua̱ ndee‑ni‑de, chi ̱ ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑dé. 7 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱ Jesús. Te ni ̱ skandá‑ya̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Nduko̱o, ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. 8 Te ni ̱ ka̱ndakoto‑de. Te tuká ni ɨɨn na̱ún ní kájini ̱‑de, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑na̱ Jesús. 9 Te kánuu‑de yuku‑ún. Te Jesús ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de: Ma̱ kachí‑ro̱ núu̱ ní ɨɨn ja̱ súan ni ̱ kajini ̱‑ro̱, chi ̱ onde̱ ná náchaku̱ máá Séꞌe cha̱a ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, áchí‑ya̱. 10 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Te cha̱a káchaa tutu̱, naja̱ kákaꞌa̱n‑de ja̱ kánúú ndíi Elías xnaꞌa̱n‑ga̱, áchí‑de. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ndíi Elías xnaꞌa̱n‑ga̱, te nasájáá‑de ta̱ká ndatíñu. 12 Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ á ni ̱ ndii Elías, te tú ní kánakuni ̱‑i‑de. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑i ta̱ká ja̱ ní ka̱kuu ini ̱‑i jíín‑de. Te suni súan xndóꞌo‑i máá Séꞌe  





















28

Mateo 17​, ​18 cha̱a. Achí‑ya̱. 13 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ túꞌun Juan, cha̱a ni ̱ skuánducha, kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de.  

14 Te

Sɨkɨ ̱ súchí jíꞌi ̱ yi ̱ꞌɨ ́

ni ̱ naja̱koyo‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn cha̱a nuu̱ Jesús. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱, kundáꞌú ini ̱‑ní se̱ꞌe‑ná, chi ̱ jíꞌi ̱ yi ̱ꞌɨ‑́ i, te ndóꞌo xaa̱n‑í. Te tɨnɨ ̱ jínu nduá‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n, te tɨnɨ ̱ jínu nduá‑i nuu̱ ndúcha. 16 Te ni ̱ kinchaka‑ná‑i nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑ní, te tú kákuu sáꞌa‑de tana̱‑í, áchí‑de. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ña̱yɨvɨ xáa̱n níꞌin ini ̱ kákuu‑ró já tú kákandíja‑ró. Na̱saa‑ga̱ kɨvɨ ̱ kúnchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. Te na̱saa‑ga̱ kɨvɨ ̱ ndóꞌo‑ri ̱ jíín‑ró. Kua̱ꞌa‑i ná kíi‑i, áchí‑ya̱. 18 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ tachí kíni‑ún, te ni ̱ kenda kuaꞌa̱n ini ̱ su̱chí‑ún. Te ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni‑i máá hora‑ún. 19 Yúan‑na te ni ̱ ja̱koyo sɨ ́ɨn cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱ Jesús, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Naja̱ tú ní kákuu kiñiꞌin‑ná kiꞌi ̱n, áchí‑de. 20 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Sɨkɨ ̱ já tú kákandíja va̱ꞌa‑ró ní kuu yu̱án. Chi ̱ káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nú kákandíja‑ró, va̱sté ɨ ́ɨn tíꞌli ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ndɨkɨn yuá mostaza, te kachi ̱‑ro̱ kúni yuku yáꞌa: Kuxio yáꞌa te kuáꞌán onde̱ yúan, achi ̱‑ro̱, te kiꞌi ̱n. Te kuu sáꞌa‑ró táká tiñu súan. 21 Ko ɨɨn táꞌan yu̱án ni ma̱ kénda kutɨ kíꞌi ̱n, te nú tú kaka̱n taꞌu̱‑yo̱ te kondicha̱ ini ̱‑yo̱. Achí‑ya̱.  









cha̱a natu̱u‑ya̱ núu̱ ndáꞌa sáva‑ga̱ cha̱a. 23 Te kaꞌni‑dé‑ya̱. Ko nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱, áchí‑ya̱. Te máá‑de, ni ̱ kandukuíꞌa̱ xaa̱n iní‑de.  

ni ̱ ja̱koyo‑ya̱ ñúu̱ Capernaum. Te cha̱a kájika̱n poniná, ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱ Pedro. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Te Maestro máá‑ró, tú kua̱ꞌa‑de poniná náún, áchí‑de. 25 Te Pedro: Kuu, áchí‑de. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xnaꞌa̱n‑ga̱ jíín‑de: Na̱ún kachí‑ro̱. Ta̱ká cha̱a rey ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ndénu̱ kájika̱n‑de poniná. Á nuu̱ séꞌe‑de xí núu̱ cháa sɨ ́ɨn veꞌe, áchí‑ya̱. 26 Te ni ̱ kachi ̱ Pedro jíín‑yá: Nuu̱ cháa sɨ ́ɨn veꞌe kájika̱n‑de, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Te se̱ꞌe‑de káꞌi ̱o libre‑i núsáá. 27 Ko náva̱ꞌa tú skití ini ̱‑yo̱‑dé, te kuáꞌán onde̱ yuꞌu mar, te skɨ ́vɨ‑ró gancho, te katɨɨn‑ró tíyáká kénda xnaꞌa̱n‑ga̱. Te ndɨka̱‑ro̱ yúꞌu‑tɨ ́. Te yúan niꞌi ̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn peso. Te kua̱ꞌa‑ró núu̱‑dé ja̱ kúu ruu̱ jíín róó. Achí‑ya̱.  









Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

22 Te

nini káꞌi ̱in‑ya̱ iní ñuu̱ Galilea, te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Máá Séꞌe

Sɨkɨ ̱ xúꞌún póniná

24 Te

18

Ndéja̱ kúñáꞌnu‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́

Te suni kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ cha̱koyo cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndé cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, áchí‑de. 2 Te ni ̱ kana Jesús xini ̱ ɨ ́ɨn su̱chí lúlí. Te ni ̱ jani‑ya̱‑í ma̱ꞌñú‑de. 3 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nú tú naxíó káva ini ̱‑ro̱ te nduu‑ró nátu̱ꞌun ɨɨn su̱chí lúlí, ma̱ kɨ ́vɨ kutɨ‑ro iní ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 4 Chi ̱ nú ndé cha̱a sásúchí‑de máá‑de nátu̱ꞌun su̱chí lúlí yáꞌa, cha̱a‑ún kúñáꞌnu‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 5 Te cha̱a  







29

Mateo 18

ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí játáꞌú‑de ɨɨn su̱chí lúlí nátu̱ꞌun su̱chí yáꞌa, te ruu̱ játáꞌú‑de. 6 Te nú ɨɨn su̱chí lúlí yáꞌa kándíja‑i ruu̱, te kɨ ̱vɨ‑i kua̱chi sáꞌa ɨɨn cha̱a, te vaꞌa̱‑ga̱ nú ní núꞌni ̱ ɨɨn yo̱só káꞌnu suku̱ n cháa‑ún, te ke̱e‑de kiꞌi ̱n‑de xuu̱ ndúcha mar núú. 7 Naka̱ ndáꞌú ña̱y ɨvɨ iní ñu̱y ɨ ́vɨ, chi ̱ kájito nchaa̱‑de‑i kásáꞌa‑i kua̱chi, te jínu ñúꞌún já kóo kɨvɨ‑̱ ún. Ko naka̱ ndáꞌú cha̱a ja̱ skɨ ́vɨ‑de‑i ini ̱ kua̱chi. 8 Núsáá te nú ndaꞌa‑ro xí jáꞌa̱‑ro̱ kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, xɨtɨ te skána‑ró ná kíꞌi ̱n. Vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ kóo rengo‑ro̱ xí kóo tɨ ́kúꞌlu‑ró kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni, nasu̱ já kóo ndendúú ndaꞌa‑ro xí ndéndúú jaꞌa̱‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ ñúꞌu̱ n nɨ ́ɨ ́ káni. 9 Te nú nduchi‑ro kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, tava te skána‑ró ná kíꞌi ̱n. Vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ kúchaku̱‑ro̱ jíín ɨ ́ɨn‑ni nduchi‑ro, nasu̱ já kóo ndendúú nduchi‑ro kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ ñúꞌu̱ n infierno. 10 Koto‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró. Ma̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱ ɨ ́ɨn su̱chí lúlí yáꞌa. Chi ̱ a káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ndájáꞌa̱‑í káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́, nene̱ kájini ̱‑ya̱ núu̱ máá Táa̱‑ri ̱ ja̱ kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́.

andɨ ́vɨ ́, tú játaꞌa̱n ini ̱‑ya̱ já náa ní ɨɨn táꞌan su̱chí lúlí yáꞌa.











Ndasa kuu ñani ̱ sáꞌa kua̱chi

15 Núsáá

te nú ñani ̱‑ro̱ ní sáꞌa‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱, te kuáꞌán, te kastu̱ꞌún sáꞌí‑ro̱ núu̱‑dé na̱ún kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑de. Te nú ni ̱ chuꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de, yúan‑na te a ni ̱ ndumani ̱‑dé jíín‑ró sáꞌa‑ró. 16 Ko nú tú ní chúꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱, te kuaka uu̱ xí uní‑ga̱ ña̱yɨvɨ kíꞌi ̱n jíín‑ró, náva̱ꞌa jíín túꞌun káꞌa̱n uu̱ xí uní testigo te kundaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun. 17 Te nú tú ní chúꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a‑ún, te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja. Te nú suni tú ní chúꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n tɨkuꞌni ̱‑ún, te sía̱‑ro̱‑dé ná kúu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a sɨ ́ɨn nación xí ɨ ́ɨn cha̱a xíní. 18 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ta̱ká ja̱ kúꞌni ̱‑ro̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, kunuꞌni ̱ ini ̱ andɨ ́vɨ ́. Te ta̱ká ja̱ ndájí‑ró iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ndaji iní andɨ ́vɨ ́. 19 Ɨnga̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nú uu̱ táꞌa̱n‑ro̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, koo conforme‑ro̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun ja̱ kájika̱n taꞌu̱‑ro̱, te máá Táa̱‑ri ̱ onde̱ andɨ ́vɨ ́ skíkuu‑ya̱ túꞌun‑ún jíín‑ró. 20 Chi ̱ nú ni ̱ ka̱nataka̱ uu̱ xí uní ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún‑i ruu̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te yúan kánchaa̱‑ri ̱ ma̱ꞌñú‑i, áchí‑ya̱.  









Sɨkɨ ̱ rɨ ́ɨ ̱ kɨtɨ ní sa̱na

11 Chi ̱ máá

Séꞌe cha̱a, ni ̱ kii‑ya̱ já náma‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ já á ni ̱ naa. 12 Ndasa kájani ini ̱‑ro̱. Nú ɨɨn cha̱a ñáva̱ꞌa‑de ɨɨn ciento rɨɨ ̱, te skuíta‑de ɨɨn‑tɨ ̱. Á tú xndóo‑de kuu̱ n xíko xiaꞌu̱ n kuu̱ n‑gá‑tɨ ̱, te kiꞌi ̱n‑de onde̱ yuku kína̱ndúkú‑de kɨtɨ ní sa̱na‑ún. 13 Te nú ni ̱ naniꞌi ̱n‑dé‑tɨ ̱, ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ kúsɨɨ‑̱ gá ini ̱‑de jíín kɨ ́tɨ‑ún vásá jíín kúu̱ n xíko xiaꞌu̱ n kuu̱ n‑gá kɨtɨ tú ni ̱ kása̱na‑ún. 14 Te súan máá Táa̱‑ro̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ onde̱  





Sɨkɨ ̱ túꞌun sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱

21 Yúan‑na

te ni ̱ jaa̱ Pedro nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, na̱saa jínu sáꞌa‑ná tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ ñaní‑ná ja̱ sáꞌa‑de kua̱chi nuu̱‑ná. Onde̱ usia̱ jínu náún, áchí‑de. 22 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús: Tú káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ondé usia̱ jínu, chi ̱ onde̱ kuu̱ n ciento kuu̱ n xíko uxi ̱ jínu. 23 Ja̱ yúán máá ñúu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a  



30

Mateo 18​, ​19 kúu rey, ja̱ ní kuni ̱‑de sándaa̱‑de cuenta jíín mozo‑de. 24 Te ni ̱ kejáꞌá‑de násáꞌa‑de cuenta. Te yúan ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a taú ɨɨn millón peso nuu̱‑dé. 25 Te tú ní kúu chunáa cháa yúan. Te ni ̱ táꞌú tíñu jitoꞌo̱‑de ja̱ ná kúya̱ꞌu‑de jíín séꞌe‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de jíín táká ndatíñu ñáva̱ꞌa‑de te nakunáa xúꞌún taú‑de. 26 Yúan‑na te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ ́ mozo‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín rey‑ún: Táta̱, kundatu‑ní, te vásá ná chúnáa ndɨ ́ꞌɨ‑ná xu̱ꞌún‑ní, áchí‑de. 27 Te máá jítoꞌo̱‑ún, ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑de mozo‑de. Te ni ̱ sía̱‑de kuaꞌa̱n. Te ni ̱ sáꞌa‑de tu̱ káꞌnu ini ̱ ja̱ taú mozo‑de‑ún. 28 Ko mozo‑ún nuu̱ ní kenda‑de kuaꞌa̱n‑de, te ni ̱ ketáꞌan‑de jíín ɨ ́ɨn táꞌan mozo‑de ja̱ taú uxi ̱ peso nuu̱‑dé. Te ni ̱ katɨɨn cha̱a‑ún. Te ni ̱ kɨtɨ‑dé suku̱ n cháa‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Chunáa ndɨ ́ꞌɨ ja̱ taú‑ro̱ núu̱‑rí, áchí‑de. 29 Yúan‑na te táꞌan mozo‑de‑ún, ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ ́ núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de: Kundatu te vásá ná chúnáa ndɨ ́ꞌɨ‑ri ̱ xu̱ꞌún‑ró, áchí mozo‑ún. 30 Ko máá‑de, tú ní kuní‑de, chi ni ̱ chindee‑de cha̱a‑ún veka̱a onde̱ kɨvɨ ̱ ní naku̱ náa já taú cháa‑ún nuu̱‑dé. 31 Te ni ̱ kajini ̱ táꞌan mozo‑de‑ún ja̱ ní taꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱kuxíí xáa̱n iní‑de. Te ni ̱ cha̱koyo‑de. Te ni ̱ ka̱nakani ndɨꞌɨ‑de tu̱ꞌun nuu̱ jítoꞌo̱‑de ja̱ ní taꞌa̱n cha̱a‑ún. 32 Yúan‑na te jitoꞌo̱‑ún, ni ̱ kana‑de xini ̱ mozo ñáá‑ún ni ̱ jaa̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Mozo ndɨva̱ꞌa kúu‑ró, chi ta̱ká ja̱ taú‑ro̱‑ún ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱‑ro̱, chi ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑rí. 33 Te nátu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó, suni súan ní kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan mozo‑ro̱ núú, áchí‑de. 34 Yúan‑na te ni ̱ kiti ̱ ini ̱  



jitoꞌo̱‑ún nuu̱‑dé. Te ni ̱ chiꞌi‑de cha̱a ndaꞌa justicia, onde̱ ni ̱ nachunáa‑dé ta̱ká ja̱ taú‑de. 35 Suni súan sáꞌa máá Táa̱‑ri ̱ andɨ ́vɨ ́ jíín‑ró te nú tú sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱ táká ñani ̱‑ro̱, onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱ nú na̱ún kua̱chi sáꞌa‑de jíín‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de.  



















19

Ja̱ ní kandiki ̱n kuaꞌa̱‑í‑ya̱

Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kenda‑ya̱ iní ñuu̱ Galilea kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ yúñúu̱ Judea, ɨnga̱ lado yu̱cha Jordán. 2 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, ni ̱ kandiki ̱n‑i‑ya̱ kuáꞌa̱n‑i jíín‑yá. Te yúan ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑í jínáꞌan‑i.  

Sɨkɨ ̱ túꞌun tú xndóo táꞌan

3 Yúan‑na

te ni ̱ ja̱koyo yaku̱ cha̱a fariseo nuu̱‑yá, ja̱ kóto nchaa̱‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Va̱tu‑ni kuu xndóo ɨɨn cha̱a ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ja̱ sɨkɨ ́ na̱ni kua̱chi kúu, xí túu, áchí‑de. 4 Ko máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Á tú ní kákaꞌu‑ró tutú ndasa ni ̱ sáꞌa Dios cha̱a onde̱ xnáñúú, chi ̱ ja̱ yíí jíín já sɨ ̱ꞌɨ ́ ní sáꞌa‑ya̱. Achí. 5 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Ja̱ yúán xndóo cha̱a táa̱‑de náa̱‑de, te kétáꞌan‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de. Te ɨɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ kúu ndendúú‑de. Achí Dios. 6 Súan kúu ja̱ ná tuká kúu uu̱, chi ̱ ɨɨn‑na̱ kúu. Núsáá te ma̱ sásɨ ́ɨn ɨɨn cha̱a ja̱ á ni ̱ skétáꞌan Dios, áchí‑ya̱. 7 Te ni ̱ kakachi ̱‑de jíín‑yá: Te Moisés, naja̱ ní táꞌú‑de tiñu ja̱ kúva̱ꞌa akta ndusɨ ́ɨn, te ndo̱o‑ña núsáá, áchí‑de. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑de: Sɨkɨ ̱ já níꞌin ini ̱ añú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, yu̱án ní jatu̱ꞌun Moisés ja̱ xndóo‑ró ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱. Ko onde̱ xnáñúú, tú súan ní kúu. 9 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú ndé  











31

Mateo 19

cha̱a xndóo‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, nasu̱ já tɨnɨ ́ ini ̱‑ña, te ta̱ndaꞌa‑dé jíín ɨngá‑ña, ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de. Te cha̱a ta̱ndaꞌa jíín ñáꞌan ní ndo̱o, suni ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de‑ña, áchí‑ya̱. 10 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá: Nú súan íó tiñu ta̱ká cha̱a jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, vaꞌa̱‑ga̱ ma̱ tándaꞌa‑dé núsáá, áchí‑de. 11 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nasu̱ táká cha̱a juku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yáꞌa, chi cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑dé, cha̱a yúan kájuku̱ꞌun ini ̱‑de. 12 Ió cha̱a kákuu eunuco onde̱ kɨvɨ ̱ ní kaku‑de chi ̱i náa̱‑de, te íó cha̱a kákuu eunuco ni ̱ sáꞌa ɨnga̱ cha̱a jíín‑de, te íó cha̱a kákuu eunuco ni ̱ ka̱sáꞌa máá‑de ja̱ sɨkɨ ́ ñúu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. Cha̱a ja̱ kúu juku̱ꞌun ini ̱‑de, ná júku̱ꞌun ini ̱‑de núsáá. Achí‑ya̱.  





Jesús jíín súchí lúlí

13 Yúan‑na

te ni ̱ cha̱koyo ña̱yɨvɨ jíín súchí lúlí‑i, ja̱ ná cháa‑ya̱ ndáꞌa‑yá xini ̱‑í, te ná kakán taꞌu̱‑yá jaꞌa̱‑í. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n‑dé jíín ñáyɨvɨ‑ún. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Sía̱ ná kíkoyo su̱chí lúlí núu̱‑rí, te ma̱ kasú‑ro̱ íchi‑í, chi ̱ nátu̱ꞌun su̱chí yáꞌa kákuu ja̱ kúu kɨ ̱vɨ ini ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, áchí‑ya̱. 15 Te ni ̱ chaa‑ya̱ ndáꞌa‑yá xini ̱‑í jínáꞌan‑i. Te ni ̱ kuxio‑ni‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱.  



16 Te

Cha̱a kúká

yúan ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a súchí núu̱‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Cha̱a va̱ꞌa kúu‑ní Maestro. Na̱ún tiñu sáꞌa‑ná te niꞌi ̱n táꞌu̱‑ná kuchaku̱‑ná nɨ ́ɨ ́ káni. Achí‑de. 17 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱ cháa va̱ꞌa jíín‑rí. Tú ni ɨɨn cha̱a va̱ꞌa íó,  

chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Dios. Nú kuní‑ro̱ kúchaku̱‑ro̱, te skíkuu‑ró tíñu ni ̱ táꞌú‑yá. Achí‑ya̱. 18 Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑yá: Ndéja̱ kúu núsáá, áchí‑de. Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi, ma̱ kúsɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ro, ma̱ sákuíꞌná‑ró, ma̱ káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun túꞌún, 19 Kuandatu̱ nuu̱ táa̱‑ro̱ nuu̱ náa̱‑ro̱, te kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró, áchí‑ya̱. 20 Te ni ̱ kachi ̱ cha̱a súchí jíín‑yá: Ta̱ká tiñu yáꞌa, a ni ̱ skíkuu‑ná onde̱ ná lúlí‑ná. Na̱ún sáꞌa‑ga̱‑ná núsáá. Achí‑de. 21 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Nú kuní‑ro̱ kéndo̱o va̱ꞌa‑ró, kuáꞌán, te xi ̱kó‑ró já ñáva̱ꞌa‑ró, te kua̱ꞌa‑ró núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. Te onde̱ andɨ ́vɨ ́ kóo yaji ̱‑ro̱. Yúan‑na te kii‑ró kúndiki ̱n‑ro̱ rúu̱ kiꞌo̱n, áchí‑ya̱. 22 Te cha̱a súchí‑ún ja̱ ní jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te kuaꞌa̱n‑de kúxíí iní‑de, chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ndátíñu ñáva̱ꞌa‑de. 23 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ xáa̱n úꞌu̱ kɨ ́vɨ ɨɨn cha̱a kúká iní ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́. 24 Ko ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ yachí‑ga̱ ja̱ꞌa ɨɨn camello yau̱ yikɨ tɨ ́kuɨ ́, vásá ɨ ́ɨn cha̱a kúká kɨ ́vɨ‑de ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. 25 Ko cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑dé. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a ka̱ku núsáá, áchí‑de. 26 Te ni ̱ ndakoto Jesús nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Jíín cháa ma̱ kúu kutɨ, ko ta̱ká‑ni tiñu ndɨꞌɨ‑ni kúu sáꞌa Dios, áchí‑ya̱. 27 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Náá, ni ̱ ka̱skéndo̱o‑ná ta̱ká ndatíñu‑ná, te káindiki ̱n‑ná níí va̱i‑yó. Na̱ún níꞌi ̱n‑ná núsáá, áchí‑de. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n máá Séꞌe cha̱a  





















Mateo 19​, ​20

32

jíín‑ró jínáꞌan‑ró, ja̱ kɨvɨ ́ kúnchaa̱‑ri ̱ mesa‑ri ̱ te nduñáꞌnu‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ jáá, kɨvɨ‑̱ ún te kunchaa̱‑ro̱ núu̱ uxí uu̱ silla. Te sándaa̱‑ro̱ tíñu ndɨ ́ꞌuxí uu̱ tata̱ cha̱a Israel, chi ̱ kándiki ̱n‑ro̱ rúu̱. 29 Te cha̱a skéndo̱o veꞌe‑de, xí ñaní‑de, xí kuáꞌa‑de, xí táa̱‑de, xí náa̱‑de, xí séꞌe‑de, xí ñúꞌun‑dé ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, te naniꞌi ̱n‑dé ɨɨn ciento vuelta. Te suni niꞌi ̱n táꞌu̱‑dé kuchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni. 30 Te kuaꞌa̱ cháa kúnúú, nduu‑de sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Te cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, ndunúú‑de.  



20

Cha̱a kásátiñu nuu̱ itú

Chi ̱ ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a kúu jitoꞌo̱ veꞌe, ja̱ ní kenda‑de ɨɨn ja̱ñáꞌa̱n, ndúkú‑de cha̱a sátiñu nuu̱ itú‑de. 2 Te ni ̱ sándaa̱‑de jíín cháa kásátiñu‑ún ja̱ cháꞌu‑de ɨɨn peso ja̱ kɨvɨ ́. Te ni ̱ tájí‑de cha̱a‑ún kua̱ngoyo‑de nuu̱ itú‑de. 3 Te suni ni ̱ kenda‑de nátu̱ꞌun ka̱ꞌɨɨ ̱n. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a káꞌi ̱in sáni‑de nu̱yáꞌu. 4 Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún: Kuángoyo nuu̱ itú‑ri ̱, chi cha̱ꞌu va̱ꞌa‑ri ̱ róó, áchí‑de. Te máá cháa‑ún kua̱ngoyo‑de. 5 Te ni ̱ kenda tuku‑de nátu̱ꞌun ka̱ꞌuxi ̱ uu̱ jíín káꞌuni ̱. Te suni súan ni ̱ sáꞌa‑de. 6 Te a yani ka̱ꞌuꞌu̱ n ni ̱ kenda tuku‑de. Te ni ̱ ketáꞌan‑de jíín yakú‑ga̱ cha̱a káꞌi ̱in sáni. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún: Naja̱ káꞌi ̱in kúxí‑ró yáꞌa nɨ ́ɨ ́ ncháka ncháa, áchí‑de. 7 Te ni ̱ kakachi ̱ cha̱a‑ún jíín‑de: Kua̱chi ja̱ tú na̱ún káꞌa̱n jíín‑ná ja̱ sátiñu‑ná. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín máá cháa‑ún: Kuángoyo nuu̱ itú‑ri ̱, chi cha̱ꞌu va̱ꞌa‑ri ̱ róó, áchí‑de. 8 Te nuu̱ ní ini kɨvɨ‑̱ ún, te ni ̱ kachi ̱ jitoꞌo̱ itu̱‑ún jíín mandador: Kana xini ̱ cháa káꞌi ̱in  













nuu̱ tíñu te cha̱ꞌu‑ró‑de, onde̱ cha̱a ni ̱ chaa̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te onde̱ cha̱a ni ̱ chaa̱ núú, áchí‑de. 9 Te ni ̱ chaa̱ cha̱a ni ̱ ja̱koyo onde̱ ka̱ꞌuꞌu̱ n aíni‑ún. Te ni ̱ ka̱kiꞌin‑de peso peso ya̱ꞌu‑de ja̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de. 10 Te ni ̱ chaa̱ cha̱a ni ̱ ja̱koyo núú yúan. Te kájani ini ̱‑de ja̱ víꞌí‑gá kiꞌin ya̱ꞌu‑de. Ko suni ɨɨn peso ni ̱ ka̱kiꞌin ɨɨn ɨɨn‑de jínáꞌan‑de. 11 Te ni ̱ ka̱kiꞌin‑de ya̱ꞌu‑de‑ún. Te ni ̱ ka̱ndonda vaa̱‑de kákaꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ jítoꞌo̱ veꞌe‑ún. 12 Cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ yáꞌa ɨɨn hora‑ni ni ̱ ka̱sátiñu‑de, te ɨɨn núú‑ni ni ̱ cha̱ꞌu‑ní‑de jíín‑ná ja̱ xáa̱n níꞌní te ni ̱ꞌin ni ̱ ka̱sátiñu‑ná ncháka ncháa, áchí‑de. 13 Te máá jítoꞌo̱ ni ̱ kachi ̱‑de jíín ɨ ́ɨn‑de: Amigo, tú sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ri ̱ jíín‑ró. Nasu̱ ní sándaa̱‑yo̱ já ɨ ́ɨn peso kiꞌin‑ró náún. 14 Kiꞌin ya̱ꞌu‑ró te noꞌo̱n‑ro̱, chi ̱ ruu̱ kuní‑ri ̱ cha̱ꞌu‑ri ̱ cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ yáꞌa nátu̱ꞌun ni ̱ cha̱ꞌu‑ri ̱ róó. 15 Tú kuu sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kuní‑ri ̱ jíín já xíin máá‑rí náún, xí kúkuásún iní‑ro̱ já váꞌa ni ̱ cha̱ꞌu‑ri ̱‑de. 16 Súan kúu ja̱ táká cha̱a núú, nduu‑de sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Te cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱‑ún, nduu núú‑de. Chi ̱ kána‑ya̱ xiní kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, ko yaku̱‑ni‑i káji‑ya̱. Achí‑ya̱.  















Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n Jesús ja̱ kúu̱‑ya̱

17 Te

ni ̱ kaa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ íchi ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ jaka sɨ ́ɨn‑ya̱ ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te nini kájaꞌa̱n‑ya̱ te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: 18 Ná kuní‑ro̱, chi ̱ kaa‑yó kíꞌi ̱n‑yo̱ ñúu̱ Jerusalén. Te yúan natu̱u máá Séꞌe cha̱a nuu̱ táká sutu̱ ñáꞌnu jíín núu̱ cháa káchaa tutu̱, te kaꞌni‑dé‑ya̱. 19 Te nachiꞌi‑de‑ya̱ ndáꞌa ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, náva̱ꞌa sákátá‑i nuu̱‑yá. Te kua̱ꞌa‑i taꞌu̱‑yá. Te kaꞌni‑í‑ya̱ jiká cruz. Ko nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱. Achí‑ya̱.  



33

Mateo 20​, ​21 Favor jikán ɨɨn náa̱ jaꞌa̱ séꞌe‑ña

20 Yúan‑na

te ni ̱ jaa̱ náa̱ se̱ꞌe Zebedeo nuu̱‑yá jíín séꞌe‑ña. Te ni chiñúꞌún‑ña‑yá, jikán‑ña ɨ ́ɨn favor nuu̱‑yá. 21 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Na̱ún kuní‑ro̱, áchí‑ya̱. Te ni kachi ̱‑ña jíín‑yá: Kua̱ꞌa‑ni xiin‑ni kuxiu̱ kú ndéndúú se̱ꞌe‑ná yáꞌa jíín‑ní, ɨɨn‑i ichi ndáváꞌa‑ní, te ɨnga̱‑i ichi ndávésé‑ní, kɨvɨ ̱ táꞌú‑ní tiñu ini ̱ ñuu̱‑ní, áchí‑ña. 22 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tú kájini ̱‑ro̱ na̱ún kúu ja̱ kájika̱n‑ro̱. Á kuu ndoꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ rí, xí kúu kuanducha‑ro núu̱ ní janducha‑rí. Achí‑ya̱. Te máá‑de ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Kuu sáꞌa‑ná, áchí‑de. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱ ndóꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ rí, te nuu̱ ní janducha‑rí, kuanducha‑ro. Ko ja̱ kúxiu̱ kú‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱ jíín íchi ndávésé‑rí, nasu̱ máá‑rí táꞌú tíñu ja̱ kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ máá Táa̱‑ri ̱ jiní ndé cha̱a niꞌi ̱n, chi ̱ a ni ̱ sátu̱ꞌa‑ya̱ já kúxiu̱ kú cháa‑ún. Achí‑ya̱. 24 Te uxi ̱‑ga̱ cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑de nuu̱ úu̱ ñani ̱‑ún. 25 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kájini ̱‑ro̱ já cháa kákuñáꞌnu nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, táꞌú téyíí‑de tiñu nuu̱‑í. Te ja̱ kákuñáꞌnu sɨkɨ ̱ máá‑de, suni kátɨ ̱ɨn ni ̱ꞌin so̱ꞌo‑de. 26 Ko sɨkɨ ̱ róó jínáꞌan‑ró, na̱ tú súan koo. Chi ̱ nú ndé róó kuní kuñáꞌnu nuu̱ táꞌan‑ró, te róó kúu ja̱ kuátíñu nuu̱ táꞌan‑ró. 27 Te nú ndé róó kuní kunúú, yu̱á n ndúu mozo nuu̱ táká‑ro̱. 28 Nátu̱ꞌun máá Séꞌe cha̱a, chi ̱ tú va̱i‑ya̱ já kuátíñu ña̱yɨvɨ núu̱‑yá, chi ̱ sua játíñu‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ, te katañaa‑ya̱  















máá‑yá kuu̱‑ya̱ já nákuaan‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, áchí‑ya̱. Sɨkɨ ̱ úu̱ cha̱a kuáá

29 Yúan‑na

te ni ̱ kenda koyo‑ya̱ iní ñuu̱ Jericó. Te kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, ni ̱ kandiki ̱n‑i Jesús. 30 Te yúan káxiu̱ kú úu̱ cha̱a kuáá yúꞌíchi‑ún. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ja̱ ní ja̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ ka̱kana kóꞌó‑de: Táta̱ Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, áchí‑de. 31 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n‑í jíín‑de ja̱ ná kasú‑de yuꞌu‑dé. Ko máá‑de, víꞌí‑gá ni ̱ ka̱kana jaa‑de: Táta̱ Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, áchí‑de. 32 Te ni ̱ jukuiñi ̱ Jesús. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé. Te káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró kákuni ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 33 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, ja̱ ná ndúndiji ̱n nduchi‑ná kákuni ̱‑ná, áchí‑de. 34 Yúan‑na te Jesús ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑dé. Te ni ̱ kéꞌé‑yá nduchi‑dé. Te ni ̱ ka̱ndundiji ̱n‑ni nduchi‑dé. Te ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱ kuáꞌa̱n‑de jíín‑yá.  









Ja̱ ní kɨ ̱vɨ Jesús ñuu̱ Jerusalén

21

Te nuu̱ ní ka̱kuyani‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén, ni ̱ ja̱koyo‑ya ñúu̱ Betfagé chi ̱i yuku Olivos. Yúan‑na te ni ̱ tájí Jesús uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá kuaꞌa̱n‑de. 2 Te káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuaꞌán onde̱ ñuu̱ kánchaa̱ nuu̱‑ro̱ jián, te niꞌi ̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn burro núꞌni ̱‑tɨ jíín ɨ ́ɨn burro yɨ ́kɨ ́n jíín‑tɨ ́. Te ndájí‑ró‑tɨ ́, te kunchaka‑ró‑tɨ ́ kii‑ró jíín‑tɨ ́ nuu̱‑rí yáꞌa. 3 Te nú ndé cha̱a kaꞌa̱n jíín‑ró, te kachi ̱‑ro̱ kúni‑de: máá Jitoꞌo̱‑yo̱ jínu ñúꞌún‑yá‑tɨ ̱, achi ̱‑ro̱. Yúan‑na te sía̱‑ni‑de‑tɨ ̱, áchí‑ya̱. 4 Te súan ni kuu ta̱ká yu̱án náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun  





34

Mateo 21 Dios: 5 Kachi ̱ nuu̱ sésɨ ́ꞌɨ ́ ñuu̱ Sion: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró chi ̱ Rey máá‑ró va̱i‑ya̱ núu̱‑ro̱. Vi ̱tá ini ̱‑ya̱. Te yóso‑yá ɨɨn burro yɨ ́kɨ ́n se̱ꞌe kɨtɨ ndíso, áchí. 6 Te cha̱a káskuáꞌa‑ún kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Jesús tiñu nuu̱‑dé. 7 Te káincha̱ka‑de burro jíín burro yɨ ́kɨ ́n‑ún ni ̱ najaa̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱chúkú‑de tɨka̱chí‑de sɨkɨ‑̱ tɨ ́. Te ni ̱ jukoso̱‑yá‑tɨ ̱. 8 Te ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ kajaki ̱n‑i tɨka̱chí‑i ini ̱ ichi. Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kajaꞌnu̱‑i ndaꞌa yúnu. Te ni ̱ kajaki ̱n‑i ini ̱ ichi‑ún. 9 Te ña̱y ɨvɨ kájaꞌa̱n ichi núu̱‑yá jíín ñáyɨvɨ kándiki ̱n ichi yatá‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Xáán va̱ꞌa Se̱ꞌe David. Ná nákana jaa‑yó‑yá, chi ̱ ndíso‑ya̱ tíñu máá Tatá. Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́. Achí‑i. 10 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ñuu̱ Jerusalem. Te ni ̱ kuvaa̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún. Ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa, áchí‑i. 11 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ña̱yɨvɨ‑ún: Cha̱a yáꞌa kúu Jesús cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios. Te onde̱ ñuu̱ Nazaret ndañúu̱ Galilea va̱i‑de. Achí‑i.  













12 Te

Ja̱ ní sándoo‑ya̱ véꞌe ii ̱

ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ Dios. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ ñáyɨvɨ kájaan, káxi ̱kó, íin ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún, kájaꞌa̱n. Te ni ̱ skuíó káni‑ya̱ mesa cha̱a káxndáji xu̱ꞌún, jíín silla cha̱a káxi ̱kó paloma. 13 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: A yóso núu̱ tutú: Veꞌe‑ri ̱, chi ̱ veꞌe nuu̱ kájika̱n taꞌu̱‑í nání, áchí tutu̱. Ko máá‑ró, a ni ̱ ka̱nasáꞌa‑ró yaú kava ñákui ̱ꞌná. Achí‑ya̱. 14 Yúan‑na te ña̱yɨvɨ kuáá jíín ñáyɨvɨ rengo, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑yá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑í. 15 Ko sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ kajini ̱‑de ta̱ká tiñu ñáꞌnu sáꞌa‑ya̱, jíín núu̱ súchí lúlí kákana  





jaa‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún: Xáán va̱ꞌa Se̱ꞌe David, áchí‑i. Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑de. 16 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Á tú jíni so̱ꞌo‑ró já kákaꞌa̱n su̱chí yáꞌa, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Á té kaꞌu‑ga̱‑ro̱ tutú ndasa káꞌa̱n: Su̱chí lúlí jíín súchí kájaxin, va̱ꞌa kánakana jaa‑i níí, sáꞌa‑ní, áchí. 17 Te ni ̱ xndóo‑ya̱‑ dé. Te ni ̱ kenda‑ya̱ ñúu̱ kuaꞌa̱n‑ya̱ ondé ñuu̱ Betania. Te yúan ni ̱ kendo̱o‑ya̱ ákuáa‑ún.  



Tu̱ꞌun mérkexe̱

18 Te

ja̱ñáꞌa̱n kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún kua̱noꞌon‑yá onde̱ ñuu̱, te jíꞌi ̱‑ya̱ sóko. 19 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn mérkexe̱ kándii ̱ yuꞌíchi‑ún. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ núu̱ mérkexe̱‑ún. Te tú kutɨ na̱ún ní niꞌi ̱n‑yá, chi ̱ máá núma‑ní íó. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín: Ma̱ kúun kutɨ‑gá ndeꞌe̱ xiní‑ro̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ichi ̱ káján‑ni mérkexe̱‑ún. 20 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱naa iní‑de ja̱ ní kajini ̱‑de tiñu yáꞌa. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndasa ni ̱ sáꞌa‑ya̱ já ní ichi ̱ káján‑ni mérkexe̱‑ún, áchí‑de. 21 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú kákandíja‑ró te tú jáni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑ro̱, nasu̱ máá ɨ ́ɨn tiñu mérkexe̱ yáꞌa kuu sáꞌa‑ró, chi ̱ suni kuu nú kaꞌa̱n‑ro̱ jíín yúku yáꞌa: Kuxio te jungo̱o‑ró ondé nuu̱ mar kundee‑ró, te kuu súan. 22 Te ta̱ká ja̱ kakán taꞌu̱‑ro̱, te nú kákandíja‑ró, te niꞌi ̱n‑ro̱. Achí‑ya̱.  







23 Te

Sɨkɨ ̱ tíñu ndíso Jesús

ni ̱ najaa̱‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te nini stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun, te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa ni ̱ ka̱yii ini ̱ ñuu̱, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ró tíñu yáꞌa. Te ndéja̱ ní kaꞌa̱n jíín‑ró sáꞌa‑ró súan.

35

Mateo 21

Achí‑de. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Suni ná kaká tu̱ꞌún‑rí róó ɨɨn tu̱ꞌun. Te nú kuu xndíó káni‑ró, yúan‑na te kachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ri ̱ tiñu yáꞌa. 25 Ja̱ ní skuánducha Juan sáá, ndé onde̱ ni ̱ kii tu̱ꞌun‑ún. Onde̱ andɨ ́vɨ ́ xí ondé cha̱a, áchí‑ya̱ jíín‑de. Yúan‑na te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún máá‑de: Nú kaꞌa̱n‑yo̱ já ondé andɨ ́vɨ ́, te kachi ̱‑de kuni‑yó: Naja̱ tú ní kákandíja‑ró núu̱‑dé núsáá. 26 Te nú kaꞌa̱n‑yo̱ já ondé cha̱a, te káyu̱ꞌú‑yo̱ ñáyɨvɨ, chi ̱ ndivii‑í kájani ini ̱‑i ja̱ cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu Juan. Achí‑de jíín táꞌan‑de. 27 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Tú kájini ̱‑ri ̱, áchí‑de jíín Jesús. Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ni ruu̱, tú kachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ri ̱ ta̱ká tiñu yáꞌa.  







Sɨkɨ ̱ úu̱ se̱ꞌe yíí

28 Ko

ndasa kájani ini ̱‑ro̱. Ɨɨn cha̱a ni ̱ i ̱o uu̱ se̱ꞌe yíí‑de, te ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn‑i. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑i: Hijo, kuáꞌán te sátiñu‑ró núu̱ itú vina, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Ma̱ kíꞌi ̱n‑ná, áchí‑i. Ko ni ̱ kunúu, te ni ̱ nakani ini ̱‑i te kuaꞌa̱n‑i. 30 Te táa̱‑ún, ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ ɨngá‑i. Te suni súan ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Bueno, ná kíꞌi ̱n‑ná táta̱, áchí‑i. Ko tú ní jáꞌa̱n‑i. 31 Ja̱ ndéndúú‑i, ndé ɨɨn‑i ni ̱ skíkuu tiñu kuní táa̱‑i, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Su̱chí ɨ ́ɨn, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ cháa xíní jíín ñáꞌan téné, xnaꞌa̱n‑ga̱‑ún kɨ ́vɨ ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu vásá róó jínáꞌan‑ró. 32 Chi ni ̱ kii Juan, ni ̱ stáꞌa̱n‑de ichi ndáa̱ nuu̱‑ro̱, te tú ní kákandíja‑ró túꞌun káꞌa̱n‑de. Ko cha̱a xíní jíín ñáꞌan téné, ni ̱ ka̱kandíja‑ún túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de. Te máá‑ró, va̱sa ndéꞌé‑ró  







tíñu yáꞌa, te tú ní kánakani kutɨ iní‑ro̱ náva̱ꞌa kandíja‑ró núu̱‑dé. Sɨkɨ ̱ cháa kásátiñu nuu̱ itú uva

33 Kuni

so̱ꞌo ɨnga̱ tu̱ꞌun yátá jínáꞌan‑ró. Ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a, táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe kúu‑de. Te ni ̱ nachuꞌun‑de ɨɨn itu̱ uva. Te ni ̱ jasu̱‑de ja̱kú, te ni ̱ jacha‑de ɨɨn yau̱ nuu̱ kaxín‑de. Te ni ̱ ndukani‑de ɨɨn torre, te ni ̱ xndóo‑de nuu̱ cháa kásátiñu jíín. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n jíká‑de. 34 Te ni ̱ chaa̱ kɨvɨ ̱ ndútútú ndéꞌe̱ uva. Te jitoꞌo̱ itu̱ uva, ni ̱ tájí‑de mozo‑de kájaꞌa̱n nuu̱ cháa kásátiñu ja̱ nákiꞌin ndeꞌe̱ uva. 35 Ko cha̱a kásátiñu, ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún mozo‑de. Ɨɨn‑de ni ̱ kastují, ɨnga̱‑de ni ̱ ka̱jaꞌni, te ɨnga̱‑de ni ̱ kaja̱ꞌa yuu̱ xiní‑dé. 36 Te máá jítoꞌo̱, ni ̱ na̱tájí tuku‑de yaku̱‑ga̱ mozo‑de kájaꞌa̱n, kuaꞌa̱‑gá vásá já xnáñúú. Te suni súan ni ̱ ka̱sáꞌa‑ún jíín mozo‑de. 37 Te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, te ni ̱ tájí‑de se̱ꞌe yíí‑de kuaꞌa̱n. Ná kóo ja̱ jíñúꞌún núu̱ séꞌe‑ri ̱, áchí‑de. 38 Ko ja̱ kásátiñu‑ún, ja̱ ní kajini ̱ nuu̱ séꞌe máá jítoꞌo̱, te ni ̱ kakaꞌa̱n: Cha̱a yáꞌa xíin táꞌu̱. Ná chóꞌo̱, te ná káꞌni‑yo‑dé. Te ná ndóo taꞌu̱‑dé kuu‑yó, áchí. 39 Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún máá séꞌe. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑ún‑de yata̱ itú uva. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ún‑de. 40 Te nú ni ̱ chaa̱ jitoꞌo̱ itu̱ uva. Te ndasa sáꞌa‑de jíín cháa kásátiñu‑ún, áchí‑ya̱ jíín‑de. 41 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Xnáa íi ̱‑dé cha̱a ñáá‑ún. Te kua̱ꞌa‑de itu̱ uva‑de‑ún nuu̱ ɨngá cha̱a kásátiñu. Te kɨvɨ ̱ kúun ndeꞌe̱, te nakua̱ꞌa mozo‑de ndeꞌe̱‑ún nuu̱‑dé. Achí‑de. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Té kaꞌu‑ga̱‑ro̱ tutú ii ̱ yáꞌa náún. Yuu̱ já ní ka̱skéꞌichi ̱ cha̱a káchutáꞌan, yu̱án kúu máá yúu̱ ndíso fuerza jiki ̱. Máá  

















36

Mateo 21​, ​22 Tatá Dios ni ̱ sáꞌa‑ya̱ súan. Te kánaa iní‑yo̱ ndéꞌé‑yó tíñu yáꞌa. 43 Núsáá te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu kuxio nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te kua̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱‑ún nuu̱ ɨngá ña̱yɨvɨ, náva̱ꞌa kua̱ꞌa‑i ndeꞌe̱ váꞌa. 44 Cha̱a ndua̱ sɨkɨ ̱ yúu̱‑ún, taꞌnu̱‑de. Te nú ndé sɨkɨ ̱ júngava máá yúu̱‑ún, te kukuáchí sáꞌa. Achí‑ya̱. 45 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa fariseo ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱‑ún. Te ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ sɨkɨ ́ máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. 46 Te ni ̱ ka̱ndúkú‑de modo tɨɨn‑de‑ya̱. Ko ni ̱ kayu̱ꞌú‑de ni ̱ ka̱jito‑de ña̱yɨvɨ, chi ̱ kájani ini ̱‑i ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ya̱.  







22

Tu̱ꞌun viko tándaꞌa

Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ɨnga̱ tu̱ꞌun yátá jíín‑de jínáꞌan‑de: 2 Ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn rey ja̱ ní sáꞌa‑de ɨɨn viko tándaꞌa já kúu se̱ꞌe‑de. 3 Te ni ̱ tájí‑de mozo‑de kuaka̱na xini ̱ táká ña̱yɨvɨ ní kastu̱ꞌún‑de nuu̱, ná kíi‑i. Ko ña̱yɨvɨ‑ún, tú ní kákuni ̱‑i kii‑i. 4 Te ni ̱ tájí tuku‑de yaku̱‑ga̱ mozo‑de kájaꞌa̱n. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kachi ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ ní kana‑ri ̱ xini ̱‑ún: A ni ̱ sátu̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ kúxíni‑yó. Ni ̱ jaꞌni‑rí xndɨkɨ‑̱ rí jíín kɨ ́tɨ xáꞌán, te ndɨꞌɨ a íó tu̱ꞌa. Ñaꞌa̱n viko tándaꞌa jínáꞌan‑ró. Achi ̱‑ro̱. 5 Ko ña̱yɨvɨ‑ún, tú ní kájítú iní‑i. Te kájaꞌa̱n‑i tiñu máá‑i, ɨɨn‑i ichi rancho‑i, te ɨnga̱‑i nuu̱ ndátíñu‑i. 6 Te sava‑ga̱‑i, ni ̱ ka̱katɨɨn‑i mozo‑de, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i tuka̱ nuu̱‑dé, te ni ̱ kajaꞌni‑í‑de. 7 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun rey. Te ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑de. Te ni ̱ tájí‑de soldado‑de kájaꞌa̱n. Te ni ̱ xnáa‑dé ña̱yɨvɨ ní ka̱jaꞌni ndɨ ́yi‑ún. Te ni ̱ jaꞌmu‑de ñuu̱‑i. 8 Yúan‑na te  



ni ̱ kaꞌa̱n rey jíín mozo‑de: Ja̱ndáa̱, ja̱ víko tándaꞌa, a íó tu̱ꞌa. Ko ña̱yɨvɨ ní kana‑ri ̱ xini ̱‑ún, tú va̱ꞌa ña̱yɨvɨ kákuu‑i. 9 Núsáá te kuáꞌán jínáꞌan‑ró ondé nuu̱ náketáꞌan ichi yatá ñúu̱. Te kana‑ró xiní na̱saa ña̱yɨvɨ níꞌi ̱n‑ro̱, ná kíi‑i nuu̱ víko tándaꞌa yáꞌa. Achí‑de. 10 Te ni ̱ kenda koyo mozo‑de kájaꞌa̱n ta̱ká‑ni ichi. Te ni ̱ stútú‑de na̱saa ña̱yɨvɨ ní kaniꞌi ̱n‑dé: Ɨɨn jínu‑ni ña̱yɨvɨ váꞌa jíín ñáyɨvɨ úꞌu̱. Te viko tándaꞌa‑ún ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ jíín ñáyɨvɨ. 11 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ rey ini ̱ ve̱ꞌe ja̱ ndéꞌé‑de nuu̱ ñáyɨvɨ ní kataka̱. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ja̱ tú ñúꞌun‑de saꞌma víko tándaꞌa. 12 Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún: Amigo, ndasa ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ró yáꞌa ja̱ ná tú ñúꞌun‑ró sáꞌma víko tándaꞌa, áchí‑de. Te máá cháa‑ún, tú ní káꞌa̱n kutɨ‑dé. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n rey jíín cháa kájatíñu‑ún: Tɨɨn‑ró te kuꞌni ̱‑ro̱ ndáꞌa‑dé jaꞌa̱‑dé, te kiñiꞌin‑ró‑de ná kíꞌi ̱n‑de nuu̱ ñáa yata̱ kéꞌe. Yúan ndeꞌe̱‑de te nakaji‑dé ñii yúꞌu‑dé. 14 Chi ni ̱ kana‑ri ̱ xini ̱ kuáꞌa̱‑í, ko yaku̱‑ni‑i ni ̱ ka̱ji‑ri ̱, áchí‑ya̱.  





















Sɨkɨ ̱ xúꞌún yóo̱

15 Yúan‑na

te kájaꞌa̱n cha̱a fariseo. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún máá‑de nú ndasa tɨɨn yátá‑de‑ya̱ jíín túꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 16 Te ni ̱ ka̱tájí‑de cha̱a káskuáꞌa jíín máá‑de jíín cháa herodiano kájaꞌa̱n nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, kájini ̱‑ná ja̱ káꞌa̱n ndaa̱‑ní te stáꞌa̱n ndaa̱‑ní ichi Dios. Te tú yúꞌú‑ní jíto‑ní ni ɨɨn cha̱a, chi ̱ tú ndéꞌé‑ní ndasa jíto ta̱ká cha̱a. 17 Núsáá te kachi ̱‑ní nuu̱‑ná jínáꞌan‑ná: Ndasa kachi ̱‑ní, á kuu kua̱ꞌa‑yó xúꞌún yóo̱ nuu̱ César xí túu, áchí‑de. 18 Ko Jesús, ni ̱ juku̱ꞌun  





37

Mateo 22

ini ̱‑ya̱ já xndáꞌú‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Naja̱ kájito nchaa̱‑ro̱ rúu̱. 19 Stáꞌa̱n xu̱ꞌún yóo̱ jián ná ndéꞌé‑rí. Achí‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de ɨɨn peso máá‑de nuu̱‑yá. 20 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a ncháá nuu̱ yáꞌa, jíín túꞌun yóso yáꞌa, áchí‑ya̱. 21 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: César kúu, áchí‑de. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kua̱ꞌa ja̱ xíin César nuu̱ César, te ja̱ xíin Dios nuu̱ Dios núsáá, áchí‑ya̱. 22 Te nuu̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ ka̱naa iní‑de, te ni ̱ ka̱xndóo‑de‑ya̱, te kájaꞌa̱n‑de.  







23 Te

Sɨkɨ ̱ já náchaku̱ ndɨ ̱yi

suni kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ja̱koyo cha̱a saduceo nuu̱‑yá. Cha̱a‑ún kákaꞌa̱n‑de ja̱ tú nachaku̱ kutɨ ndɨ ́yi. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: 24 Maestro, Moisés ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nú ɨɨn cha̱a kuu̱‑de, te nú tú se̱ꞌe‑de ní íó. Te ñani ̱‑de, ná náta̱ndaꞌa jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, te ndukani‑de tata̱ ñani ̱‑de. 25 Te jíín‑ná ni ̱ kaꞌi ̱o usia̱ ñani ̱. Te cha̱a núú ni ̱ ta̱ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te tú se̱ꞌe‑de ní íó. Te ni ̱ xndóo‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de nuu̱ ñaní‑de. 26 Te suni súan ni ̱ taꞌa̱n cha̱a uu̱, te suni súan cha̱a uni ̱, onde̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de. 27 Te nuu̱ ní kajiꞌi ̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de, te suni ni ̱ jiꞌi ̱ máá ñáꞌan‑ún. 28 Núsáá te kɨvɨ ̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, te ja̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de ndé ɨɨn‑de kuu‑ña ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de. Chi ̱ ndɨꞌɨ‑de ni ̱ kancha̱ka‑de‑ña, áchí‑de jíín‑yá. 29 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máni kástɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun, chi ̱ tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín tutú ii ̱, ni jíín fuerza Dios. 30 Chi ̱ kɨvɨ ̱ náchaku̱‑ de ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, ni cha̱a tú ta̱ndaꞌa‑dé jíín ñásɨ ́ꞌɨ ́, ni  





ñaꞌan tú koo yii‑ñá. Chi ̱ nduu‑de nátu̱ꞌun ndajáꞌa̱ Dios andɨ ́vɨ ́. 31 Te sɨkɨ ̱ ndɨ ́yi ja̱ náchaku̱, á tú ní kákaꞌu‑ró tutú ja̱ ní kaꞌa̱n Dios jíín‑ró: 32 Máá‑rí kúu Dios Abraham, Dios Isaac, Dios Jacob, áchí‑ya̱. Ko nasu̱ Dios cha̱a ni ̱ kajiꞌi ̱ kúu‑ya̱, chi ̱ sua Dios cha̱a káichaku̱ kúu‑ya̱, áchí Jesús jíín‑de. 33 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱naa iní‑i ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ya̱.  





Tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú xáa̱n‑gá

34 Yúan‑na

te cha̱a fariseo, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ja̱ ní kundéé‑yá jíín cháa saduceo, te ni ̱ ka̱ndutútú‑de. 35 Te ɨɨn máá‑de, ja̱ kúu‑de maestro ley, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ náva̱ꞌa koto nchaa̱‑de‑ya̱ kuní‑de: 36 Maestro, ndéja̱ kúu tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú xáa̱n‑gá nuu̱ tutú ley, áchí‑de. 37 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Kumani ̱‑ro̱ jíín máá Tatá‑ro̱ Dios onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱, jíín nɨ ́ɨ ́ núu̱ jiní tuní‑ro̱, áchí. 38 Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú xáa̱n‑gá. 39 Te tu̱ꞌun uu̱ kúu suni nátu̱ꞌun ɨnga̱‑ún: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró, áchí. 40 Te chi ̱i ndendúú tu̱ꞌun yáꞌa kándee ta̱ká tutu̱ ley, jíín táká tutu̱ cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, áchí‑ya̱.  



















41 Te

Sɨkɨ ̱ Séꞌe David

nini káꞌi ̱in tútú cháa fariseo yúan, te Jesús ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: 42 Ndasa kájani ini ̱‑ro̱ já kúu Cristo. Ndé Se̱ꞌe kúu‑ya̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakachi ̱‑de jíín‑yá: Se̱ꞌe David kúu‑ya̱, áchí‑de. 43 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te naja̱ ní sáꞌa Espíritu ja̱ David skúnání‑de‑ya̱ Jitoꞌo̱‑de núsáá. Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 44 Máá  





38

Mateo 22​, ​23 Tatá Dios, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Jítoꞌo̱‑ri ̱: Nungo̱o‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱ nini ná chúkú‑rí cha̱a kájito uꞌu̱ róó kuu‑de teyu̱ kuxndíi jaꞌa̱‑ro̱, áchí. 45 Te nú Jitoꞌo̱ ni ̱ kaꞌa̱n David jíín‑yá, te ndasa kúu máá‑yá se̱ꞌe‑de núsáá, áchí‑ya̱. 46 Te ni ɨɨn‑de tú ní kúu xndíó káni kutɨ‑dé tu̱ꞌun nuu̱‑yá. Te ni tuká ní chúndéé iní ni ɨɨn‑de kaka̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ ondé kɨvɨ‑̱ ún.  



Sɨkɨ ̱ já ní kana jíín‑yá nuu̱‑í

23

Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín ñáyɨvɨ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: 2 Cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, ni ̱ kaju̱ ngo̱o‑de nuu̱ silla Moisés. 3 Núsáá te ta̱ká na̱ún táꞌú‑de tiñu nuu̱‑ro̱, yu̱án kuándatu̱‑ro̱ te sáꞌa‑ró. Ko ma̱ sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun kásáꞌa máá‑de. Chi ̱ káꞌa̱n‑de, ko tú káskíkuu‑de. 4 Chi ̱ kájuꞌni ̱‑de carga ve̱e ja̱ yíí kúndiso‑i, te káchaa‑de sɨkɨ‑̱ í. Ko máá‑de jínáꞌan‑de, tú kákuyíí‑de kéꞌé‑de carga‑ún ni jíín ɨ ́ɨn ndaꞌa lúlí‑de. 5 Chi ̱ kásáꞌa‑de ta̱ká tiñu‑de náva̱ꞌa kuni ̱ ña̱yɨvɨ núu̱‑dé. Chi ̱ kánaskáa̱‑de nuu̱ yóso túꞌun tutu̱‑de, te suni súan jíín yúꞌa̱ nuu̱ tɨ ́ka̱chí‑de. 6 Te xaa̱n kákusɨɨ ̱ iní‑de jíín silla jíñúꞌún ondé xini ̱ mesa nuu̱ íó xíni, jíín silla onde̱ xini ̱ mesa ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. 7 Suni ja̱ káꞌa̱n sa̱ꞌán‑yo̱ jíín‑de nu̱yáꞌu, te ja̱ káꞌa̱n ña̱yɨvɨ: Maestro, Maestro, jíín‑de, kákusɨɨ ̱ iní‑de jíín. 8 Ko máá‑ró jínáꞌan‑ró, ma̱ kúnání‑ró Maestro, chi ̱ ɨɨn máá túꞌún‑ni kúu Maestro máá‑ró, kúu Cristo. Te ta̱ká róó, ñani ̱ kákuu‑ró. 9 Te ma̱ káꞌa̱n‑ro̱ já ní ɨɨn cha̱a ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa kúu Táa̱‑ro̱. Chi ̱ íó ɨɨn Táa̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́. 10 Ni ma̱  

















kúnání‑ró Jítoꞌo̱. Chi ̱ íó ɨɨn Jitoꞌo̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te Cristo kúu‑ya̱. 11 Te cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱ nuu̱‑ro̱, ná ndúu‑de mozo nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 12 Chi cha̱a sáñáꞌnu máá‑de, ndusúchí‑de. Te cha̱a sásúchí máá‑de, nduñáꞌnu‑de. 13 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró, chi ̱ kájasu̱‑ro̱ ñúu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ núu̱ ñáyɨvɨ. Chi ̱ tú kɨ ́vɨ koyo máá‑ró, ni tú kája̱ꞌa‑ró túꞌun ja̱ kɨ ́vɨ koyo ña̱yɨvɨ kándúkú kɨ ́vɨ. 14 Naka̱ ndáꞌú kuu róó, cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró, chi ̱ kákókó‑ró véꞌe ñaꞌan kákendo̱o ndáꞌú. Te kásáꞌa‑ró já túu kua̱chi‑ró, yu̱án kájika̱n taꞌu̱ náꞌán‑ró. Ja̱ yúán víꞌí‑gá taꞌnu̱ ndatu̱‑ro̱. 15 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró, chi ̱ káxndéka̱va‑ró mar jíín ñúꞌun íchí ja̱ skándíja‑ró ɨ ́ɨn cha̱a. Te nú a ni ̱ kandíja‑de, te víꞌí‑gá uu̱ jínu nduu‑de ɨɨn se̱ꞌe infierno kásáꞌa‑ró vásá máá‑ró. 16 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a kuáá ja̱ káyo̱xnúú‑ró núu̱ ñáyɨvɨ. Chi ̱ kákaꞌa̱n‑ro̱: Nú ndé cha̱a játu̱ꞌun téyíí‑de sɨkɨ ̱ véꞌe ii ̱, te tú níꞌi ̱n tíñu, ko nú ɨɨn cha̱a játu̱ꞌun téyíí‑de sɨkɨ ̱ oro ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún, yu̱án te fuerza ná skíkuu‑de, áchí‑ro̱. 17 Cha̱a ñáá jíín cháa kuáá kákuu‑ró. Ndéja̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu, oro xí máá véꞌe ii ̱ ja̱ sándoo oro‑ún. 18 Te: Nú ndé cha̱a játu̱ꞌun téyíí‑de sɨkɨ ̱ altar, tú níꞌi ̱n tíñu. Ko nú ɨɨn cha̱a játu̱ꞌun téyíí‑de sɨkɨ ̱ ndátíñu ni ̱ ka̱chúkú‑i nuu̱ altar, yu̱án te fuerza ná skíkuu‑de. Achí‑ro̱. 19 Cha̱a xini ̱ ña̱á jíín cháa kuáá kákuu‑ró. Ndéja̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu, ndatíñu ni ̱ soko̱‑í, xí máá altar ja̱ sándoo ndatíñu‑ún.  

















39

Mateo 23

20 Núsáá

te cha̱a játu̱ꞌun téyíí sɨkɨ ́ altar, sɨkɨ ̱ máá altar játu̱ꞌun téyíí‑de jíín sɨkɨ ́ táká ndatíñu káxiu̱ kú núu̱‑ún. 21 Te cha̱a játu̱ꞌun téyíí sɨkɨ ́ véꞌe ii ̱, sɨkɨ ̱ máá véꞌe ii ̱‑ún játu̱ꞌun teyíí‑de jíín sɨkɨ ́ Iꞌa̱ ncháá ini ̱‑ún. 22 Te cha̱a játu̱ꞌun teyíí sɨkɨ ́ ándɨ ́vɨ ́, játu̱ꞌun teyíí‑de sɨkɨ ̱ silla nuu̱ táꞌú Dios tiñu jíín sɨkɨ ́ Iꞌa̱ kánchaa̱ nuu̱‑ún. 23 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Chi ̱ kája̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ uxí décimo ita̱ mi ̱nú jíín itá xi ̱ín jíín comino nuu̱ Dios, te káxndóo‑ró túꞌun kánúú xáa̱n‑gá nuu̱ ley, ndasa kii juicio, jíín ndása kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, jíín ndása kándíja‑yó. Ta̱ká ya̱ꞌá kánúú sáꞌa‑ró núú, te suni ma̱ xndóo‑ró ɨngá‑ún núú. 24 Cha̱a kuáá kákuu‑ró já káyo̱xnúú‑ró núu̱ ñáyɨvɨ. Chi ̱ máni kátava‑ro tíyúkún te kákókón‑ró camello. 25 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Chi ̱ kánakacha‑ró íchi yatá vaso jíín íchi yatá kóꞌo̱. Ko ichi iní ñúꞌun chítú túꞌun kuíꞌná jíín túꞌun káñáá. 26 Cha̱a kuáá kákuu‑ró, fariseo. Nakacha xnaꞌa̱n‑ga̱ ichi iní vaso jíín ichí iní koꞌo̱, náva̱ꞌa suni súan ná ndúndoo ichi yatá‑ún. 27 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró, chi ̱ nátu̱ꞌun veꞌe añú ja̱ kánda̱yaa kánda̱a‑ró. Te ja̱ndáa̱ ja̱ lúu káa ichi yatá, ko ichi iní ñúꞌun chítú yíkɨ añú jíín táká ja̱ te̱ꞌyú. 28 Suni súan máá‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ ichi fuera, ja̱ndáa̱ kásáꞌa‑ró já cháa ndaa̱ kákuu‑ró núu̱ ñáyɨvɨ. Ko ichi iní‑ro̱ ñúꞌun chítú‑ró túꞌun yóso yúꞌu jíín túꞌun káñáá. 29 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a  

















káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo. Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró, chi ̱ káskuáꞌnu‑ró véꞌe añú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios. Te kásáꞌa luu‑ró véꞌe añú ta̱ká cha̱a ndaa̱. 30 Te kákaꞌa̱n‑ro̱: Nú ní káꞌi ̱o‑yó kɨvɨ ́ ní kaꞌi ̱o ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑yo̱ jíín‑de ja̱ káꞌni‑yo cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios núú, áchí‑ro̱. 31 Te súan kájani ndaa̱‑ro̱ túꞌun sɨkɨ ̱ máá‑ró, chi ̱ táa̱‑ro̱ ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱. Te máá‑ró kákuu ndija se̱ꞌe‑de. 32 Núsáá te ná náskútú‑ró kúꞌa ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱. 33 Koo̱ jíín séꞌe koo̱ kákuu‑ró. Ndasa ka̱ku‑ró já táꞌnu̱ ndatu̱‑ro̱ núu̱ infierno núsáá. 34 Ja̱ yúán tájí‑rí cha̱a kani tu̱ꞌun Dios nuu̱‑ro̱ jíín cháa ndíchí jíín cháa chaa tutu̱. Te sava‑de, kaꞌni‑ro‑dé, te kata kaa‑ró‑de jika̱ cruz. Te sava‑ga̱‑de, kua̱ꞌa‑ró yúnu xíi‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga máá‑ró, te chindiki ̱n‑ro̱‑dé ndɨtaꞌa̱n ñuu̱. 35 Náva̱ꞌa koo kua̱chi sɨkɨ ̱ máá‑ró já ní jatɨ nɨñi ̱ ñáyɨvɨ ndáa̱ nuu̱ ñúꞌun yáꞌa, onde̱ nɨñi ̱ cháa ndaa̱ Abel, te onde̱ nɨñi ̱ Zacarías, se̱ꞌe Berequías, chi ni ̱ ka̱jaꞌni‑ro‑dé sava ma̱ꞌñú altar jíín véꞌe ii ̱. 36 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ta̱ká tu̱ ndóꞌo yáꞌa kii sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ yáꞌa. 37 Jerusalén, Jerusalén, ni ̱ ka̱jaꞌni‑ro cháa kájani tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró yúu̱ cháa ni ̱ tájí‑yá va̱i nuu̱‑ro̱. Ió kuaꞌa̱ vuelta ni ̱ kuni ̱‑ri ̱ nastútú‑rí se̱ꞌe‑ró nátu̱ꞌun chukí ja̱ nástútú‑tɨ ́ tɨrɨ ̱ɨ‑tɨ ̱ chíi ndiji ̱n‑tɨ ́, ko tú ní kákuni ̱‑ro̱. 38 Vina te ni ̱ kendo̱o víchí véꞌe‑ró núsáá. 39 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má kuní kutɨ‑gá‑ro̱ núu̱‑rí jínáꞌan‑ró, onde̱ jaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ káꞌa̱n‑ro̱: Ná nákana jaa‑yó‑yá, chi ̱ ndíso‑ya̱ tíñu máá Tatá, achi ̱‑ro̱. Achí‑ya̱.  



















40

Mateo 24 Tuni ̱ nuu̱ kúyani nchaa̱ Jesús

24

Te ni ̱ kenda Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ kuaꞌa̱n‑ya̱. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá ja̱ stáꞌa̱n‑de ta̱ká veꞌe ja̱ ncháá táꞌan jíín véꞌe ii ̱‑ún nuu̱‑yá. 2 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Á kánde̱ꞌé‑ró núu̱ véꞌe yáꞌa. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má kútáꞌan‑ga̱ ni ɨɨn yuu̱. Chi ̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ te ndɨꞌɨ stúncháa̱‑i. Achí‑ya̱ jíín‑de. 3 Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ ondé yuku Olivos. Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱‑yá. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún sɨ ́ɨn‑de‑ya̱: Kastu̱ꞌún‑ní nuu̱‑ná. Ndé kɨvɨ ̱ kóo ta̱ká tu̱ ndóꞌo yáꞌa. Te na̱ún tuni ̱ koo nuu̱ kúyani nchaa̱‑ní jíín kɨvɨ ́ jínu ñu̱yɨ ́vɨ, áchí‑de. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Koto‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa tú xndáꞌú ni ɨɨn‑de róó. 5 Chi ̱ kikoyo kuaꞌa̱ cháa kiꞌin núu sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí. Te kaꞌa̱n‑de: Máá‑rí kúu Cristo, achi ̱‑de, te xndáꞌú‑de kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ. 6 Te kuni tu̱ꞌun‑ró kákaꞌa̱n ja̱ íó guerra, jíín já kóo guerra. Ko ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ̱ nɨ ́nɨ kóo súan. Ko té ji ̱nu‑ga̱ kɨvɨ ̱. 7 Chi ̱ ndonda nación sɨkɨ ̱ nación, te ñuu̱ sɨkɨ ̱ ñúu̱. Te koo kueꞌe̱ xaa̱n jíín tamá. Te yáꞌa yúan ta̱an. 8 Te ta̱ká yu̱án kákuu tu̱ ndóꞌo kéjáꞌá núú.  













Tu̱ꞌun ndasa ndoꞌo ña̱yɨvɨ kákandíja 9 Yúan‑na

te nastúu‑de róó jínáꞌan‑ró, ja̱ kóto‑ró túndóꞌo. Te kaꞌni‑dé róó. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, koto uꞌu̱‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱. 10 Yúan‑na te nayu̱ꞌú kuaꞌa̱‑í, te nastúu táꞌan‑i, te koto uꞌu̱ táꞌan‑i. 11 Te jukuiñi ̱ kuaꞌa̱ cháa kani tu̱ꞌun túꞌún. Te xndáꞌú‑de kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. 12 Te ndea̱ tiñu ñáá, te yu̱án kuáꞌa̱‑í ma̱ kóo mani ̱‑gá‑i. 13 Ko cha̱a  







kúndii ̱ ni ̱ꞌin onde̱ kɨvɨ ̱ jínu, cha̱a‑ún ka̱ku. 14 Te tu̱ꞌun va̱ꞌa yáꞌa cuenta ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu, kuicha̱ ini ̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ náva̱ꞌa kuni ̱ ndaa̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ, yúan‑na te ji ̱nu. 15 Núsáá te nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já kácháꞌán te ni ̱ tucha̱ ta̱ká ndatíñu ini ̱ lugar ii ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Daniel, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, (cha̱a káꞌu, ná júku̱ꞌun ini ̱‑de), 16 Yúan‑na te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñuu̱ Judea, kunu‑i ki ̱ngoyo‑i onde̱ yuku. 17 Te cha̱a kándee xini ̱ véꞌe, ma̱ núu‑de kiñiꞌin‑de ndatíñu ini ̱ ve̱ꞌe‑de. 18 Te cha̱a kándee onde̱ rancho, ma̱ náxíó káva yátá‑de nakiꞌin‑de tɨka̱chí‑de. 19 Ko kɨvɨ‑̱ ún naka̱ ndáꞌú kuu ñaꞌan káñu̱ꞌun se̱ꞌe, jíín ñáꞌan káskáxin. 20 Núsáá, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ náva̱ꞌa tú kunu‑ró víko víjin ni kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kiꞌi ̱n‑ro̱. 21 Chi ̱ kɨvɨ‑̱ ún koo tu̱ ndóꞌo xaa̱n, ja̱ ná té koo‑ga̱ onde̱ kɨvɨ ̱ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ, te onde̱ vina, te ni ma̱ kóo‑ga̱. 22 Te nú tú ní ndúkútɨ ́ kɨvɨ‑̱ ún núú, te ni ɨɨn ña̱yɨvɨ má káku kutɨ‑í núú. Ko ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ ní naka̱ji‑ya̱‑ún, yu̱án ndúkútɨ ́ kɨvɨ‑̱ ún sáꞌa‑ya̱.  

















Tuni ̱ máá kɨvɨ ́ sándɨ ̱ꞌɨ ‑́ na̱

23 Núsáá

te nú ndé cha̱a káꞌa̱n jíín‑ró: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró kánchaa̱ Cristo, xí yúan nde̱ꞌé‑ró kánchaa̱‑ya̱, ma̱ kándíja‑ró já káꞌa̱n‑de. 24 Chi ̱ kenda Cristo xndáꞌú jíín cháa kani tu̱ꞌun túꞌún. Te sáꞌa‑de tuni ̱ jíín tíñu ñáꞌnu, náva̱ꞌa xndáꞌú‑de onde̱ ña̱yɨvɨ ní naka̱ji‑ya̱ nú ná kúu sáꞌa‑de. 25 Vina a ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ ondé jíín kɨvɨ ́. 26 Núsáá te nú kaꞌa̱n ña̱yɨvɨ jíín‑ró: Yúan nde̱ꞌé‑ró, onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé kánchaa̱‑ya̱, achi ̱‑i, te ma̱ kénda‑ró. Xí: Jia̱n ndéꞌé‑ró, ichi  





41

Mateo 24​, ​25

iní ve̱ꞌe kánchaa̱‑ya̱, achi ̱‑i, te ma̱ kándíja‑ró jínáꞌan‑ró. 27 Chi ̱ nátu̱ꞌun ndíi ncháa̱ ja̱ nándeyu̱ ichi núu̱ kána ndika̱ndii te jáa̱ onde̱ ichi núu̱ kée ndika̱ndii, suni súan kii máá Séꞌe cha̱a. 28 Chi ̱ nú ndénu̱ kútúu ndɨ ́yi, yúan taka̱ tijii ̱. 29 Yúan‑na te nú ni ̱ ndɨꞌɨ ta̱ká tu̱ ndóꞌo kɨvɨ‑̱ ún, te kutúún‑ni ndika̱ndii, te tuká nandii yóo̱. Te jungoyo tiñu̱ú xíní ichi ándɨ ́vɨ ́. Te ta̱ká fuerza andɨ ́vɨ ́ ndɨ ́ꞌɨ kaꞌya. 30 Yúan‑na te ichi ándɨ ́vɨ ́ kénda tuni ̱ máá Séꞌe cha̱a. Te ndeꞌe̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Te kuni ̱‑i nuu̱ máá Séꞌe cha̱a kii‑ya̱ jíín vikó íó andɨ ́vɨ ́, jíín kuáꞌa̱ fuerza ja̱ ndúñáꞌnu‑ya̱. 31 Te tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá ki ̱ngoyo. Te ndeꞌe̱ jaa clarín. Te nastútú‑yá ña̱yɨvɨ ní naka̱ji‑ya̱ ndɨ ́kúu̱ n lado ñu̱yɨ ́vɨ, onde̱ ɨɨn lado andɨ ́vɨ ́ te onde̱ ɨnga̱ lado. 32 Vina te skuáꞌa‑ró ndasa sáꞌa mérkexe̱. Nú a ni ̱ nduyúcha núma, te ni ̱ na̱jaa ndaꞌa, te a kájini ̱‑ro̱ já á ni ̱ kuyani viko sáú. 33 Suni súan róó, nú a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ táká tiñu yáꞌa, te kuni ̱‑ro̱ já á yani jaa̱ kɨvɨ‑̱ ún. 34 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ má náa ñáyɨvɨ yáꞌa, onde̱ ná skíkuu ta̱ká tiñu yáꞌa. 35 Andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ chi ̱ naa, ko tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ chi ma̱ náa. 36 Ko kɨvɨ ̱ kóo‑ún, jíín hora, tú ni ɨɨn cha̱a jiní, ni ndajáꞌa̱ káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́, tú ni ɨɨn na̱ún jiní, ni máá Séꞌe‑ya̱. Chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni máá Táa̱‑ri ̱ jiní‑ya̱. 37 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ i ̱o kɨvɨ ̱ ní kii Noé, suni súan koo kɨvɨ ̱ kíi máá Séꞌe cha̱a. 38 Chi ̱ kɨvɨ‑̱ ún ja̱ ná té cháꞌa̱n‑ga̱ kuun sau̱ xáa̱n, káyee‑í, kájiꞌi‑i, káta̱ndaꞌa cháa, te káta̱ndaꞌa ñáꞌan. Te ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ já ní kɨ ̱vɨ Noé ini ̱ barco káꞌnu. 39 Te tú ní kájini ̱ kutɨ‑í onde̱ ni ̱ chaa̱ sau̱ xáa̱n, te ni ̱  



xnáa ndɨ ́ꞌɨ‑cha̱‑í. Te suni súan kii máá Séꞌe cha̱a. 40 Kɨvɨ‑̱ ún te kuiñi uu̱ cha̱a onde̱ rancho. Te ɨɨn‑de nakiꞌin‑ya̱, te ɨnga̱‑de ndo̱o. 41 Te uu̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́ ndiko‑ña ɨ ́ɨn‑ni yo̱só. Te ɨɨn‑ña nákiꞌin‑ya̱, te ɨnga̱‑ña ndóo.  

























Sɨkɨ ̱ já kúndito‑yó

42 Núsáá

te kundito‑ró, chi ̱ tú kájini ̱‑ro̱ na̱ kɨvɨ ̱ ncháa̱ Jitoꞌo̱‑ro̱. 43 Ko ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yáꞌa. Táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe, nú ní jiní‑de na̱ hora kuu ja̱ kíi ñakui ̱ꞌná, te kundito‑de núú. Te ma̱ kuáꞌa‑de tu̱ꞌun ja̱ sákuíꞌná véꞌe‑de núú. 44 Núsáá te suni koo tu̱ꞌa máá‑ró chi ̱ máá kɨvɨ ́ já tú na̱ún kájani ini ̱‑ro̱, te nchaa̱‑ni máá Séꞌe cha̱a. 45 Ndéja̱ kúu ɨɨn mozo ndíchí já játíñu va̱ꞌa. Chi ̱ máá jítoꞌo̱, kani‑de mozo‑ún ná kóto‑i se̱ꞌe‑de, náva̱ꞌa skée‑í su̱chí‑ún hora ja̱ íó va̱ꞌa. 46 Xáán ndatu̱ kuu mozo‑ún. Te nú ni ̱ nchaa̱ jitoꞌo̱‑i, te naniꞌi ̱n‑dé mozo‑ún sáꞌa‑i súan. 47 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ káni‑de mozo‑ún ja̱ kóto‑i ta̱ká ndatíñu‑de. 48 Ko nú mozo káñáá kúu‑i te jáni ini ̱‑i: Kúkuéé‑ga̱ te nchaa̱ jitoꞌo̱‑ri ̱, achi ̱‑i. 49 Te nú kejáꞌá‑i stují‑í táꞌa̱n mozo‑i. Te kee‑í koꞌo‑i jíín cháa kánaji ̱ni. 50 Yúan‑na te nchaa̱ jitoꞌo̱ mozo‑ún kɨvɨ ̱ já tú ndátu‑i jíín hora ja̱ tú jiní‑i. 51 Te xɨtɨ sáva‑de‑i. Te skétáꞌan‑de‑i jíín cháa uu̱ xini ̱ jínáꞌan. Te yúan kundee‑i ndeꞌe̱‑i te nakaji‑í ñii yúꞌu‑í.  

















25

Sɨkɨ ̱ uxí ñaꞌan jáá

Yúan‑na te ñuu̱ nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun uxi ̱ ñaꞌan jáá, ja̱ ní ka̱kiꞌin‑ña linterna káindáꞌá‑ña. Te ni ̱ kenda koyo‑ña kuátaꞌa̱n‑ña ɨ ́ɨn yii víko tándaꞌa.

42

Mateo 25 2 Te

uꞌu̱ n‑ña káꞌi ̱o ndito xini ̱‑ñá, te uꞌu̱ n‑ña káñáá xini ̱‑ñá. 3 Te ñaꞌan káñáá xini ̱‑ún, kándáꞌá‑ña linterna‑ña. Ko tú káindáꞌá‑ña petróleo kuꞌun ini ̱. 4 Ko ñaꞌan ndíto xini ̱‑ún, káindáꞌá‑ña botella ñúꞌun petróleo ɨɨn káꞌnu‑ni jíín táká linterna‑ña. 5 Te nini ni ̱ kukuéé yii‑ún ja̱ cháa̱‑de, te ni ̱ kakixi ̱‑ni‑ña. 6 Te nuu̱ ní kuu sava ñúú, te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ña ɨ ́ɨn tu̱ꞌun kána jaa: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró, a va̱i yii. Kenda koyo kitaꞌa̱n‑ro̱‑dé, áchí. 7 Yúan‑na te ta̱ká ñaꞌan jáá‑ún, ni ̱ ka̱nduko̱o‑ña. Te ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑ña linterna‑ña. 8 Te ñaꞌan káñáá xini ̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑ña jíín ñáꞌan káꞌi ̱o ndito xini ̱‑ún: Kua̱ꞌa ɨɨn táꞌú petróleo nuu̱‑rí, chi kua̱ndaꞌva̱ linterna‑ri ̱, áchí‑ña. 9 Ko ñaꞌan káꞌi ̱o ndito xini ̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑ña: Ma̱ kúu, chi ̱ sanaa te ma̱ kánda ja̱ kúu‑ri ̱ jíín já kúu‑ró. Vaꞌa̱‑ga̱ kiꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ cháa xíkó te kuaan‑ró já kúu máá‑ró. Achí‑ña. 10 Te nini kájaꞌa̱n‑ña kájakua̱a n‑ña, te ni ̱ chaa̱‑ni yii‑ún. Te ñaꞌan káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑ún, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ña jíín‑de ini ̱ ve̱ꞌe viko tándaꞌa. Te ni ̱ nakasu̱‑de yuxéꞌé. 11 Yúan‑na te ni ̱ kunúu. Te ni ̱ cha̱koyo tuku sava‑ga̱ ñaꞌan jáá‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ña: Táta̱, Táta̱, kuña‑ní veꞌe, ná kɨ ́vɨ koyo‑ná, áchí‑ña. 12 Ko máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ja̱ndáa̱, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, tú jiní‑ri ̱ róó, áchí‑de. 13 Kundito núsáá, chi ̱ tú kájini ̱‑ro̱ na̱ kɨvɨ ̱, ni na̱ hora nchaa̱ máá Séꞌe cha̱a.  





















Cha̱a ni ̱ tetaꞌa̱n ndatíñu

14 Chi ̱ ñuu̱

nátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ja̱ kénda jíká‑de ɨnga̱ ñuu̱ kiꞌi ̱n‑de. Te ni ̱ kana‑de xini ̱ mozo‑de. Te ni ̱ tetaꞌa̱n‑de

ndatíñu‑de nuu̱ mozo‑de‑ún jínáꞌan. nuu̱ ɨ ́ɨn‑i, ni ̱ ja̱ꞌa‑de uꞌu̱ n mil peso. Te nuu̱ ɨngá‑i, uu̱ mil peso. Te nuu̱ ɨngá‑i, ɨɨn‑ni mil peso. Súan ni ̱ tetaꞌa̱n‑de nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn mozo‑de ndasa xini ̱ máá‑i jínáꞌan‑i. Te ni ̱ kee‑ni‑de kuaꞌa̱n jíká‑de. 16 Te mozo ni ̱ kiꞌin uꞌu̱ n mil peso‑ún, ni ̱ kee‑i kuaꞌa̱n‑i jíín. Te ni ̱ sátiñu‑i jíín. Te ni ̱ niꞌi ̱n‑í uꞌu̱ n‑ga̱ mil peso sɨkɨ ̱. 17 Suni súan ni ̱ sáꞌa mozo ja̱ ní kiꞌin uu̱ mil peso‑ún. Te ni ̱ niꞌi ̱n túku‑i uu̱‑ga̱ mil peso sɨkɨ ̱. 18 Ko mozo ja̱ ní kiꞌin ɨɨn mil peso, ni ̱ kee‑i kuaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ jacha‑i chi ̱i ñuꞌun. Te ni ̱ chisa̱ꞌí‑i xu̱ꞌún jítoꞌo̱‑i. 19 Te ni ̱ kuu kuaꞌa̱ kɨvɨ ́. Te ni ̱ nchaa̱ jitoꞌo̱ mozo‑ún. Te ni ̱ nasándaa̱‑de cuenta jíín‑i. 20 Te ni ̱ jaa̱ mozo ja̱ ní kiꞌin uꞌu̱ n mil peso‑ún, ni ̱ ja̱stáꞌa̱n‑i uꞌu̱ n‑ga̱ mil peso. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Táta̱, ni ̱ ja̱ꞌa‑ní uꞌu̱ n mil peso nuu̱‑ná. Te yáꞌa nde̱ꞌé‑ní, uꞌu̱ n‑ga̱ mil peso ni ̱ niꞌi ̱n‑ná sɨkɨ ̱. Achí‑i. 21 Te jitoꞌo̱‑i, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Ió va̱ꞌa. Mozo skíkuu va̱ꞌa kúu‑ró. Ni ̱ skíkuu va̱ꞌa‑ró jíín yakú‑ni ndatíñu. Ná cháa‑ri ̱ kuaꞌa̱ tíñu sɨkɨ‑̱ ro̱. Ná júngo̱o‑yó, chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní jitoꞌo̱‑ro̱ jíín‑ró. Achí‑de. 22 Te ni ̱ jaa̱ tuku mozo ja̱ ni ̱ kiꞌin uu̱ mil peso‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Táta̱, ni ̱ ja̱ꞌa‑ní uu̱ mil peso nuu̱‑ná. Te yáꞌa nde̱ꞌé‑ní, uu̱‑ga̱ mil peso ni ̱ niꞌi ̱n‑ná sɨkɨ ̱. Achí‑i. 23 Te jitoꞌo̱‑i, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Ió va̱ꞌa. Mozo skíkuu va̱ꞌa kúu‑ró. Ni ̱ skíkuu va̱ꞌa‑ró jíín yakú‑ni ndatíñu. Ná cháa‑ri ̱ kuaꞌa̱ tíñu sɨkɨ‑̱ ro̱. Ná júngo̱o‑yó, chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní jitoꞌo̱‑ro̱ jíín‑ró. Achí‑de. 24 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱ mozo ja̱ ní kiꞌin ɨɨn mil peso‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Táta̱, a jiní‑ná níí ja̱ cháa xaa̱n iní kúu‑ní. Te jáꞌnu̱‑ní nuu̱ tú jachá‑ní, 15 Te



















43

Mateo 25

te nástútú‑ní nuu̱ tú sáka‑ní. 25 Te ni ̱ yu̱ꞌú‑ná. Te ni ̱ jaꞌa̱n‑ná. Ni ̱ chisa̱ꞌí‑ná xu̱ꞌún‑ní chi ̱i ñuꞌun. Te vina ná nákua̱ꞌa‑ná xu̱ꞌún‑ní nuu̱‑ní. Achí‑i. 26 Te jitoꞌo̱ ‑i, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Mozo ñáá, mozo kúxí kúu‑ró. Ni ̱ jini ̱‑ro̱ já jáꞌnu̱‑ri ̱ nuu̱ tú jachá‑ri ̱, te nástútú‑rí nuu̱ tú sáka‑rí. 27 Ní jáꞌa‑ró xúꞌún‑rí nuu̱ banco núú. Te nuu̱ ncháa̱‑ri ̱, te nakiꞌin‑ri ̱ xu̱ꞌún‑rí onde̱ jíín séꞌe xu̱ꞌún núú. Achí‑de jíín‑i. 28 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑de jíín ɨngá mozo‑de: Núsáá te kuanchaa̱‑ro̱ mil peso jia̱n núu̱‑í. Te kua̱ꞌa‑ró núu̱ mozo ja̱ ñáva̱ꞌa uxi ̱ mil peso‑ún. 29 Chi ña̱yɨvɨ já á ñáva̱ꞌa, te kii‑ga̱ nuu̱‑í, te víꞌí‑gá kuñava̱ꞌa‑i. Ko ña̱yɨvɨ já ná tú ñáva̱ꞌa, va̱sa ja̱ á ñáva̱ꞌa‑i‑ún, te kuxio kiꞌi ̱n. 30 Te mozo ja̱ tú játíñu va̱ꞌa‑ún, kiñiꞌin‑i ná kúndee‑i ñu̱ ñáa yatá véꞌe. Te yúan ndeꞌe̱‑i, te nakaji‑í ñii yúꞌu‑í. Achí‑de.  











Sɨkɨ ̱ já kóo juicio ta̱ká nación

31 Te

kɨvɨ ̱ kíi máá Séꞌe cha̱a ja̱ ndúñáꞌnu‑ya̱, te kikoyo ndɨꞌɨ ndajáꞌa̱ ndóo‑ya̱ jíín‑yá. Yúan‑na te jungo̱o‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ silla táꞌú tíñu, chi ̱ ñáꞌnu kuu‑ya̱ kúnchaa̱‑ya̱. 32 Te ndutútú táká ña̱yɨvɨ núu̱‑yá. Te sásɨ ́ɨn‑ya̱‑í ná ɨɨn ná ɨɨn‑i jínáꞌan‑i, nátu̱ꞌun ndusɨ ́ɨn rɨɨ ̱ jíín ndíxíꞌú sáꞌa cha̱a ndíto‑tɨ ̱. 33 Te kani‑ya̱ rɨ ́ɨ‑̱ ún ichi ndáváꞌa‑ya̱, te ndixíꞌú‑ún ichi ndávésé‑yá. 34 Yúan‑na te máá Rey, kachi ̱‑ya̱ kúni ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in ichi ndáváꞌa‑ya̱: Ichi yáꞌa kikoyo‑ró, chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní Táa̱‑ri ̱ jíín‑ró. Kɨ ̱vɨ koyo‑ró ñúu̱ nuu̱ táꞌú‑ró tíñu, chi ̱ a ni ̱ sátu̱ꞌa‑ya̱ ondé kɨvɨ ̱ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ. 35 Chi ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱ so̱ko, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró já ní yee‑rí. Ni ̱ jichi ̱‑ri ̱ nducha, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró já ní jiꞌi‑ri ̱.  







Ni ̱ jika tatú‑ri ̱, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró véꞌe‑ró ní kanchaa̱ núu‑ri ̱. 36 Víchí lɨ ́ɨ‑rí, te ni ̱ ka̱nachisúkun‑ro rúu̱. Ni ̱ kuꞌu̱‑ri ̱, te ni ̱ kaja̱nde̱ꞌé‑ró rúu̱. Ni ̱ kandee‑ri ̱ veka̱a, te ni ̱ ja̱koyo‑ró núu̱‑rí. Achi ̱‑ya̱. 37 Yúan‑na te kaꞌa̱n ña̱yɨvɨ váꞌa‑ún jíín‑yá: Táta̱, ndé kɨvɨ ̱ ní kajini ̱‑ná níí ja̱ ní jiꞌi ̱‑ní so̱ko, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ná ja̱ ní yee‑ní, xí já ní jichi ̱‑ní, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ná ja̱ ní jiꞌi‑ní vii. 38 Te ndé kɨvɨ ̱ ní kajini ̱‑ná níí ja̱ ní jika tatú‑ní, te ni ̱ kaja̱ꞌa núu‑ná veꞌe‑ná nuu̱‑ní, xí já víchí lɨ ́ɨ‑ní, te ni ̱ ka̱nachisúkun‑ná níí. 39 Te ndé kɨvɨ ̱ ní kajini ̱‑ná níí ja̱ ní kuꞌu̱‑ní, xí já ní ka̱ndee‑ní veka̱a, te ni ̱ kaja̱nde̱ꞌé‑ná níí, achi ̱‑i. 40 Yúan‑na te kachi ̱ máá Rey‑ún kuni‑i: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ná ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró súan jíín ɨ ́ɨn ñani ̱ lúlí‑rí yáꞌa, te nuu̱ rúu̱ ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró. 41 Yúan‑na te suni kachi ̱‑ya̱ kúni ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in ichi ndávésé‑yá‑ún: Ña̱yɨvɨ táꞌnu̱ ndatu̱ kákuu‑ró. Kuxio ki ̱ngoyo‑ró núu̱ kayú‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni, nuu̱ íó tu̱ꞌa ja̱ kúndee kuiꞌna̱ jíín táká ndajáꞌa̱ máá. 42 Chi ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱ so̱ko te tú ní kája̱ꞌa‑ró já kée‑rí. Ni ̱ jichi ̱‑ri ̱ nducha te tú ní kája̱ꞌa‑ró já kóꞌo‑ri ̱. 43 Ni ̱ jika tatú‑ri ̱ te tú ní kája̱ꞌa‑ró véꞌe‑ró kúnchaa̱ núu‑ri ̱. Víchí lɨ ́ɨ‑rí, te tú ní kánachisúkun‑ro rúu̱. Ni ̱ kuꞌu̱‑ri ̱, ni ̱ ka̱ndee‑ri ̱ veka̱a, te tú ní kája̱nde̱ꞌé‑ró rúu̱. Achi ̱‑ya̱. 44 Yúan‑na te máá ñáyɨvɨ‑ún, suni kaꞌa̱n‑i jíín‑yá: Táta̱, ndé kɨvɨ ̱ ní kajini ̱‑ná níí ja̱ ní jiꞌi ̱‑ní so̱ko, xí já ní jichi ̱‑ní nducha, xí já ní jika tatú‑ní, xí já víchí lɨ ́ɨ‑ní, xí já ní kuꞌu̱‑ní, xí já ní ka̱ndee‑ní veka̱a, te tú ní kájatíñu‑ná nuu̱‑ní vii. Achi ̱‑i. 45 Yúan‑na te kachi ̱ máá Rey jíín‑i: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ tú ní  



















44

Mateo 25​, ​26 kásáꞌa‑ró súan jíín ɨ ́ɨn ñani ̱ lúlí‑rí yáꞌa, te ni nuu̱ rúu̱ tú ní kásáꞌa‑ró, achi ̱‑ya̱. 46 Te ki ̱ngoyo ña̱yɨvɨ yáꞌa nuu̱ ndóꞌo‑i nɨ ́ɨ ́ káni. Ko ña̱yɨvɨ ndáa̱‑ún, kɨ ̱vɨ koyo‑i nuu̱ kúchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni, achi ̱‑de. Achí Jesús.  

Ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan sɨkɨ ̱ Jesús

26

Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: 2 A kájini ̱‑ro̱ já úu̱‑na̱ kɨvɨ ̱ te koo viko Pascua, te máá Séꞌe cha̱a natu̱u‑ya̱ já kúu̱‑ya̱ jiká cruz, áchí‑ya̱. 3 Yúan‑na te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ jíín cháa ni ̱ ka̱yii ini ̱ ñuu̱, ni ̱ ka̱ndutútú‑de yuꞌu palacio máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ ja̱ nání Caifás. 4 Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de ndasa xndáꞌú‑de Jesús, te katɨɨn‑de‑ya̱, te kaꞌni‑dé‑ya̱. 5 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu sáꞌa‑yó máá kɨvɨ ́ víko, chi ̱ nú súan te ndonda vaa̱ ña̱yɨvɨ, áchí‑de.  







Jesús jíín ñáꞌan ndíso perfume ini ̱ ñuu̱ Betania

6 Te

kándee Jesús ñuu̱ Betania kánchaa̱‑ya̱ iní ve̱ꞌe Simón cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi. 7 Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ñaꞌan núu̱‑yá kándáꞌá‑ña ɨ ́ɨn tiyaꞌa̱ ñúꞌun perfume ja̱ yáꞌu xaa̱n ncháá. Te ni ̱ chiꞌi‑ña xiní‑yá nini yée‑yá staa̱. 8 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajini ̱‑de yu̱án. Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Naja̱ náa sáni perfume jia̱n. 9 Chi ̱ jia̱n kúu kuya̱ꞌu yaꞌu xaa̱n, te kua̱ꞌa‑yó núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú núú. Achí‑de. 10 Te ni ̱ jini ̱‑ni Jesús ja̱ súan íó. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kástáꞌa̱n‑ro̱ ñáꞌan yáꞌa. Ɨɨn tiñu va̱ꞌa sáꞌa‑ña jíín‑rí. 11 Chi ̱ nene̱ káxiu̱ kú ñáyɨvɨ ndáꞌú jíín‑ró, ko ruu̱, na̱ tú  









nene̱ kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. 12 Chi ni ̱ chiꞌi‑ña perfume yáꞌa yikɨ kúñu‑ri ̱, náva̱ꞌa sátu̱ꞌa‑ña rúu̱ ja̱ yúji‑ri ̱. 13 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ nú ná kuichá tu̱ꞌun va̱ꞌa yáꞌa, te tiñu ni ̱ sáꞌa‑ña vína, suni koo tu̱ꞌun náva̱ꞌa ná núku̱ꞌun ini ̱‑i‑ña, áchí‑ya̱. 14 Yúan‑na te ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑de, nání‑de Judas Iscariote, ni ̱ jaꞌa̱n‑de nuu̱ sutú ñáꞌnu jínáꞌan. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Na̱ún kua̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná, te ná nástúu‑ná‑de nuu̱‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kaja̱ꞌa oko̱ uxi ̱ peso nuu̱‑dé. 16 Yúan‑na te onde̱ kɨvɨ‑̱ ún, ni ̱ kejáꞌá‑de ndúkú‑de modo ndasa nastúu‑de‑ya̱ núu̱ sutú‑ún.  









17 Te

Viko lélú Pascua

máá kɨvɨ ́ kéjáꞌá víko kóo sta̱tilá tú yíꞌi yujan íá jíín, ni ̱ ja̱koyo cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndénu̱ kuní‑ní ná kísátu̱ꞌa‑ná nuu̱ kée‑ní lélú Pascua, áchí‑de. 18 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kuáꞌán onde̱ ñuu̱, nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a yúan. Te kachi ̱‑ro̱ kúni‑de: Achí máá Maestro, a ni ̱ kuyani kɨvɨ‑̱ rí. Vina te kee‑rí lélú Pascua ini ̱ ve̱ꞌe‑ró jíín cháa káskuáꞌa jíín‑rí. Achí‑ya̱. Achi ̱‑ro̱. 19 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ skíkuu‑de tiñu ni ̱ táꞌú Jesús nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑de viko Pascua. 20 Te nuu̱ ní ini, te káyee‑yá staa̱ jíín uxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. 21 Te nini káyee‑yá staa̱ jíín‑de te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ɨ ́ɨn róó nastúu ruu̱ vina, áchí‑ya̱. 22 Te ni ̱ ka̱kukuíꞌa̱ xaa̱n iní‑de. Te ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, náá kúu náún, áchí‑de. 23 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Cha̱a ja̱ chíxíꞌú núu̱ kóꞌo̱ jíín‑rí, cha̱a‑ún nastúu‑de ruu̱.  











45

Mateo 26

24 Chi

ja̱ndáa̱ máá Séꞌe cha̱a kiꞌi ̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun yóso túꞌun‑ya̱ núu̱ tutú. Ko naka̱ ndáꞌú kuu cha̱a nastúu máá Séꞌe cha̱a. Vaꞌa̱‑ga̱ nú tú ní káku cha̱a‑ún núú, áchí‑ya̱. 25 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Judas ja̱ ní nastúu‑ya̱‑ún: Maestro, náá kúu náún, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 26 Te nini káyee‑dé, te ni ̱ kiꞌin Jesús staa̱, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ jaꞌncha̱ sava‑ya̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kiꞌin te kee‑ro, chi ya̱ꞌá kúu yikɨ kúñu‑ri ̱, áchí‑ya̱. 27 Te suni ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ɨ ́ɨn taza. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Koꞌo ta̱ká‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 28 Chi ya̱ꞌá kúu nɨñi ̱‑rí ja̱ sáꞌa contrato jáá. Te játɨ ja̱ sɨkɨ ́ kúaꞌa̱ ñáyɨvɨ náva̱ꞌa koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑i. 29 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ondé vina ma̱ kóꞌo‑ga̱‑ri ̱ nducha ndéꞌe̱ uva yáꞌa onde̱ kɨvɨ ̱ nákoꞌo‑ri ̱ ja̱ jáá jíín‑ró iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Táa̱‑ri ̱ tiñu. Achí‑ya̱. 30 Te ni ̱ ka̱jita‑ya̱ ɨ ́ɨn yaa̱ ii ̱. Te ni ̱ kenda‑ya̱ kájaꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku Olivos. 31 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ndivii‑ro náyu̱ꞌú‑ro̱ já sɨkɨ ́ rúu̱ akuáa vína. Chi ̱ a yóso núu̱ tutú: Stují‑rí cha̱a ndíto rɨɨ ̱, te tɨkuꞌni ̱ rɨɨ‑̱ ún, kuicha̱‑tɨ ̱, áchí. 32 Ko nuu̱ náchaku̱‑ri ̱, te xnaꞌa̱n‑ga̱ ruu̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Galilea vásá róó, áchí‑ya̱. 33 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Va̱sa ndɨꞌɨ‑de ná náyu̱ꞌú‑de, ko náá, chi ma̱ náyu̱ꞌú kutɨ‑ná, áchí‑de jíín‑yá. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ákuáa vína, onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu, áchí‑ya̱. 35 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Va̱sa ná kúu̱‑ná jíín‑ní, ko ma̱ kasú‑ná yuꞌu‑ná ja̱ kúu níí,  





















áchí‑de. Te suni súan ni ̱ kakaꞌa̱n sava‑ga̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Jesús ini ̱ Jardín Getsemaní

36 Yúan‑na

te ni ̱ jaa̱ Jesús jíín‑de ndañúu̱ nání Getsemaní. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑yá jíín cháa káskuáꞌa‑ún: Yáꞌa‑ni jungo̱o‑ró nini ná kíꞌi ̱n‑ri ̱ onde̱ yúan kaka̱n taꞌu̱‑rí, áchí‑ya̱. 37 Te ni ̱ jaka‑ya̱ Pedro jíín ndéndúú se̱ꞌe Zebedeo kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te ni ̱ kejáꞌá‑yá kúxíí iní‑ya̱, te ndúkuíꞌa̱ xaa̱n iní‑ya̱. 38 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Xaa̱n ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱, chi ̱ nátu̱ꞌun a jíꞌi ̱‑ri ̱, yáꞌa kundatu‑ró te kundito‑ró jíín‑rí. 39 Te ni ̱ kanduu̱‑ya̱ ɨ ́ɨn tíꞌlí‑na̱. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ yá. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá: Táa̱ máá‑ná, nú kuu te chaxio‑ní tu̱ ndóꞌo‑ná yáꞌa ná kíꞌi ̱n, ko nasu̱ já kuní máá‑ná kúu, chi ja̱ kuní máá‑ní, áchí‑ya̱. 40 Te ni ̱ nchaa̱‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kákixi ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Pedro: Tú kánda‑ró kúndito‑ró jíín‑rí va̱sté ɨ ́ɨn hora náún. 41 Kundito, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ kóto nchaa̱‑ún róó. Chi ̱ kuní ndija añú‑ro̱, ko yikɨ kúñu‑ró chi ̱ túu, áchí‑ya̱. 42 Te ni ̱ jaꞌa̱n tuku‑ya̱ vuelta uu̱, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá: Táa̱ máá‑ná, te nú ma̱ kúu kuxio tu̱ ndóꞌo‑ná yáꞌa, ja̱ má kúndéé‑ná jíín, te ná kúu ja̱ kuní máá‑ní núsáá, áchí‑ya̱. 43 Te ni ̱ nchaa̱‑ya̱ ɨngá jínu. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kákixi ̱ tuku‑de, chi ̱ xaa̱n kájiꞌi ̱‑de numa̱ꞌná. 44 Te ni ̱ xndóo‑ya̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kee tuku‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá ja̱ vuelta uni ̱. Te suni ɨɨn‑ni tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. 45 Yúan‑na te ni ̱ nchaa̱ tuku‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kusu̱  

















Mateo 26

46

te ndeta̱tú‑ro̱‑ná. Vina te ni ̱ jaa̱ hora ja̱ máá Séꞌe cha̱a natu̱u‑ya̱ núu̱ ndáꞌa cháa káꞌi ̱o kua̱chi. 46 Nduko̱o ná chóꞌo̱, chi cha̱a nástúu ruu̱, a ni ̱ kuyani‑de va̱i‑de, áchí‑ya̱.  

47 Te

Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑de Jesús

nini sá súan káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ chaa̱ Judas, ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑ún. Te jíín‑de ni ̱ ja̱koyo kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ jíín machete jíín yúnu. Chi ̱ sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa ni ̱ ka̱yii ini ̱ ñuu̱‑ún, ni ̱ ka̱tájí ñáyɨvɨ‑ún. 48 Te cha̱a ni ̱ nastúu‑ya̱‑ún, ni ̱ ja̱ꞌa‑de ɨɨn tuni ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a tiyúꞌú‑rí‑ún, yu̱án kúu. Katɨɨn jínáꞌan‑ró. Achí‑de. 49 Te ni ̱ chaa̱‑ni‑de nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ta̱rsíoo, Maestro, áchí‑de. Te ni ̱ tiyúꞌú‑de‑ya̱. 50 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Amigo, na̱ sɨkɨ ̱ vái‑ró, áchí‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ ja̱koyo ña̱yɨvɨ‑ún. Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ni‑i Jesús, kájaꞌa̱n‑i jíín‑yá. 51 Te ɨɨn cha̱a kándii ̱ yúan jíín Jesús, ni ̱ skáa̱‑de ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ tava‑dé machete‑de. Te ni ̱ stují‑dé ɨɨn mozo sutu̱ ñáꞌnu‑ún, ni ̱ kachi‑ni‑de so̱ꞌo. 52 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nachindee machete‑ro̱, chi ta̱ká ja̱ stáa machete, jíín machete kuu̱. 53 Xí jáni ini ̱‑ro̱ já má kúu kaka̱n taꞌu̱‑rí nuu̱ Táa̱‑ri ̱ vina, te máá‑yá táji‑yá víꞌí‑gá uxi ̱ uu̱ mil ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ kíkoyo nuu̱‑rí náún. 54 Ko nú súan, te ndasa skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱ já kánúú kóo súan, áchí‑ya̱. 55 Te suni hora‑ún ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a kuíꞌná vái koyo‑ró jíín machete jíín yúnu kátɨɨn‑ró rúu̱ náún. Ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní kanchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró ní stáꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ iní  















ve̱ꞌe ii ̱, te tú ní kákatɨɨn‑ró rúu̱. 56 Te súan kásáꞌa‑ró náva̱ꞌa skíkuu tutu̱ ii ̱ cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, áchí‑ya̱. Yúan‑na te ta̱ká cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱xndóo‑de‑ya̱. Te ni ̱ ka̱jinu‑de kájaꞌa̱n‑de.  

Ja̱ ní kandii ̱ Jesús nuu̱ sutú ñáꞌnu‑ga̱ 57 Te

cha̱a ni ̱ ka̱katɨɨn Jesús, ni ̱ jaka‑de‑ya̱ kuáꞌa̱n‑de jíín‑yá onde̱ veꞌe Caifás, cha̱a kúu sutu̱ ñáꞌnu. Te yúan káꞌi ̱in tútú cháa káchaa tutu̱ jíín táká cha̱a ni ̱ ka̱yii. 58 Ko Pedro, jíká‑ni ndikín‑de‑ya̱ ondé ni ̱ jaa̱‑de yuxéꞌé sutú ñáꞌnu‑ún. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ichi iní ni ̱ jungo̱o‑de jíín cháa kájatíñu yúan, náva̱ꞌa kuni ̱‑de ndasa koo. 59 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a ni ̱ ka̱yii jíín táká cha̱a junta, ni ̱ ka̱ndúkú‑de tu̱ꞌun túꞌún sɨkɨ ́ Jesús náva̱ꞌa kaꞌni‑dé‑ya̱. 60 Ko tú ní kániꞌi ̱n‑dé modo, va̱sa ni ̱ cha̱koyo kuaꞌa̱ testigo falso. Ko onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ ni ̱ cha̱koyo uu̱‑ga̱, 61 Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Cha̱a yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kuu stúncháa̱‑ri ̱ veꞌe ii ̱ Dios, te nuu̱ uní‑ni kɨvɨ ̱ te nachutáꞌan‑ri ̱, áchí. 62 Te ni ̱ ndukuiñi ̱ máá sutú ñáꞌnu. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Tú kaꞌa̱n kutɨ‑ro náún. Ndasa kákaꞌa̱n cha̱a yáꞌa sɨkɨ‑̱ ro̱. Achí. 63 Ko tú ní káꞌa̱n kutɨ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n máá sutú ñáꞌnu: Onde̱ jíín Dios Iꞌa̱ chakú, káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró. Kastu̱ꞌún te nú máá‑ró kúu Cristo, Se̱ꞌe Dios xí túu, áchí jíín‑yá. 64 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱. Te ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, ja̱ ɨngá kɨvɨ ̱ te kuni ̱‑ro̱ núu̱ máá Séꞌe cha̱a kunchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Iꞌa̱ ndíso fuerza. Te ndii‑ya̱ jíín vikó andɨ ́vɨ ́. Achí‑ya̱. 65 Yúan‑na te máá sutú ñáꞌnu‑ga̱, ni ̱ ndátá‑de saꞌma‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Aa̱j, káꞌa̱n  















47

Mateo 26​, ​27

ndɨva̱ꞌa‑de. Na̱ún nɨ ́nɨ kúni so̱ꞌo‑yó káꞌa̱n ɨnga̱ testigo núsáá. Vina a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró já káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de. 66 Ndasa kájani ini ̱‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n sava‑ga̱: Ió va̱ꞌa ja̱ kúu̱‑de, áchí. 67 Yúan‑na te ni ̱ katɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ji ̱kí núu̱‑yá. Te sava‑de, ni ̱ ka̱katu‑dé yikɨ núu̱‑yá. 68 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Róó Cristo, kastu̱ꞌún ndé cha̱a ni ̱ stují róó, áchí‑de.  





Ja̱ tú ní játu̱ꞌun Pedro

69 Te

kánchaa̱ Pedro yata̱ véꞌe‑ún. Te ɨɨn ñaꞌan játíñu, ni ̱ jaa̱‑ña núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Te róó, jíín Jesús ñuu̱ Galilea jíka‑ró vii, áchí‑ña. 70 Ko máá‑de, tú ní játu̱ꞌun‑de jíto nuu̱ táká ña̱yɨvɨ: Tú jiní‑ná na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ní, áchí‑de. 71 Te ni ̱ kenda‑de yuxéꞌé‑ún kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ jini ̱ ɨnga̱‑ña núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱in yúan: Cha̱a yáꞌa suni jíka kuu‑de jíín Jesús ñuu̱ Nazaret, áchí‑ña. 72 Te ɨnga̱ jínu tú ní játu̱ꞌun‑de. Sa máá‑de ni ̱ nduni ̱ꞌin yuꞌu‑dé: Tú jiní‑ri ̱ cha̱a jia̱n, áchí‑de. 73 Te ni ̱ kunúu. Te ña̱y ɨvɨ káꞌi ̱in yúan ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín Pedro: Ja̱ndáa̱ ja̱ súni táꞌan‑de kúu‑ró, chi tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱ nástúu róó, áchí‑i. 74 Yúan‑na te ni ̱ kejáꞌá níꞌin káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de: Tú jiní‑ri ̱ cha̱a jia̱n, áchí‑de. Te ni ̱ kana‑ni líꞌli. 75 Te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱ Pedro tu̱ꞌun Jesús, ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu. Te ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ndeꞌe̱ xaa̱n‑dé.  











Ja̱ kuáꞌa̱n Jesús nuu̱ Pilato

27

Yúan‑na te ni ̱ kundiji ̱n. Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín

cháa ni ̱ ka̱yii, ni ̱ ka̱skétáꞌan‑de tu̱ꞌun ja̱ káꞌni‑dé Jesús. 2 Te ni ̱ kajuꞌni ̱‑de‑ya̱. Te kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá nuu̱ Poncio Pilato, cha̱a kúu gobernador. 3 Yúan‑na te Judas, cha̱a ni ̱ nastúu‑ya̱‑ún, ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ni ̱ kuni ̱ꞌin sɨkɨ‑̱ yá. Te ni ̱ nakani ini ̱‑de. Te nákua̱ꞌa‑de oko̱ uxi ̱ peso‑ún nuu̱ sutú ñáꞌnu jíín núu̱ cháa ni ̱ ka̱yii‑ún núú. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ni ̱ sáꞌa‑ná kua̱chi. Ni ̱ nastúu‑ná ɨɨn cha̱a ja̱ tú íó ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé, áchí‑de. Ko máá sutú‑ún ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Na̱ún jítú iní‑ri ̱. Sɨkɨ ̱ máá‑ró kúu. Achí‑de. 5 Te ni ̱ súngoyo Judas oko̱ uxi ̱ peso‑ún ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ skuáꞌñá‑de máá‑de. 6 Te sutu̱ ñáꞌnu‑ún, ni ̱ ka̱nastútú‑de xu̱ꞌún‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu chúꞌun‑yó xúꞌún yáꞌa ini ̱ janu̱ núu̱ kásoko̱‑í, chi xu̱ꞌún yáꞌu nɨñi ̱ kúu, áchí‑de. 7 Ko ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de. Te ni ̱ ka̱jaan‑de ɨɨn nduꞌa̱ ñuꞌun kíxín jíín xúꞌún‑ún, náva̱ꞌa yúan yu̱ji ta̱ká ña̱yɨvɨ jíká. 8 Ja̱ yúán nání ñúꞌun‑ún onde̱ vina: Ñuꞌun nɨñí. 9 Yúan‑na te ni ̱ skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jeremías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios: Ni ̱ ka̱kiꞌin‑i ndɨ ́ꞌokó uxi ̱ peso‑ún, ya̱ꞌu Iꞌa̱ ni ̱ kundaa̱ ya̱ꞌu‑ya̱, chi ̱ yaku̱ cha̱a Israel, ni ̱ ka̱sándaa̱‑de ja̱ kúya̱ꞌu‑ya̱, 10 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i xu̱ꞌún‑ún ja̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn nduꞌa̱ ñuꞌun kíxín, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú máá Tatá Dios tiñu nuu̱‑rí, áchí. 11 Te Jesús, kándichi ̱‑ya̱ núu̱ gobernador. Te gobernador‑ún ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Máá‑ró kúu rey cha̱a judío náún, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 12 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu, ni ̱ kajika̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá. Ko tú ní xndíó káni‑ya̱ ní ɨɨn tu̱ꞌun. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑yá:  























48

Mateo 27 Te tú jíni so̱ꞌo‑ró na̱saa kua̱chi kájika̱n cha̱a yáꞌa sɨkɨ‑̱ ro̱ náún, áchí‑de. 14 Te tú ní káꞌa̱n kutɨ‑yá ni ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑de. Te ni ̱ naa iní gobernador ndéꞌé‑de nuu̱‑yá. 15 Te íó costumbre gobernador ja̱ kɨvɨ ́ víko yúan sía̱‑de ɨɨn preso, nú ndéja̱ kájataꞌa̱n ini ̱ máá ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún sía̱‑de. 16 Te suu kɨvɨ‑̱ ún íó ɨɨn cha̱a kándee preso nání‑de Barrabás, te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun‑de. 17 Te ni ̱ ka̱ndutútú ñáyɨvɨ te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑i: Ndé cha̱a kákuni ̱‑ro̱ já sía̱‑ri ̱ vina, á Barrabás xí Jesús, cha̱a ja̱ nání Cristo, áchí‑de. 18 Chi ̱ a ni ̱ juku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ní ka̱kukuásún iní sutu̱ ñáꞌnu, te yu̱án ní ka̱nastúu‑de Jesús. 19 Te nini kánchaa̱ Pilato ini ̱ ve̱ꞌe tíñu, te ni ̱ tájí ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de tu̱ꞌun nuu̱‑dé: Ma̱ sáꞌa‑ró cuenta ja̱ kúu sɨkɨ ̱ cháa va̱ꞌa jia̱n, chi ̱ kuni, xaa̱n ní siyúꞌú ja̱ni ruu̱ ja̱ sɨkɨ‑́ dé, áchí‑ña. 20 Ko sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa ni ̱ ka̱yii‑ún, ni ̱ ka̱skáꞌa̱n‑de ña̱yɨvɨ já ná kakán‑i Barrabás ka̱ku‑de, te Jesús ná kúu̱‑ya̱. 21 Te gobernador, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑i: Ja̱ úu̱ táꞌa̱n‑de, te ndé ɨɨn‑de kuní‑ro̱ sía̱‑ri ̱, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Sía̱‑ní Barrabás, áchí‑i. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑de: Núsáá te ndasa sáꞌa‑ri ̱ jíín Jesús, cha̱a nání Cristo, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨꞌɨ‑i: Ná kúu̱‑de jika̱ cruz, áchí‑i. 23 Te gobernador, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Na̱ún kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑de núsáá, áchí‑de. Ko máá ñáyɨvɨ‑ún, víꞌí‑gá ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Ná kúu̱‑de jika̱ cruz, áchí‑i. 24 Te ni ̱ jini ̱ Pilato ja̱ tú kúndéé‑de jíín ñáyɨvɨ, chi ̱ sasua kándonda vaa̱‑ga̱‑i. Te ni ̱ kiꞌin‑de nducha. Te ni ̱ nandáꞌá‑de jíto nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Tú na̱ kua̱chi máá‑rí íó ja̱ kúnchaa̱ nɨñi ̱ cháa va̱ꞌa yáꞌa  



sɨkɨ‑̱ rí. Sɨkɨ ̱ máá‑ró ná kúu. Achí‑de. ni ̱ kakaꞌa̱n ta̱ká ña̱yɨvɨ: Ma̱ yúꞌú‑ní, chi ̱ sɨkɨ ̱ máá‑ná jíín sɨkɨ ́ séꞌe‑ná ná kúnchaa̱ kua̱chi nɨñi ̱‑dé, áchí‑i. 26 Yúan‑na te ni ̱ sía̱‑de Barrabás kuaꞌa̱n. Te ni ̱ xndóꞌo‑de Jesús. Te ni ̱ nakua̱ꞌa‑de‑ya̱ já kúu̱‑ya̱ jiká cruz. 25 Te





















Ja̱ ní ka̱sákátá soldado nuu̱‑yá

27 Te

soldado gobernador, ni ̱ ka̱jaka‑de Jesús kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá ini ̱ ve̱ꞌe palacio. Te ni ̱ ka̱kana‑de xini ̱ táꞌan‑de ni ̱ ka̱ndutútú‑de. 28 Te ni ̱ ka̱sávíchí‑de‑ya̱. Te ni ̱ ka̱chuꞌun‑de‑ya̱ ɨ ́ɨn saꞌma kuáꞌá tíndíꞌí. 29 Te ni ̱ ka̱tɨɨn‑de ɨɨn corona iñu. Te ni ̱ ka̱chuꞌun‑de xini ̱‑yá. Te ni ̱ ka̱chiꞌi‑de yunu ndáváꞌa‑ya̱. Te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá, ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá: Rey judío, ta̱á ndii, áchí‑de. 30 Te ni ̱ katɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de yunu‑ún ndaꞌa‑yá. Te ni ̱ ka̱stují‑dé xini ̱‑yá jíín. 31 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá, te ni ̱ ka̱nakuanchaa̱‑de saꞌma ñúꞌun‑ya̱‑ún. Te ni ̱ ka̱nachuꞌun‑de‑ya̱ sáꞌma máá‑yá. Te ni ̱ ka̱keñiꞌin‑de‑ya̱ kuíta kaa‑ya̱ jiká cruz.  







32 Te

Ja̱ ní ka̱jata kaa‑de‑ya̱

nuu̱ ní ka̱kenda‑de, te ni ̱ ka̱ketáꞌan‑de jíín ɨ ́ɨn cha̱a ñuu̱ Cirene nání‑de Simón. Te ni ̱ ka̱tetíñu‑de cha̱a‑ún kiꞌi ̱n‑de jíín‑yá, kundiso‑de cruz‑ya̱. 33 Te ni ̱ ja̱koyo‑de ɨɨn tɨnduu̱ nání Gólgota, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Yikɨ xiní. 34 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de vino jíín súsia ua̱ ja̱ kóꞌo‑ya̱. Ko nuu̱ ní jito nchaa̱‑ya̱, te tú ní kuní‑ya̱ kóꞌo‑ya̱. 35 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱jata kaa‑de‑ya̱ jiká  





49

Mateo 27

cruz, te ni ̱ ka̱saka‑dé saꞌma‑yá nuu̱ táꞌan‑de, te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de ɨɨn apuesto sɨkɨ ̱. Te ni ̱ skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios: Ni ̱ ka̱ndátá‑i saꞌma‑rí, te sɨkɨ ̱ súꞌnu̱‑rí ni ̱ ka̱sáꞌa‑i ɨɨn apuesto, áchí. 36 Yúan‑na te ni ̱ kaju̱ ngo̱o‑de yúan, ni ̱ kande̱ꞌé‑de nuu̱‑yá. 37 Te ni ̱ ka̱chaa‑de ɨɨn tu̱ꞌun xini ̱ cruz‑ya̱ já kúu kua̱chi‑ya̱: Ya̱ꞌá kúu Jesús Rey ña̱yɨvɨ judío, áchí. 38 Te ni ̱ ka̱jata kaa‑de uu̱ ñakui ̱ꞌná jíín‑yá. Ɨɨn ichi ndáváꞌa‑ya̱, te ɨnga̱ ichi ndávésé‑yá. 39 Te ña̱yɨvɨ kája̱ꞌa yúan, ni ̱ káskuíkó‑i xini ̱‑í. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑yá. 40 Róó káꞌa̱n‑ro̱ já stúncháa̱‑ro̱ véꞌe ii ̱ te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te ndukani‑ró núú, nú Se̱ꞌe Dios kúu‑ró, núsáá te nama‑ró máá‑ró, te nuu‑ró jiká cruz vii, áchí‑i. 41 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo jíín cháa ni ̱ ka̱yii, suni súan ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: 42 Sava ña̱yɨvɨ, ni ̱ nama‑de‑i, ko ma̱ kúu nama‑de máá‑de. Nú rey ña̱yɨvɨ Israel kúu‑de, te ná núu‑de jika̱ cruz vina. Yúan‑na te ná kándíja‑yó‑de. 43 Kándíja‑de nuu̱ Dios, te ná náma máá‑yá‑de vina te nú kuní máá‑yá, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Máá‑rí kúu Se̱ꞌe Dios, áchí‑de. Achí. 44 Te ñakui ̱ꞌná kándi ̱ta kaa jíín‑yá jika̱ cruz, suni ɨɨn‑ni tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa jíín‑yá. 45 Te nuu̱ ní kuu ka̱ꞌuxi ̱ uu̱ te ni ̱ kuxkɨꞌvɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱ ñúꞌun onde̱ ka̱ꞌuni ̱. 46 Te a yani ka̱ꞌuni ̱ aíni, ni ̱ kaꞌa̱n jaa Jesús: Elí, Elí, lama sabactani, áchí‑ya̱. Ya̱ꞌá kuní kaꞌa̱n: Dios máá‑ná, Dios máá‑ná, naja̱ ní xndóo‑ní náá. 47 Te sava ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in yúan, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Kána cha̱a yáꞌa  























xini ̱ Elías, áchí‑i. 48 Te jínu ɨɨn cha̱a ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑de kachi ̱, ni ̱ chindaji‑de nuu̱ vinagre. Te ni ̱ chaa‑de xini ̱ ɨ ́ɨn yunu. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱‑yá ja̱ kóꞌo‑ya̱. 49 Te ni ̱ kakaꞌa̱n sava‑ga̱‑i: Sía̱, nándéó nú chaa̱ Elías nama‑de cha̱a xí túu, áchí‑i. 50 Ko máá Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱ ɨngá jínu. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑ya̱. 51 Yúan‑na te saꞌma ndíta kaa onde̱ ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ni ̱ teꞌnde̱ uu̱ onde̱ nuu̱ xiní, te onde̱ nuu̱ jáꞌa̱. Te ni ̱ ta̱an ñu̱yɨ ́vɨ. Te toto, ni ̱ kandata̱. 52 Te suni ni ̱ ka̱nanuña veꞌe añú. Te kuaꞌa̱ ndɨ ́yi cha̱a ndoo, ja̱ á ni ̱ kajiꞌi ̱‑de, ni ̱ kanachaku̱‑de. 53 Te nuu̱ á ni ̱ nachaku̱‑ya̱, te ni ̱ ka̱ndenda koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe añú. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ñuu̱ ii ̱. Te ni ̱ ka̱ndenda ndiji ̱n‑de nuu̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ. 54 Te cha̱a capitán, jíín cháa kándi ̱to Jesús jíín‑de, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ ní ta̱an, jíín táká tiñu ni ̱ kuu. Te ni ̱ kayu̱ꞌú téyíí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱ Séꞌe Dios kúu cha̱a yáꞌa núú, áchí‑de. 55 Te káꞌi ̱in kuaꞌa̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́ yúan kánde̱ꞌé jíká‑ni‑ña. Te suu ñaꞌan‑ún, ni ̱ kandiki ̱n‑ña Jesús onde̱ ñuu̱ Galilea va̱i‑ña kájatíñu‑ña núu̱‑yá. 56 Te jíín ñáꞌan yúan káꞌi ̱in María ñuu̱ Magdala, jíín María náa̱ Jacobo jíín José, jíín náa̱ se̱ꞌe Zebedeo.  

















57 Te

Ja̱ ní ka̱chiyu̱ji‑de‑ya̱

ni ̱ ini kɨvɨ‑̱ ún. Te ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a kúká ñúu̱ Arimatea, nání‑de José, chi ̱ suni ɨɨn cha̱a ni ̱ skuáꞌa jíín Jesús kúu‑de. 58 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ Pilato. Te ni ̱ jika̱n‑de yikɨ kúñu Jesús. Te ni ̱ táꞌú tíñu Pilato ja̱ ná kuáꞌa‑i yikɨ kúñu Jesús nuu̱‑dé. 59 Te ni ̱ kiꞌin José ndɨ ̱yi‑ún. Te ni ̱ chisúkun‑dé‑ya̱ jíín ɨ ́ɨn saꞌma kuítá  



Mateo 27​, ​28

50

ndóo. 60 Te ni ̱ chindee‑de‑ya̱ iní ve̱ꞌe añú jáá ñáva̱ꞌa‑de, ja̱ ní jacha jika̱ ɨ ́ɨn kava. Te ni ̱ stúu‑dé ɨɨn yuu̱ káꞌnu, ni ̱ jasu̱‑de yuxéꞌé añú‑ún. Te kuaꞌa̱n‑de. 61 Te María ñuu̱ Magdala jíín ɨngá María, káxiu̱ kú‑ña yúan ichi núu̱ véꞌe añú‑ún. 62 Te ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ xía̱n. Te iku‑ún ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ ní ka̱sátu̱ꞌa‑i máá‑i. Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa fariseo, ni ̱ ka̱ndutútú‑de nuu̱ Pilato. 63 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Táta̱, kánuku̱ꞌun ini ̱‑ná ja̱ cháa xndáꞌú ñáꞌán‑ún, onde̱ ná chakú‑ga̱‑de núú, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ri ̱, 64 Núsáá, te táꞌú tíñu‑ní ná kúkútu yúyaú‑ún onde̱ ji ̱nu nuu̱ uní kɨvɨ ̱. Chi ̱ nú túu te sanaa kíi cha̱a ni ̱ ka̱skuáꞌa jíín‑de‑ún akuáa, te nasákuíꞌná‑de ndɨ ̱yi‑ún kiꞌi ̱n‑de jíín. Yúan‑na te kachi ̱‑de kuni ña̱yɨvɨ: Ni ̱ nachaku̱‑ya̱ já ní jiꞌi ̱‑ya̱, achi ̱‑de. Te káꞌú‑ga̱ kuu tu̱ꞌun xndáꞌú yúan vásá já xnáñúú, áchí‑de. 65 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑de: Yáꞌa káꞌi ̱o soldado. Kuáꞌán jíín‑de, te sákútu máá‑ró yúyaú‑ún nú ndasa kájini ̱‑ro̱. Achí‑de. 66 Te kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱sákútu‑dé veꞌe añú. Te jíín sello ni ̱ kajasu̱ va̱ꞌa‑de sɨkɨ ̱ yúu̱ já ndíꞌu̱ yuyaú‑ún. Te káꞌi ̱in soldado jíín‑de.  













28

Ja̱ ní nachaku̱ Jesús

Te ni ̱ ja̱ꞌa kɨvɨ ̱ ndéta̱tú‑ún. Te ni ̱ kundiji ̱n kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn semana. Te María ñuu̱ Magdala jíín ɨngá María‑u̱ n, ni ̱ kaja̱nde̱ꞌé‑ña véꞌe añú‑ya̱. 2 Te ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios, ni ̱ kuun‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ ní chaa̱‑ya̱. Chi ni ̱ ta̱an xaa̱n ní sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ stúu‑yá yuu̱‑ún kuaꞌa̱n. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ sɨkɨ ́. 3 Te ndíi ncháa̱ núu̱‑yá. Te suꞌnu̱  



ñúꞌun‑ya̱ káa nátu̱ꞌun yuꞌa̱ volcán. soldado kándi ̱to yúan, ni ̱ kayu̱ꞌú‑de, te kákɨsɨ‑i‑de ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ kaku̱ ndɨ ̱yí‑de. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱ jíín ñáꞌan‑ún: Ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ̱ a jiní‑ri ̱ ja̱ kánandúkú‑ró Jesús, Iꞌa̱ ni ̱ jiꞌi ̱ jika̱ cruz. 6 Túu‑ya̱ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ nachaku̱‑ya̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Ñaꞌa̱n te nde̱ꞌé‑ró núu̱ ní ka̱túu máá Jítoꞌo̱‑ro̱. 7 Kuángoyo yachi ̱ te kachi ̱‑ro̱ núu̱ cháa ni ̱ ka̱skuáꞌa jíín‑yá, ja̱ á ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. Te ja̱ndáa̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ kiꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱ Galilea vásá kíꞌi ̱n‑ro̱. Te yúan kuni ̱‑ro̱ núu̱‑yá. Achi ̱‑ro̱ kúni‑de. Kástu̱ꞌún ndíja‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 8 Te máá‑ña káyu̱ꞌú‑ña te kákusɨɨ ̱ iní‑ña. Te ni ̱ ka̱ndenda‑ña iní ve̱ꞌe añú‑ún. Te ni ̱ ka̱jinu‑ña kuákastu̱ꞌún‑ña núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te nini kájaꞌa̱n‑ña núu̱‑dé, 9 Te ni ̱ kenda‑ni Jesús ni ̱ ketáꞌan‑ya̱ jíín‑ña. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Ta̱á ndii, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱nuu‑ña sukún jáꞌa̱‑yá, te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑ña‑yá. 10 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Kuáꞌán te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ ñaní‑ri ̱ ja̱ ná kíngoyo‑de onde̱ ñuu̱ Galilea. Te yúan kuni ̱‑de nuu̱‑rí. Achí‑ya̱. 11 Te nini kájaꞌa̱n‑ña, te sava soldado kándi ̱to veꞌe añú‑ún, kánoꞌo̱n‑de onde̱ ñuu̱. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ sutú ñáꞌnu ta̱ká tiñu ja̱ súan ni ̱ i ̱o. 12 Te ni ̱ ndutútú‑de jíín cháa ni ̱ ka̱yii. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de kuaꞌa̱ xúꞌún núu̱ soldado jínáꞌan. 13 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Súan kaꞌa̱n‑ro̱ jínáꞌan‑ró: Cha̱a káskuáꞌa jíín máá‑de, ni ̱ kikoyo akuáa, te ni ̱ ka̱nasákuíꞌná ndɨ ́yi‑ún nini kákixi ̱‑ná, achi ̱‑ro̱. 14 Te nú tu̱ꞌun yáꞌa ná kúni so̱ꞌo gobernador, te 4 Te





















51

Mateo 28

máá‑rí, kiskáꞌa̱n‑ri ̱‑de, náva̱ꞌa ma̱ kóo kua̱chi sɨkɨ ̱ máá‑ró. Achí‑de. 15 Te soldado, ni ̱ ka̱kiꞌin‑de xu̱ꞌún. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de nátu̱ꞌun ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑dé. Te tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ jicha̱ kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ ña̱yɨvɨ judío onde̱ vina.  

Ja̱ ní nastáꞌa̱n‑ya̱ máá‑yá nuu̱‑í

16 Te

ndɨ ́ꞌuxí ɨɨn cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ kee‑de kájaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Galilea, onde̱ yuku núu̱ ní táꞌú tíñu Jesús nuu̱‑dé ja̱ kíꞌi ̱n‑de. 17 Te ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱‑ya, te ni ̱  

ka̱chiñúꞌún‑de‑ya̱. Ko sava‑de tú ní kákandíja‑de. 18 Te ni ̱ chaa̱ Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Sɨkɨ‑̱ rí, a ni ̱ chaa Dios ta̱ká fuerza ja̱ íó ini ̱ andɨ ́vɨ ́ jíín iní ñu̱yɨ ́vɨ. 19 Núsáá te kuáꞌán jínáꞌan‑ró. Te stáꞌa̱n‑ro̱ túꞌun nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, ná chúꞌun ini ̱‑i. Te skuánducha‑ro‑í onde̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Táa̱‑yo̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Séꞌe, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Espíritu Santo. 20 Te stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱‑í ná kuándatu̱‑i ta̱ká tiñu ni ̱ táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱. Te máá‑rí kaka ndija‑ri ̱ jíín‑ró nɨ ́ɨ ́ káni onde̱ kɨvɨ ̱ ndɨ ́ꞌɨ ñu̱yɨ ́vɨ. Achí‑ya̱. Amén.  





EL SANTO EVANGELIO SEGUN SAN MARCOS

TUꞌUN VAꞌA NI CHAA SAN MARCOS

1

Espíritu Santo skuánducha‑yá róó, áchí Juan.

Juan, cha̱a skuánducha

Yáꞌa kéjáꞌá túꞌun va̱ꞌa máá Jesucristo, Se̱ꞌe Dios. 2 Te súan ni ̱ chaa Isaías tutu̱, chi cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu‑de sáá: Kuni so̱ꞌo‑ró, chi ̱ tájí‑rí ndajáꞌa̱‑rí kuxnúú‑de jaa̱‑de sátu̱ꞌa‑de ichi‑ro. 3 Te ndajáꞌa̱‑ún, kana jaa‑de onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé: Sátu̱ꞌa‑ró íchi máá Jítoꞌo̱‑yo̱ te sándóó‑ró íchi‑yá, achi ̱‑de, áchí Isaías. 4 Te Juan, ni ̱ skuánducha‑dé onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun jánducha jíín túꞌun nakani ini ̱, náva̱ꞌa sáꞌa Dios tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi. 5 Te ni ̱ cha̱koyo ta̱ká ña̱yɨvɨ ndáñúu̱ Judea, jíín táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ skuánducha‑dé‑i ini ̱ yu̱cha Jordán. Te kánakani ndaa̱‑i kua̱chi‑i yúan. 6 Te saꞌma ní ñu̱ꞌun Juan ni ̱ kuu ixi camello, jíín ɨ ́ɨn sánchi ̱i ñii núꞌni ̱ chi ̱i‑de. Te ni ̱ yee‑dé ndɨkuáꞌyú jíín ndúxi yoko̱ yuku. 7 Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun: Ichi yatá‑rí va̱i ɨɨn Iꞌa̱ kúñáꞌnu‑ga̱ vásá rúu̱, ja̱ tú kúñáꞌnu‑ri ̱ jukui ̱ta ndee‑ri ̱ te ndájí‑rí ñii yíꞌi ndija̱n‑yá, áchí‑de. 8 Te ruu̱, chi ̱ jíín ndúcha skuánducha‑rí róó jínáꞌan‑ró, ko Iꞌa̱‑ún, chi ̱ jíín

Ja̱ ní janducha Jesús ni ̱ sáꞌa Juan



9 Te

ni ̱ kuu kɨvɨ ̱. Te Jesús, ni ̱ kenda‑ya̱ ñúu̱ Nazaret ndañúu̱ Galilea. Te ni ̱ janducha‑yá ni ̱ sáꞌa Juan ini ̱ yu̱cha Jordán. 10 Te ni ̱ nana‑ni‑ya̱ iní nducha‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já ní nuña andɨ ́vɨ ́. Te Espíritu ni ̱ jungava sɨkɨ‑̱ yá nátu̱ꞌun paloma. 11 Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kenda ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n: Máá‑ró kúu Se̱ꞌe‑ri ̱, te kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró. Achí.  









Sɨkɨ ̱ já ní jito nchaa̱ táꞌan Satanás jíín‑yá

12 Yúan‑na

te máá Espíritu, ni ̱ chundáꞌá‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé ñuꞌun téꞌé. 13 Te ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ núu̱ ñúꞌun téꞌé yúan uu̱ xiko kɨvɨ ̱, te vásá ní jito nchaa̱ táꞌan Satanás jíín‑yá. Te ni ̱ kandee‑ya̱ jíín kɨ ́tɨ xáa̱n. Te máni ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ ní ka̱jatíñu nuu̱‑yá.  





Ndasa ni ̱ kejáꞌá Jesús jáni‑ya̱ túꞌun



14 Yúan‑na

te onde̱ ni ̱ kɨ ̱vɨ Juan veka̱a, te ni ̱ jaa̱ Jesús ndañúu̱ 52

53

Marcos 1

Galilea, jáni‑ya̱ túꞌun va̱ꞌa Dios. 15 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: A ni ̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱, te a yani koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Nakani ini ̱ jínáꞌan‑ró, te kandíja‑ró túꞌun va̱ꞌa‑ya̱.  

Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní kúu̱ n táꞌa̱n cha̱a 16 Te

ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ xíin mar Galilea kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ Simón jíín ñaní‑de Andrés, káskuíta kaꞌnu‑de ñunu‑dé ini ̱ mar, chi cha̱a kátɨɨn ti ̱yáká kákuu‑de. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Kundiki ̱n ruu̱ kikoyo‑ró, te ná násáꞌa‑ri ̱ róó cha̱a tɨɨn ña̱yɨvɨ. Achí‑ya̱. 18 Yúan‑na te ni ̱ ka̱xndóo‑ni‑de ñunu‑dé. Te ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱. 19 Te ni ̱ jika‑ya̱ ɨ ́ɨn tíꞌlí‑ga̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ Jacobo jíín ñaní‑de Juan. Se̱ꞌe Zebedeo kákuu cha̱a‑ún. Suni káꞌi ̱in cha̱a‑ún ini ̱ barco, kánakuꞌni ̱‑de ñunu‑dé. 20 Te ni ̱ kana‑ni‑ya̱ xiní‑dé. Te ni ̱ ka̱skéndo̱o‑de táa̱‑de Zebedeo ini ̱ barco‑ún jíín mozo‑de, te kua̱ngoyo‑de yata̱‑yá.  







Ja̱ ní keñiꞌin‑ya̱ tachí kíni

21 Te

ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ñuu̱ Capernaum. Te ta̱ká kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ni Jesús ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. 22 Te ni ̱ ka̱naa ini‑i kájini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ya̱, chi ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun cha̱a ndíso tíñu, nasu̱ nátu̱ꞌun cha̱a káchaa tutu̱. 23 Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga‑ún kándee ɨɨn cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kana kóꞌó‑de: 24 Na̱ún kuní‑ní jíín‑ná jínáꞌan‑ná, Jesús ñuu̱ Nazaret. Va̱i‑ní xnáa‑ní náá náún. A jiní‑ná na̱ níí kúu, cha̱a íó ndoo nuu̱ Dios, áchí. 25 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín: Kasu̱ yuꞌu‑ro, te kenda‑ró‑de, áchí‑ya̱. 26 Te máá  









tachí kíni‑ún, xaa̱n ní jaꞌni yíꞌí cháa‑ún. Te ni ̱ kana jíkóꞌó. Te ni ̱ kenda kuaꞌa̱n ini ̱‑de. 27 Te ndivii‑í ni ̱ ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i. Te kánda̱tu̱ꞌún máá‑i: Na̱ún kúu ya̱ꞌá. Tu̱ꞌun jáá kúu náún, chi ̱ táꞌú níꞌin‑de tiñu nuu̱ tachí kíni, te kájandatu̱ nuu̱‑dé, áchí‑i. 28 Te ni ̱ jicha̱ nu̱u‑ni tu̱ꞌun‑ya̱ kuáꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ táká ndañúu̱ ja̱ ní jíkó ndúu̱ yuñúu̱ Galilea. 29 Te ni ̱ ka̱ndenda‑ni‑ya̱ iní ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ cha̱koyo‑ya̱ jíín Jacobo jíín Juan onde̱ veꞌe Simón jíín Andrés. 30 Te náchi ̱só Simón, kátúu‑ñá yíꞌi ki ̱ji‑ña. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ni‑de jíín‑yá ndasa kuu máá‑ña. 31 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱‑ya̱. Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa‑ñá. Te ni ̱ ndukani‑ya̱‑ñá. Te ni ̱ kee‑ni ki ̱ji‑ún‑ña. Te ni ̱ jatíñu‑ña núu̱‑yá jínáꞌan‑ya̱.  









Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱ 32 Te

nuu̱ ní ini, ni ̱ ke̱e ndika̱ndii, te ni ̱ cha̱koyo cha̱a kándi ̱so ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱, jíín ñáyɨvɨ táꞌa̱n tachi ̱ kíni. 33 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱kutútú‑i yuxéꞌé yúan. 34 Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱ tɨnɨ ̱ nuu̱ kuéꞌe̱. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ kuáꞌa̱ tachí kíni kájaꞌa̱n. Te tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun kaꞌa̱n tachi ̱ kíni‑ún, chi ̱ a kájini ̱‑ún‑yá.  



Ja̱ ní jika̱n taꞌu̱‑yá nuu̱ ñúꞌun téꞌé

35 Te

ñaꞌa̱n xaa̱n ní nduko̱o‑ya̱, onde̱ ná íñaa‑gá. Te ni ̱ kenda‑ya̱ te kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn lugar ñuꞌun téꞌé. Te yúan ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. 36 Te Simón jíín cháa káxiu̱ kú jíín‑de, ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱. 37 Te ni ̱ ka̱naniꞌi ̱n‑dé‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ta̱ká ña̱yɨvɨ, kánandúkú‑i níí, áchí‑de. 38 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de:  





54

Marcos 1​, ​2 Ná kíꞌo̱n sáva‑ga̱ ñuu̱ káxiu̱ kú yáni, náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun yúan, chi ja̱ yúán ní chaa̱‑ri ̱. Achí‑ya̱. 39 Te kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun ini ̱ ta̱ká veꞌe sinagoga nɨ ́ɨ ́ ndáñúu̱ Galilea. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ tachí kíni kájaꞌa̱n.  

40 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi

ɨɨn cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi, ni ̱ chaa̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá, káꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá: Nú kuní‑ní, te kuu nasándoo‑ní náá, áchí‑de. 41 Te Jesús, ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑dé. Te ni ̱ skáa̱‑ya̱ ndáꞌa‑yá. Te ni ̱ kéꞌé‑yá‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuní‑ri ̱. Ná ndúndoo‑ró. Achí‑ya̱. 42 Te máá súan‑ni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ndɨ ̱ꞌyi téꞌyu̱ cha̱a‑ún, kuaꞌa̱n‑ni. Te ni ̱ ndundoo‑ni‑de. 43 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de. Te tájí‑ni‑ya̱‑dé kiꞌi ̱n‑de. 44 Te káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Koto‑ró, ma̱ káꞌa̱n kutɨ‑ro jíín ní ɨɨn‑i, chi ̱ kuáꞌán, te stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ sutú. Te kundáꞌá‑ró ndátíñu stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱‑dé, náva̱ꞌa kuni ̱‑de ja̱ ní ndundoo‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Moisés tiñu sáá, áchí‑ya̱. 45 Ko máá‑de, ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kejáꞌá‑de ni ̱ jacha̱ xaa̱n‑dé tu̱ꞌun. Te ni ̱ kachi ̱‑de ná ni ̱ taꞌa̱n‑de. Te tuká‑ni ní kúu kɨ ̱vɨ ndiji ̱n Jesús onde̱ ini ̱ ñuu̱, ko ni ̱ kanchaa̱ sɨ ́ɨn‑ya̱ ɨ ́ɨn lugar ñuꞌun téꞌé. Te yúan ni ̱ kikoyo ña̱yɨvɨ táká lado nuu̱‑yá.  









2

Cha̱a ni ̱ kuyúnú

Te ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ tuku‑ya̱ ñúu̱ Capernaum. Te ni ̱ kenda tu̱ꞌun ja̱ véꞌe kánchaa̱‑ya̱. 2 Te ni ̱ ka̱kutútú kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ núu̱‑yá. Te tuká ní kánda  

kutɨ yúxéꞌé kuíñi‑i. Te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í. 3 Yúan‑na te ni ̱ chaa̱ yaku̱ cha̱a nuu̱‑yá jíín ɨ ́ɨn cha̱a ni ̱ kuyúnú, ja̱ kúu̱ n táꞌa̱n‑de kándi ̱so‑de cha̱a‑ún. 4 Te ja̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ‑ún, te tú ní kúu kɨ ̱vɨ‑de nuu̱‑yá jíín cháa‑ún. Te ni ̱ ka̱juña‑de xini ̱ véꞌe nuu̱ kándee‑ya̱‑ún. Te nuu̱ ní kakaa̱n‑de yau̱‑ún, ni ̱ ka̱skúun‑de ji ̱to yuu núu̱ kátúu cháa ni ̱ kuyúnú‑ún. 5 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ kákandíja máá‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kuyúnú‑ún: Hijo, a íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró, áchí‑ya̱. 6 Te yúan káxiu̱ kú yakú cha̱a káchaa tutu̱. Te yu̱án, ni ̱ ka̱jani ini ̱: 7 Naja̱ káꞌa̱n cha̱a yáꞌa súan. Núsáá te tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa káꞌa̱n‑de. Ndéja̱ kúu sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, chi ̱ ɨɨn‑ni máá Dios, áchí. 8 Te ni ̱ juku̱ꞌun‑ni ini ̱ Jesús ja̱ súan kájani ini ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín: Naja̱ kájani ini ̱‑ro̱ súan. 9 Te ja̱ úu̱ tu̱ꞌun yáꞌa, ndéja̱ yíí‑ga̱ káa. Á kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín cháa ni ̱ kuyúnú yáꞌa: A íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró; xí káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑de: Nduko̱o, te nakiꞌin‑ró jíto yuu‑ro, te kiꞌi ̱n‑ro̱ jíín, achi ̱‑ri ̱ náún. 10 Ko náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já máá Séꞌe cha̱a, ndíso‑ya̱ tíñu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa ja̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, te ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨnga̱ tu̱ꞌun jíín cháa ni ̱ kuyúnú yáꞌa núsáá: 11 Jíín‑ró káꞌa̱n‑ri ̱: Nduko̱o, te nakiꞌin‑ró jíto yuu‑ro, te noꞌo̱n‑ro̱ véꞌe‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de. 12 Te máá cháa‑ún, ni ̱ nduko̱o‑ni‑de. Te ni ̱ nakiꞌin‑de ji ̱to yuu‑dé. Te ni ̱ ndenda‑de kuaꞌa̱n‑de nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ndivii‑í, ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios: Na̱ tú kájini ̱ kutɨ‑yo súan nátu̱ꞌun ya̱ꞌá, áchí‑i.  



















55

13 Te

Marcos 2​, ​3

ni ̱ kenda tuku Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ondé yuꞌu mar. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í. 14 Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ Leví, se̱ꞌe Alfeo, kánchaa̱‑de nuu̱ kútútú xúꞌún ñúu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ ndiki ̱n‑de‑ya̱. 15 Te Jesús, ni ̱ yee‑yá staa̱ iní ve̱ꞌe‑de. Te suni kuaꞌa̱ cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi, káyee‑dé staa̱ jíín Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, chi ̱ íó kuaꞌa̱‑dé kándiki ̱n‑de‑ya̱. 16 Te cha̱a káchaa tutu̱, jíín cháa fariseo, kánde̱ꞌé‑de ja̱ yée‑yá staa̱ jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Naja̱ yée‑yá jíꞌi‑ya̱ jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi, áchí‑de. 17 Yúan‑na te ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a káꞌi ̱o ndáján, tú kánandɨꞌɨ‑de cha̱a táná, chi cha̱a kákuꞌu̱ kúu ja̱ kájinu ñúꞌún. Na̱ tú va̱i‑ri ̱ kana‑ri ̱ xini ̱ cháa ndaa̱, chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi kána‑ri ̱ xini ̱, áchí‑ya̱.  







18 Te

Sɨkɨ ̱ já kóndicha̱ ini ̱

jíín‑i, ma̱ kúu kondicha̱ ini ̱‑i. 20 Ko chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já yíi‑ún, kuxio‑de nuu̱‑í. Te kɨvɨ‑̱ ún, kuu kondicha̱ ini ̱‑i. 21 Tú ni ɨɨn nachuꞌun saꞌma jáá núu̱ súꞌnu̱ tu̱ꞌú. Chi ̱ nú súan, te suni máá já ní nuku̱ꞌun jáá‑ún kaꞌncha̱‑ga̱ ja̱ tu̱ꞌú‑ún, te ja̱ te̱ꞌndé‑ún víꞌí‑gá teꞌnde̱. 22 Te tú ni ɨɨn chuꞌun vino jáá iní ñii túꞌú. Chi ̱ nú súan, te máá vino jáá‑ún ndátá ñíi‑ún, te katɨ vino‑ún, te ñii‑ún naa‑ní. Ko ñii jáá jíín vino jáá, kúu ja̱ kúu kuꞌun, áchí‑ya̱.  

Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní Leví

cha̱a káskuáꞌa jíín Juan, jíín já káskuáꞌa jíín cháa fariseo, káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑de. Te ni ̱ cha̱koyo cha̱a‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Cha̱a káskuáꞌa jíín Juan jíín já káskuáꞌa jíín cháa fariseo, naja̱ káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑de, te cha̱a káskuáꞌa jíín‑ní, tú káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑de, áchí‑de. 19 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á kuu kondicha̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in viko tándaꞌa, te nú kánchaa̱ yii jíín‑i. Chi ̱ nú nini kánchaa̱ yii





23 Te

Ja̱ ní ka̱kachi‑de yoko trigo kɨvɨ ̱ ndéta̱tú

ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ ja̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ káa trigo. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, kájika‑de kuaꞌa̱n‑de. Te kákachi‑de yoko. 24 Yúan‑na te cha̱a fariseo, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Na̱ún kúu jia̱n. Naja̱ kásáꞌa‑de súan kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, chi ̱ tú íó ley. Achí‑de. 25 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑yá jíín‑de: Á tú ní kákaꞌu kutɨ‑ro tutú na̱ún ní sáꞌa David, kɨvɨ ̱ ní kii tu̱ ndóꞌo nuu̱‑dé. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de so̱ko, onde̱ jíín cháa ni ̱ kaxiu̱ kú jíín‑de. 26 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe Dios. Te Abiatar ni ̱ kuu máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. Te ni ̱ yee‑dé sta̱tilá ii ̱ káxiu̱ kú ndijín, ja̱ tú íó ley kee ní ɨɨn cha̱a, chi ̱ máni sutu̱ káyee núú. Te suni ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱ cháa káxiu̱ kú jíín‑de, áchí‑ya̱. 27 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ jungo̱o ja̱ sɨkɨ ́ cháa; nasu̱ cháa ja̱ sɨkɨ ́ kɨvɨ ́ ndéta̱tú. 28 Núsáá te máá Séꞌe cha̱a, suni Jitoꞌo̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu‑ya̱, áchí‑ya̱.  











3

Ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ ndaꞌa

Te ɨnga̱ jínu ni ̱ ndɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te yúan ni ̱ i ̱o

56

Marcos 3 ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ káján ɨ ́ɨn ndaꞌa‑dé. 2 Te kánde̱ꞌé‑de nú nasáva̱ꞌa‑ya̱‑ dé kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, náva̱ꞌa kaka̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá. 3 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa kátíꞌíchi ndaꞌa‑ún: Ichi máꞌñú yáꞌa jukuiñi ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de jínáꞌan‑de: Ndé ley íó sɨkɨ ̱ kɨvɨ ́ ndéta̱tú. Á sáꞌa va̱ꞌa‑yó, xí sáꞌa ñáá‑yo̱. Á nama‑yó ɨ ́ɨn cha̱a a yani kuu̱, xí káꞌni‑yo ɨ ́ɨn ndɨ ̱yi, áchí‑ya̱. Te máá‑de, tú ní kákaꞌa̱n kutɨ‑dé. 5 Te ndéꞌé‑yá nuu̱‑dé ja̱ káꞌi ̱in‑de xiin‑yá. Te ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱ já ndáva iní añú‑de jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa‑ún: Skáa̱ ndaꞌa‑ro, áchí‑ya̱. Te ni ̱ skáa̱‑de ndaꞌa‑dé. Te ndaꞌa‑dé‑ún, ni ̱ nduva̱ꞌa ii ̱‑ní. 6 Yúan‑na te ni ̱ kenda koyo cha̱a fariseo. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑ni‑de jíín cháa herodiano sɨkɨ‑̱ yá, ndasa kaꞌni‑dé‑ya̱.  









Kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kandiki ̱n‑i‑ya̱

7 Te

Jesús, ni ̱ kusɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé yuꞌu mar jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ xáa̱n ndáñúu̱ Galilea jíín ndáñúu̱ Judea, ni ̱ kandiki ̱n‑i‑ya̱. 8 Te suni onde̱ ñuu̱ Jerusalén jíín Idumea, jíín ɨngá lado yu̱cha Jordán, jíín ndáñúu̱ Tiro jíín Sidón. Kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑i ná ñáꞌnu tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ cha̱koyo‑i nuu̱‑yá. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá ja̱ ná kótu̱ꞌa ɨɨn barco lúlí kɨ ́vɨ‑ya̱, náva̱ꞌa tú kaxi ̱n‑i‑ya̱. Chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ‑ún íó. 10 Chi ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ kueꞌe̱, ni ̱ ka̱kandita‑i nuu̱‑yá, ja̱ kéꞌé‑i‑ya̱ kákuni ̱‑i. 11 Te tachi ̱ kíni nú ni ̱ kajini ̱ nuu̱‑yá, te kájukuiñi ̱ jítɨ ́ núu̱‑yá. Te kákana  







kóꞌó: Máá‑ní kúu Se̱ꞌe Dios, áchí jínáꞌan. 12 Ko máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín já ná tú stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ún‑yá.  

13 Te

Ja̱ ní ka̱ji‑ya̱ uxí uu̱ cha̱a skuáꞌa jíín‑yá

ni ̱ kaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní ndé cha̱a játaꞌa̱n ini ̱ máá‑yá. Te ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. 14 Te ni ̱ jani‑ya̱ uxí uu̱ táꞌa̱n cha̱a, kuiñi‑de jíín‑yá. Te tájí‑yá‑de ki ̱ngoyo‑de kani‑de tu̱ꞌun. 15 Te kundiso‑de tiñu ja̱ násáva̱ꞌa‑de ña̱yɨvɨ kúꞌu̱. Te kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni ki ̱ngoyo. 16 Te Simón, ni ̱ naskúnání‑yá‑de Pedro. 17 Te Jacobo, se̱ꞌe Zebedeo, jíín Juan ñani ̱ Jacobo, ni ̱ naskúnání‑yá ndendúú‑de Boanerges, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Cha̱a nátu̱ꞌun taja. 18 Te sava‑ga̱‑de nání‑de Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Jacobo se̱ꞌe Alfeo, Tadeo, Simón ñuu̱ Caná, 19 onde̱ jíín Judas Iscariote, ja̱ ní nastúu‑de‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ɨɨn veꞌe jíín‑yá. 20 Te ni ̱ ndutútú tuku kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te ni tuká ní kúu kee‑yá staa̱ jíín‑de. 21 Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun táꞌan‑ya̱. Te ni ̱ ka̱kenda‑de va̱i‑de ja̱ tɨ ́ɨn‑de‑ya̱. Chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Kákuꞌu̱‑de, áchí‑de.  















Tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ Espíritu Santo

22 Te

ja̱ káchaa tutu̱, ni ̱ kikoyo onde̱ ñuu̱ Jerusalén, ni ̱ kakaꞌa̱n: Yíꞌi‑de Beelzebú. Te jíín tachí kíni ñáꞌnu kíñiꞌin‑de tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n, áchí. 23 Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní jínáꞌan. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá jíín: Ndasa kuu kiñiꞌin Satanás‑ún Satanás kíꞌi ̱n, áchí‑ya̱. 24 Te nú ɨɨn ñuu̱ sásɨ ́ɨn máá te kánakua̱táꞌan máá, te ñuu̱ yúan  



57

Marcos 3​, ​4

ma̱ kúni ̱ꞌin. 25 Te nú ɨɨn veꞌe sásɨ ́ɨn máá te kánakua̱táꞌan máá, te veꞌe yúan ma̱ kúni ̱ꞌin. 26 Te nú Satanás kánakua̱táꞌan máá te sásɨ ́ɨn máá, ma̱ kúni ̱ꞌin, chi ̱ sasua naa, áchí‑ya̱. 27 Tú ni ɨɨn cha̱a kuu kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe cha̱a kándáján te sákuíꞌná‑de ndatíñu, te nú tú xnaꞌa̱n‑ga̱ kuꞌni ̱‑de cha̱a ndáján‑ún. Yúan‑na te kuu sákuíꞌná‑de ndatíñu cha̱a‑ún. 28 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já kóo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi kásáꞌa cha̱a, te suni nuu̱ túꞌun ndɨva̱ꞌa nú na̱ni kaꞌa̱n‑de jínáꞌan‑de. 29 Ko nú ɨɨn cha̱a káꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ Espíritu Santo, ma̱ kóo kutɨ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱‑dé, chi ̱ sua kundiso‑de kua̱chi nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑ya̱. 30 Chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Táꞌa̱n‑de tachi ̱ kíni, áchí‑de.  











31 Te

Náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱

ni ̱ chaa̱ náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱, te káꞌi ̱in‑ña yatá kéꞌe. Te ni ̱ ka̱tájí‑ña túꞌun kuaꞌa̱n kákana‑ña xiní‑yá. 32 Te ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ káxiu̱ kú nɨ ́ɨ ́ núu̱‑yá‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑yá: Kuánde̱ꞌé‑ní, chi ni ̱ chaa̱ náa̱‑ní jíín ñaní‑ní káꞌi ̱in‑ña yatá kéꞌe kánandúkú‑ña níí, áchí‑i. 33 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ndéja̱ kúu náa̱‑ri ̱ te ndéja̱ kákuu ñani ̱‑ri ̱, áchí‑ya̱. 34 Te ndéꞌé‑yá nuu̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú nɨ ́ɨ ́ núu̱‑yá‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Kuni so̱ꞌo‑ró, chi ya̱ꞌá kúu náa̱‑ri ̱ jíín ñaní‑ri ̱. 35 Chi ña̱yɨvɨ skíkuu tiñu kuní Dios, jia̱n kúu ñani ̱‑ri ̱, kúu kua̱ꞌa‑ri ̱, kúu náa̱‑ri ̱, áchí‑ya̱.  







Tu̱ꞌun yátá sɨkɨ ́ cháa sáka trigo

4

Te yuꞌu mar ni ̱ kejáꞌá tuku‑ya̱ ní stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. Te ni ̱

ka̱ndutútú kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ núu̱‑yá. Te ja̱ yúán ní kɨ ̱vɨ‑ya̱ ní jungo̱o‑ya̱ iní ɨɨn barco nuu̱ mar. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱kendo̱o‑i káxiu̱ kú‑i nuu̱ ñúꞌun. 2 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ kuáꞌa̱ túꞌun yátá núu̱‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: 3 Kuni so̱ꞌo te kuni ̱‑ro̱: Ɨɨn cha̱a sáka trigo, ni ̱ kenda‑de sáka‑dé. 4 Te ni ̱ kuu ja̱ ní kenda‑de sáka‑dé, te ɨɨn nuni ̱‑ún, ni ̱ jungava yuꞌíchi. Te ni ̱ chaa̱ tɨsaa̱. Te ni ̱ ka̱kókó‑tɨ ́. 5 Te ɨnga̱, ni ̱ jungava nuu̱ ñúꞌun yúu̱, nuu̱ tú íó kuaꞌa̱ ñúꞌun. Te ni ̱ kana yachi ̱‑ni, chi ̱ tú íó kókon ñuꞌun. 6 Te nuu̱ ní kana ndika̱ndii, te ni ̱ kasu̱ n‑ni. Te ni ̱ ichi ̱, chi ̱ tú yoꞌo ní íó. 7 Te ɨnga̱, ni ̱ jungava ma̱ꞌñú ínu. Te ni ̱ jaꞌnu iñu‑ún. Te ni ̱ jasu̱ nuu̱. Te tú ní kúun nuni ̱. 8 Te sava, ni ̱ ka̱jungava nuu̱ ñúꞌun váꞌa. Te ni ̱ ka̱jaꞌnu. Te ni ̱ nako̱ko. Te ni ̱ kuun nuni ̱. Ɨɨn ja̱ okó uxi ̱, ɨnga̱ ja̱ uní xiko, te ɨnga̱ ja̱ ɨ ́ɨn ciento, áchí‑ya̱. 9 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, te ná kúni so̱ꞌo‑de. 10 Te nuu̱ ní ndo̱o máá‑na̱‑ya̱, te cha̱a káꞌi ̱in yani nuu̱‑yá jíín ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ sɨkɨ ́ túꞌun yátá‑ún. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: A kuaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yísa̱ꞌí yáꞌa, ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Ko jíín já sɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ káꞌi ̱in, chi ̱ máni jíín túꞌun yátá káꞌa̱n‑ri ̱ ta̱ká tu̱ꞌun. 12 Náva̱ꞌa va̱sa kánde̱ꞌé, ná ndéꞌé ko ma̱ chúꞌun ini ̱. Te va̱sa kájini so̱ꞌo, ná kúni so̱ꞌo ko ma̱ júku̱ꞌun ini ̱. Náva̱ꞌa ma̱ ná jíó káva ini ̱, te koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi, áchí‑ya̱. 13 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yátá yáꞌa náún. Ndasa juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ sáva‑ga̱ tu̱ꞌun yátá núsáá. 14 Cha̱a sáka trigo kúu cha̱a  

























58

Marcos 4 sáka túꞌun. 15 Te nuni ̱ ní ka̱jungava yuꞌíchi kákuu cha̱a ni ̱ saka̱ túꞌun ini ̱‑de. Ko nú ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de, te cháa̱‑ni Satanás te jánchaa̱‑ni tu̱ꞌun ni ̱ saka̱ iní añú‑de‑ún kuaꞌa̱n‑ni jíín. 16 Te nuni ̱ ní saka̱ núu̱ ñúꞌun yúu̱, kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun, te kúsɨɨ ̱ iní‑de jíín. 17 Ko túu nuu̱ káka yoꞌo iní‑de. Te yaku̱‑ni kɨvɨ ̱ kánda. Te nú ni ̱ ndonda tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ dé, xí nú ni ̱ sándɨva̱ꞌa‑i jíín‑de sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún, te kánayu̱ꞌú‑ni‑de. 18 Te nuni ̱ ní saka̱ máꞌñú íñu kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun. 19 Ko kákutéñu‑de jíín ndátíñu‑de. Te kákuni ̱‑de kukúká‑de, te káxndáꞌú‑de máá‑de jíín. Te kákutóó iní‑de sɨkɨ ̱ sáva‑ga̱ ndatíñu. Ndɨꞌɨ ya̱ꞌá sátéñu‑de te jasú nuu̱ túꞌun‑ún, te tú kúun nuni ̱. 20 Te nuni ̱ ní saka̱ núu̱ ñúꞌun váꞌa kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun. Te kájatáꞌú‑de te kája̱ꞌa‑de nuni ̱. Ɨɨn‑de oko̱ uxi ̱, ɨnga̱‑de uni ̱ xiko, te ɨnga̱‑de ɨɨn ciento, áchí‑ya̱.  











Tu̱ꞌun yitɨ

21 Te

suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á júkuiñi ̱ yitɨ já kúndii ̱ sa̱ꞌí chi ̱i nu̱ ndóó, xí chíi ji ̱to. Á tú kundii ̱ nuu̱ candelero. 22 Chi ̱ tú íó ni ɨɨn tiñu yísa̱ꞌí sáni, chi ta̱ká‑ni stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱. Ni tú íó ni ɨɨn tu̱ꞌun yísa̱ꞌí sáni, chi ta̱ká‑ni va̱i ndiji ̱n sáꞌa‑ya̱. 23 Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, te ná kúni so̱ꞌo‑de, áchí‑ya̱. 24 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ná kúni so̱ꞌo va̱ꞌa‑ró. Chi ̱ jíín kúꞌa ja̱ káchikua̱ꞌá‑ro̱, suni naku̱ kua̱ꞌá‑ro̱. Te ndaa‑ga̱ sɨkɨ ̱ máá‑ró já kájini so̱ꞌo‑ró. 25 Chi cha̱a ja̱ á ñáva̱ꞌa, te kii‑ga̱ nuu̱‑dé. Te cha̱a ja̱ ná tú ñáva̱ꞌa, va̱sa ja̱ á ñáva̱ꞌa‑de‑ún te kuxio kiꞌi ̱n, áchí‑ya̱.  







Tu̱ꞌun tata̱ ni ̱ jaꞌnu

26 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ni ̱ chiꞌi‑de tata̱ nuu̱ ñúꞌun. 27 Te kixí‑de ñúú te ndúko̱o‑de ndúú. Te tata̱‑ún a kána te jáꞌnu. Te máá‑de, tú jiní‑de ndasa sáꞌa. 28 Chi ̱ máá ñúꞌun kúu ja̱ jáꞌa nuni ̱. Xnaꞌa̱n‑ga̱ vi ̱u, te vásá kána yoko. Yúan‑na te nuni ̱ ndóo chíi yoko‑ún. 29 Te nú ni ̱ kuaan nuní‑ún, te skɨ ́vɨ‑ni‑de jóso̱, chi ̱ a ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ táꞌnu̱, áchí‑ya̱.  





Tu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza

30 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Na̱ jíín káꞌa̱n‑yo̱ já ndása kuní koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Xí na̱ tu̱ꞌun yátá skétáꞌan‑yó jíín. 31 Kúu nátu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza ja̱ nú ni ̱ jicha̱ nuu̱ ñúꞌun, te yu̱án kúu ɨɨn tata̱ lúlí‑ga̱ vásá táká tata̱ íó nuu̱ ñúꞌun‑ún yáꞌa. 32 Ko nú a ni ̱ jicha̱. Te kana, te jáꞌnu xaa̱n‑gá vásá táká‑ga̱ yua̱. Te kúnáꞌnu ndaꞌa. Te tɨsaa̱ íó andɨ ́vɨ ́ va̱tu‑ni sáꞌa‑tɨ ́ taká‑tɨ ̱ chíi katɨ‑ún, áchí‑ya̱. 33 Te kuaꞌa̱ túꞌun yátá súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ, ndasa ni ̱ ka̱kanda máá‑i kuni so̱ꞌo‑i. 34 Te nú tú tu̱ꞌun yátá te tú káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i. Chi ̱ máni máá‑ni nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ kachi ̱ ka̱jí‑yá ta̱ká tu̱ꞌun.  







Ja̱ ní jukuiñi ̱ tachi ̱ xáa̱n ní sáꞌa‑ya̱

35 Te

ni ̱ ini kɨvɨ‑̱ ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ná kíja̱ꞌa‑yó íchi lado‑ún, áchí‑ya̱. 36 Te ni ̱ ka̱xndóo‑de ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te súan‑ni ni ̱ ka̱jaka‑de‑ya̱ iní ɨɨn barco. Te suni kuaꞌa̱n yaku̱‑ga̱ barco lúlí jíín‑yá. 37 Te ni ̱ ndonda ɨɨn tachi ̱ xáa̱n. Te suni ni ̱ ndonda suꞌma̱ mar, ni ̱ kɨ ̱vɨ ini ̱ barco‑ún. Te barco‑ún kuní chítú ndúcha iní  



59

Marcos 4​, ​5

núú. 38 Te máá‑yá, kándee‑ya̱ ondé yata̱ barco‑ún, kixí‑ya̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn saꞌma yíꞌi xini ̱. Te ni ̱ ka̱xndúko̱o‑de‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, á tú nákani ini ̱‑ní ja̱ náa‑yo, áchí‑de. 39 Te ni ̱ nduko̱o ‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ tachí‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín mar‑ún: Náꞌín‑ni koo‑ró, jukuiñi ̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ jukuiñi ̱ tachi ̱‑ún, te náꞌín yúú íi ̱‑ní ni ̱ kuu. 40 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ káyu̱ꞌú‑ro̱. Naja̱ tú kákandíja‑ró, áchí‑ya̱. 41 Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑dé. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa núsáá, ja̱ ondé tachi ̱ jíín mar kájandatu̱ nuu̱‑dé, áchí‑de.  







Cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni ndañúu̱ Gadara

5

 e ni ̱ ja̱koyo‑ya̱ ɨngá lado mar T ndañúu̱ Gadara. 2 Te ni ̱ kenda‑ya̱ iní barco‑ún. Te onde̱ veꞌe añú ni ̱ kenda ɨɨn cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni, te ni ̱ ketáꞌan‑ni‑de jíín‑yá. 3 Te ncháá‑de ma̱ꞌñú véꞌe añú. Te tú ni ɨɨn kúndéé kúꞌni ̱‑de jíín cadena. 4 Chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n jínu ni ̱ nuꞌni ̱‑de jíín manea jíín cadena. Ko cadena‑ún, ndɨꞌɨ‑ni ni ̱ jaꞌnu̱ sava‑de. Te manea‑ún, ndɨꞌɨ‑ni ni ̱ kukuáchí ní sáꞌa‑de. Te tú ni ɨɨn kúndéé jíín‑de kaꞌnu̱‑de. 5 Te ta̱ká kɨvɨ ̱ ndúú ñúú‑ni jíka‑de yuku jíín máꞌñú véꞌe añú. Te kána jíín‑de, te stují‑dé máá‑de jíín yúu̱. 6 Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ á jíká‑ga̱ va̱i Jesús. Te ni ̱ chaa‑de corre kuaꞌa̱n‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ ́‑de nuu̱‑yá. 7 Te ni ̱ kana kóꞌó‑de: Na̱ún sáꞌa‑ní jíín‑ná Jesús, Se̱ꞌe Dios, Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n. Káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní onde̱ jíín Dios, ma̱ xndóꞌo‑ní náá, áchí‑de. 8 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Tachi ̱ kíni, kenda kiꞌi ̱n‑ro̱ iní cha̱a yáꞌa, áchí‑ya̱. 9 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Na̱ún nání‑ró. Te máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a kuaꞌa̱ xáa̱n nání‑ná,  















chi ̱ kuaꞌa̱‑ná íó, áchí‑de. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá ja̱ má kíñiꞌin‑ya̱‑dé ñuu̱‑ún kiꞌi ̱n‑de. 11 Te yani yuku yúan íó ɨɨn tɨkuꞌni ̱ káꞌnu kɨnɨ ̱ kájitu‑tɨ ̱. 12 Te tachi ̱ kíni‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑yá: Tájí‑ní náá ná kíngoyo‑ná kɨ ̱vɨ‑ná ini ̱ kɨnɨ ̱ yúan, áchí. 13 Te Jesús, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun. Te ni ̱ kenda tachi ̱ kíni‑ún kájaꞌa̱n. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo ini ̱ kɨnɨ ̱. Te tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ ̱‑ún, ni ̱ ka̱jungoyo‑tɨ ̱ ɨ ́ɨn yukáva onde̱ ini ̱ mar. Te kɨnɨ ̱‑ún íó nátu̱ꞌun uu̱ mil‑tɨ ̱. Te nuu̱ mar ni ̱ kajiꞌi ̱‑tɨ ̱. 14 Te cha̱a kándi ̱to‑tɨ ̱ yúan, ni ̱ ka̱jinu‑de. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ ñúu̱ jíín núu̱ rancho. Te ni ̱ cha̱koyo ña̱yɨvɨ‑ún kánde̱ꞌé‑i na̱ún ní kuu. 15 Te ni ̱ cha̱koyo‑i nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱ cháa ni ̱ ndoꞌo jíín tachí kíni‑ún. Te kánchaa̱‑de, ñúꞌun‑de saꞌma, te a ni ̱ nduva̱ꞌa xini ̱‑dé. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. 16 Te cha̱a ni ̱ kajini ̱‑ún, ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ ñáyɨvɨ vái koyo ndasa ni ̱ taꞌa̱n cha̱a ni ̱ yi ̱ꞌi tachi ̱ kíni‑ún, te ndasa ni ̱ kuu jíín kɨnɨ ́‑ún. 17 Te ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá ja̱ ná kénda‑ya̱ ñúu̱‑de kiꞌi ̱n‑ya̱. 18 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní barco. Te cha̱a ni ̱ taꞌa̱n tachi ̱ kíni‑ún káꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá, ja̱ kúndee‑de jíín‑yá kuní‑de. 19 Ko Jesús, tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuánoꞌon véꞌe‑ró núu̱ táꞌan‑ró. Te kani‑ró túꞌun ná ñáꞌnu xaa̱n tíñu ni ̱ sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑ro̱ jíín‑ró, te ndasa ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ róó, áchí‑ya̱. 20 Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kejáꞌá‑de ni ̱ jacha̱‑de tu̱ꞌun ini ̱ ñuu̱ Decápolis ná ñáꞌnu xaa̱n tíñu ni ̱ sáꞌa Jesús jíín‑de. Te ndivii ñáyɨvɨ yúan, ni ̱ ka̱naa iní‑i kájini tu̱ꞌun‑i.  





















21 Te

Tu̱ꞌun se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Jairo

ni ̱ ja̱ꞌa tuku Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín barco ɨnga̱ lado. Te

60

Marcos 5​, ​6 ni ̱ ka̱ndutútú kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ núu̱‑yá. Te máá‑yá, kándii ̱‑ya̱ yúꞌu mar. 22 Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn cha̱a nání‑de Jairo kúñáꞌnu‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú téyíí‑de jíín‑yá: Se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ná a yani kuu̱‑i. Kiꞌi ̱n‑yo̱ te xndée‑ní ndaꞌa‑ní sɨkɨ‑̱ í náva̱ꞌa ná káku‑i, te nachaku̱‑i, áchí‑de. 24 Te ni ̱ kee‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ kandiki ̱n kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kájaꞌa̱n‑i jíín‑yá. Te ni ̱ kajaxi ̱n‑i‑ya̱.  





25 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan kúꞌu̱ kueꞌe̱ nɨñi ̱

yúan íó ɨɨn ñaꞌan ní kuu uxi ̱ uu̱ kuia̱ ndóꞌo‑ña kuéꞌe̱ játɨ nɨñi ̱‑ñá. 26 Te xaa̱n ní ndoꞌo‑ña jíín ñáta̱ná. Te ni ̱ janu̱‑ña táká ja̱ ñáva̱ꞌa‑ña jíín. Te tú kutɨ ní kúu tana̱, chi ̱ sasua víꞌí‑gá ni ̱ sáꞌa. 27 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ña túꞌun Jesús. Te ni ̱ jaa̱‑ña íchi yatá‑yá ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kéꞌé‑ña sáꞌma‑yá. 28 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Nú ná kéꞌé‑rí va̱sté sáꞌma‑yá, te ka̱ku‑ri ̱. Achí‑ña. 29 Te onde̱ nuu̱ kána nɨñi ̱‑ñá‑ún, ni ̱ ichi ̱‑ni. Te ni ̱ jini ̱‑ña já ondé ini ̱ yikɨ kúñu‑ña ní nduva̱ꞌa tu̱ ndóꞌo táꞌa̱n‑ña‑ún. 30 Te Jesús, ni ̱ jini ̱‑ni ini ̱ máá‑yá ja̱ ní kenda fuerza‑ya̱ kuáꞌa̱n. Te ni ̱ jíó káva‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ndéja̱ ní kéꞌé sáꞌma‑rí, áchí‑ya̱. 31 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ndéꞌé‑ní ja̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ yáꞌa kájaxi ̱n‑i níí, te áchí‑ní: Ndéja̱ ní kéꞌé rúu̱, áchí‑de. 32 Te máá‑yá, yáꞌa yúan ndéꞌé‑yá náva̱ꞌa kuni ̱‑ya̱ ndéja̱ ní sáꞌa. 33 Yúan‑na te ñaꞌan‑ún, yúꞌú‑ña te kɨ ́sɨ‑i‑ña, chi ̱ a jiní‑ña ndasa ni ̱ taꞌa̱n‑ña. Te ni ̱ chaa̱‑ña. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ ña núu̱‑yá. Te ni ̱ kachi ̱ ndaa̱‑ña táká tu̱ꞌun. 34 Te  

















máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Hija, ni ̱ kandíja‑ró te yu̱án ní ka̱ku‑ró. Ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ni ̱ nduva̱ꞌa‑ró túndóꞌo táꞌa̱n‑ro̱, áchí‑ya̱. Ja̱ ní nachaku̱ se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Jairo

35 Te

sá súan káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ cha̱koyo ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in veꞌe cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑de: A ni ̱ jiꞌi ̱ se̱sɨ ́ꞌɨ ́‑ní. Naja̱ stáꞌa̱n‑ga̱‑ní Maestro, áchí‑i. 36 Te Jesús, ni ̱ jini so̱ꞌo‑ya̱ túꞌun yáꞌa ja̱ súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín cháa kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ma̱ yúꞌú‑ro̱. Kandíja te ni ̱ kuu‑ni, áchí‑ya̱. 37 Te tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun kundiki ̱n ni ɨɨn yata̱‑yá, chi ̱ máá‑ni Pedro jíín Jacobo jíín ñaní‑de Juan. 38 Te ni ̱ cha̱koyo‑ya̱ véꞌe cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kúvaa̱, kándeꞌe̱, kákana jíkóꞌó xáa̱n kákuu. 39 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Naja̱ kákuvaa̱‑ro̱ kándeꞌe̱‑ro̱. Te su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́ yáꞌa, tú ní jíꞌi ̱‑i, chi ̱ kixí‑ni‑i, áchí‑ya̱. 40 Te ni ̱ ka̱sákátá ñáyɨvɨ‑ún nuu̱‑yá. Ko máá‑yá, ni ̱ kiñiꞌin ndɨꞌɨ‑ya̱‑í kájaꞌa̱n‑i yata̱ kéꞌe. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ máá‑ni táa̱ náa̱ su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́‑ún, jíín cháa káꞌi ̱in jíín‑yá, te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ núu̱ kátúu súchí sɨ ́ꞌɨ ́‑ún kuaꞌa̱n‑ya̱. 41 Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa súchí sɨ ́ꞌɨ ́‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Talita cumi, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Súchi ̱, jíín‑ró káꞌa̱n‑ri ̱, nduko̱o, áchí‑ya̱. 42 Te ni ̱ nduko̱o‑ni su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́‑ún. Te ni ̱ jika‑i, chi ̱ a íó‑i uxi ̱ uu̱ kuia̱. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de kánde̱ꞌé‑de, te xaa̱n káyu̱ꞌú‑de. 43 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de ja̱ tú ni ɨɨn kuni tu̱ꞌun. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ja̱ ná kuáꞌa‑de ja̱ kée‑í.  















Ja̱ ní ka̱skéꞌichi ̱‑i‑ya̱ ñúu̱ Nazaret

6

Te ni ̱ kenda‑ya̱ yúan. Te ni ̱ najaa̱‑ya̱ ñúu̱‑ya̱. Te cha̱a

61

Marcos 6

káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱ kájaꞌa̱n‑de. 2 Te máá kɨvɨ ́ ndéta̱tú ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, ni ̱ ka̱naa iní‑i kájini náꞌín‑i. Te kákaꞌa̱n‑i: Ndé ni ̱ niꞌi ̱n cháa yáꞌa tu̱ꞌun yáꞌa. Te na̱ún kuní kaꞌa̱n tu̱ꞌun ndíchí ní niꞌi ̱n‑dé‑ún. Te na̱ún sɨkɨ ̱ kúu tiñu ñáꞌnu ja̱ sáꞌa‑de jíín ndáꞌa‑dé‑ún. 3 Nasu̱ yáꞌá kúu cha̱a tújí yúnu. Te nasu̱ séꞌe María, ñani ̱ Jacobo jíín José jíín Judas jíín Simón kúu‑de náún. Á tú káꞌi ̱in kua̱ꞌa‑de jíín‑yó yáꞌa, áchí‑i. Te súan ni ̱ ka̱kujáꞌa̱ ini ̱‑i jíín‑yá. 4 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, máni ñuu̱‑de jíín táꞌan‑de jíín iní ve̱ꞌe‑de kúu ja̱ tú kákaꞌa̱n tu̱ꞌun jíñúꞌún jíín‑de, áchí‑ya̱. 5 Te tú ní kúu sáꞌa‑ya̱ ní ɨɨn tiñu ñáꞌnu yúan. Chi ̱ yaku̱‑ni ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱, já ní xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ‑̱ í. 6 Te náa iní‑ya̱ ndéꞌé‑yá ja̱ tú kákandíja máá‑i. Te ni ̱ jíkó núu‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ yani. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun.  









Ja̱ ní tájí‑yá ndɨ ́ꞌuxí uu̱‑ de kájaꞌa̱n‑de 7 Te

ni ̱ kana‑ya̱ xiní uxí uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te tájí‑yá ndɨ ́ꞌúu̱ ndɨ ́ꞌúu̱‑de ki ̱ngoyo‑de. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑de ja̱ kúndéé‑de jíín tachí kíni. 8 Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑dé ja̱ tú kutɨ na̱ún kúndiso‑de kuu‑de ichi. Ni ñunu, ni sta̱tilá, ni xu̱ꞌún kúnuꞌni ̱ sánchi ̱i‑de. Chi ̱ máá vara‑ni kundáꞌá‑de. 9 Ko kɨꞌvɨ‑de ndija̱n. Te tú kuꞌun‑de uu̱ suꞌnu̱, áchí‑ya̱. 10 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ni veꞌe kúu nú ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ró, te kendo̱o‑ró iní ve̱ꞌe‑ún onde̱ nú ni ̱ kenda‑ró yúan kuaꞌa̱n‑ro̱. 11 Te ta̱ká ñuu̱ tú kájatáꞌú róó yúan, ni tú káchuꞌun ini ̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱, onde̱ nú ni ̱ kenda‑ró yúan te skóyo‑ró tɨ ́kacha̱ iní jaꞌa̱‑ro̱, te  







súan kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun nuu̱‑í. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ vítá‑ga̱ koo kua̱chi sɨkɨ ̱ ñúu̱ Sodoma jíín ñúu̱ Gomorra kɨvɨ ̱ kíi juicio, vásá sɨkɨ ́ ñúu̱‑ún, áchí‑ya̱. 12 Te ni ̱ kenda koyo‑de. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ja̱ táká ña̱yɨvɨ ná nákani ini ̱‑i. 13 Te suni kuaꞌa̱ tachí kíni ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de kájaꞌa̱n. Te jíín aceite ni ̱ ka̱chiꞌi‑de ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱, te ni ̱ ka̱nasáva̱ꞌa‑de‑i.  



Ja̱ ní jiꞌi ̱ Juan, cha̱a skuánducha

14 Te

rey Herodes, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de tu̱ꞌun Jesús, chi ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá ni ̱ jicha̱ nu̱u ndiji ̱n kuaꞌa̱n. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ja̱n jaa̱n, Juan ja̱ ní skuánducha‑ún, ni ̱ nachaku̱ ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. Ja̱ yúán sátiñu tiñu ñáꞌnu xaa̱n iní núsáá, áchí‑de. 15 Ko sava‑i ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Elías kúu‑de. Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kakaꞌa̱n tuku‑i: Ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑de, nátu̱ꞌun cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá, áchí‑i. 16 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun Herodes. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Yu̱án kúu Juan ja̱ ní janchaa̱‑ri ̱ xini ̱, te ni ̱ nachaku̱ núsáá, áchí‑de. 17 Chi ̱ suni máá Herodes, a ni ̱ tájí‑de cha̱a ni ̱ jatɨɨ̱ n Juan. Te ni ̱ juꞌni ̱‑de cha̱a. Te ni ̱ chindee‑de cha̱a veka̱a ja̱ kuáchi Herodías, ñasɨ ́ꞌɨ ́ Felipe ñani ̱ máá Herodes. Chi ni ̱ janchaa̱‑de‑ña kúu tuku‑ña ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de. 18 Te Juan, a ni ̱ kana jíín‑de nuu̱ Herodes: Tú íó ley kuaka‑ró ñásɨ ́ꞌɨ ́ ñani ̱‑ro̱, áchí‑de. 19 Ko ñaꞌan, Herodías‑ún, ni ̱ jito yuꞌu‑ñá Juan, chi ̱ kaꞌni‑ñá‑de kuní‑ña núú. Ko tú ní kúu sáꞌa‑ña. 20 Chi ̱ Herodes, ni ̱ yu̱ꞌú‑de ni ̱ jito‑de Juan, chi ̱ jiní Herodes ja̱ cháa ndaa̱ cha̱a ndoo kúu Juan. Te ni ̱ ndi ̱to va̱ꞌa‑de cha̱a. Te jíni náꞌín‑de ja̱ káꞌa̱n Juan, te náa iní‑de ndéꞌé‑de. Te ni ̱ i ̱o ini ̱ ni ̱ i ̱o añú‑de ni ̱ jini náꞌín‑de  











62

Marcos 6 tu̱ꞌun káꞌa̱n Juan. 21 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ní kusɨɨ ̱ iní Herodes. Te ni ̱ sáꞌa‑de ɨɨn viko kɨvɨ ́ ní kaku‑de. Te ni ̱ sáꞌa‑de ɨɨn ja̱ kúxíni cha̱a kákuñáꞌnu jíín‑de, jíín cháa kákuu general, jíín cháa kákuñáꞌnu ñuu̱ Galilea. 22 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ se̱sɨ ́ꞌɨ ́ máá Herodías jíta jáꞌá‑i. Te Herodes jíín táká cha̱a káyee stáa̱ jíín‑de, ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de ni ̱ sáꞌa‑i. Te rey‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín súchí sɨ ́ꞌɨ‑́ ún: Kaka̱n na̱ún kuní‑ro̱ núu̱‑rí te ná kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, áchí‑de. 23 Te ni ̱ jatu̱ꞌun téyíí‑de: Ta̱ká na̱ún kuní‑ro̱ kakán‑ro̱ núu̱‑rí te ná kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, va̱sa onde̱ sava ñuu̱ ja̱ tɨɨ́ n‑ri ̱, áchí‑de. 24 Te ni ̱ kenda‑i kuaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i jíín náa̱‑i: Na̱ún kakán‑ná nuu̱‑dé, áchí‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑i: Xini ̱ Juan ja̱ skuánducha‑ún kaka̱n‑ro̱, áchí‑ña. 25 Yúan‑na te máá‑i, ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ni‑i nuu̱ rey. Te ni ̱ jika̱n‑i: Vina nchaa te kuní‑ná kua̱ꞌa‑ní xini ̱ Juan ja̱ skuánducha‑ún nuu̱‑ná kundee nuu̱ ɨɨ́ n koꞌo̱, áchí‑i jíín‑de. 26 Te rey‑ún, ni ̱ kuxíí xáa̱n iní‑de. Ko sɨkɨ ̱ já ní jatu̱ꞌun téyíí‑de, jíín sɨkɨ ́ já ní ka̱jini so̱ꞌo cha̱a káyee stáa̱ jíín‑de, te tú ní kuní‑de sásáꞌán‑de kua̱ꞌa‑de nuu̱‑í. 27 Te rey‑ún, ni ̱ tájí‑ni‑de ɨɨn soldado ndíto yuxéꞌé‑ún kuaꞌa̱n kuaki ̱ꞌin xini ̱ Juan. 28 Te soldado‑ún, ni ̱ jaꞌa̱n. Te ni ̱ janchaa̱ xini ̱ Juan ini ̱ veka̱a. Te ni ̱ chaa̱ jíín xiní‑ún kándee nuu̱ ɨɨ́ n koꞌo̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa nuu̱ súchí sɨ ́ꞌɨ‑́ ún. Te su̱chí‑ún, ni ̱ ja̱ꞌa‑i nuu̱ náa̱‑i. 29 Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun cha̱a káskuáꞌa jíín Juan. Te ni ̱ ja̱koyo‑de, ni ̱ ka̱ndañaa‑de yikɨ kúñu‑ún. Te ni ̱ ka̱chindee‑de ini ̱ ve̱ꞌe añú.  

















Ja̱ ní ka̱ndutútú cháa apóstol nuu̱‑yá 30 Te

cha̱a apóstol, ni ̱ ka̱ndutútú‑de nuu̱ Jesús. Te ni ̱

ka̱nakani‑de tu̱ꞌun ta̱ká tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑de, jíín túꞌun ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de. 31 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ñaꞌa̱n sɨ ́ɨn ɨɨn lugar ñuꞌun téꞌé, te ndeta̱tú‑ro̱ ɨ ́ɨn tíꞌlí, áchí‑ya̱. Chi ̱ kuaꞌa̱n va̱i kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuu‑i. Te ni tú ní kánuña‑ya̱ já kée‑yá staa̱. 32 Te kájaꞌa̱n‑ya̱ iní ɨɨn barco onde̱ nuu̱ íó sɨ ́ɨn ñuꞌun téꞌé. 33 Te ni ̱ kajini ̱ ña̱yɨvɨ já kájaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ ka̱nakuni ̱‑i‑ya̱. Te onde̱ ta̱ká ñuu̱ ni ̱ ka̱jinu‑i ni ̱ ka̱kutútú‑i yúan. Te ni ̱ ja̱koyo‑i xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá máá‑yá. Te ni ̱ ka̱kutútú‑i nuu̱‑yá. 34 Te ni ̱ kenda Jesús. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ xáa̱n‑ún. Te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í, chi ̱ nátu̱ꞌun rɨɨ ̱ tú jitoꞌo̱ súan káꞌi ̱in‑i. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ kuáꞌa̱ túꞌun nuu̱‑í.  







Ja̱ ní skée‑yá uꞌu̱ n mil ña̱yɨvɨ

35 Te

sáá chi ̱ a kua̱ꞌini, te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ jaa̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Yáꞌa chi ̱ máá ñúꞌun téꞌé kúu, te a kua̱ꞌini. 36 Núsáá te tájí‑ní‑i ná kíngoyo‑i ta̱ká rancho jíín táká ñuu̱ yani yáꞌa, te ná kuáan máá‑i staa̱ kée‑í, chi ̱ tú na̱ún kée‑í, áchí‑de. 37 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kua̱ꞌa máá‑ró já kée‑í, áchí‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ki ̱ngoyo‑ná te kuaan‑ná uu̱ ciento peso staa̱ te kua̱ꞌa‑ná kee‑í náún, áchí‑de. 38 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱saa staa̱ kándi ̱so‑ró. Kuánde̱ꞌé, áchí‑ya̱. Te nuu̱ ní kajini ̱‑de, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Uꞌu̱ n sta̱tilá te uu̱ ti ̱yáká íó, áchí‑de. 39 Yúan‑na te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún ja̱ ná júngo̱o sɨ ́ɨn ɨɨn nuu ɨ ́ɨn nuu‑í sɨkɨ ̱ ichá kuíi. 40 Te ni ̱ kaju̱ ngo̱o yuku̱ n‑i, ɨɨn ciento, ɨɨn ciento‑i, jíín úu̱ xiko uxi ̱, uu̱ xiko uxi ̱‑i. 41 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌúꞌu̱ n sta̱tilá‑ún jíín úu̱ ti ̱yáká‑ún.  











63

Marcos 6​, ​7

Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱ státilá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá sta̱tilá‑ún. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ ka̱jani‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ saka‑yá ndɨ ́ꞌúu̱ ti ̱yáká‑ún nuu̱ táká‑i. 42 Te ndivii ñáyɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱yee‑í. Te ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑i. 43 Te ni ̱ ka̱nastútú‑de ja̱ ní kendo̱o kuáchí, onde̱ uxi ̱ uu̱ ji ̱ka chítú ndɨ ́ɨ kúu, onde̱ jíín tíyáká. 44 Te cha̱a ni ̱ ka̱yee‑ún jínu onde̱ uꞌu̱ n mil‑de.  





Ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ ñuu̱ Genesaret

53 Te

ni ̱ kaja̱ꞌa‑ya̱ vái‑ya̱ ɨngá lado. Te ni ̱ cha̱koyo‑ya̱ ñúꞌíchí ñúu̱ Genesaret. Te yundúcha‑ún ni ̱ ka̱jukuiñi ̱‑ya̱. 54 Te nuu̱ ní kenda koyo‑ya̱ iní barco, te ña̱yɨvɨ yúan, ni ̱ ka̱nakuni ̱‑ni‑i Jesús. 55 Te ni ̱ kajicha̱ nu̱u‑i ta̱ká ndañúu̱ yúan. Te ni ̱ ka̱kejáꞌá‑i ni ̱ ka̱skuíndíso‑i ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ jíín jíto yuu, onde̱ nuu̱ ní ka̱jini tu̱ꞌun‑i kándee‑ya̱. 56 Te ndéni ni ̱ kuu nú ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱, á ñuu̱ lúlí, á ñuu̱ káꞌnu, á rancho, te kájani‑i ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱‑ún ini ̱ ichi. Te kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá va̱sté yúsáꞌma‑yá ná kéꞌé‑i. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱kéꞌé sáꞌma‑yá‑ún, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑i.  





Ja̱ ní jika jáꞌá‑yá nuu̱ mar

45 Yúan‑na

te ni ̱ skandá‑ni Jesús cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ barco. Te ná kúxnúú‑de nuu̱‑yá ki ̱ngoyo‑de ɨnga̱ lado yuꞌu mar nuu̱ ñúu̱ Betsaida. Chi ̱ kuéé jachá‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. 46 Te ni ̱ nakuatáꞌú‑yá nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún kua̱ngoyo‑i. Te ni ̱ kee‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku kuákaka̱n taꞌu̱‑yá. 47 Te ni ̱ ini, te barco‑ún a kándee onde̱ ma̱ꞌñú mar. Te máá ɨ ́ɨn‑na̱‑ya̱ ní ndo̱o‑ya̱ núu̱ ñúꞌíchí. 48 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já ní kakui ̱tá‑de káskáka‑de barco‑ún, chi ̱ sua ni ̱ nana nuu tachi ̱. Te tɨ ́kuáán‑na̱ kúu, te ni ̱ chaa̱‑ya̱ núu̱‑dé jíka jáꞌá‑yá nuu̱ mar. Te a ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé kiꞌi ̱n‑ya̱ núú. 49 Te ni ̱ kajini ̱‑de‑ya̱ já jíka‑ya̱ núu̱ mar. Te ni ̱ ka̱jani ini ̱‑de ja̱ añú kúu. Te ni ̱ ka̱kana kóꞌó‑de. 50 Chi ̱ ndɨꞌɨ‑de, ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ni‑ya̱ jíín‑de: Ndéé sáꞌa‑ró iní‑ro̱. Máá‑rí kúu. Ma̱ yúꞌú‑ro̱, áchí‑ya̱. 51 Te ni ̱ kaa‑ya̱ ní kɨ ̱vɨ‑ya̱ jíín‑de ini ̱ barco‑ún. Te ni ̱ jukuiñi ̱ tachi ̱. Te máá‑de, ni ̱ ka̱naa xáa̱n iní‑de kánde̱ꞌé‑de nuu̱‑yá. 52 Chi ̱ ni tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ní kuu jíín státilá‑ún, chi ̱ ndava iní añú‑de.  













7

Sɨkɨ ̱ ndása kucháꞌán ñáyɨvɨ

Te cha̱a fariseo jíín yakú cha̱a káchaa tutu̱, ni ̱ kikoyo‑de ichi ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ ka̱kutútú‑de nuu̱ Jesús. 2 Te cha̱a‑ún, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ sáva cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá káyee‑dé staa̱ jíín ndáꞌa cháꞌán‑de, kua̱chi ja̱ tú ní ka̱nandáꞌá‑de. Te ni ̱ ka̱ndonda sɨkɨ‑̱ dé. 3 (Chi cha̱a fariseo jíín táká cha̱a judío, nú tú nandáꞌá náꞌán‑de, tú káyee‑dé staa̱. Chi ̱ káñava̱ꞌa‑de tani ̱nu anáꞌán. 4 Te nú ni ̱ ka̱najíó káva‑de ja̱ ní kajaꞌa̱n‑de nu̱yáꞌu, te nú tú nasándoo‑de máá‑de, tú káyee‑dé. Te íó kuaꞌa̱‑gá tani ̱nu káñava̱ꞌa‑de te káchiñúꞌún‑de, nátu̱ꞌun ndúndoo vaso, tɨndoꞌo̱, koꞌo̱ káa, jíín jíto.) 5 te cha̱a fariseo jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑ró, naja̱ tú káchiñúꞌún‑de tani ̱nu cha̱a anáꞌán. Naja̱ káyee‑dé staa̱ jíín  







64

Marcos 7 ndáꞌa cháꞌán‑de, áchí‑de. 6 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Bueno ni ̱ jani Isaías tu̱ꞌun sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ súan ni ̱ chaa máá‑de tu̱ꞌun sáá: Ña̱yɨvɨ yáꞌa jíín yúꞌu‑í káchiñúꞌún‑i ruu̱, ko jíín añú‑i chi ̱ jíká‑ni kákuu ini ̱‑i jíto‑i ruu̱. 7 Te káchiñúꞌún sáni‑i ruu̱, chi ̱ kástáꞌa̱n‑i tu̱ꞌun jáni ini ̱ ɨɨn cha̱a, áchí Isaías. 8 Chi ni ̱ ka̱sía̱‑ro̱ tíñu ni ̱ táꞌú Dios nuu̱‑ro̱, te káchiñúꞌún‑ró táni ̱nu ni ̱ kajaki ̱n cha̱a, ja̱ ndúndoo tɨndoꞌo̱ jíín vaso. Te káñava̱ꞌa‑ró kuáꞌa̱‑gá tani ̱nu súan, áchí‑ya̱. 9 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Bueno‑ni kástɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun táꞌú tíñu Dios náva̱ꞌa chiñúꞌún‑ró táni ̱nu ni ̱ kajaki ̱n máá‑ró. 10 Chi ̱ Moisés, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táa̱‑ro̱ núu̱ náa̱‑ro̱. Chi ̱ nú ndéja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa jíín táa̱ jíín náa̱, ná kúu̱ nú kuu̱. Achí‑de. 11 Ko máá‑ró kákaꞌa̱n‑ro̱: Nú íó ndatíñu ja̱ xíin ɨ ́ɨn cha̱a. Te a kuu niꞌi ̱n tíñu ja̱ kuní táa̱‑de xí náa̱‑de, ko nú xnaꞌa̱n‑ga̱ kaꞌa̱n‑de ja̱ Corbán kúu (ja̱ kuní kaꞌa̱n, a ni ̱ soko̱‑rí nuu̱ Dios), 12 yúan‑na te tuká jínu ñúꞌún kútɨ sáꞌa‑de ja̱ kuní táa̱‑de xí já kuní náa̱‑de, áchí‑ro̱. 13 Te súan kástɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun Dios jíín táni ̱nu ni ̱ kajaki ̱n‑ro̱. Te kuaꞌa̱‑gá tiñu súan kásáꞌa‑ró, áchí‑ya̱. 14 Te ni ̱ kana tuku‑ya̱ xiní ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Ndɨꞌɨ‑ró ná kúni so̱ꞌo‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te chuꞌun ini ̱‑ro̱. 15 Ta̱ká ndatíñu íó ichi fuera cha̱a, nú ni ̱ kɨ ̱vɨ ini ̱ yuꞌu‑dé, ma̱ kúcháꞌán‑de sáꞌa. Chi ja̱ kénda ini ̱ yuꞌu‑dé, yu̱án kúu ja̱ kúcháꞌán‑de sáꞌa. 16 Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, te ná kúni so̱ꞌo‑de, áchí‑ya̱. 17 Te nuu̱ ní kusɨ ́ɨn‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá,  























ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ sɨkɨ ́ túꞌun yátá‑ún. 18 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Suni tú kájuku̱ꞌun ini ̱ máá‑ró náún. Á tú kájini ̱‑ro̱ já táká ja̱ kɨ ́vɨ ini ̱ cha̱a, ma̱ kúu kucháꞌán‑de sáꞌa, 19 chi ̱ tú kɨ ́vɨ ini ̱ añú‑de, chi ̱ toko‑dé kɨ ́vɨ, te ndénda‑ni kuaꞌa̱n, áchí‑ya̱. Súan ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ já íó ndoo ta̱ká ndeyu. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ja̱ kénda ichi iní ña̱yɨvɨ, yu̱án kúu ja̱ kúcháꞌán‑i sáꞌa. 21 Chi ̱ onde̱ ichi iní añú kénda ja̱ jáni ñáá ini ̱, ja̱ ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌa̱n, ja̱ kuáxán iní, ja̱ jáꞌni ndɨ ́yi, 22 ja̱ sákuíꞌná, ja̱ tóó iní, ja̱ ñáá, ja̱ xndáꞌú ñáꞌán, ja̱ tuká kúka nuu̱, ja̱ ndákoto xaa̱n, ja̱ káꞌa̱n sɨkɨ ̱ táꞌan, ja̱ sávixi ̱ máá, ja̱ xiní ñáá. 23 Ta̱ká tu̱ꞌun ñáá yáꞌa, máni ichi iní añú kénda te kúcháꞌán‑i sáꞌa, áchí‑ya̱. 24 Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑ya̱ yúan. Te kuaꞌa̱n‑ya̱ ondé raya ñuu̱ Tiro jíín ñúu̱ Sidón. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ ɨ ́ɨn veꞌe. Te kuní‑ya̱ já tú ni ɨɨn kuni tu̱ꞌun. Ko tú ní kúu kundee sáꞌí‑ya̱ yúan.  













Ñaꞌan sirofenicia

25 Chi ̱ ɨɨn

ñaꞌan íó ɨɨn se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ña táꞌa̱n‑i tachi ̱ kíni. Te ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ña túꞌun‑ya̱. Te ni ̱ chaa̱‑ni‑ña. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ ña núu̱‑yá. 26 Te ñaꞌan‑ún, ñaꞌan griega kúu‑ña. Te onde̱ ñuu̱ Sirofenicia va̱i tata̱‑ña. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ña jíín‑yá ja̱ ná kíñiꞌin‑ya̱ tachí kíni táꞌa̱n se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ña‑ún kiꞌi ̱n. 27 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Sía̱, ná ndáꞌa̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ chi ̱i ta̱ká su̱chí yáꞌa, chi ̱ tú íó va̱ꞌa ja̱ kuánchaa̱‑yo̱ stáa̱‑í te skána‑yó núu̱ lúsu, áchí‑ya̱. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ní Táta̱, ko lúsu‑ún ichi chíi mesa náchii‑tɨ ́ staa̱ kua̱chí kóyo yuꞌu‑í yáji‑tɨ ́, áchí‑ña. 29 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Kuáꞌán núsáá, chi  







65

Marcos 7​, ​8

tu̱ꞌun va̱ꞌa kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ro̱ yáꞌa. Te tachi ̱ kíni‑ún, a ni ̱ kenda kuaꞌa̱n ini ̱ se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱, áchí‑ya̱. 30 Te ni ̱ kee‑ña kuánoꞌon‑ñá veꞌe‑ña. Te ni ̱ jini ̱‑ña já kátúu sésɨ ́ꞌɨ‑́ ña núu̱ jíto. Te a ni ̱ kenda tachi ̱ kíni‑ún kuaꞌa̱n.  

31 Te

Cha̱a sóꞌó kástété

ni ̱ kenda tuku‑ya̱ ondé raya ñuu̱ Tiro, ni ̱ kii‑ya̱ íchi Sidón. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ mar Galilea. Te ni ̱ jaꞌncha̱ sava‑ya̱ raya ñuu̱ Decápolis va̱i‑ya̱. 32 Te ni ̱ ka̱kinchaka‑i ɨɨn cha̱a sóꞌó kástété núu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ‑̱ dé. 33 Te ni ̱ kiñiꞌin sɨ ́ɨn‑ya̱‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ chindee‑ya̱ ndáꞌa‑yá so̱ꞌo‑de. Te ni ̱ tɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ yá. Te ni ̱ kéꞌé‑yá yáa‑dé. 34 Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jaka̱ nu̱u ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Efata, áchí‑ya̱. Ja̱ kuní kaꞌa̱n: Nanuña. 35 Te ni ̱ nanuña so̱ꞌo‑de. Te ni ̱ nduvi ̱tá yáa‑dé. Te ni ̱ kuu‑ni ni ̱ nakaꞌa̱n kájí‑de. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín ñáyɨvɨ‑ún ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑i. Te va̱sa ni ̱ꞌin ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑i, ko víꞌí‑gá ni ̱ kajacha̱‑i tu̱ꞌun‑ya̱. 37 Te ni ̱ ka̱naa xáa̱n iní‑i kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Bueno sáꞌa‑ya̱ táká tiñu; chi cha̱a sóꞌó nákuni so̱ꞌo‑de, te cha̱a ñíꞌín nákaꞌa̱n‑de sáꞌa‑ya̱, áchí‑i.  











8

Ja̱ ní skée‑yá kuu̱ n mil ña̱yɨvɨ

Te kɨvɨ‑̱ ún, ni ̱ i ̱o kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, te tú na̱ún káji‑í. Te ni ̱ kana Jesús xini ̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: 2 Kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ kuu uni ̱ kɨvɨ ̱ káxiu̱ kú‑i jíín‑rí, te tú na̱ún káji‑í. 3 Te nú natájí‑rí‑i noꞌo̱n ndicha̱‑i veꞌe‑i, te sava ichi  



te kui ̱tá ii ̱‑í, chi ̱ íó sava‑i jíká vái koyo‑i, áchí‑ya̱. 4 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Te ndéchi kíi staa̱ kée ndáꞌa̱ chi ̱i ña̱yɨvɨ yáꞌa, chi ̱ máni ñuꞌun téꞌé kúu yáꞌa. Achí‑de. 5 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Na̱saa staa̱ kándi ̱so‑ró. Achí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Usia̱‑ni sta̱tilá, áchí‑de. 6 Yúan‑na te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún ja̱ ná júngo̱o‑i nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌusiá sta̱tilá‑ún. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ja̱ ná káni‑de nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ ka̱jani‑de nuu̱‑í. 7 Te suni kándi ̱so‑de yaku̱ ti ̱yáká lúlí. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱‑tɨ ́. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ja̱ súni ná káni‑de nuu̱‑í. 8 Te ni ̱ ka̱yee‑í. Te ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑i. Te ni ̱ kendo̱o‑ga̱. Te ni ̱ ka̱nastútú‑de usia̱ ndoꞌo̱ já ní kendo̱o kuáchí. 9 Te ña̱yɨvɨ ní ka̱yee‑ún íó nátu̱ꞌun kuu̱ n mil‑i. Te ni ̱ jacha̱‑ya̱‑í kuaꞌa̱n‑i. 10 Yúan‑na te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ni‑ya̱ iní barco jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ chaa̱‑ya̱ ndáñúu̱ Dalmanuta.  













Tu̱ꞌun yujan íá cháa fariseo

11 Te

yúan ni ̱ cha̱koyo cha̱a fariseo. Te ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de káxndichí‑de‑ya̱ kájika̱n‑de tuni ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ núu̱‑yá chi ̱ koto nchaa̱‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. 12 Te ni ̱ jaka̱ nu̱u ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Naja̱ kájika̱n ña̱yɨvɨ yáꞌa tuni ̱ nuu̱‑rí. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ma̱ kuáꞌa‑ri ̱ ni ɨɨn tuni ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ yáꞌa. 13 Te ni ̱ skéndo̱o‑ya̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ tuku‑ya̱ iní barco, te kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨngá lado. 14 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱naa iní‑de kundiso‑de staa̱. Chi ̱ ɨɨn‑ni sta̱tilá kándi ̱so‑de ini ̱ barco. 15 Te ni ̱  







66

Marcos 8 kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de: Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱ yújan íá cháa fariseo jíín núu̱ yújan íá Herodes, áchí‑ya̱. 16 Te kándatu̱ꞌún máá‑de: Sɨkɨ ̱ já tú kándi ̱so‑yó stáa̱ núsáá, áchí‑de. 17 Te ni ̱ jini ̱ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kándatu̱ꞌún‑ró. Ja̱ tú kándi ̱so‑ró stáa̱ náún. Á tú kájini ̱‑ro̱. Á chaꞌa̱n‑ga̱ juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Sáni ndava iní añú‑ro̱ náún. 18 Káꞌi ̱o so̱ꞌo‑ró, te á tú kájini so̱ꞌo‑ró. Káꞌi ̱o nduchi‑ro, te á tú kánde̱ꞌé‑ró, te á tú kánuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. 19 Te na̱saa ji ̱ka chítú ndɨ ́ɨ státilá ni ̱ kendo̱o kuáchí ní ka̱nastútú‑ró kɨvɨ ́ ní sákuáchí‑rí uꞌu̱ n sta̱tilá ni ̱ ka̱yee úꞌu̱ n mil cha̱a, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Uxi ̱ uu̱‑ni, áchí‑de. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku‑ya̱: Te na̱saa ndoꞌo̱ chítú ndɨ ́ɨ státilá ni ̱ kendo̱o kuáchí ní ka̱nastútú‑ró kɨvɨ ́ ní sákuáchí‑rí usia̱ sta̱tilá ni ̱ ka̱yee kúu̱ n mil ña̱yɨvɨ, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Usia̱‑ni, áchí‑de. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te onde̱ vina tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ náún, áchí‑ya̱.  











22 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ cháa kuáá ñúu̱ Betsaida

ni ̱ jaa̱‑ya̱ ñúu̱ Betsaida. Te ni ̱ ka̱kinchaka‑i ɨɨn cha̱a kuáá núu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná kéꞌé‑yá‑de. 23 Yúan‑na te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa cháa kuáá‑ún. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱‑dé ñuu̱‑ún. Te ni ̱ tɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ yá nduchi‑dé. Te ni ̱ xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ‑̱ dé. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Á jiní‑ro̱ yakú, áchí‑ya̱. 24 Te máá‑de, ni ̱ ndakoto‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Jiní‑ná ta̱ká cha̱a. Ko nátu̱ꞌun yunu jiní‑ná‑de kájika‑de, áchí‑de. 25 Yúan‑na te ni ̱ chaa tuku‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ ̱ ndúchi‑dé. Te  





ni ̱ ndakoto va̱ꞌa‑de. Te ni ̱ nduva̱ꞌa ii ̱‑dé. Te onde̱ jíká te ni ̱ jini ̱ kájí‑de ndivii. 26 Te ni ̱ na̱tájí‑yá‑de kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ma̱ kɨ ́vɨ‑ró iní ñuu̱. Te ni ɨɨn nuu̱ cháa ñuu̱‑ún ma̱ kachí‑ro̱, áchí‑ya̱.  

Tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Pedro

27 Te

ni ̱ kenda Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ichi táká ñuu̱ ndañúu̱ Cesarea de Filipo. Te ichi‑ún ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Te ruu̱, na̱ cha̱a kúu‑ri ̱ kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ, áchí‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 28 Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱‑yá: Juan ja̱ skuánducha, kákaꞌa̱n‑i. Te sava‑i: Elías. Te sava‑ga̱‑i: Ɨɨn cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, áchí‑de. 29 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te róó, na̱ cha̱a kúu‑ri ̱ kákaꞌa̱n máá‑ró, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Máá‑ní kúu Cristo, áchí‑de jíín‑yá. 30 Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de jínáꞌan‑de ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑de tu̱ꞌun‑ya̱.  





Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

31 Te

ni ̱ kejáꞌá‑yá ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑dé ja̱ jínu ñúꞌún ndóꞌo xaa̱n máá Séꞌe cha̱a. Te cha̱a ni ̱ ka̱yii jíín táká sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ ma̱ kuátúꞌún‑de‑ya̱, chi ̱ kaꞌni‑dé‑ya̱. Te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱, áchí‑ya̱. 32 Te kájí ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Yúan‑na te Pedro, ni ̱ tɨɨn‑de‑ya̱. Te ni ̱ kejáꞌá‑de káꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱‑yá. 33 Te máá‑yá, ni ̱ jíó káva‑ya̱. Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ Pedro: Satanás, kuxio kiꞌi ̱n‑ro̱, chi ̱ tú júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun Dios, chi ̱ sa tu̱ꞌun cha̱a júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 34 Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní  





67

Marcos 8​, ​9

ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ni cha̱a nú kuní‑de kii‑de yata̱‑rí, te ma̱ chíñúꞌún‑de máá‑de, te ná kuándéé iní‑de jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, te ná kúndiki ̱n‑de ruu̱ kii‑de. 35 Chi cha̱a jítú iní‑de ka̱ku‑de chi ̱i tu̱ ndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, naa‑dé. Te va̱sa ná kúu̱ ɨɨn cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱ jíín sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa‑ri ̱, ko ka̱ku‑de. 36 Chi na̱ún níꞌi ̱n cháa va̱sa ná kúndéé‑de niꞌi ̱n‑dé nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te nú xnáa‑dé añú‑de. 37 Xí na̱ún chúnáa cháa añú‑de. 38 Chi ̱ nú ndé cha̱a kúka nuu̱ iní‑de nuu̱‑rí jíín núu̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ ma̱ꞌnú ñáyɨvɨ yáꞌa ja̱ kái ̱sɨ ́kɨ ncháa̱‑i Dios jíín máꞌñú cháa kásáꞌa kua̱chi, te suni súan kuka nuu̱ iní máá Séꞌe cha̱a nuu̱‑dé, kɨvɨ ̱ ndíi‑ya̱ jíín táká ndajáꞌa̱ ndóo‑ya̱. Te kɨvɨ‑̱ ún ndúñáꞌnu‑ya̱ sáꞌa Táa̱‑ya̱, áchí‑ya̱. Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de jínáꞌan‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ió sava cha̱a káꞌi ̱in yáꞌa ja̱ má kúu̱ kutɨ‑dé onde̱ nú tú kuni ̱‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, ndasa kii jíín fuerza, áchí‑ya̱.  







9

Sɨkɨ ̱ já túku ni ̱ nduu‑ya̱

2 Yúan‑na

te nuu̱ iñú kɨvɨ ̱ te ni ̱ jaka Jesús Pedro jíín Jacobo jíín Juan, te máni máá‑ni‑de ni ̱ kiñiꞌin sɨ ́ɨn‑ya̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ɨɨn yuku súkún. Te yúan, tuku ni ̱ nduu‑ya̱ núu̱‑dé. 3 Te saꞌma‑yá ni ̱ ka̱nandii ncháa̱, kɨyi ̱ xaa̱n, nátu̱ꞌun yuꞌa̱ volcán. Te tú íó ni ɨɨn ja̱ súan kuu nakacha kɨyi ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 4 Te ni ̱ ka̱ndenda Elías jíín Moisés ni ̱ kajini ̱‑de. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún cháa‑ún jíín Jesús. 5 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Maestro, va̱ꞌa‑ga̱ ná kéndo̱o‑yó yáꞌa, te sáꞌa‑ná uni ̱ veꞌe  





kuii. Ɨɨn kuu máá‑ní, ɨnga̱ kuu Moisés, te ɨnga̱ kuu Elías, áchí‑de jíín Jesús. 6 Chi ̱ tú ní jiní‑de ndasa kaꞌa̱n‑de, chi ̱ káyu̱ꞌú xáa̱n‑dé. 7 Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn viko̱ nu̱ꞌún. Te ni ̱ jasu̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱‑dé. Te nuu̱ vikó nu̱ꞌún‑ún ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n: Ya̱ꞌá kúu Se̱ꞌe‑ri ̱ ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱, te kuni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ya̱. Achí. 8 Te ni ̱ ka̱ndakoto‑ni‑de. Te tuká ni ɨɨn na̱ún ní kájini ̱‑de, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑na̱ Jesús. 9 Te kánuu‑de yuku‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑de ja̱ súan ni ̱ kajini ̱‑de‑ún, chi ̱ onde̱ ná náchaku̱ máá Séꞌe cha̱a ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. Achí‑ya̱. 10 Te ni ̱ kañu̱ꞌun ini ̱ máá‑de tu̱ꞌun‑ún. Te kájika̱ tu̱ꞌún táꞌan‑de na̱ún tu̱ꞌun kúu: Ja̱ náchaku̱ ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 11 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Te cha̱a káchaa tutu̱ naja̱ kákaꞌa̱n‑de ja̱ kánúú ndíi Elías xnaꞌa̱n‑ga̱, áchí‑de. 12 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ndíi Elías xnaꞌa̱n‑ga̱, te nasájáá‑de ta̱ká ndatíñu. Te suni yóso túꞌun nuu̱ tutú ja̱ ndóꞌo xaa̱n máá Séꞌe cha̱a te sájáꞌa̱ ini ̱‑i nuu̱‑yá. 13 A káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ Elías, a ni ̱ kii‑de. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑i ta̱ká ja̱ ní ka̱kuu ini ̱‑i jíín‑de, nátu̱ꞌun yóso túꞌun‑de nuu̱ tutú, áchí‑ya̱.  















14 Te

Su̱chí ñíꞌín

ni ̱ nchaa̱‑ya̱ núu̱ sáva‑ga̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ xáa̱n, ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑i nɨ ́ɨ ́ núu̱‑dé. Te cha̱a káchaa tutu̱ kástátáꞌan jíín‑de. 15 Yúan‑na te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kajini ̱‑ni‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ katau̱‑i kuaꞌa̱n‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑yá. 16 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑i: Na̱ sɨkɨ ̱ kástátáꞌan‑ró  



68

Marcos 9 jíín‑de jínáꞌan‑de, áchí‑ya̱. te ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn cha̱a ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Maestro, va̱i nchaka‑ná se̱ꞌe‑ná nuu̱‑ní, chi ̱ táꞌa̱n‑i ɨɨn tachi ̱ ñíꞌín. 18 Te tachi ̱‑ún, ndéni kúu te nú ni ̱ tɨɨn‑ni‑i, te jáꞌni yíꞌí‑ni‑i. Te sjáa‑ni tiꞌiñu̱ yuꞌu‑í. Te skɨ ́ꞌñi nu̱ꞌun‑i. Te kua̱ꞌichi ̱‑i sáꞌa. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná jíín cháa káskuáꞌa jíín‑ní ja̱ ná kíñiꞌin‑de kiꞌi ̱n. Te tú ní kákuu sáꞌa‑de, áchí‑de. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Ña̱yɨvɨ xáa̱n níꞌin ini ̱ kákuu‑ró. Na̱saa‑ga̱ kɨvɨ kúnchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. Te na̱saa‑ga̱ kɨvɨ ̱ ndóꞌo‑ri ̱ jíín‑ró. Kua̱ꞌa‑i ná kíi‑i nuu̱‑rí núsáá, áchí‑ya̱. 20 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ jini ̱‑i‑ya̱. Te tachi ̱‑ún, ni ̱ jaꞌni yíꞌí xáa̱n‑ní‑i. Te ni ̱ ndua̱‑i nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ tuu‑í. Te ni ̱ jaa tiꞌiñu̱ yuꞌu‑í. 21 Te Jesús, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá táa̱‑i: Na̱saa kɨvɨ ̱ ní kuu táꞌa̱n‑i tachi ̱ yáꞌa, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Onde̱ lúlí‑i. 22 Te tondó tɨnɨ ̱ jínu ni ̱ kuu chíndee‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n jíín núu̱ ndúcha, ja̱ káꞌni‑í kuní. Ko nú kuu sáꞌa‑ní, kundáꞌú ini ̱‑ní náá. Te chindéé chítuu‑ní náá, áchí‑de. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Te nú kándíja‑ró, chi cha̱a kándíja te kuu ta̱ká ja̱ kuní‑de, áchí‑ya̱. 24 Yúan‑na te máá táa̱ su̱chí‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ni‑de: Kándíja‑ná, ko chindéé chítuu‑ní náá chi ̱ tú kándíja va̱ꞌa va̱ꞌa‑ná, áchí‑de. 25 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ ní katau̱ ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún kuaꞌa̱n‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín tachí kíni‑ún: Tachi ̱ ñíꞌín sóꞌó, ruu̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱. Kenda‑ró iní‑i, te ma̱ ndɨ ́vɨ‑ga̱‑ro̱ iní‑i, áchí‑ya̱ jíín. 26 Yúan‑na te tachi ̱‑ún, ni ̱ kana kóꞌó. Te tɨnɨ ̱ jínu ni ̱ jaꞌni yíꞌí xáa̱n‑gá‑i. Te ni ̱ kenda kuaꞌa̱n. Te máá súchí‑ún, ni ̱ kundɨ ̱yi‑ni‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n tɨnɨ ̱

17 Yúan‑na



ña̱yɨvɨ: A ni ̱ jiꞌi ̱‑i, áchí. 27 Te Jesús, ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa‑í, te ni ̱ ndukani‑ya̱‑í. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑i. 28 Te nuu̱ ní kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe, te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún sɨ ́ɨn‑de‑ya̱: Naja̱ tú ní kákuu kiñiꞌin‑ná tachi ̱‑ún kiꞌi ̱n, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn táꞌan yu̱án, ni ma̱ kénda kutɨ kíꞌi ̱n, te nú tú kaka̱n taꞌu̱‑yo̱ te kondicha̱ ini ̱‑yo̱, áchí‑ya̱.  





















Ja̱ ní kaꞌa̱n tuku‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

30 Te

ni ̱ ka̱kenda‑ya̱ yúan. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ íchi ndáñúu̱ Galilea. Te tú ní kuní‑ya̱ já kúni tu̱ꞌun ni ɨɨn. 31 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Ña̱yɨvɨ yáꞌa nastúu‑i máá Séꞌe cha̱a nuu̱ ndáꞌa sáva‑ga̱ cha̱a. Te cha̱a‑ún, kaꞌni‑dé‑ya̱. Ko nú ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱, te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 32 Te máá‑de, tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de kaka̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱.  



33 Te

Ja̱ ní ka̱státáꞌan‑de ndé cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱

ni ̱ jaa̱‑ya̱ ñúu̱ Capernaum. Te nuu̱ ní kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe, te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Na̱ún tu̱ꞌun ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑ró íchi‑ún, áchí‑ya̱. 34 Te máá‑de, tú ní kákaꞌa̱n kutɨ‑dé. Chi ̱ ichi‑ún ni ̱ ka̱státáꞌan‑de ndé cha̱a kuu ñáꞌnu‑ga̱. 35 Yúan‑na te ni ̱ jungo̱o‑ya̱. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní ndɨ ́ꞌuxí uu̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nú ndé cha̱a kuní‑de kunúú‑de, te nduu‑de sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ nuu̱ táká táꞌan‑de. Te kuatíñu‑de nuu̱ táꞌan‑de. 36 Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ɨ ́ɨn su̱chí lúlí. Te ni ̱ jani‑ya̱‑í ma̱ꞌñú‑de. Te ni ̱ junu nchaa̱‑ya̱‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: 37 Cha̱a ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí  







69

Marcos 9​, ​10

kuatáꞌú‑de ɨɨn su̱chí lúlí nátu̱ꞌun su̱chí yáꞌa, te ruu̱ kuatáꞌú‑de. Te cha̱a kuatáꞌú rúu̱, nasu̱ rúu̱, chi ̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kuatáꞌú‑de, áchí‑ya̱. 38 Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan jíín‑yá: Maestro, ni ̱ kajini ̱‑ná ɨɨn cha̱a ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní ni ̱ kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n. Te tú ndikín‑de yóó. Te ni ̱ kajasu̱‑ná nuu̱‑dé. Chi ̱ tú ndikín‑de yóó, áchí‑de. 39 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ma̱ kasú‑ro̱ núu̱‑dé, chi ̱ ɨɨn cha̱a ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí sáꞌa‑de tiñu ñáꞌnu, ma̱ kúu nakaꞌa̱n‑de sɨkɨ‑̱ rí. 40 Chi cha̱a tú káꞌa̱n sɨkɨ‑̱ yo̱, ndújíín‑de jíín‑yó. 41 Te nú ndé cha̱a kua̱ꞌa‑de ɨɨn yajin ndúcha kóꞌo‑ró jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te nú súan ná sáꞌa‑de chi ̱ kándujíín‑ró jíín Cristo, ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má xnáa‑dé ya̱ꞌu‑de.  



íó kua̱chi, tava ná kíꞌi ̱n. Vaꞌa̱‑ga̱ kɨ ́vɨ‑ró ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu jíín ɨ ́ɨn‑ni nduchi‑ro, nasu̱ já kóo ndendúú nduchi‑ro kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ infierno. 48 Te yúan, ni tɨ ̱ndákú‑de ma̱ kúu̱‑tɨ ̱. Te ni ñuꞌu̱ n‑ún ma̱ ndáꞌva̱ kutɨ. 49 Chi ta̱ká cha̱a kuu uꞌa̱‑de sáꞌa ñuꞌu̱ n. Te ta̱ká ku̱ ñu ni ̱ soko̱, kuu uꞌa̱ sáꞌa ñii ̱. 50 Va̱ꞌa íó ñii ̱. Ko nú ñii ̱‑ún ná náa xikó uꞌa̱, ndasa nduꞌuꞌa̱ sáꞌa‑ró núsáá. Ná kúñava̱ꞌa‑ró ñíi ̱ iní máá‑ró. Te ma̱ kána̱á‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de.  









10

Te ni ̱ kenda‑ya̱ yúan, te ni ̱ chaa̱‑ya̱ ondé raya ñuu̱ Judea jíín ɨngá lado yata̱ yúcha Jordán. Te ni ̱ kutútú tuku ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ núu̱‑yá. Te ni ̱ stáꞌa̱n tuku‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í, nátu̱ꞌun sáꞌa‑ya̱. 2 Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a fariseo nuu̱‑yá ja̱ kóto nchaa̱‑de‑ya̱. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Á íó ley ja̱ skéndo̱o ɨɨn cha̱a ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, xí túu, áchí‑de. 3 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún tiñu ni ̱ táꞌú Moisés nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 4 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Moisés, ni ̱ jatu̱ꞌun‑de ja̱ kúva̱ꞌa acta ndusɨ ́ɨn, te ndo̱o‑ña, áchí‑de. 5 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Sɨkɨ já níꞌin ini ̱ añú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, yu̱án súan ni ̱ táꞌú‑de tiñu yáꞌa nuu̱‑ro̱. 6 Ko onde̱ xnáñúú kɨvɨ ́ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ, chi ja̱ yíí jíín já sɨ ̱ꞌɨ ́ ní sáꞌa Dios. 7 Ja̱ yúán kúu ja̱ skéndo̱o cha̱a táa̱‑de náa̱‑de, te ketáꞌan‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de. 8 Te ja̱ ní kuu uu̱ táꞌa̱n, ɨɨn‑na̱ kúu. Na̱ tuká kúu uu̱, chi ̱ ɨɨn‑na̱ kúu. 9 Núsáá te ja̱ á ni ̱ skétáꞌan Dios, ma̱ ndúsɨ ́ɨn kutɨ sáꞌa ɨɨn ña̱yɨvɨ, áchí‑ya̱. 10 Te onde̱ veꞌe te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún tuku‑de‑ya̱ sɨkɨ ́  

Sɨkɨ ̱ já skɨ ́vɨ yóó nuu̱ kuáchi

42 Te

nú ɨɨn su̱chí lúlí yáꞌa kándíja‑i ruu̱ te kɨ ̱vɨ‑i kua̱chi sáꞌa ɨɨn cha̱a, te vaꞌa̱‑ga̱ nú ní núꞌni ̱ ɨɨn yo̱só káꞌnu suku̱ n‑dé, te kenda‑de kiꞌi ̱n‑de nuu̱ ndúcha mar núú. 43 Te nú ndaꞌa‑ro kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, xɨtɨ ná kíꞌi ̱n. Vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ kúchaku̱ tɨ ́kúꞌlu‑ró, nasu̱ já kóo ndendúú ndaꞌa‑ro kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ infierno, nuu̱ kayú ñuꞌu̱ n ja̱ má ndáꞌva̱ kutɨ. 44 Te yúan, ni tɨ ̱ndákú‑de ma̱ kúu̱‑tɨ ̱. Te ni ñuꞌu̱ n‑ún ma̱ ndáꞌva̱ kutɨ. 45 Te nú jaꞌa̱‑ro̱ kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱ íó kua̱chi, xɨtɨ ná kíꞌi ̱n. Vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ kúchaku̱ tɨ ́kúꞌlu‑ró, nasu̱ já kóo ndendúú jaꞌa̱‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ infierno, nuu̱ kayú ñuꞌu̱ n ja̱ má ndáꞌva̱ kutɨ. 46 Te yúan, ni tɨ ̱ndákú‑de ma̱ kúu̱‑tɨ ̱. Te ni ñuꞌu̱ n‑ún ma̱ ndáꞌva̱ kutɨ. 47 Te nú nduchi‑ro kuní skɨ ́vɨ róó nuu̱  









Sɨkɨ ̱ túꞌun tú xndóo táꞌan

















70

Marcos 10 túꞌun‑ún. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Nú ndé cha̱a skéndo̱o‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de te ta̱ndaꞌa‑dé jíín ɨngá ñaꞌan, te ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de nú súan. 12 Te nú máá ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ún xndóo‑ña yíi‑ñá te ta̱ndaꞌa‑ñá jíín ɨngá‑de, te tu̱ꞌun ísɨ ́kɨ ncháa̱ sáꞌa‑ña. Achí‑ya̱.  



Jesús jíín súchí lúlí

13 Te

ni ̱ cha̱koyo sava ña̱yɨvɨ núu̱‑yá jíín súchí lúlí ja̱ kéꞌé‑yá‑i. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ vái koyo jíín‑i. 14 Te ni ̱ jini ̱ Jesús. Te ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Sía̱, ná kíkoyo su̱chí lúlí núu̱‑rí, te ma̱ kasú‑ro̱ íchi‑í, chi ̱ táꞌan súan kákuu ja̱ xíín ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 15 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn cha̱a tú játúꞌún‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu nátu̱ꞌun játúꞌún ɨ ́ɨn su̱chí lúlí, ma̱ kɨ ́vɨ kutɨ‑dé yúan, áchí‑ya̱. 16 Te ni ̱ junu nchaa̱‑ya̱‑í. Te ni ̱ xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá xini ̱‑í jínáꞌan‑i. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱‑í.  





17 Yúan‑na

Cha̱a kúká

te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ íchi kuáꞌa̱n‑ya̱. Te jínu ɨɨn cha̱a súchí ni ̱ chaa̱‑de. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Cha̱a va̱ꞌa kúu‑ní Maestro. Ndasa sáꞌa‑ná te niꞌi ̱n táꞌu̱‑ná kuchaku̱‑ná nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑de. 18 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱ cháa va̱ꞌa jíín‑rí. Tú ni ɨɨn cha̱a va̱ꞌa íó chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Dios. 19 A jiní‑ro̱ túꞌun ni ̱ táꞌú tíñu‑ya̱ núu̱‑ro̱: Ma̱ kúsɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró, ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi, ma̱ sákuíꞌná‑ró, ma̱ káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun túꞌún, ma̱ kuánchaa̱‑ro̱ ndátíñu táꞌan‑ró; kuandatu̱ nuu̱ táa̱‑ro̱ núu̱ náa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 20 Te máá‑de, ni ̱  





kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ta̱ká tiñu yáꞌa a ni ̱ skíkuu‑ná onde̱ ná lúlí‑ná, Maestro, áchí‑de. 21 Yúan‑na te ni ̱ ndakoto Jesús nuu̱‑dé. Te ni ̱ kumani ̱‑yá jíín‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn‑na̱ tiñu kúmani ̱ sáꞌa‑ró núsáá. Kuáꞌán, te xi ̱kó ndɨ ́ꞌɨ‑ró já ñáva̱ꞌa‑ró, te kua̱ꞌa‑ró núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. Te onde̱ andɨ ́vɨ ́ kóo yaji ̱‑ro̱. Yúan‑na te kii‑ró, kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱ kiꞌo̱n, te kua̱ndéé iní‑ro̱ jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ ro̱, áchí‑ya̱. 22 Te máá cháa súchí‑ún, ni ̱ kuxíí iní‑de ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑de. Chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ndátíñu ñáva̱ꞌa‑de. 23 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ ndakoto‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ xíin‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Xaa̱n úꞌu̱ kɨ ̱vɨ ɨɨn cha̱a kúká iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. 24 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, kánaa iní‑de kájini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱‑ún. Ko ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús jíín‑de: Hijo, cha̱a ja̱ xáa̱n káchiñúꞌún‑de xu̱ꞌún, xaa̱n úꞌu̱ kɨ ̱vɨ‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 25 Yachi ̱‑ga̱ ja̱ꞌa ɨɨn camello yau̱ yikɨ tɨ ́kuɨ ́, vásá ɨ ́ɨn cha̱a ku̱ ká kɨ ́vɨ‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. 26 Te máá‑de, víꞌí‑gá kánaa iní‑de, kájani ini ̱‑de: Ndé cha̱a ka̱ku núsáá. 27 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ ndakoto‑ya̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Jíín cháa ma̱ kúu kutɨ, ko tú súan kúu jíín Dios. Chi ta̱ká‑ni tiñu ndɨꞌɨ‑ni kúu sáꞌa Dios, áchí‑ya̱. 28 Yúan‑na te Pedro, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Náá, ni ̱ ka̱skéndo̱o‑ná ta̱ká ndatíñu‑ná. Te ni ̱ kandiki ̱n‑ná níí va̱i‑yó, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn cha̱a ni ̱ skéndo̱o‑de veꞌe‑de, xí ñaní‑de, xí kuáꞌa‑de, xí táa̱‑de, xí  

















71

Marcos 10

náa̱‑de, xí ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, xí séꞌe‑de, xí táꞌu̱‑dé, ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱ jíín sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa káꞌa̱n‑ri ̱, 30 te naniꞌi ̱n‑dé ɨɨn ciento vuelta vina kúu veꞌe, kúu ñani ̱, kúu kua̱ꞌa, kúu náa̱, kúu se̱ꞌe, kúu taꞌu̱. Ko chindiki ̱n‑i‑de. Ko onde̱ ɨnga̱ vida chaa̱, yúan‑na te kuchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni. 31 Te kuaꞌa̱ cháa kúnúú, nduu‑de sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Te cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, ndunúú‑de, áchí‑ya̱.  



Ja̱ ní kaꞌa̱n tuku‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

32 Te

káꞌi ̱in‑de ichi ní ka̱kaa‑de kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Jerusalén. Te Jesús, yóxnúú‑yá nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de kájini so̱ꞌo‑de. Te ña̱yɨvɨ káindiki ̱n‑ya̱‑ún káyu̱ꞌú‑i. Yúan‑na te ni ̱ kana sɨ ́ɨn tuku‑ya̱ xiní ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a‑ún. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑yá nuu̱‑dé ta̱ká tu̱ꞌun kii sɨkɨ‑̱ yá: 33 Ná kuní‑ro̱: Kaa‑yó kíꞌi ̱n‑yo̱ ñúu̱ Jerusalén. Te yúan natu̱u máá Séꞌe cha̱a nuu̱ táká sutu̱ ñáꞌnu, jíín núu̱ cháa káchaa tutu̱. Te ndonda‑de sɨkɨ‑̱ yá kuu̱‑ya̱. Te nachiꞌi‑de‑ya̱ ndáꞌa cháa sɨ ́ɨn nación. 34 Te cha̱a‑ún, sákátá‑de nuu̱‑yá. Te kua̱ꞌa‑de taꞌu̱‑yá. Te tɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te kaꞌni‑dé‑ya̱. Ko nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱, áchí‑ya̱.  



Favor jikán Jacobo jíín Juan nuu̱‑yá 35 Yúan‑na

te Jacobo jíín Juan, se̱ꞌe Zebedeo, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, kákuni ̱‑ná ja̱ sáꞌa‑ní ɨɨn ja̱ kakán‑ná nuu̱‑ní, áchí‑de. 36 Te máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndasa kákuni ̱‑ro̱ já sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró, áchí‑ya̱. 37 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Kua̱ꞌa‑ní xiin‑ní kuxiu̱ kú‑ná jíín‑ní, ɨɨn‑ná ichi ndáváꞌa‑ní, te ɨnga̱‑ná ichi ndávésé‑ní, kɨvɨ ̱ ndúñáꞌnu‑ní,  



áchí‑de. 38 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Tú kájini ̱‑ro̱ na̱ún kúu ja̱ kájika̱n‑ro̱. Á kuu ndoꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ rí, xí kúu kuanducha‑ro núu̱ ní janducha‑rí, áchí‑ya̱. 39 Te máá‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Kuu sáꞌa‑ná, áchí‑de. Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱, ja̱ ndóꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ rí, te nuu̱ ní janducha‑rí, kuanducha‑ro, 40 ko ja̱ kúxiu̱ kú‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱ jíín íchi ndávésé‑rí, nasu̱ máá‑rí táꞌú tíñu ja̱ kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ íó tu̱ꞌa ja̱ kúu ɨɨn cha̱a, te cha̱a‑ún niꞌi ̱n, áchí‑ya̱. 41 Te uxi ̱‑ga̱ cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑de nuu̱ Jacobo jíín núu̱ Juan. 42 Te Jesús, ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kájini ̱‑ro̱ já táká cha̱a kájito‑de nátu̱ꞌun cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱ ñáyɨvɨ, te kátáꞌú téyíí‑de tiñu nuu̱‑í. Te ja̱ kákuñáꞌnu sɨkɨ ̱ máá‑de, suni kátɨ ̱ɨn ni ̱ꞌin so̱ꞌo‑de. 43 Ko sɨkɨ ̱ róó jínáꞌan‑ró, na̱ tú súan koo: Chi ̱ nú ndé róó kuní kuñáꞌnu nuu̱ táꞌan‑ró, te róó kúu ja̱ kuátíñu nuu̱ táꞌan‑ró. 44 Te nú ndé róó kuní kunúú, yu̱á n ndúu mozo nuu̱ táká‑ro̱. 45 Chi ̱ máá Séꞌe cha̱a na̱ tú va̱i‑ya̱ já kuátíñu ña̱yɨvɨ núu̱‑yá, chi ̱ sua játíñu‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ te kua̱ꞌa‑ya̱ máá‑yá kuu̱‑ya̱ já nákuaan‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, áchí‑ya̱.  















Bartimeo, cha̱a kuáá

46 Yúan‑na

te ni ̱ ja̱koyo‑ya̱ ñúu̱ Jericó. Te yúan ni ̱ ndenda‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ xáa̱n. Te Bartimeo cha̱a kuáá, se̱ꞌe Timeo, kánchaa̱‑de yuꞌíchi, jikán‑de caridad. 47 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de ja̱ Jesús ñuu̱ Nazaret kúu‑ya̱. Te ni ̱ kejáꞌá‑de kána  

72

Marcos 10​, ​11 kóꞌó‑de: Jesús, Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, áchí‑de. 48 Te kuaꞌa̱‑í, ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n‑í nuu̱‑dé, ja̱ ná kasú‑de yuꞌu‑dé. Ko máá‑de, víꞌí‑gá ni ̱ kana kóꞌó‑de: Táta̱ Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá vii ̱, áchí‑de. 49 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ jukuiñi ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kana xini ̱‑dé ná kíi‑de, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱kana‑i cha̱a kuáá‑ún: Ma̱ ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. Ndukuiñi ̱ ná chóꞌo̱, chi ̱ kána‑ya̱ róó, áchí‑i jíín cháa‑ún. 50 Yúan‑na te máá cháa‑ún, ni ̱ skána‑de tɨka̱chí‑de. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ Jesús. 51 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró kuní‑ro̱, áchí‑ya̱. Te cha̱a kuáá‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, ja̱ ná ndúndiji ̱n nduchi‑ná kuní‑ná, áchí‑de. 52 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán núsáá. Ja̱ kándíja‑ró ní nama róó, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ndundiji ̱n‑ni nduchi‑dé. Te ni ̱ ndiki ̱n‑de Jesús kuaꞌa̱n‑de ichi‑ún jíín‑yá.  









Ja̱ ní kɨ ̱vɨ Jesús ñuu̱ Jerusalén

11

Te ni ̱ ka̱kuyani‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén, ñuu̱ Betfagé, jíín ñúu̱ Betania, chi ̱i yuku Olivos. Te ni ̱ tájí‑yá uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá kuaꞌa̱n‑de. 2 Te káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán ñuu̱ kánchaa̱ nuu̱‑ro̱ jián. Te nuu̱ kɨ ́vɨ‑ni‑ró yúan, te niꞌi ̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn burro núꞌni ̱‑tɨ ̱, ja̱ ní ɨɨn cha̱a té koso‑gá‑de‑tɨ ̱. Te ndájí‑ró‑tɨ ́, te kii‑ró jíín‑tɨ ́. 3 Te nú ndé cha̱a káꞌa̱n jíín‑ró: Naja̱ sáꞌa‑ró súan, achi ̱‑de. Te kachi ̱‑ro̱ kúni‑de: Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jínu ñúꞌún‑yá‑tɨ ̱, achi ̱‑ro̱. Yúan‑na te tájí‑ni‑de‑tɨ ̱ kíi‑ró jíín‑tɨ ́, áchí‑ya̱ jíín‑de. 4 Te ni ̱ kajaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé burro‑ún núꞌni ̱‑tɨ ̱  





yúxéꞌé íchi yatá kéꞌe, nuu̱ náketáꞌan uu̱ ichi. Te ni ̱ ka̱ndájí‑de‑tɨ ̱. 5 Te sava ja̱ káꞌi ̱in yúan, ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Na̱ún kásáꞌa‑ró sá burro jia̱n kándájí‑ró, áchí. 6 Yúan‑na te máá‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑ún, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Jesús tiñu nuu̱‑dé. Te vásá ní ka̱sía̱‑ún‑de va̱i‑de. 7 Te ni ̱ chaa̱‑de jíín burro‑ún nuu̱ Jesús. Te ni ̱ ka̱xndée‑de tɨka̱chí‑de sɨkɨ‑̱ tɨ ́. Te ni ̱ jukoso̱‑yá‑tɨ ̱. 8 Te kuaꞌa̱‑dé, ni ̱ kajaki ̱n‑de tɨka̱chí‑de ini ̱ ichi, te sava‑ga̱‑de, ni ̱ kajaꞌnu̱‑de numa yúnu. Te ni ̱ kajaki ̱n‑de ini ̱ ichi‑ún. 9 Te ña̱y ɨvɨ kájaꞌa̱n ichi núu̱‑yá, jíín ñáyɨvɨ kándiki ̱n ichi yatá‑yá, kákaꞌa̱n jaa‑i: Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ya̱. Ná nákana jaa‑yó‑yá, chi ̱ ndíso‑ya̱ tíñu máá Tatá Dios. 10 Te kákusɨɨ ̱ iní‑yo̱, chi ̱ táa̱‑yo̱ David, a yani táꞌú‑de tiñu nuu̱‑yo̱. Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́, áchí‑i. 11 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, jíín iní ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ núu̱ táká ndatíñu íin nɨ ́ɨ ́ yúan. Te nuu̱ ní ini, te ni ̱ kenda‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Betania jíín máá uxí uu̱‑de.  













12 Te

Tu̱ꞌun mérkexe̱

kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ ka̱kenda‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ iní ñuu̱ Betania. Te ni ̱ chaa̱ so̱ko chi ̱i‑ya̱. 13 Te onde̱ jíká ní jini ̱‑ya̱ ɨ ́ɨn mérkexe̱ ja̱ íó numa ndáꞌa. Te ni ̱ kandita‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱, jáni ini ̱‑ya̱ já níꞌi ̱n‑yá ja̱ kée‑yá núú. Te nuu̱ ní jaa̱‑ya̱ núu̱ mérkexe̱‑ún, tú kutɨ na̱ún ní níꞌi ̱n‑yá, chi ̱ máá núma‑ní íó. Chi ̱ nasu̱ kɨvɨ ́ kúun ndeꞌe̱ kúu. 14 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ni ɨɨn tuká na̱ún kée kútɨ ndéꞌe̱ xiní‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑ya̱ jíín mérkexe̱‑ún. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱.  



73

15 Te

Marcos 11​, ​12 Ja̱ ní sándoo‑ya̱ véꞌe ii ̱

ni ̱ ja̱koyo‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ ñáyɨvɨ kájaan káxi ̱kó íin‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún kájaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ skuíó káni‑ya̱ mesa cha̱a káxndái xu̱ꞌún, jíín silla cha̱a káxi ̱kó paloma. 16 Te tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ꞌa ni ɨɨn‑i jíín kɨ ́yi ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún. 17 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í: Á tú yóso núu̱ tutú ja̱ véꞌe‑ri ̱, veꞌe nuu̱ kájika̱n taꞌu̱ táká ña̱yɨvɨ nání. Ko máá‑ró, a ni ̱ ka̱nasáꞌa‑ró yaú kava ñákui ̱ꞌná, áchí‑ya̱. 18 Te cha̱a káchaa tutu̱ jíín sutú ñáꞌnu, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun‑ún. Te kándúkú‑de modo ndasa kaꞌni‑dé‑ya̱. Ko káyu̱ꞌú‑de‑ya̱, chi ta̱ká ña̱yɨvɨ kánaa iní‑i kájini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ya̱. 19 Te nuu̱ kuáꞌini, te ni ̱ kenda Jesús ini ̱ ñuu̱‑ún, kuaꞌa̱n‑ya̱.

ini ̱‑ro̱ núu̱ ndé ɨɨn cha̱a jíto uꞌu̱ róó, náva̱ꞌa máá Táa̱‑ro̱ kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́, suni kuña káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ kuáchi‑ró. 26 Chi ̱ nú tú kuña káꞌnu ini ̱‑ro̱, suni súan máá Táa̱‑ro̱ kánchaa̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́, ma̱ kúña káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ kuáchi‑ró, áchí‑ya̱.  









20 Te

Ja̱ ní ichi ̱ mérkexe̱

ja̱ñáꞌa̱n ɨnga̱ kɨvɨ ̱, ni ̱ kana̱ja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kajini ̱‑ya̱ mérkexe̱‑ún ja̱ á ni ̱ ichi ̱ onde̱ yoꞌo. 21 Yúan‑na te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱ Pedro. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, nde̱ꞌé‑ní mérkexe̱‑ún ja̱ ní kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ní jíín. Te vina a ni ̱ ichi ̱ ii ̱, áchí‑de. 22 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kandíja nuu̱ Dios, 23 chi ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ndé cha̱a kaꞌa̱n‑de jíín yúku yáꞌa: Kuxio, te jungo̱o‑ró ondé nuu̱ mar, te nú tú kani sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑de, chi ̱ sua kándíja‑de ja̱ súan kuu ja̱ ní kaꞌa̱n‑de‑ún, te ja̱ ní jika̱n‑de‑ún, niꞌi ̱n‑dé. 24 Ja̱ yúán káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ta̱ká ja̱ jikán‑ro̱, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jíín, te ná kándíja‑ró já níꞌi ̱n‑ro̱, te niꞌi ̱n‑ro̱. 25 Te nú kájika̱n taꞌu̱‑ro̱, te kuña káꞌnu  









27 Te

Sɨkɨ ̱ tíñu ndíso Jesús

ni ̱ naja̱koyo tuku‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. Te jíka kuu‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te sutu̱ ñáꞌnu, jíín cháa káchaa tutu̱, jíín cháa ni ̱ ka̱yii, ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱‑yá. 28 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ró tíñu yáꞌa. Te ndéja̱ ní kaꞌa̱n jíín‑ró sáꞌa‑ró tíñu yáꞌa, áchí‑de. 29 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ná kaká tu̱ꞌún‑rí róó ɨɨn tu̱ꞌun, te kachi ̱‑ro̱ núu̱‑rí. Yúan‑na te ná kachí‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ri ̱ tiñu yáꞌa. 30 Ja̱ ní skuánducha Juan sáá, á onde̱ andɨ ́vɨ ́ ní kii tu̱ꞌun, xí cháa ni ̱ táꞌú tíñu. Kastu̱ꞌún, áchí‑ya̱. 31 Yúan‑na te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún máá‑de: Nú kaꞌa̱n‑yo̱: Ja̱ ondé andɨ ́vɨ ́. Te kachi ̱‑de kuni‑yó: Naja̱ tú ní kákandíja‑ró núu̱‑dé núsáá. 32 Te nú kaꞌa̱n‑yo̱ já cháa ni ̱ táꞌú tíñu. Te káyu̱ꞌú‑yo̱ ñáyɨvɨ, chi ̱ ndivii‑í kájani ndaa̱ ini ̱‑i ja̱ cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu Juan, áchí‑de jíín táꞌan‑de. 33 Ja̱ yúán ní kakaꞌa̱n‑de: Tú kájini ̱‑ri ̱, áchí‑de jíín Jesús. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Suni ruu̱, tú kachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ri ̱ tiñu yáꞌa núsáá, áchí‑ya̱ jíín‑de.  











Cha̱a kásátiñu nuu̱ itú uva

12

Te ni ̱ kejáꞌá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá jíín‑de jínáꞌan‑de: Ɨɨn cha̱a, ni ̱ nachuꞌun‑de ɨɨn itu̱ uva. Te ni ̱ jasu̱‑de ja̱kú. Te ni ̱ jacha‑de ɨɨn yau̱ nuu̱ kaxín‑de. Te ni ̱ ndukani‑de

74

Marcos 12 ɨɨn torre. Te ni ̱ xndóo‑de nuu̱ cháa kásátiñu jíín. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n jíká‑de. 2 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ te ni ̱ tájí‑de ɨɨn mozo‑de va̱i nuu̱ já kásátiñu jíín uva‑ún, ja̱ vái nakiꞌin‑de ndeꞌe̱ itú uva nuu̱ já ní ka̱sátiñu‑ún. 3 Ko máá‑ún, ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún mozo‑de. Te ni ̱ ka̱stují‑dé. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑ún‑de. kua̱noꞌon sáni‑ni‑de. 4 Te máá jítoꞌo̱, ni ̱ na̱tájí tuku‑de ɨnga̱ mozo‑de va̱i nuu̱ já kásátiñu‑ún. Te ni ̱ ka̱stují‑ún xiní mozo‑de. Te ni ̱ ka̱sákátá nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑ún‑de kua̱noꞌon‑dé. 5 Te máá jítoꞌo̱ uva, ni ̱ na̱tájí tuku‑de ɨnga̱ cha̱a va̱i. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ún‑de jíín kuáꞌa̱‑gá‑de. Te sava‑de ni ̱ ka̱stují. Te sava‑de ni ̱ ka̱jaꞌni. 6 Ko máá jítoꞌo̱, íó ɨɨn se̱ꞌe‑de ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑de. Te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ ni ̱ tájí‑de se̱ꞌe‑de va̱i nuu̱ cháa kásátiñu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ná kóo jíñúꞌún yúán núu̱ séꞌe‑ri ̱, áchí‑de. 7 Ko máá já kásátiñu‑ún, ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún: Cha̱a yáꞌa xíin táꞌu̱. Ná chóꞌo̱, ná káꞌni‑yo‑dé, te ná ndóo taꞌu̱‑dé kuu‑yó, áchí. 8 Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún séꞌe‑de. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ún‑i. Te ni ̱ ka̱skána ndɨ ̱yi‑ún yatá itú uva. 9 Ndasa sáꞌa jitoꞌo̱ itu̱ uva‑ún núsáá. Chaa̱‑de, te xnáa‑dé ja̱ ní ka̱sátiñu‑ún. Te kua̱ꞌa‑de itu̱ uva‑ún nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a, áchí‑ya̱. 10 Ni tutu̱ ii ̱ yáꞌa té kaꞌu‑ga̱‑ro̱ náún. Yuu̱ já ní ka̱skéꞌichi ̱ cha̱a káchutáꞌan, ya̱ꞌá kúu máá yúu̱ ndíso fuerza jiki ̱. 11 Máá Tatá Dios, ni ̱ sáꞌa‑ya̱ súan. Te kánaa iní‑yo̱ ndéꞌé‑yó tíñu yáꞌa, áchí‑ya̱ jíín‑de. 12 Te kándúkú‑de modo tɨɨn‑de‑ya̱. Chi ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ sɨkɨ ́ máá‑de kúu tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱‑ún. Ko ni ̱ kayu̱ꞌú‑de ni ̱ ka̱jito‑de ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ ka̱xndóo‑de‑ya̱, te kájaꞌa̱n‑de.  













ni ̱ ka̱tájí‑de sava cha̱a fariseo jíín cha̱a herodiano kájaꞌa̱n‑de nuu̱‑yá, náva̱ꞌa tɨɨn yátá‑de‑ya̱ jíín yakú tu̱ꞌun. 14 Te ni ̱ cha̱koyo‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, kájini ̱‑ná ja̱ káꞌa̱n ndaa̱‑ní. Te tú yúꞌú‑ní jito‑ní ni ɨɨn cha̱a, chi ̱ tú ndéꞌé‑ní ndasa jíto ta̱ká cha̱a, chi ̱ sua stáꞌa̱n ndaa̱‑ní ichi Dios. Á kuu kua̱ꞌa‑yó xúꞌún yóo̱ nuu̱ César, xí túu. Á kua̱ꞌa‑yó, xí ma̱ kuáꞌa‑yó, áchí‑de jíín‑yá. 15 Yúan‑na te máá‑yá, a ni ̱ juku̱ꞌun ini ̱‑ya̱ já xndáꞌú‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kájito nchaa̱‑ro̱ rúu̱. Kua̱ꞌa xu̱ꞌún jián ná kíi nde̱ꞌé‑rí, áchí‑ya̱. 16 Te máá‑de, ni ̱ kaja̱ꞌa‑de xu̱ꞌún‑ún nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a ncháá nuu̱ yáꞌa, jíín túꞌun yóso yáꞌa, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: César kúu, áchí‑de. 17 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kua̱ꞌa ja̱ xíin César nuu̱ César, te ja̱ xíin Dios nuu̱ Dios, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱naa xáa̱n iní‑de ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱.  















Sɨkɨ ̱ xúꞌún yóo̱

13 Te

Sɨkɨ ̱ já náchaku̱ ndɨ ̱yi

18 Yúan‑na

te ni ̱ cha̱koyo cha̱a saduceo nuu̱‑yá. Te cha̱a‑ún, kákaꞌa̱n‑de ja̱ tú nachaku̱ kutɨ ndɨ ́yi. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: 19 Maestro. Moisés, ni ̱ chaa‑de tutu̱ ni ̱ ndo̱o jíín‑yó, nú ñani ̱ ɨɨn cha̱a kuu̱‑de, te ndo̱o ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, te nú tú se̱ꞌe‑de ní íó, te ñani ̱‑de nakiꞌin ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, te nandaki ̱n‑de tata̱ ñani ̱‑de, áchí tutu̱‑ún. 20 Te ni ̱ kaꞌi ̱o usia̱ ñani ̱. Te cha̱a núú, ni ̱ ta̱ndaꞌa‑dé. Yúan‑na te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te tú ní xndóo‑de tata̱‑de. 21 Te cha̱a uu̱, ni ̱ nakiꞌin‑de‑ña.  





75

Marcos 12

Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te ni cha̱a‑ún, tú ní xndóo‑de tata̱‑de. Te cha̱a uni ̱, suni súan. 22 Te ndɨ ́ꞌusiá‑de, ni ̱ kancha̱ka‑de‑ña. Te tú ni ɨɨn‑de ní xndóo‑de tata̱. Te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te ni ̱ jiꞌi ̱ máá ñáꞌan‑ún. 23 Núsáá te kɨvɨ ̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, ja̱ náchaku̱ máá ñaní jínáꞌan‑de, te ndé ɨɨn‑de kuu‑ña ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, chi ̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de, ni ̱ kancha̱ka‑de‑ña, áchí‑de jíín‑yá. 24 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín tutú ii ̱, ni jíín fuerza Dios. Yu̱án ní ka̱stɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun. 25 Chi ̱ kɨvɨ ̱ náchaku̱‑ de ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, ni tuká ta̱ndaꞌa kútɨ‑dé, ni ma̱ náta̱ndaꞌa máá‑ña. Chi ̱ nduu‑de nátu̱ꞌun ndajáꞌa̱ káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́. 26 Te sɨkɨ ̱ ndɨ ́yi ja̱ náchaku̱, á té kaꞌu‑ga̱‑ro̱ tutú Moisés, ndasa ni ̱ kaꞌa̱n Dios jíín‑de ma̱ꞌñú yukú: Máá‑rí kúu Dios Abraham, Dios Isaac, Dios Jacob, áchí‑ya̱ jíín Moisés. 27 Ko nasu̱ Dios cha̱a ni ̱ kajiꞌi ̱ kúu‑ya̱, chi ̱ sua Dios cha̱a káichaku̱ kúu‑ya̱. Xaa̱n kástɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun núsáá, áchí‑ya̱ jíín‑de.  











Tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú xáa̱n‑gá

28 Te

ɨɨn cha̱a cháa tutu̱ ni ̱ jini so̱ꞌo‑de kástátáꞌan‑de, ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ váꞌa ni ̱ nachísó‑yá tu̱ꞌun nuu̱‑dé. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Ndé tu̱ꞌun kánúú xáa̱n‑gá nuu̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ táꞌú‑yá tiñu sáá, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun kánúú xáa̱n‑gá nuu̱ táká‑ga̱: Kuni so̱ꞌo Israel, máá Tatá‑yo̱ Dios, máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ íó. 30 Núsáá te kumani ̱‑ro̱ jíín máá Tatá‑ro̱ Dios onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱, jíín nɨ ́ɨ ́ núu̱ jiní tuní‑ro̱, jíín nɨ ́ɨ ́ fuerza‑ro̱. Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú  



xáa̱n‑gá. 31 Te tu̱ꞌun uu̱ kúu suni nátu̱ꞌun ɨnga̱‑ún: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró. Tuká ɨnga̱ tu̱ꞌun táꞌú tíñu kánúú‑ga̱ íó, chi ya̱ꞌá‑na̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 32 Yúan‑na te cha̱a cháa tutu̱, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ja̱ndáa̱ Maestro, va̱ꞌa káꞌa̱n‑ní, chi ̱ Dios ɨɨn‑ni‑ya̱ íó, te tuká ɨnga̱ Dios íó. 33 Te kumani ̱‑yo̱ jíín‑yá onde̱ jíín iní jíín añú‑yo̱, jíín nɨ ́ɨ ́ núu̱ jiní tuní‑yo̱, jíín nɨ ́ɨ ́ fuerza‑yo̱, te kundáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ máá‑yó, kánúú xáa̱n‑gá ya̱ꞌá vásá já káꞌmu‑yó kɨ ́tɨ jíín táká kɨtɨ káꞌni‑yo núu̱‑yá, áchí‑de jíín‑yá. 34 Yúan‑na te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ váꞌa xaa̱n ní xndíó káni‑de tu̱ꞌun. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: A yani kuu kɨ ̱vɨ‑ró ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. Te ni ɨɨn‑de, tuká ní chúndéé iní‑de kaka̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱:  







35 Te

Sɨkɨ ̱ Séꞌe David

ni ̱ stáꞌa̱n Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Naja̱ kákaꞌa̱n cha̱a káchaa tutu̱ ja̱ Cristo kúu Se̱ꞌe David. 36 Chi ̱ suni máá David, ni ̱ kaꞌa̱n‑de ni ̱ sáꞌa Espíritu Santo jíín‑de: Máá Tatá Dios ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Jítoꞌo̱‑ri ̱: Nungo̱o‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱, te ná chúkú‑rí cha̱a kájito uꞌu̱ róó, kuu‑de teyu̱ kuxndíi jaꞌa̱‑ro̱, áchí Dios. Achí David. 37 Chi ̱ suni máá David, Jitoꞌo̱, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te ndasa kuu máá‑yá se̱ꞌe‑de núsáá, áchí‑ya̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ndáꞌú, ni ̱ kaꞌi ̱o ini ̱ ni ̱ kaꞌi ̱o añú‑i ni ̱ ka̱jini náꞌín‑i ja̱ káꞌa̱n‑ya̱.  



Sɨkɨ ̱ já ní kana jíín‑yá nuu̱‑í

38 Te

ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Koto‑ró máá‑ró núu̱ cháa káchaa tutu̱. Chi ̱ kákuni ̱‑de

76

Marcos 12​, ​13 kaka‑de jíín súꞌnu̱ káni. Te kákuni ̱‑de ja̱ káꞌa̱n sa̱ꞌán‑yo̱ jíín‑de nu̱yáꞌu. 39 Te silla onde̱ xini ̱ mesa ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, jíín silla xini ̱ mesa nuu̱ íó xíni kákuni ̱‑de. 40 Te cha̱a yáꞌa kákókó‑de veꞌe ñaꞌan kéndo̱o ndáꞌú, te kásáꞌa‑de ja̱ túu kua̱chi‑de, yu̱án kájika̱n taꞌu̱ náꞌán‑de. Cha̱a yáꞌa víꞌí‑gá taꞌnu̱ ndatu̱‑de, áchí‑ya̱.  



Ja̱ ní soko̱ ñáꞌan viuda xu̱ꞌún

41 Te

kánchaa̱ Jesús ichi núu̱ janú nuu̱ kásoko̱‑í xu̱ꞌún. Te ndéꞌé‑yá ndasa káchuꞌun kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ xúꞌún iní janu̱‑ún. Te kuaꞌa̱ cháa kúká, ni ̱ ka̱chuꞌun téyíí‑de. 42 Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ñaꞌan ní kendo̱o ndáꞌú. Te ni ̱ chindee‑ña úu̱ xu̱ꞌún yɨ ́kɨ ́ náa, ja̱ kúu ɨɨn centavo. 43 Yúan‑na te ni ̱ kana‑ya̱ xiní cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ñáꞌan ní kendo̱o ndáꞌú yáꞌa, ni ̱ chuꞌun‑ga̱‑ña vásá táká ña̱yɨvɨ ní ka̱chuꞌun ini ̱ janu̱‑ún. 44 Chi ta̱ká‑i, ni ̱ ka̱chuꞌun‑i ja̱ ní ndendoso sɨkɨ‑́ í. Ko ñaꞌan yáꞌa, va̱sa kúndáꞌú‑ña, ko ni ̱ chuꞌun ndɨꞌɨ‑ña já ñáva̱ꞌa‑ña, onde̱ jíín táká ja̱ kúchaku̱‑ña, áchí‑ya̱ jíín‑de.  





Tuni ̱ nuu̱ kúyani nchaa̱ Jesús

13

Te ni ̱ ndenda‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te ɨɨn cha̱a skuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, nde̱ꞌé‑ní ná xaa̱n lúu yuu̱ te luu veꞌe íó, áchí‑de. 2 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á ndéꞌé‑ró núu̱ táká veꞌe náꞌnu yáꞌa. Ma̱ kútáꞌan‑ga̱ ni ɨɨn yuu̱, chi ̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ te ndɨꞌɨ ndua̱, áchí‑ya̱. 3 Te ni ̱ jungo̱o ‑ya̱ ondé yuku Olivos, ichi núu̱ véꞌe ii ̱. Te Pedro, Jacobo, Juan, jíín Andrés, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún sɨ ́ɨn‑de‑ya̱: 4 Kastu̱ꞌún‑ní  





nuu̱‑ná. Ndé kɨvɨ ̱ kóo ta̱ká tiñu yáꞌa. Te na̱ún tuni ̱ koo nuu̱ kúyani chaa̱ ta̱ká tiñu yáꞌa, áchí‑de. 5 Te Jesús, ni ̱ kejáꞌá‑yá káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Koto‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa tú xndáꞌú ni ɨɨn‑de róó. 6 Chi ̱ kikoyo kuaꞌa̱ cháa kiꞌin núu‑de sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te kaꞌa̱n‑de: Máá‑rí kúu Cristo, achi ̱‑de. Te xndáꞌú‑de kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ. 7 Te nú ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró kákaꞌa̱n ja̱ íó guerra xí já kóo guerra, te ma̱ yúꞌú‑ro̱. Chi ̱ kánúú kóo súan. Ko té ji ̱nu‑ga̱ kɨvɨ ̱. 8 Chi ̱ ndonda nación sɨkɨ ̱ nación, te ñuu̱ sɨkɨ ̱ ñúu̱. Te yáꞌa yúan ta̱an, te nɨ ̱ꞌɨn, te koo tama̱, te nɨ ̱ꞌɨn ña̱yɨvɨ. Ya̱ꞌá kákuu tu̱ ndóꞌo kéjáꞌá núú.  







Tu̱ꞌun ndasa ndoꞌo ña̱yɨvɨ kákandíja 9 Te

koto‑ró máá‑ró, chi ̱ nastúu‑de róó nuu̱ junta. Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga xndóꞌo‑de róó. Te onde̱ nuu̱ gobernador jíín núu̱ rey kana‑de xini ̱‑ro̱ já sɨkɨ ́ rúu̱. Te kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun nuu̱‑dé. 10 Te jínu ñúꞌún já xnáꞌa̱n‑ga̱ kuicha̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. 11 Te nú kincha̱ka‑de róó, ja̱ nástúu‑de róó, ma̱ nákani tu̱ꞌa ini ̱‑ro̱ ndasa kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de. Chi ja̱ kuáꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱ hora jia̱n, yu̱án káꞌa̱n‑ro̱. Chi ̱ nasu̱ máá‑ró káꞌa̱n, chi ̱ Espíritu Santo kaꞌa̱n, áchí‑ya̱. 12 Te ñani ̱ jíín ñaní nastúu táꞌan ja̱ ná kúu̱. Te táa̱ jíín séꞌe, te se̱ꞌe‑ún ndonda sɨkɨ ̱ táa̱, te kaꞌni táꞌan. 13 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, koto uꞌu̱‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱. Ko cha̱a kundii ̱ ni ̱ꞌin onde̱ kɨvɨ ̱ jínu, cha̱a‑ún ka̱ku, áchí‑ya̱. 14 Ko nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já kácháꞌán te ni ̱ tucha̱ ta̱ká ndatíñu nuu̱ má kúu kutɨ kóo súan núú, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Daniel cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios (cha̱a káꞌu, ná júku̱ꞌun  









77

Marcos 13​, ​14

ini ̱‑de), yúan‑na te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñuu̱ Judea, ná kúnu‑i ki ̱ngoyo‑i onde̱ yuku. 15 Te cha̱a kándee xini ̱ véꞌe, ma̱ núu‑de ndɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe kiꞌin‑de ndatíñu‑de. 16 Te cha̱a kándee onde̱ rancho, ma̱ náxíó káva yátá‑de nákiꞌin‑de tɨka̱chí‑de ichi yatá‑dé. 17 Ko kɨvɨ‑̱ ún naka̱ ndáꞌú kuu ja̱ káñu̱ꞌun se̱ꞌe, jíín já káskáxin‑í. 18 Ná kakán taꞌu̱‑ro̱ núsáá, náva̱ꞌa tú kunu‑ró máá víko víjin kiꞌi ̱n‑ro̱. 19 Chi ̱ kɨvɨ‑̱ ún koo tu̱ ndóꞌo, ja̱ té tuká koo onde̱ kɨvɨ ̱ ní sáꞌa Dios ñu̱yɨ ́vɨ, te onde̱ vina, te ni ma̱ kóo‑ga̱. 20 Te nú máá Tatá Dios, tú ní náxndɨ ́yi‑ya̱ kɨvɨ‑́ ún núú, ni ɨɨn cha̱a ma̱ káku kutɨ‑dé núú. Ko ja̱ sɨkɨ ́ cháa ni ̱ naka̱ji‑ya̱, yu̱án ní na̱xndɨ ́yi‑ya̱ kɨvɨ‑́ ún.  











Tuni ̱ máá kɨvɨ ́ sándɨ ̱ꞌɨ ‑́ na̱

21 Núsáá

te nú ndé cha̱a káꞌa̱n jíín‑ró: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró kánchaa̱ Cristo, xí: Yúan nde̱ꞌé‑ró kánchaa̱‑ya̱, ma̱ kándíja‑ró já káꞌa̱n‑de. 22 Chi ̱ kenda Cristo xndáꞌú, jíín cháa kani tu̱ꞌun túꞌún. Te sáꞌa‑de tuni ̱ tiñu ñáꞌnu xaa̱n, náva̱ꞌa xndáꞌú‑de onde̱ cha̱a ni ̱ naka̱ji‑ya̱, te nú ná kúu sáꞌa‑de. 23 Koto‑ró máá‑ró, chi ̱ a ni ̱ kachi ̱ ndɨꞌɨ‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 24 Te kɨvɨ ̱ ndɨ ́ꞌɨ koo tu̱ ndóꞌo‑ún, kutúún ndika̱ndii, te yoo̱ ma̱ ndíi‑gá. 25 Te tiñu̱ú xíní, jungoyo‑tɨ ̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ kíi‑tɨ ̱. Te ta̱ká fuerza andɨ ́vɨ ́, ndɨꞌɨ kaꞌya. 26 Yúan‑na te kuni ̱ ña̱yɨvɨ núu̱ máá Séꞌe cha̱a kii‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ núu̱ vikó nu̱ꞌún jíín kuáꞌa̱ fuerza ja̱ ndúñáꞌnu‑ya̱. 27 Yúan‑na te tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá ki ̱ngoyo. Te nastútú‑yá ña̱yɨvɨ ní naka̱ji‑ya̱ ndɨ ́kúu̱ n lado ñu̱yɨ ́vɨ, onde̱ nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ ñuꞌun, te onde̱ nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ andɨ ́vɨ ́. 28 Vina te  













skuáꞌa‑ró ndasa sáꞌa yunu mérkexe̱. Nú a ni ̱ nduyúcha núma, te ni ̱ na̱jaa ndaꞌa, te a kájini ̱‑ro̱ já á ni ̱ kuyani viko sáú. 29 Suni súan róó, nú a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ kuákuu ta̱ká tiñu yáꞌa, te kuni ̱‑ro̱ já á yani jaa̱ kɨvɨ‑̱ ún. 30 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má náa ñáyɨvɨ yáꞌa, onde̱ ná skíkuu ta̱ká tiñu yáꞌa. 31 Andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ chi ̱ naa, ko tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ chi ma̱ náa.  





32 Ko

Sɨkɨ ̱ já kúndito‑i

kɨvɨ ̱ kóo‑ún, jíín hora, tú ni ɨɨn cha̱a jiní, ni ndajáꞌa̱ káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́, ni máá Séꞌe‑ya̱, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni máá Táa̱‑yo̱ Dios jiní‑ya̱. 33 Koto‑ró máá‑ró, te kundito‑ró, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱. Chi ̱ tú kájini ̱‑ro̱ na̱ kɨvɨ ̱ kóo. 34 Chi ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a kuaꞌa̱n jíká‑de. Te ni ̱ xndóo‑de veꞌe‑de. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun nuu̱ mozo‑de, ná tiñu sáꞌa ɨɨn ɨɨn‑de. Te cha̱a ndíto yuxéꞌé, ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑dé, ná kúndito‑de. 35 Núsáá te kundito‑ró, chi ̱ tú kájini ̱‑ro̱ na̱ hora nchaa̱ jitoꞌo̱ veꞌe‑ún, á aíni, á ñúú, á kána líꞌli, á ja̱ñáꞌa̱n. 36 Chi ̱ sánaa iní‑ro̱ te nchaa̱‑ni‑ya̱. Te niꞌi ̱n‑yá róó kákixi ̱‑ro̱. 37 Te ta̱ká tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró yáꞌa, suni káꞌa̱n‑ri ̱ jíín ndívii‑í jínáꞌan‑i. Kundito jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱.  









Ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan sɨkɨ ̱ Jesús

14

Te uu̱‑ga̱ kɨvɨ ̱ te vásá ní kuu Pascua jíín víko kóo sta̱tilá tú yíꞌi yujan íá. Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱ndúkú‑de modo ndasa xndáꞌú‑de‑ya̱ te tɨɨn‑de‑ya̱. Te kaꞌni‑dé‑ya̱ kákuni ̱‑de. 2 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu sáꞌa‑yó máá kɨvɨ ́ víko, chi ̱ nú súan te ndonda vaa̱ ña̱yɨvɨ, áchí‑de.  

78

Marcos 14 Jesús jíín ñáꞌan ndíso perfume

3 Te

kándee‑ya̱ ñúu̱ Betania, kánchaa̱‑ya̱ núu̱ mesa veꞌe Simón cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi. Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ñaꞌan, kándáꞌá‑ña ɨ ́ɨn tiyaꞌa̱ ñúꞌun perfume máá nían ita̱ nardo kúu. Te ncháá yaꞌu téyíí. Te ni ̱ táꞌú‑ña tíyaꞌa̱‑ún. Te ni ̱ chuꞌun‑ña xiní‑yá. 4 Te sava, ni ̱ kakiti ̱ ini ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Naja̱ náa perfume jia̱n. 5 Chi ̱ kuu kuya̱ꞌu víꞌí‑gá uni ̱ ciento peso, te kua̱ꞌa‑yó núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú núú, áchí. Te ni ̱ kakaꞌa̱n vaa̱ sɨkɨ‑̱ ñá. 6 Ko Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Sía̱‑ña. Naja̱ kástáꞌa̱n‑ro̱‑ñá. Tiñu va̱ꞌa sáꞌa‑ña jíín‑rí, áchí‑ya̱. 7 Chi ̱ nene̱ káxiu̱ kú ñáyɨvɨ ndáꞌú jíín‑ró. Te nú kákuni ̱‑ro̱ te kuu sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín‑i. Ko ruu̱, na̱ tú nene̱ kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. 8 Ya̱ꞌá‑ni ni ̱ kuu ni ̱ sáꞌa‑ña. Chi ̱ a ni ̱ chiꞌi tu̱ꞌa‑ña perfume yikɨ kúñu‑ri ̱ kɨvɨ ̱ yúji‑ri ̱. 9 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ nú ná kui ̱cha tu̱ꞌun va̱ꞌa yáꞌa, te tiñu ni ̱ sáꞌa‑ña yáꞌa, suni koo tu̱ꞌun náva̱ꞌa ná núku̱ꞌun ini ̱‑i‑ña, áchí‑ya̱. 10 Yúan‑na te Judas Iscariote, ɨɨn ja̱ uxí uu̱ yúan, kuaꞌa̱n‑de nuu̱ sutú ñáꞌnu ja̱ nástúu‑de‑ya̱. 11 Te súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo sutu̱‑ún. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní. Te ni ̱ ka̱keyuꞌu já kuáꞌa xu̱ꞌún núu̱‑dé. Te ná ndúkú‑de modo ndasa nastúu‑de‑ya̱.  















12 Te

Viko lélú Pascua

máá kɨvɨ ́ kéjáꞌá víko kóo sta̱tilá tú yíꞌi yujan íá, suni máá kɨvɨ ́ kásoko̱‑dé lélú Pascua, te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndénu̱ kuní‑ní ná kísátu̱ꞌa‑ná nuu̱ kée‑ní lélú Pascua, áchí‑de. 13 Te ni ̱ tájí‑yá uu̱ cha̱a káskuáꞌa  

jíín‑yá kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán onde̱ ñuu̱. Te yúan ketáꞌan‑ró jíín ɨ ́ɨn cha̱a ndíso ɨɨn kɨ ̱yi nducha. Te kundiki ̱n‑ro̱‑dé kiꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑de. 14 Te nuu̱ ndɨ ́vɨ‑de, yúan kaꞌa̱n‑ro̱ jíín máá jítoꞌo̱ veꞌe‑ún: Achí máá Maestro: Ndénu̱ íó ɨɨn veꞌe kua̱ꞌa núu‑ní nuu̱ kée‑ná lélú Pascua jíín cháa káskuáꞌa jíín‑ná, achi ̱‑ro̱. 15 Te máá‑de, ná stáꞌa̱n‑de ɨɨn cuarto káꞌnu onde̱ xini ̱ véꞌe nuu̱‑ro̱, yúan a íó tu̱ꞌa. Te yúan sátu̱ꞌa‑ró ndasa kuu‑yó, áchí‑ya̱ jíín‑de. 16 Te kájaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱‑ún. Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑de ndasa kuxíni‑de lélú Pascua. 17 Te ni ̱ ini. Te kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín máá uxí uu̱ cha̱a‑ún. 18 Te káxiu̱ kú‑de nuu̱ mesa káyee‑dé staa̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ɨ ́ɨn róó, ja̱ yée jíín‑rí, nastúu‑ró rúu̱, áchí‑ya̱. 19 Yúan‑na te ni ̱ ka̱kuxíí iní‑de. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún ná ɨɨn ná ɨɨn‑de‑ya̱: Ja̱ náá náún, ja̱ náá náún, káꞌa̱n ɨɨn‑de, káꞌa̱n ɨnga̱‑de. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn ja̱ uxí uu̱ ja̱ chíxíꞌú núu̱ kóꞌo̱ jíín‑rí kúu, áchí‑ya̱. 21 Chi ja̱ndáa̱ máá Séꞌe cha̱a kiꞌi ̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun yóso túꞌun‑ya̱ núu̱ tutú. Ko naka̱ ndáꞌú kúu cha̱a nastúu máá Séꞌe cha̱a. Va̱ꞌa‑ga̱ nú tú ní káku cha̱a‑ún núú, áchí‑ya̱. 22 Te káyee‑dé. Te ni ̱ kiꞌin Jesús staa̱. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kee jínáꞌan‑ró. Ya̱ꞌá kúu yikɨ kúñu‑ri ̱, áchí‑ya̱. 23 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ɨ ́ɨn taza. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé. Te ndɨꞌɨ‑de, ni ̱ ka̱jiꞌi‑de. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ya̱ꞌá kúu nɨñi ̱‑rí ja̱ sáꞌa contrato jáá. Te ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ  





















79

Marcos 14

kuáꞌa̱ te ni ̱ jatɨ. 25 Te ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ma̱ kóꞌo‑ga̱‑ri ̱ nducha ndéꞌe̱ uva, onde̱ kɨvɨ ̱ nákoꞌo‑ri ̱ ja̱ jáá iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. 26 Te ni ̱ ka̱jita‑ya̱ ɨ ́ɨn yaa̱ ii ̱. Te ni ̱ kenda‑ya̱ kájaꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku Olivos. 27 Yúan‑na te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndivii‑ro, nayu̱ꞌú‑ro̱ já sɨkɨ ́ rúu̱ akuáa vína. Chi ̱ a yóso núu̱ tutú: Stují‑rí cha̱a ndíto rɨɨ ̱, te máá rɨɨ́ ‑̱ ún, kuicha̱‑tɨ ̱, áchí. 28 Ko nuu̱ náchaku̱‑ri ̱, te xnaꞌa̱n‑ga̱ ruu̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Galilea vásá róó, áchí‑ya̱. 29 Ko Pedro, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Va̱sa ndivii‑dé ná náyu̱ꞌú‑de, ko náá chi ̱ túu, áchí‑de. 30 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ róó, akuáa vína, onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli uu̱ jínu, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu, áchí‑ya̱. 31 Ko máá‑de, téyíí ní kaꞌa̱n‑de: Va̱sa ná kúu̱‑ná jíín‑ní, ko ma̱ kasú‑ná yuꞌu‑ná ja̱ kúu níí, áchí‑de. Te suni súan ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨꞌɨ‑de.  













Jesús ini ̱ Jardín Getsemaní

32 Te

ni ̱ ja̱koyo‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ nání Getsemaní. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Yáꞌa‑ni jungo̱o‑ró nini ná kakán taꞌu̱‑rí, áchí‑ya̱. 33 Te ni ̱ jaka‑ya̱ Pedro jíín Jacobo jíín Juan kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te ni ̱ kejáꞌá‑yá yúꞌú‑ya̱, te ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Xaa̱n ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱, chi ̱ a yani kuu̱‑ri ̱. Yáꞌa kundatu‑ró, te kundito‑ró, áchí‑ya̱. 35 Te ni ̱ kanduu̱‑ya̱ ɨ ́ɨn tíꞌlí. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ yá nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá, te nú kuu ka̱ku‑ya̱ hora‑ún. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Abba, Táa̱. Ta̱ká tiñu kúu sáꞌa máá‑ní. Chaxio‑ní tu̱ ndóꞌo‑ná yáꞌa ná kíꞌi ̱n. Ko nasu̱ já kuní máá‑ná, chi  







ja̱ kuní máá‑ní ná kúu, áchí‑ya̱. 37 Te ni ̱ nchaa̱‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kákixi ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Pedro: Simón, kixí‑ro̱ náún. Á tú kánda‑ró kúndito‑ró va̱sté ɨ ́ɨn hora. 38 Kundito, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ kóto nchaa̱‑ún róó. Chi ̱ kuní ndija añú‑ro̱, ko yikɨ kúñu‑ró chi ̱ túu, áchí‑ya̱. 39 Te kuaꞌa̱n tuku‑ya̱. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Suni ɨɨn‑ni tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. 40 Te ni ̱ nchaa̱‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱ tuku‑ya̱‑dé kákixi ̱‑de, chi ̱ xaa̱n kájiꞌi ̱‑de numa̱ꞌná. Te tú kútuní ndasa xndíó káni‑de tu̱ꞌun nuu̱‑yá. 41 Te ni ̱ nchaa̱‑ya̱ vuelta uni ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kusu̱ te ndeta̱tú‑ro̱‑ná. A ni ̱ kuu. Vina te ni ̱ jaa̱ hora ja̱ máá Séꞌe cha̱a natu̱u‑ya̱ núu̱ ndáꞌa cháa káꞌi ̱o kua̱chi. 42 Nduko̱o, ná chóꞌo̱. Chi ja̱ nástúu ruu̱, a ni ̱ kuyani va̱i, áchí‑ya̱.  











43 Te

Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑de Jesús

súan káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ chaa̱‑ni Judas, ɨɨn ja̱ uxí uu̱‑ún. Te ɨɨn nuu já káchindéé táꞌan jíín‑de, jíín machete jíín yúnu vái koyo jíín‑de. Chi ̱ sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ jíín cháa ni ̱ ka̱yii, ni ̱ ka̱tájí cháa‑ún. 44 Te cha̱a ni ̱ nastúu‑ya̱‑ún, ni ̱ ja̱ꞌa‑de ɨɨn tuni ̱, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a tíyúꞌú‑rí‑ún, yu̱án kúu. Katɨɨn jínáꞌan‑ró, te kunchaka‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱ jíín, áchí‑de. 45 Yúan‑na te ni ̱ chaa̱‑de. Te ni ̱ kandita‑ni‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, Maestro, áchí‑de. Te ni ̱ tiyúꞌú‑de‑ya̱. 46 Te cha̱a va̱i koyo jíín Judas‑ún, ni ̱ ka̱katɨɨn‑de‑ya̱. 47 Te ɨɨn cha̱a kándii ̱ yúan, ni ̱ stáa‑de machete‑de. Te ni ̱ kachi‑de so̱ꞌo mozo máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de jínáꞌan‑de: Nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a  









80

Marcos 14 kuíꞌná vái koyo‑ró jíín machete jíín yúnu kátɨɨn‑ró rúu̱ náún. 49 Ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní ka̱ndee‑ri ̱ jíín‑ró iní ve̱ꞌe ii ̱, ni ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun, te tú ní kákatɨɨn‑ró rúu̱. Ko súan kásáꞌa‑ró náva̱ꞌa ná skíkuu tutu̱ ii ̱, áchí‑ya̱. 50 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱skéndo̱o‑de‑ya̱. Te ni ̱ ka̱jinu ndɨꞌɨ‑de kájaꞌa̱n‑de. 51 Te ɨɨn su̱chí, ndikín‑i‑ya̱ kuáꞌa̱n‑i jíín‑yá. Te ndíi‑i ɨɨn saꞌma kuítá, chi ̱ víchí lɨ ́ɨ‑í. Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑de‑i. 52 Ko máá‑i, ni ̱ xndóo‑i saꞌma kuítá‑ún. Te ni ̱ jinu víchí lɨ ́ɨ‑í kuaꞌa̱n‑i.  







Ja̱ ní kandii ̱ Jesús nuu̱ sutú ñáꞌnu‑ga̱ 53 Te

ni ̱ ka̱kinchaka‑de Jesús nuu̱ máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa ni ̱ ka̱yii jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱ndutútú‑de. 54 Te Pedro, jíká ndikín‑de‑ya̱ ondé ini ̱ yuxéꞌé máá sutú ñáꞌnu‑ga̱‑ún. Te ni ̱ jungo̱o‑de jíín cháa kájatíñu‑ún, ndúvixi ̱‑de ñuꞌu̱ n. 55 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a junta, ni ̱ ka̱ndúkú‑de ɨɨn tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ Jesús, ja̱ káꞌni‑dé‑ya̱ kákuni ̱‑de. Ko tú ní kániꞌi ̱n‑dé. 56 Chi ̱ kuaꞌa̱‑dé, ni ̱ ka̱sátúꞌún‑de sɨkɨ‑̱ yá. Ko tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑de‑ún, tú ní kétáꞌan. 57 Yúan‑na te ni ̱ ka̱ndukuiñi ̱ sava‑de, ni ̱ ka̱sátúꞌún‑de sɨkɨ‑̱ yá: 58 Máá‑ná, ni ̱ kajini ̱‑ná káꞌa̱n‑de: Ruu̱, stúncháa̱‑ri ̱ veꞌe ii ̱ yáꞌa ja̱ ní ka̱sáva̱ꞌa ndaꞌa. Te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te ndukani‑ri ̱ ɨnga̱ ja̱ tú nɨ ́nɨ jíín ndáꞌa, áchí‑de, áchí jínáꞌan. 59 Ko ni súan tú ní kétáꞌan tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n. 60 Yúan‑na te máá sutú ñáꞌnu‑ga‑ún, ni ̱ ndukuiñi ̱‑de kándii ̱‑de ma̱ꞌñú. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de Jesús: Tú kaꞌa̱n kutɨ‑ro náún. Ndasa kákaꞌa̱n cha̱a yáꞌa sɨkɨ‑̱ ro̱, áchí‑de jíín‑yá. 61 Te máá‑yá, tú ní káꞌa̱n  















kutɨ‑yá. Te máá sutú ñáꞌnu‑ga̱‑ún, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún tuku de‑ya̱: Máá‑ró kúu Cristo, Se̱ꞌe máá Iꞌa̱ ii ̱ náún, áchí‑de jíín‑yá. 62 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Máá‑rí kúu. Te kuni ̱‑ro̱ máá Séꞌe cha̱a kunchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios nuu̱ íó fuerza‑ya̱. Te ndii‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ jíín vikó nu̱ꞌún, áchí‑ya̱. 63 Yúan‑na te máá sutú ñáꞌnu‑ga̱‑ún, ni ̱ ndátá‑ni‑de saꞌma‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Na̱ún nɨ ́nɨ kúni so̱ꞌo‑yó káꞌa̱n ɨnga̱‑de núsáá. 64 Ni ̱ kajini ̱‑ro̱ ná ndɨva̱ꞌa káꞌa̱n‑de. Ndasa kájani ini ̱‑ro̱. Achí sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱‑ún. Te ta̱ká cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱naku̱ xndíi‑de‑ya̱ ná kúu̱‑ya̱. 65 Te sava‑de, ni ̱ katɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kajasu̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ji ̱kí núu̱‑yá. Te kákaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Kani tu̱ꞌun, áchí‑de. Te cha̱a kájatíñu‑ún, ni ̱ ka̱stují‑dé‑ya̱ jíín jíkí.  







66 Te

Ja̱ tú ní játu̱ꞌun Pedro

ichi chíi yuxéꞌé yúan kándii ̱ Pedro. Te ɨɨn ñaꞌan játíñu nuu̱ máá sutú ñáꞌnu‑ga̱‑ún, ni ̱ chaa̱‑ña. 67 Te ni ̱ jini ̱‑ña núu̱ Pedro kándii ̱‑de ndúvixi ̱‑de. Te ni ̱ ndakoto‑ña núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Te róó, jíín Jesús ñuu̱ Nazaret jíka‑ró vii, áchí‑ña. 68 Ko máá‑de, tú ní játu̱ꞌun‑de. Tú jiní‑ná, ni tú júku̱ꞌun ini ̱‑ná na̱ún káꞌa̱n‑ní, áchí‑de jíín‑ña. Te ni ̱ kenda‑de yuxéꞌé yatá véꞌe‑ún. Te ni ̱ kana‑ni líꞌli. 69 Te ñaꞌan játíñu‑ún, ni ̱ jini ̱‑ña núu̱‑dé ɨnga̱ jínu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín cháa káꞌi ̱in yúan. Cha̱a yáꞌa suni táꞌan‑de, áchí‑ña. 70 Ko máá‑de, tú ní játu̱ꞌun tuku‑de. Te ni ̱ kunúu tuku. Te cha̱a káꞌi ̱in‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n tuku‑de jíín Pedro: Ja̱ndáa̱ ja̱ súni táꞌan‑de kúu‑ró, chi cha̱a galileo  







81

Marcos 14​, ​15

kúu‑ró. Te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱ súan kuní koo, áchí‑de. 71 Ko máá‑de, ni ̱ꞌin ni ̱ kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de: Tú jiní‑ri ̱ cha̱a yáꞌa ja̱ kákaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun‑de, áchí‑de. 72 Yúan‑na te ni ̱ kana‑ni líꞌli vuelta uu̱. Te Pedro, ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱‑de ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de núú: Onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli uu̱ jínu, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu, áchí‑ya̱ sáá. Te ni ̱ nakani ini ̱‑de sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún. Te ni ̱ ndeꞌe̱‑de.  



Ja̱ kuáꞌa̱n Jesús nuu̱ Pilato

15

Te ja̱ñáꞌa̱n‑ún, te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu, jíín cháa ni ̱ ka̱yii, jíín cháa káchaa tutu̱, jíín ndívii cháa junta, ni ̱ ka̱skétáꞌan‑ni‑de tu̱ꞌun. Te ni ̱ kajuꞌni ̱‑de Jesús kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de‑ya̱ núu̱ Pilato. 2 Te Pilato, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Máá‑ró kúu Rey cha̱a judío náún, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 3 Te sutu̱ ñáꞌnu‑ún, ni ̱ꞌin ni ̱ kajika̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá. 4 Te Pilato, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún tuku‑de‑ya̱: Tú kaꞌa̱n kutɨ‑ro náún. Nde̱ꞌé, ná kuaꞌa̱ kuáchi kájika̱n‑de sɨkɨ‑̱ ro̱, áchí‑de jíín‑yá. 5 Ko Jesús, tuká ní káꞌa̱n kutɨ‑yá. Te ni ̱ naa iní Pilato ndéꞌé‑de nuu̱‑yá. 6 Te íó costumbre Pilato ja̱ kɨvɨ ́ víko‑ún sía̱‑de ɨɨn cha̱a yíꞌi veka̱a, na̱ni cha̱a kákuu ini ̱ ña̱yɨvɨ. 7 Te ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a nání‑de Barrabás, kándee‑de veka̱a jíín táꞌan‑de ja̱ ní ka̱ndonda‑de, ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé ndɨ ̱yi. 8 Te ni ̱ cha̱koyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín Pilato ná sáꞌa‑de nátu̱ꞌun íó costumbre‑de. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑i: Kákuni ̱‑ro̱ já sía̱‑ri ̱ Rey cha̱a judío náún, áchí‑de. 10 Chi ̱ a ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ní ka̱kukuásún iní sutu̱ ñáꞌnu‑ún, te yu̱án ní  

















kaja̱ꞌa‑ún‑yá nuu̱‑dé. 11 Chi ̱ sutu̱ ñáꞌnu‑ún, ni ̱ ka̱skáꞌa̱n‑de ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún ja̱ Pilato va̱ꞌa‑ga̱ ná sía̱‑de Barrabás kiꞌi ̱n. 12 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Pilato: Ndasa kákuni ̱‑ro̱ já sáꞌa‑ri ̱ jíín cháa káskúnání‑ró Rey judío núsáá, áchí‑de jíín‑i. 13 Te máá‑i, ni ̱ ka̱kana jaa tuku‑i: Kata kaa‑ní cha̱a jia̱n jiká cruz, áchí‑i. 14 Ko Pilato, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Na̱ún kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑de, áchí‑de. Te máá‑i, víꞌí‑gá ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Kata kaa‑ní‑de ná kúu̱‑de, áchí‑i. 15 Te Pilato, kuní‑de ja̱ ná kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ‑ún. Te ni ̱ sía̱‑de Barrabás kuaꞌa̱n. Yúan‑na te ni ̱ xndóꞌo‑de‑ya̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de‑ya̱ kuíta kaa‑ya̱ já ná kúu̱‑ya̱.  









Ja̱ ní ka̱sákátá soldado nuu̱‑yá

16 Yúan‑na

te soldado, ni ̱ ka̱kiꞌin‑de‑ya̱ kuáꞌa̱n‑de jíín‑yá ini ̱ ve̱ꞌe palacio. Te ni ̱ ka̱kana xini ̱ táꞌan‑de ni ̱ ka̱ndutútú‑de. 17 Te ni ̱ ka̱chuꞌun‑de‑ya̱ ɨ ́ɨn saꞌma kuáꞌá tíndíꞌí. Te ni ̱ ka̱tɨɨn‑de ɨɨn corona iñu. Te ni ̱ ka̱chuꞌun‑de xini ̱‑yá. 18 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Rey judío, ta̱á ndii, áchí‑de. 19 Te ni ̱ ka̱kuun‑de yunu xiní‑yá. Te ni ̱ katɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá, te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de‑ya̱. 20 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá, te ni ̱ ka̱tava‑dé saꞌma kuáꞌá tíndíꞌí ñúꞌun‑ya̱‑ún. Te ni ̱ ka̱nachuꞌun‑de‑ya̱ sáꞌma máá‑yá, te ni ̱ ka̱keniꞌin‑de‑ya̱ káta kaa‑de‑ya̱. 21 Te ɨɨn cha̱a nání‑de Simón ñuu̱ Cirene (táa̱ Alejandro jíín Rufo kúu‑de), ni ̱ ja̱ꞌa‑de va̱i‑de ichi rancho. Te ni ̱ ka̱tetíñu‑de cha̱a‑ún kiꞌi ̱n‑de jíín‑de kundiso‑de cruz‑ya̱. 22 Te kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá onde̱ nuu̱ nání Gólgota, ja̱  











82

Marcos 15 kuní kaꞌa̱n: yikɨ xiní. 23 Te ni ̱ ka̱sáká núu‑de vino jíín súsia ua̱. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de nuu̱‑yá koꞌo‑ya̱. Ko máá‑yá, tú ní játáꞌú‑yá koꞌo‑ya̱.  

24 Te

Ja̱ ní ka̱jata kaa‑de‑ya̱

ni ̱ ka̱jata kaa‑de‑ya̱ jiká cruz. Te ni ̱ ka̱saka‑dé saꞌma‑yá nuu̱ táꞌan‑de. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de apuesto sɨkɨ ̱, ndasa niꞌi ̱n, ɨ ́ɨn ɨɨn‑de. 25 Te ka̱ꞌɨɨ ̱n ni ̱ ka̱jata kaa‑de‑ya̱. 26 Te nuu̱ tutú kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá yóso: Ya̱ꞌá kúu Rey cha̱a judío, áchí. 27 Te ni ̱ ka̱jata kaa‑de uu̱ ñakui ̱ꞌná jíín‑yá, ɨɨn ichi ndáváꞌa‑ya̱, te ɨnga̱ ichi ndávésé‑yá. 28 Te ni ̱ skikuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Onde̱ jíín cháa kánda̱ñáá ní ka̱skétáꞌan‑de‑ya̱, áchí. 29 Te ña̱yɨvɨ kája̱ꞌa yúan, ni ̱ ka̱skuíkó‑i xini ̱‑í. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑yá: Ja̱n jaa̱n. Róó, káꞌa̱n‑ro̱ já stúncháa̱‑ro̱ véꞌe ii ̱ Dios, te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te ndukani‑ró núú. 30 Vina te nama‑ró máá‑ró, te nuu‑ró jiká cruz núsáá vii, áchí‑i. 31 Te suni súan ni ̱ ka̱sákátá sutú ñáꞌnu‑ún nuu̱‑yá. Te kándatu̱ꞌún jíín cháa káchaa tutu̱: Sava ña̱yɨvɨ á ni ̱ kuu ni ̱ nama‑de, ko ma̱ kúu nama‑de máá‑de. 32 Cristo, Rey cha̱a Israel, ná núu‑de jika̱ cruz vina, te ná kuní‑yo̱, te ná kándíja‑yó, áchí. Te cha̱a kándi ̱ta kaa jíín‑yá‑ún, suni súan ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de jíín‑yá. 33 Te nuu̱ ní kuu ka̱xiuu̱, te ni ̱ kuxkɨ ́ꞌvɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱ ñúꞌun onde̱ ka̱ꞌuni ̱. 34 Te nuu̱ ní kuu ka̱ꞌuni ̱, te ni ̱ kaꞌa̱n jaa Jesús: Eloi, Eloi, lama sabactani, achí‑ya̱. Ja̱ kuní kaꞌa̱n: Dios máá‑ná, Dios máá‑ná, naja̱ ní xndóo‑ní náá. 35 Te sava cha̱a káꞌi ̱in yúan, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Nde̱ꞌé, chi ̱ kána‑de xini ̱ Elías, áchí‑de. 36 Te jínu ɨɨn  























cha̱a ni ̱ jaa̱‑de, te ni ̱ chíndájí‑de kachi ̱ núu̱ vinagre. Te ni ̱ chaa‑de xini ̱ ɨ ́ɨn yunu. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱‑yá ja̱ kóꞌo‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ná ndéꞌó nú chaa̱ Elías xnúu‑de cha̱a, áchí‑de. 37 Ko máá Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. 38 Yúan‑na te saꞌma ndíta kaa ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ni ̱ teꞌnde̱ uu̱ onde̱ nuu̱ xiní te onde̱ nuu̱ jáꞌa̱. 39 Te ɨɨn cha̱a capitán kándii ̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ní kana jaa‑ya̱ ní jiꞌi ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱ Séꞌe Dios kúu cha̱a yáꞌa núú, áchí‑de. 40 Te suni káꞌi ̱in sava ñasɨ ́ꞌɨ ́ kánde̱ꞌé jíká‑ña. Te yúan káꞌi ̱in María ñuu̱ Magdala, jíín Salomé, jíín María náa̱ José jíín Jacobo súchí. 41 Chi ̱ onde̱ ná kándee‑ya̱ ñúu̱ Galilea, te ñaꞌan‑ún, ni ̱ kandiki ̱n‑ña‑yá. Te ni ̱ ka̱jatíñu‑ña núu̱‑yá. Te suni íó kuaꞌa̱‑gá‑ña, ni ̱ kajaꞌa̱n‑ña jíín‑yá ñuu̱ Jerusalén. 42 Te ni ̱ ini kɨvɨ‑̱ ún. Te kásátu̱ꞌa‑de, chi ̱ yuchaa̱n kúu kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. 43 Te José ñuu̱ Arimatea, cha̱a kúñáꞌnu nuu̱ junta kúu‑de, te suni ñúkuu ini ̱‑de ja̱ kúu ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, ni ̱ chaa̱‑de. Te ni ̱ chundéé iní‑de ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de nuu̱ Pilato. Te ni ̱ jika̱n‑de yikɨ kúñu Jesús. 44 Te Pilato, tú kándíja‑de ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. Te ni ̱ kana‑de xini ̱ capitán. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de cha̱a‑ún nú a ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. 45 Yúan‑na te ni ̱ kundaa̱ ini ̱‑de ja̱ ní kaꞌa̱n capitán‑ún jíín‑de. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de yikɨ kúñu‑ya̱ núu̱ José. 46 Te José, ni ̱ jaan‑de ɨɨn saꞌma kuítá. Te ni ̱ xnúu‑de‑ya̱. Te ni ̱ chisukun‑dé‑ya̱ sáꞌma‑ún. Te ni ̱ chindee‑de‑ya̱ iní ve̱ꞌe añú ja̱ ní jacha chi ̱i ɨɨn kava. Te ni ̱ stúu‑dé ɨɨn yuu̱ ní jasu̱‑de yuvéꞌe añú‑ún. 47 Te María ñuu̱ Magdala, jíín María náa̱ José, ni ̱ kajini ̱‑ña núu̱ ní jaki ̱n‑de‑ya̱.  





















83

Marcos 16 11 Te

Ja̱ ní nachaku̱ Jesús

16

Te ni ̱ ini kɨvɨ ̱ ndéta̱tú‑ún. Te María ñuu̱ Magdala, jíín María náa̱ Jacobo, jíín Salomé, ni ̱ ka̱jaan‑ña jíꞌo vixi ̱ kichi ̱ꞌi‑ña‑yá. 2 Te ja̱ñáꞌa̱n kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn semana, ja̱ á ni ̱ kana ndika̱ndii, ni ̱ ja̱koyo‑ña núu̱ véꞌe añú. 3 Te kákaꞌa̱n máá‑ña: Ndénu̱ níꞌi ̱n‑yo̱ ɨ ́ɨn cha̱a chaxio yuu̱ yúvéꞌe añú, áchí‑ña. 4 Te ni ̱ ka̱ndakoto‑ña. Te ni ̱ kajini ̱‑ña já á ni ̱ kuxio yuu̱‑ún kuaꞌa̱n. Te káꞌnu xaa̱n. 5 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ña iní ve̱ꞌe añú‑ún. Te ni ̱ kajini ̱‑ña ɨ ́ɨn cha̱a súchí, ñúꞌun káni‑dé ɨɨn saꞌma kuíjín, kánchaa̱‑de ichi ndáváꞌa. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑ña. 6 Te cha̱a‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑ña: Ma̱ yúꞌú‑ro̱. Kánandúkú‑ró Jesús ñuu̱ Nazaret Iꞌa̱ ni ̱ jiꞌi ̱ jika̱ cruz. Túu‑ya̱ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ nachaku̱‑ya̱. Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró nú ní kajaki ̱n‑de‑ya̱. 7 Kuángoyo núsáá, te kachi ̱‑ro̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, jíín núu̱ Pedro, ja̱ xnáꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ kíꞌi ̱n ñuu̱ Galilea vásá kíꞌi ̱n‑ro̱. Yúan kuni ̱‑ro̱ núu̱‑yá, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ró sáá, áchí‑de jíín‑ña. 8 Te máá‑ña, kájinu‑ña ní ndenda‑ña véꞌe añú. Chi ̱ káyu̱ꞌú‑ña, te kákɨsɨ‑i‑ña. Te tú ni ɨɨn nuu̱ ní kákachi ̱‑ña, chi ̱ káyu̱ꞌú‑ña. 9 Te Jesús, a ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máá jáñáꞌa̱n kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn semana. Te xnáñúú‑gá ni ̱ ndenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ María ñuu̱ Magdala. Ñaꞌan‑ún, ni ̱ yi ̱ꞌi usia̱ tachi ̱ kíni‑ña. Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ kuáꞌa̱n. 10 Te ni ̱ kee‑ña kuáꞌa̱n‑ña. Te ni ̱ kachi ̱‑ña núu̱ cháa ni ̱ ka̱jika jíín‑yá, chi ̱ kándukuíꞌa̱ ini ̱‑de te kándeꞌe̱‑de.  



súan ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ chakú‑ya̱ ní jini ̱ ñaꞌan‑ún nuu̱‑yá. Ko tú ní kákandíja‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ña. 12 Te ni ̱ kuee̱‑ga̱. Te ɨnga̱ modo ni ̱ nastáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá nuu̱ úu̱‑de kájika‑de kuaꞌa̱n‑de ichi rancho‑de. 13 Te cha̱a‑ún, ni ̱ kajaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑de nuu̱ sáva‑ga̱. Ko ni tú ní kákandíja ja̱ kákaꞌa̱n‑de.  

















Ja̱ kuánoꞌon‑yá andɨ ́vɨ ́

14 Yúan‑na

te vásá ní nastáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá nuu̱ máá uxí ɨɨn‑de, káxiu̱ kú‑de káyee‑dé staa̱. Te ni ̱ kana jíín‑yá nuu̱‑dé, chi ̱ ndava iní añú‑de, te tú ní kákandíja‑de tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ja̱ ní kajini ̱ nuu̱‑yá ja̱ ní nachaku̱‑ya̱. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán jínáꞌan‑ró nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te kani‑ró túꞌun va̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. 16 Cha̱a kándíja te kuanducha‑dé, ka̱ku‑de. Ko cha̱a tú kándíja, taꞌnu̱ ndatu̱‑de. 17 Te cha̱a kákandíja, sáꞌa‑de tuni ̱ yáꞌa: Jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni ki ̱ngoyo. Te kaꞌa̱n‑de ɨnga̱ yuꞌu jáá. 18 Kuanchaa̱‑ de koo̱, te nú ni ̱ jiꞌi‑de veneno, te ma̱ sáꞌa daño jíín‑de. Te xndée‑de ndaꞌa‑dé sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kúꞌu̱, te nduva̱ꞌa‑i, áchí‑ya̱ jíín‑de. 19 Yúan‑na te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de jínáꞌan‑de, te ni ̱ ndaa‑ya̱ kuánoꞌon‑yá andɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ nungo̱o‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. 20 Te máá‑de, kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun‑ya̱ táká lado. Te máá Jitoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱‑dé. Te jíín tuní ni ̱ ka̱sáꞌa‑de‑ún ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ já íó ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Amén.  











EL SANTO EVANGELIO SEGUN SAN LUCAS

TUꞌUN VAꞌA NI CHAA SAN LUCAS

1

Te ja̱ yúán ni kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ní jaꞌmu‑de su̱sia ku̱tú. 10 Te nini jáꞌmu‑de su̱ sia ku̱t ú, te ichi yatá véꞌe ii ̱, kájika̱n taꞌu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱. 11 Te ni ̱ kenda ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱ núu̱‑dé, kándii ̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa altar nuu̱ jáꞌmu‑de su̱sia ku̱tú. 12 Te ni ̱ jini ̱ Zacarías nuu̱‑yá, te ni ̱ yu̱ꞌú‑de, te ni ̱ kɨsɨ‑i‑de. 13 Ko máá ndájáꞌa̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Zacarías, ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ja̱ ní jika̱n taꞌu̱‑ro̱ a ni ̱ jini so̱ꞌo Dios. Te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱ Elisabet, skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí, te skúnání‑ró‑i Juan. 14 Te kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱. Te kusɨɨ ̱ iní kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ jíín‑i kɨvɨ ̱ káku‑i. 15 Te kuu‑i ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu nuu̱ Dios. Te ma̱ kóꞌo‑i vino, ni ndɨxɨ ̱. Te kukútú Espíritu Santo ini ̱‑i, va̱sa ñúꞌun‑ga̱‑i chi ̱i náa̱‑i. 16 Te kuaꞌa̱ cháa Israel ndíó káva ini ̱‑de nuu̱ Dios sáꞌa‑i. 17 Te kuxnúú‑i jíín modo jíín fuerza Elías nuu̱ Iꞌa̱ kii. Te ta̱ká táa̱, ndundáꞌú ini ̱‑de se̱ꞌe‑de, te cha̱a ni ̱ꞌin ini ̱, nakuandatu̱‑de tu̱ꞌun ndíchí káꞌa̱n cha̱a ndaa̱, sáꞌa‑i. Te sátu̱ꞌa‑i ña̱yɨvɨ kóo tu̱ꞌa ja̱ cháa̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱. Achí‑ya̱ jíín‑de. 18 Te ni ̱ kaꞌa̱n Zacarías jíín ndájáꞌa̱‑ún: Ndasa kuni ̱‑ná te nú ja̱ndáa̱ kúu, chi cha̱a ni ̱ yii kúu‑ná, te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ná, suni

Sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ chaa San Lucas

 uaꞌa̱ cháa ni ̱ ka̱chaa‑de K tu̱ꞌun ná ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa Jesús ni ̱ kajini ̱‑yo̱. 2 Te cha̱a ni ̱ kajini ̱ nuu̱‑yá ná onde̱ kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑yá, ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun‑ya̱. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱‑yo̱. 3 Te náá, a ni ̱ nandúkú víi‑ná ta̱ká tu̱ꞌun‑ya̱, ná onde̱ kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá. Te jáni ini ̱‑ná ja̱ súni íó va̱ꞌa chaa kájí‑ná tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑ní, Teófilo máni ̱, 4 náva̱ꞌa ná kuní‑ní ja̱ íó ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ skuáꞌa‑ní.

















Ja̱ ní kaꞌa̱n ndajáꞌa̱ Dios jíín Zacarías



5 Te

kɨvɨ ̱ ní kuu Herodes rey ñuu̱ Judea, ni ̱ i ̱o ɨɨn sutu̱ nání‑de Zacarías ja̱ ní chindéé táꞌan‑de jíín Abías. Te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de nání‑ña Elisabet. Te onde̱ chi ̱i Aarón va̱i tata̱‑ña. 6 Te cha̱a ndaa̱ ni ̱ ka̱kuu ndendúú‑de nuu̱ Dios. Te ñúkúún ní ka̱skíkuu‑de ta̱ká tu̱ꞌun jíín tíñu táꞌú‑yá nuu̱‑yo̱. 7 Te tú se̱ꞌe‑de ní íó, chi ̱ Elisabet, ñaꞌan numá kúu‑ña, te vina, a ni ̱ ka̱yii‑de. 8 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ ní ka̱tetaꞌa̱n‑i nuu̱ Zacarías jíku‑de jíín tíñu ja̱ kúu‑de sutu̱ nuu̱ Dios, 9 nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa máá sutú.















84

85

Lucas 1

a ni ̱ yii‑ña, áchí‑de. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá: Máá‑rí kúu Gabriel, ja̱ kándii ̱‑ri ̱ nuu̱ Dios. Te ni ̱ tájí‑yá ruu̱, va̱i kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, te kachi ̱‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa yáꞌa nuu̱‑ro̱. 20 Vina te kuñíꞌín‑ro̱, te ma̱ kúu kaꞌa̱n‑ro̱ ondé kɨvɨ ̱ skíkuu tu̱ꞌun yáꞌa, chi ̱ tú ní kándíja‑ró túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱, te tu̱ꞌun skíkuu náꞌín kúu, ná jáa̱ kɨvɨ ̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 21 Te ña̱yɨvɨ‑ún, káinda̱tu‑i Zacarías. Te kájani ini ̱‑i na̱ún táꞌa̱n‑de ja̱ ní kunáꞌán kándee‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. 22 Yúan‑na te ni ̱ ndenda‑de, te tuká ní kúu kaꞌa̱n‑de jíín‑i. Te ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑i ja̱ iní ve̱ꞌe ii ̱‑ún ni ̱ jini ̱‑de ɨɨn ja̱ Dios ni ̱ skóto‑ya̱‑dé. Te máá seña‑na̱ ni ̱ sáꞌa‑de nuu̱‑í, chi ̱ a ni ̱ kuñíꞌín‑de. 23 Te nuu̱ ní ji ̱nu tiñu ndíso‑de, te kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de. 24 Yúan‑na te ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱. Te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de Elisabet, ni ̱ niꞌi ̱n séꞌe‑ña. Te ni ̱ chisa̱ꞌí‑ña máá‑ña úꞌu̱ n yoo̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: 25 Súan ni ̱ sáꞌa máá Jitoꞌo̱‑yo̱ jíín‑rí ja̱ ní jini ̱‑ya̱ núu̱‑rí. Te vina tuká kúka nuu̱‑rí nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. Achí‑ña.  













Ja̱ ní kaꞌa̱n Gabriel jíín María

26 Te

nuu̱ iñú yoo̱, te ni ̱ tájí Dios ndajáꞌa̱ Gabriel, ni ̱ jaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱ nání Nazaret, ndañúu̱ Galilea. 27 Ni ̱ jaꞌa̱n‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan jáá, já á yani ta̱ndaꞌa‑ñá jíín ɨ ́ɨn cha̱a nání José. Te onde̱ chi ̱i David va̱i tata̱‑de. Te ñaꞌan jáá‑ún nání‑ña María. 28 Te ni ̱ jaa̱ ndajáꞌa̱‑yá nuu̱ kánchaa̱‑ña yúan. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Ta̱á ndii, taꞌu̱‑ro̱ kúu, chi ̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱ jíka‑ya̱ jíín‑ró. Te xáán ndatu̱ kéndo̱o‑ró vásá táká ñaꞌan. Achí‑ya̱. 29 Te máá‑ña, ni ̱ jini ̱‑ña núu̱‑yá. Te ni ̱ kuñáá ini ̱‑ña já súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te jáni ini ̱‑ña na̱ún tu̱ꞌun  





kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱‑ún. 30 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá jíín‑ña: María, ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Dios jíín‑ró. 31 Vina te juku̱ꞌun se̱ꞌe‑ró, te skáku‑ró ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí. Te skúnání‑ró‑i Jesús. 32 Kuñáꞌnu su̱chí‑ún. Te kunání‑i Se̱ꞌe Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n. Te máá Tatá Dios kua̱ꞌa‑ya̱ mesa táa̱‑i David nuu̱‑í. 33 Te táꞌú‑i tiñu ini ̱ ve̱ꞌe Jacob nɨ ́ɨ ́ káni. Te kɨvɨ ̱ táꞌú‑i tiñu‑ún, ma̱ ndɨ ́ꞌɨ kutɨ. Achí‑ya̱. 34 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n María jíín ndájáꞌa̱‑yá: Ndasa koo Táta̱, chi ̱ tú yii‑ná íó, áchí‑ña. 35 Te ni ̱ kachi ̱ ndajáꞌa̱‑yá jíín‑ña: Máá Espíritu Santo kii sɨkɨ‑̱ ro̱, te fuerza máá Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n sáꞌa katɨ sɨkɨ‑́ ro̱. Yu̱án máá súchí íi ̱ káku‑ún, kunání‑i Se̱ꞌe Dios. 36 Te kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, já táꞌan‑ró Elisabet, suni a ni ̱ niꞌi ̱n séꞌe‑ña vína va̱sa a ni ̱ yii‑ña. Te vina íó iñu̱ yoo̱ já tuká nání‑ña ñáꞌan numá. 37 Chi ta̱ká ja̱ kuní Dios, te kuu sáꞌa‑ya̱, áchí ndajáꞌa̱‑yá 38 yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n María: Kuu, chi ̱ játíñu‑ná nuu̱ máá Tatá Dios, te súan ná kóo nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ní núsáá, áchí‑ña. Te máá ndájáꞌa̱‑ún, kuaꞌa̱n‑ya̱.  

















Ja̱ ní jaa̱ María nuu̱ Elisabet

39 Te

ni ̱ kuu kɨvɨ ̱. Te ni ̱ ndukuiñi ̱ María, ni ̱ kaa‑ña ɨ ́ɨn yuku kuáꞌa̱n‑ña, ni ̱ jaa̱‑ña ɨ ́ɨn ñuu̱ nání Judá. 40 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ña iní ve̱ꞌe Zacarías. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín Elisabet. 41 Te nuu̱ ní jini so̱ꞌo Elisabet tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n María jíín‑ña, te su̱chí lúlí‑ún ni ̱ tuñu‑ni‑i chi ̱i‑ña. Te ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ Elisabet jíín Espíritu Santo. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ña: Xáán ndatu̱ kúu‑ró núu̱ táká ñaꞌan. Te suni xáán ndatu̱ kúu su̱chí ñúꞌun chi ̱i‑ró. 43 Te na̱ún ñaꞌan kúu ruu̱ ja̱ ní chaa̱ náa̱ máá Jitoꞌo̱‑ri ̱  







Lucas 1

86

nuu̱‑rí. 44 Chi ja̱ ní jini so̱ꞌo‑ri ̱ tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí, te su̱chí ñúꞌun chi ̱i‑ri ̱ yáꞌa, ni ̱ tuñu‑ni‑i ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑i. 45 Xáán ndatu̱ kúu ñaꞌan ní kandíja‑ún, chi ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu máá Tatá Dios, skíkuu náꞌín jíín‑ña, áchí Elisabet. 46 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n María: Kúu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná ndúñáꞌnu máá Tatá Dios. 47 Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín Dios ja̱ náma‑ya̱ rúu̱. 48 Chi ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kúka nuu̱ iní ñaꞌan játíñu nuu̱‑yá núú. Ko onde̱ vina te kaꞌa̱n ta̱ká ña̱yɨvɨ jíín‑rí ja̱ xáán ndatu̱‑ri ̱. 49 Chi ̱ Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ndɨꞌɨ fuerza, ni ̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu ñáꞌnu jíín‑rí, te sɨ ́ꞌvɨ ́ íi ̱ ñáva̱ꞌa‑ya̱. 50 Te nɨ ́ɨ ́ káni kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ kájandatu̱ nuu̱‑yá. 51 Ni ̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu ñáꞌnu jíín ndáꞌa‑yá. Te ni ̱ skúnu‑ya̱ cháa vixi ̱ kájaꞌa̱n‑de, onde̱ jíín táká ja̱ kájani sáni ini ̱‑de. 52 Te ni ̱ chaxio‑ya̱ cháa kákuñáꞌnu nuu̱ mesa‑de. Ko cha̱a kákundáꞌú, ni ̱ nasáñáꞌnu‑ya̱‑dé. 53 Te nuu̱ cháa kájiꞌi ̱ so̱ko, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ já kée váꞌa‑de. Ko cha̱a kúká, ni ̱ kiñiꞌin sáni‑ya̱‑dé kájaꞌa̱n‑de. 54 Te ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱ mozo‑ya̱ ñáyɨvɨ Israel, chi ̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ya̱ já ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í. 55 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ndɨ ́yi táa̱‑yo̱ jínáꞌan‑de, ja̱ nɨ ́ɨ ́ káni kundáꞌú ini ̱‑ya̱ Abraham jíín táká tata̱‑de, áchí María. 56 Te ni ̱ kanchaa̱ María jíín‑ña nátu̱ꞌun uni ̱ yoo̱. Yúan‑na te kua̱noꞌon‑ñá veꞌe‑ña.  

























Kɨvɨ ̱ ní kaku Juan, cha̱a skuánducha 57 Te

Elisabet ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ skáku‑ña séꞌe‑ña. Te ni ̱ skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí. 58 Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun táꞌan‑ña jíín ñáyɨvɨ káxiu̱ kú yáni, ja̱ Dios xaa̱n ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑ñá. Te kákusɨɨ ̱ iní‑i jíín‑ña. 59 Yúan‑na te nuu̱ uná kɨvɨ ̱, te ni ̱ cha̱koyo‑de ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱  



su̱chí yɨ ́kɨ ́n‑ún. Te skúnání‑de‑i sɨ ́ꞌvɨ ́ táa̱‑i Zacarías núú. 60 Ko ni ̱ kaꞌa̱n náa̱‑i: Ma̱ kúu, chi ̱ Juan kunání‑i, áchí‑ña. 61 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑ña: Naja̱. Te tú ni ɨɨn táꞌan‑ró nání súan, áchí‑de. 62 Yúan‑na te jíín seña kájika̱ tu̱ꞌún‑de táa̱‑i ndasa kuní‑de kunání‑i. 63 Te ni ̱ jika̱n máá‑de ɨɨn tutu̱. Te yúan ni ̱ chaa‑de: Juan kunání‑i, áchí. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ ka̱naa iní kánde̱ꞌé‑i. 64 Te ni ̱ nanuña‑ni yuꞌu‑dé. Te ni ̱ nduvi ̱tá‑ni yáa‑dé. Te ni ̱ nakaꞌa̱n‑ni‑de ni ̱ nakana jaa‑de Dios. 65 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kákuu táꞌan‑de, ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te ni ̱ jicha̱ ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ yúku ndáñúu̱ Judea. 66 Te ta̱ká ja̱ ní ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun‑ún, ni ̱ kañu̱ꞌun‑ni ini ̱ máá. Te kákaꞌa̱n: Ndasa koo su̱chí yáꞌa núsáá, chi ̱ máá Tatá Dios ndíto‑ya̱‑í, áchí. 67 Yúan‑na te táa̱‑i Zacarías, ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ‑dé jíín Espíritu Santo. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun: 68 Ná nákana jaa‑yó máá Tatá Dios ña̱yɨvɨ Israel, chi ni ̱ kinde̱ꞌé‑yá ña̱yɨvɨ‑yá. Te ni ̱ nama‑ya̱‑í. 69 Te onde̱ ini ̱ ve̱ꞌe mozo‑ya̱ David, ni ̱ jani‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a kúñáꞌnu nama yóó. 70 Nátu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ndoo ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ ní kikoyo‑de onde̱ xnáñúú, 71 ja̱ náma‑ya̱ yóó ini ̱ ndaꞌa cháa kájito uꞌu̱ yóó jíín núu̱ já kákiti ̱ ini ̱ kájito yóó. 72 Chi ̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ táa̱‑yo̱. Te núku̱ꞌun ini ̱‑ya̱ túꞌun ii ̱ ní keyuꞌu‑yá. 73 Tu̱ꞌun‑ún ni ̱ chísó túꞌun téyíí‑yá nuu̱ Abraham, ja̱ kuáꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱. 74 Ja̱ náma‑ya̱ yóó nuu̱ cháa kájito uꞌu̱ yóó. Te ma̱ yúꞌú‑ga̱‑yo̱, kuatíñu‑yó núu̱‑yá. 75 Jíín tíñu ndoo jíín tíñu ndaa̱ ta̱ká kɨvɨ ̱ kúchaku̱‑yo̱. 76 Te róó su̱chí lúlí, kunání‑ró cháa jáni tu̱ꞌun Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n, chi ̱ kuxnúú‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱  

































87

Lucas 1​, ​2

íchi núu̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱ náva̱ꞌa sátu̱ꞌa‑ró íchi‑yá. 77 Te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ ñáyɨvɨ máá‑yá ja̱ náma‑ya̱‑í, jíín já kóo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑i. 78 Chi ̱ xaa̱n kúndáꞌú ini ̱ Dios yóó. Ja̱ yúán kúndiji ̱n nuu̱‑yo̱ sáꞌa Iꞌa̱ ñáꞌnu. 79 Náva̱ꞌa kundiji ̱n nuu̱ já káꞌi ̱in ñu̱ ñáa jíín núu̱ já kákuni ̱ naa. Yúan‑na te kuu kaka‑yó íchi váꞌa, jíín íchi túu tu̱ ndóꞌo, sáꞌa‑ya̱, áchí‑de. 80 Te su̱chí lúlí‑ún, ni ̱ jaꞌnu ndéé‑i, te ni ̱ yija ini ̱‑i. Te ni ̱ kanchaa̱‑i onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé ondé kɨvɨ ̱ ní stáꞌa̱n ndiji ̱n‑i máá‑i nuu̱ ñáyɨvɨ Israel.  







2

Kɨvɨ ̱ ní kaku Jesucristo

Te ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱. Te Augusto César, ni ̱ jacha̱‑de tu̱ꞌun ja̱ táká ña̱yɨvɨ ndútútú xiní‑í jínáꞌan‑i. 2 Ya̱ꞌá kúu ja̱ ní ndutútú núú xiní‑í. Te Cirenio ni ̱ kuu‑de gobernador ñuu̱ Siria. 3 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, kájaꞌa̱n‑i ndɨtaꞌa̱n ñuu̱‑i ja̱ nákua̱ꞌa‑i xini ̱‑í. 4 Te ja̱ yúán ní kenda José ini ̱ ñuu̱ Nazaret, ndañúu̱ Galilea. Te ni ̱ kaa‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Judea. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ñuu̱ David ja̱ nání Belén. Chi ̱ táꞌan ini ̱ ve̱ꞌe David kúu‑de. 5 Náva̱ꞌa nakua̱ꞌa‑de xini ̱‑dé jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de María, chi ̱ a yani ta̱ndaꞌa‑ñá jíín‑de, te ñúꞌun se̱ꞌe‑ña. 6 Te nini káꞌi ̱in‑de yúan, te ni ̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱ skáku‑ña‑í. 7 Te ni ̱ skáku‑ña séꞌe yíí núú‑ña. Te ni ̱ chisúkun‑ñá‑i, te ni ̱ jaki ̱n‑ña‑í ini ̱ nu̱ ndóó kɨ ́tɨ, chi ̱ tuká núña mesón. 8 Te suni ñuu̱ yúan íó cha̱a kándi ̱to ñúú‑de rɨɨ‑̱ de. 9 Te yúan ni ̱ kii ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios nuu̱‑dé. Te káyu̱ꞌú xaa̱n‑dé. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá ndájáꞌa̱‑yá jíín‑de: Ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi va̱i‑ri ̱ kástu̱ꞌún‑rí ɨɨn tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱‑ro̱,  

















te kusɨɨ ̱ iní ta̱ká ña̱yɨvɨ sáꞌa. 11 Chi ̱ vina onde̱ ini ̱ ñuu̱ David ni ̱ kaku ɨɨn Iꞌa̱ nama róó. Cristo máá Jitoꞌo̱‑yo̱ kúu‑ya̱. 12 Te kuni ̱‑ro̱ já súan íó, chi ̱ naniꞌi ̱n‑ro̱ súchí yɨ ́kɨ ́n‑ún yísúkun‑í saꞌma te kátúu‑í ini ̱ ɨɨn nu̱ ndóó kɨ ́tɨ. Achí‑ya̱. 13 Te sanaa‑ní te ni ̱ kenda ɨɨn tɨkuꞌni ̱ andɨ ́vɨ ́, káꞌi ̱in kuaꞌa̱‑yá jíín ndájáꞌa̱‑yá‑ún, kánakana jaa‑ya̱ Dios, te kákaꞌa̱n‑ya̱: 14 Ná nákana jaa‑yó Dios onde̱ andɨ ́vɨ ́. Te ná ndúndéé iní ta̱ká ña̱yɨvɨ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, sáꞌa Dios ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín‑i, áchí. 15 Yúan‑na te ndajáꞌa̱‑yá‑ún, ni ̱ xndóo‑ya̱‑dé te kánoꞌo̱n‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. Te máá cháa ndíto‑tɨ ̱, kákaꞌa̱n‑de: Ná kíꞌo̱n ondé Belén te kuni ̱‑yo̱ na̱ún ní kuu. Chi ̱ súan ni ̱ kastu̱ꞌún máá Tatá Dios nuu̱‑yo̱. Achí‑de. 16 Te yachi ̱ kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ María jíín José, jíín núu̱ súchí yɨ ́kɨ ́n‑ún kátúu‑í ini ̱ nu̱ ndóó kɨ ́tɨ. 17 Te súan ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ kajacha̱‑de tu̱ꞌun ndasa ni ̱ kajini ̱‑de sɨkɨ ̱ súchí yɨ ́kɨ ́n‑ún. 18 Te ni ̱ ka̱naa iní ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun kákaꞌa̱n cha̱a kándi ̱to rɨɨ ̱. 19 Ko María ni ̱ chiva̱ꞌa‑ña táká tu̱ꞌun yáꞌa. Te náxndáa̱‑ña túꞌun‑ún ini ̱ añú‑ña. 20 Te ni ̱ ka̱naxíó káva cha̱a kándi ̱to rɨɨ ̱, kánoꞌo̱n‑de, kánakana jaa‑de Dios. Chi ̱ ni ̱ ka̱jini ̱‑de ja̱ íó ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá jíín‑de.  



















Ja̱ ní stáꞌa̱n‑de‑i nuu̱ máá Dios ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱

21 Te

ni ̱ kuu una̱ kɨvɨ ̱. Te ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱ su̱chí yɨ ́kɨ ́n‑ún. Te ni ̱ ka̱skúnání‑de‑i Jesús, chi ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ ún ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá ná té júku̱ꞌun‑ga̱‑i núú. 22 Yúan‑na te ni ̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱ ndúndoo‑ña, nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley  

88

Lucas 2 Moisés. Te ni ̱ kaja̱ncha̱ka‑de‑i ñuu̱ Jerusalén náva̱ꞌa stáꞌa̱n‑de‑i nuu̱ máá Tatá Dios. 23 Chi ̱ yóso núu̱ tutú máá Tatá Dios: Ta̱ká su̱chí yíí káku núú, su̱chí‑ún, ná kúña ii ̱‑í nuu̱ máá Tatá Dios, áchí. 24 Te suni soko̱‑dé uu̱ lɨ ́ꞌvɨ, xí úu̱ paloma, nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley máá Tatá Dios. 25 Te yúan íó ɨɨn cha̱a ñuu̱ Jerusalén, nání‑de Simeón. Te cha̱a ndaa̱, cha̱a ndoo kúu‑de, te ñúkuu ini ̱‑de chaa̱ Iꞌa̱ kaꞌa̱n tu̱ꞌun ndéé jíín ñáyɨvɨ Israel. Te Espíritu Santo jíka‑ya̱ jíín‑de. 26 Chi ̱ a ni ̱ kastu̱ꞌún Espíritu Santo nuu̱‑dé ja̱ má kúu̱ kutɨ‑dé te nú tú kuni ̱‑de nuu̱ Cristo máá Tatá Dios xnaꞌa̱n‑ga̱. 27 Te ni ̱ chaa̱‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ni ̱ sáꞌa Espíritu Santo. Yúan‑na te táa̱ su̱chí lúlí Jesús, ni ̱ ka̱skɨ ́vɨ‑de‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ja̱ sáꞌa‑de jíín‑i nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 28 Te Simeón, ni ̱ junu nchaa̱‑de‑i. Te ni ̱ nakana jaa‑de Dios. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 29 Ai ̱ Táta̱, sía̱‑ní mozo‑ní ná kíꞌi ̱n‑de, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ní, chi ̱ ni ̱ kuva̱ꞌa ini ̱‑ná vina. 30 Chi ni ̱ jini ̱ jíín núu̱‑ná ja̱ náma‑ní yóó. 31 Chi yu̱án ní sátu̱ꞌa‑ní jíto nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, 32 náva̱ꞌa ná kúndiji ̱n nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, te nduñáꞌnu ña̱yɨvɨ máá‑ní Israel, sáꞌa‑ní. Achí‑de. 33 Te José jíín náa̱‑i, kánaa iní‑de kájini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun‑i ndasa káꞌa̱n cha̱a‑ún. 34 Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱ Simeón jaꞌa̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín náa̱‑i María: Su̱chí yáꞌa va̱i‑i ja̱ nduá te ndonda kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ Israel sáꞌa‑i. Te státáꞌan ña̱yɨvɨ já sɨkɨ‑́ í. 35 Náva̱ꞌa ná kénda ndiji ̱n ndasa kájani ini ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te ɨɨn yuchi ̱ kui ̱so ini ̱ añú‑ro̱. Achí‑de. 36 Te suni kándee Ana yúan, ñaꞌan jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ña, se̱ꞌe Fanuel  



























tata̱ Aser kúu‑ña. Te a ni ̱ yii‑ña chi ̱ onde̱ ná jáá‑ña te ni ̱ kanchaa̱‑ña jíín yíi‑ñá usia̱ kuia̱. 37 Te ni ̱ kendo̱o ndáꞌú‑ña ondé ni ̱ ji ̱nu‑ña kúu̱ n xíko kuu̱ n kuiá‑ña. Te tú kúxio‑ña iní ve̱ꞌe ii ̱, chi ̱ sua játíñu‑ña ndúú ñúú. Te ndicha̱ ini ̱‑ña. Te jikán taꞌu̱‑ñá. 38 Te suni hora‑ún ni ̱ chaa̱‑ña, ni ̱ nakana jaa‑ña Dios. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña túꞌun su̱chí yɨ ́kɨ ́n‑ún nuu̱ táká ña̱yɨvɨ káñukuu ini ̱‑i kenda ɨɨn cha̱a nama‑de ñuu̱ Jerusalén. 39 Te ni ̱ kuu ni ̱ skíkuu‑de ta̱ká tiñu káꞌa̱n ley máá Tatá Dios. Te kánoꞌo̱n‑de ñuu̱‑de Nazaret ndañúu̱ Galilea. 40 Te su̱chí lúlí‑ún, ni ̱ jaꞌnu ndéé‑i, te ni ̱ yija‑i, te ni ̱ kundíchí xáa̱n‑í, te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Dios jíín‑i.  







Ja̱ ní kɨ ̱vɨ ndúu̱ Su̱chí Jesús ini ̱ ñuu̱ Jerusalén

41 Te

ndɨtaꞌa̱n kuia̱ kájaꞌa̱n táa̱‑i ñuu̱ Jerusalén, ja̱ ndéꞌé‑de viko Pascua yúan. 42 Te nuu̱ ní kuu uxi ̱ uu̱ kuia̱‑i, te ni ̱ ka̱kaa táa̱‑i kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Jerusalén, nátu̱ꞌun kásáꞌa máá‑de kɨvɨ ̱ víko‑ún. 43 Te ni ̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱ víko‑ún, te kánoꞌo̱n‑de. Te su̱chí lúlí Jesús ni ̱ kendo̱o‑i ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, ni tú ní kájini ̱ táa̱‑i náa̱‑i. 44 Te kájani ini ̱‑de ja̱ ndé kándee nduu̱‑i ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kánoꞌo̱n ichi‑ún. Te ni ̱ ka̱jika‑de ɨɨn kɨvɨ ̱ ncháka, te vásá ní ka̱nandúkú‑de‑i ma̱ꞌñú táká táꞌan‑de. 45 Ko tú ní kánaniꞌi ̱n‑dé‑i, te ni ̱ ka̱naxíó káva‑de kánoꞌo̱n‑de ñuu̱ Jerusalén, kua̱nandúkú‑de‑i. 46 Te onde̱ nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te vásá ní ka̱naniꞌi ̱n‑dé‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, kánchaa̱‑i ma̱ꞌñú cháa kákuu maestro, jíni náꞌín‑i, te xndichí‑i‑de. 47 Te ta̱ká ja̱ kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑i‑ún, ni ̱ ka̱naa iní  











89

Lucas 2​, ​3

kánde̱ꞌé núu̱‑í ja̱ bueno ndito xini ̱‑í, te va̱ꞌa xndíó káni‑i tu̱ꞌun. 48 Te nuu̱ ní kajini ̱‑de nuu̱‑í, te ni ̱ ka̱naa iní‑de kánde̱ꞌé‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n náa̱‑i jíín‑i: Hijo, naja̱ sáꞌa‑ró súan jíín‑rí, chi ̱ táa̱‑ro̱ jíín rúu̱, kánandúkú xáa̱n‑rí róó te kándukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱, áchí‑ña. 49 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑i jíín‑ña: Na̱ún ní kuu, náa̱. Naja̱ kánandúkú‑ní náá. Tú kájini ̱‑ní ja̱ jínu ñúꞌún kúkuu‑ná jíín tíñu Táa̱‑ná náún. Achí‑i. 50 Ko máá‑ña, tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑ña túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑i jíín‑ña. 51 Te ni ̱ nuu‑i kua̱noꞌon‑í jíín‑de jínáꞌan‑de. Te ni ̱ najaa̱‑i ñuu̱ Nazaret, jándatu̱‑i nuu̱‑dé. Te náa̱‑i ni ̱ chiva̱ꞌa va̱ꞌa‑ña táká tu̱ꞌun yáꞌa ini ̱ añú‑ña. 52 Te Jesús, ni ̱ jaꞌnu‑ga̱‑i, te ni ̱ kundíchí‑ga̱‑i. Te Dios jíín táká ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱kusɨɨ‑̱ gá ini ̱ jíín‑i.  









3

Juan, cha̱a skuánducha

 e nuu̱ xiáꞌu̱ n kuia̱ ja̱ táꞌú T tíñu cha̱a Tiberio César, te Poncio Pilato kúu‑de gobernador ñuu̱ Judea. Te Herodes táꞌú‑de tiñu ñuu̱ Galilea. Te ñani ̱‑de Felipe táꞌú tíñu ñuu̱ Iturea ndañúu̱ Traconite. Te Lisanias táꞌú tíñu‑de ñuu̱ Abilinia. 2 Te sutu̱ ñáꞌnu kákuu Anás jíín Caifás, te ni ̱ chaa̱ tu̱ꞌun máá Tatá Dios nuu̱ Juan, se̱ꞌe Zacarías kánchaa̱‑de nuu̱ ñúꞌun téꞌé. 3 Te ni ̱ kii‑de ni ̱ jíkó núu‑de nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Jordán. Te jáni‑de tu̱ꞌun jánducha, jíín túꞌun nakani ini ̱ náva̱ꞌa sáꞌa Dios tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi. 4 Te súan ni ̱ chaa Isaías tutu̱, chi cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu‑de sáá: Ɨɨn ndajáꞌa̱, kana jaa‑de onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé: Sátu̱ꞌa‑ró íchi máá Jitoꞌo̱‑yo̱, te sándóó‑ró íchi‑yá. 5 Ta̱ká yiꞌndɨ ̱ nachítú. Te nuu ta̱ká yuku jíín  







tɨ ́nduu̱. Te ndundóó íchi yákuá. Te ichi ndáí ndulɨɨ. 6 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, kuni ̱‑i ja̱ Dios nama‑ya̱‑í. Achí. 7 Te ni ̱ kenda koyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ núu̱‑dé ja̱ skuánducha‑dé‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Se̱ꞌe koo̱ kákuu‑ró. Ndéja̱ ní kastu̱ꞌún núu̱‑ro̱ já kúnu‑ró kóto‑ró juicio chaa̱. 8 Núsáá te sáꞌa‑ró tíñu sɨkɨ ̱ já á ni ̱ nakani ini ̱‑ro̱‑ún. Te ma̱ kéjáꞌá‑ró káni ini ̱‑ro̱: Abraham kúu táa̱‑ri ̱, achí‑ro̱. Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ kúu‑ni sáꞌa Dios ja̱ táká yuu̱ yáꞌa nduu se̱ꞌe Abraham. 9 Te vina a kátúu túꞌa hacha ja̱ xɨ ́tɨ yúnu ondé yoꞌo. Te ta̱ká yunu já tú kúun ndeꞌe̱ váꞌa xini ̱, xɨtɨ ̱ te kɨ ̱vɨ nuu̱ ñúꞌu̱ n. Achí‑de. 10 Te ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑i‑de: Te ndasa sáꞌa‑ná núsáá, áchí‑i. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ja̱ ñáva̱ꞌa uu̱ suꞌnu̱, ná kuáꞌa nuu̱ já tú ñáva̱ꞌa kutɨ. Te ja̱ ñáva̱ꞌa ja̱ kée, suni súan ná sáꞌa, áchí‑de jíín‑i. 12 Te suni ni ̱ cha̱koyo yaku̱ cha̱a xíní já kuánducha‑dé. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín Juan: Maestro, te náá, na̱ún sáꞌa‑ná, áchí‑de. 13 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Ma̱ skáa‑ró kakán‑ro̱ ndasa ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑ro̱, áchí‑de. 14 Te suni yaku̱ soldado, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún yúan‑de: Te náá, ndasa sáꞌa‑ná jínáꞌan‑ná, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Ma̱ kuánchaa̱‑ro̱ ndátíñu táꞌan‑ró, ni ma̱ sátúꞌún‑ró, te koo sɨɨ‑̱ ní ini ̱‑ro̱ jíín yáꞌu‑ró. 15 Te kájani ini ̱ ta̱ká cha̱a sɨkɨ ̱ Juan ja̱ sánaa te kúu‑de Cristo xí túu, chi ña̱yɨvɨ‑ún, káinda̱tu‑i chaa̱‑ya̱. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan: Ruu̱, chi ̱ jíín ndúcha skuánducha ndíja‑ri ̱ róó. Ko va̱i ɨɨn Iꞌa̱ kúñáꞌnu‑ga̱ vásá rúu̱, ja̱ tú kúñáꞌnu‑ri ̱ ndájí‑rí ñii yíꞌi ndija̱n‑yá. Máá‑yá, chi ̱ jíín Espíritu Santo skuánducha‑yá róó jíín ñúꞌu̱ n. 17 Te tɨ ́ɨn‑ya̱ pala chíxíꞌú trigo.  























90

Lucas 3​, ​4 Te nasándoo va̱ꞌa‑ya̱ era‑ya̱. Te nastútú‑yá trigo ndɨ ̱vɨ ini ̱ yaka̱‑ya̱. Te kaꞌmu‑ya̱ paja nuu̱ ñúꞌu̱ n ja̱ má ndáꞌva̱ kutɨ‑gá. 18 Te kuaꞌa̱‑gá tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Chi ̱ súan ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑í. 19 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱ Herodes, cha̱a táꞌú tíñu‑ún. Chi cha̱a‑ún, ni ̱ jaka‑de Herodías, ñasɨ ́ꞌɨ ́ ñani ̱‑de Felipe. Te kuaꞌa̱‑gá tiñu ñáá súan ni ̱ sáꞌa Herodes. 20 Te ja̱ víꞌí‑gá ni ̱ sáꞌa‑de kúu ja̱ ní chindee‑de Juan veka̱a.  





Ja̱ ní janducha Jesús ni ̱ sáꞌa Juan

21 Te

nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱janducha ñáyɨvɨ, te suni ni ̱ janducha Jesús. Te nini jikán taꞌu̱‑yá, te ni ̱ nuña‑ni andɨ ́vɨ ́. 22 Te nátu̱ꞌun forma paloma ni ̱ jungava Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ yá. Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kenda ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n: Máá‑ró kúu Se̱ꞌe‑ri ̱ te kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró. Achí.  

Lista ndasa va̱i tata̱ Jesucristo

23 Te

ná ni ̱ kejáꞌá Jesús stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun, íó‑ya̱ okó uxi ̱ kuia̱. Te kájani ini ̱ ña̱yɨvɨ já séꞌe José kúu‑ya̱. Te táa̱ José ni ̱ kuu Elí, 24 ja̱ kúu se̱ꞌe Matat, se̱ꞌe Leví, se̱ꞌe Melqui, se̱ꞌe Jana, se̱ꞌe José, 25 ja̱ kúu se̱ꞌe Matatías, se̱ꞌe Amós, se̱ꞌe Nahum, se̱ꞌe Esli, se̱ꞌe Nagai, 26 ja̱ kúu se̱ꞌe Maat, se̱ꞌe Matatías, se̱ꞌe Semei, se̱ꞌe José, se̱ꞌe Judá, 27 ja̱ kúu se̱ꞌe Joana, se̱ꞌe Resa, se̱ꞌe Zorobabel, se̱ꞌe Salatiel, se̱ꞌe Neri, 28 ja̱ kúu se̱ꞌe Melqui, se̱ꞌe Adi, se̱ꞌe Cosam, se̱ꞌe Elmodam, se̱ꞌe Er, 29 ja̱ kúu se̱ꞌe Josué, se̱ꞌe Eliezer, se̱ꞌe Jorim, se̱ꞌe Matat, 30 ja̱ kúu se̱ꞌe Leví, se̱ꞌe Simeón, se̱ꞌe Judá, se̱ꞌe José, se̱ꞌe Jonán, se̱ꞌe Eliaquim, 31 ja̱  















kúu se̱ꞌe Melea, se̱ꞌe Mainán, se̱ꞌe Matata, se̱ꞌe Natán, 32 ja̱ kúu se̱ꞌe David, se̱ꞌe Isaí, se̱ꞌe Obed, se̱ꞌe Booz, se̱ꞌe Salmón, se̱ꞌe Naasón, 33 ja̱ kúu se̱ꞌe Aminadab, se̱ꞌe Aram, se̱ꞌe Esrom, se̱ꞌe Fares, se̱ꞌe Judá, 34 ja̱ kúu se̱ꞌe Jacob, se̱ꞌe Isaac, se̱ꞌe Abraham, se̱ꞌe Taré, se̱ꞌe Nacor, 35 ja̱ kúu se̱ꞌe Serug, se̱ꞌe Ragau, se̱ꞌe Peleg, se̱ꞌe Heber, se̱ꞌe Sala, 36 ja̱ kúu se̱ꞌe Cainán, se̱ꞌe Arfaxad, se̱ꞌe Sem, se̱ꞌe Noé, se̱ꞌe Lamec, 37 ja̱ kúu se̱ꞌe Matusalén, se̱ꞌe Enoc, se̱ꞌe Jared, se̱ꞌe Mahalaleel, se̱ꞌe Cainán, 38 ja̱ kúu se̱ꞌe Enós, se̱ꞌe Set, se̱ꞌe Adán, se̱ꞌe Dios.  













4

Sɨkɨ ̱ já ní jito nchaa̱ táꞌan kuiꞌna̱ jíín‑yá

 e Jesús, ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ‑yá jíín T Espíritu Santo. Te ni ̱ ndenda‑ya̱ yúcha Jordán kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé ní sáꞌa Espíritu Santo. 2 Te yúan ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ úu̱ xiko kɨvɨ ̱. Te ni ̱ jito nchaa̱ táꞌan kuiꞌna̱ jíín‑yá. Te ta̱ká kɨvɨ‑̱ ún, tú ní yée kútɨ‑yá, chi ̱ onde̱ ni ̱ ja̱ꞌa kɨvɨ ̱, te vásá ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ sóko. 3 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ kuiꞌna̱‑ún jíín‑yá: Nú Se̱ꞌe Dios kúu‑ró, kaꞌa̱n jíín yúu̱ yáꞌa ná ndúu staa̱, áchí. 4 Te Jesús ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín: Yóso núu̱ tutú: Nasu̱ máni máá stáa̱ kée cháa te kuchaku̱‑de, chi ̱ sua jíín túꞌun Dios, áchí‑ya̱. 5 Te ni ̱ jaka kuiꞌna̱‑ún‑ya̱ kuáꞌa̱n jíín‑yá xini ̱ ɨ ́ɨn yuku súkún. Te ɨɨn núnúu‑ni te ni ̱ stáꞌa̱n‑ni ta̱ká ñuu̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ núu̱‑yá. 6 Te ni ̱ kachi ̱ kuiꞌna̱‑ún jíín‑yá: Kua̱ꞌa‑ri ̱ ta̱ká ñuu̱ luu yáꞌa nuu̱‑ro̱ te táꞌú tíñu‑ró núu̱. Chi ̱ máá‑rí tɨ ́ɨn ndɨꞌɨ, te ndé nuu̱ kuní‑ri ̱, te kuu kua̱ꞌa‑ri ̱. 7 Núsáá te nú chiñúꞌún‑ró rúu̱, te kua̱ꞌa‑ri ̱  











91

Lucas 4

ta̱ká ñuu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱. Achí. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Satanás, kuxio kuáꞌán, chi ̱ yóso núu̱ tutú: Chiñúꞌún‑ró máá Tatá Dios máá‑ró, te nuu̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kuátíñu‑ró, áchí. Achí‑ya̱. 9 Te kuaꞌa̱n tuku jíín‑yá ñuu̱ Jerusalén. Te yúan ni ̱ kaa jíín‑yá xini ̱ torre veꞌe ii ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑yá: Te nú Se̱ꞌe Dios kúu‑ró, te súngava‑ró máá‑ró yáꞌa te onde̱ nuu̱ ñúꞌun, 10 chi ̱ yóso núu̱ tutú: Tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá kii te koto‑ya̱ róó. 11 Kunu nchaa̱‑ya̱ róó náva̱ꞌa tú stují‑ro̱ jáꞌa̱‑ro̱ núu̱ yúu̱, áchí. Achí kuiꞌna̱. 12 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: A yóso núu̱ tutú: Ma̱ kóto nchaa̱‑ro̱ máá Tatá‑ro̱ Dios, áchí‑ya̱ jíín kuíꞌna̱‑ún. 13 Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ jito nchaa̱ kuiꞌna̱‑ún‑ya̱. Te ni ̱ kuxio núu‑ni kuaꞌa̱n.  











Ja̱ ní ka̱skéꞌichi ̱‑i‑ya̱ iní ñuu̱ Nazaret 14 Te

jíín fuerza Espíritu kua̱noꞌon Jesús ñuu̱ Galilea. Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ ndáñúu̱ yani yúan. 15 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ña̱yɨvɨ yúan. Te ni ̱ ka̱nakana jaa ndɨꞌɨ‑i‑ya̱. 16 Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ñúu̱ Nazaret, nuu̱ ní jaꞌnu‑ya̱. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe sinagoga nátu̱ꞌun sáꞌa‑ya̱ táká kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑ya̱ ní kaꞌu‑ya̱ ɨ ́ɨn tutu̱. 17 Te yúan íó tutu̱ Isaías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de nuu̱ Jesús. Te ni ̱ janu̱‑ya̱ tutú‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ yóso, te ni ̱ kaꞌu‑ya̱: 18 Espíritu máá Tatá Dios jíka‑ya̱ jíín‑rí, chi ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ rúu̱ náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. Te ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱ náva̱ꞌa sáꞌa‑ri ̱ tana̱ ñáyɨvɨ kákukuíꞌa̱ ini ̱, te kastu̱ꞌún‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ káindasu̱ koo libre‑i. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kuáá, ndundiji ̱n nuu̱‑í, te nama‑ri ̱ ña̱yɨvɨ  







ní katuji ̱. 19 Te náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ kuiá játaꞌa̱n ini ̱ máá Tatá Dios, áchí‑ya̱. 20 Te ni ̱ na̱tuu‑yá tutu̱‑ún. Te ni ̱ nakua̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa játíñu. Te ni ̱ nungo̱o‑ya̱. Te ta̱ká cha̱a káꞌi ̱in ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, kánde̱ꞌé váꞌa‑de nuu̱‑yá. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Vina a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró já ní skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱ yáꞌa, áchí‑ya̱. 22 Te ndivii‑dé ni ̱ kakaꞌa̱n va̱ꞌa‑de tu̱ꞌun‑ya̱. Te kánaa iní‑de kánde̱ꞌé‑de nuu̱‑yá ja̱ lúu káꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Á nasu̱ séꞌe José kúu cha̱a yáꞌa. Achí‑de. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ sánaa te kaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun yátá yáꞌa jíín‑rí: Cha̱a táná, sáꞌa tana̱ máá‑ró, te ta̱ká tiñu ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa‑ró ñúu̱ Capernaum, suni súan ná sáꞌa‑ró ñúu̱‑ro̱ yáꞌa vii ̱, achi ̱‑ro̱. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ñáyɨvɨ máá ñúu̱ cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, máá‑i kúu ja̱ tú kájatáꞌú‑i‑de. 25 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ní i ̱o kuaꞌa̱ ñáꞌan ní kendo̱o ndáꞌú ñuu̱ Israel kɨvɨ ̱ ní chaku̱ Elías, te kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ndasu̱ andɨ ́vɨ ́ uní kuia̱ iñu̱ yoo̱. Te ni ̱ i ̱o ɨɨn tama̱ xáa̱n nɨ ́ɨ‑́ ni ñuu̱‑ún. 26 Ko tú ní tájí‑yá Elías kiꞌi ̱n‑de nuu̱ ní ɨɨn ñaꞌan‑ún, chi ̱ máá‑ni onde̱ ñuu̱ Sarepta ndañúu̱ Sidón ni ̱ jaꞌa̱n‑de nuu̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan ní kendo̱o ndáꞌú. 27 Te ini ̱ ñuu̱ Israel, suni ni ̱ i ̱o kuaꞌa̱ cháa ni ̱ kateꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi, kɨvɨ ̱ ní chaku̱ Eliseo, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios. Ko tú ni ɨɨn cha̱a‑ún ní ndúndoo, chi ̱ máá‑ni Naamán, cha̱a ñuu̱ Siria. Achí‑ya̱. 28 Yúan‑na te ta̱ká cha̱a káꞌi ̱in ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑de ja̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 29 Te ni ̱ ka̱ndonda‑de sɨkɨ‑̱ yá ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑ya̱ yatá ñúu̱‑ún, te kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá xini ̱  





















92

Lucas 4​, ​5 yúku núu̱ kándii ̱ ñuu̱‑de. Te yúan súngava‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. 30 Ko máá‑yá, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ máꞌñú‑de, te kuaꞌa̱n‑ya̱.  

Ja̱ ní kiñiꞌin‑ya̱ tachí kíni

31 Te

ni ̱ najinu̱‑ya̱ ñúu̱ Capernaum, ndañúu̱ Galilea. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑dé jínáꞌan‑de ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. 32 Te ni ̱ ka̱naa iní‑de kájini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ya̱, chi ̱ ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ndíso tíñu. 33 Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga kándee ɨɨn cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kana kóꞌó‑de: 34 Kuxio‑ní Táta̱, chi ̱ tú káyi ̱táꞌan‑ná jíín‑ní, Jesús ñuu̱ Nazaret. Va̱i‑ní xnáa‑ní náá náún. A jiní‑ná na̱ níí kúu, cha̱a ndoo nuu̱ Dios. Achí. 35 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín: Kasu̱ yuꞌu‑ro te kenda‑ró‑de, áchí‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ ndua̱‑ni cha̱a‑ún ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ, ni ̱ sáꞌa tachi ̱ kíni‑ún. Te ni ̱ kenda kuaꞌa̱n ini ̱‑de. Te tú na̱ún ní sáꞌa jíín‑de. 36 Te ndivii‑í, ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te kándatu̱ꞌún‑i: Na̱ún tu̱ꞌun kúu ya̱ꞌá. Chi ̱ ndíso tíñu‑de ja̱ táꞌú níꞌin‑de tiñu nuu̱ tachí kíni te kénda koyo, kákaꞌa̱n‑i. 37 Te tu̱ꞌun‑ya̱ ní jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n ta̱ká lado ndañúu̱ yúan.  











Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ náchi ̱só Pedro jíín sáva‑ga̱‑i

38 Yuán‑na

te ni ̱ ndukuiñi ̱ Jesús, ni ̱ kenda‑ya̱ iní ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ véꞌe Simón. Te náchi ̱só Simón, yíꞌi xaa̱n kíji‑ña. Te ni kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá ndasa kuu‑ña. 39 Te ni ̱ kandita‑ya̱ núu̱‑ñá, te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ kíji‑ún. Te ni ̱ kee‑ni ki ̱ji‑ún‑ña. Te ni ̱ nduko̱o‑ni‑ña. Te ni ̱ jatíñu‑ña núu̱‑yá jínáꞌan‑ya̱. 40 Te kuake̱e  



ndika̱ndii, te ta̱ká ja̱ káñava̱ꞌa ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱ tɨnɨ ̱ nuu̱ kuéꞌe̱, ni ̱ ka̱kinchaka‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ xndée‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑i te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑í. 41 Te suni ini ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní ka̱kenda tachi ̱ kíni. Te ni ̱ ka̱kana kóꞌó: Máá‑ní kúu Se̱ꞌe Dios, áchí. Ko ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín. Te tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun kaꞌa̱n. Chi ̱ a kájini ̱ ja̱ máá‑yá kúu Cristo. 42 Te ni ̱ kundiji ̱n. Te ni ̱ kenda‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Te ña̱yɨvɨ kánandúkú‑i‑ya̱, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑yá. Te kásténdatu‑i‑ya̱ náva̱ꞌa tú kuxio‑ya̱ núu̱‑í núú. 43 Ko máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Jínu ñúꞌún já súni nuu̱ sáva‑ga̱ ñuu̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Chi yu̱án ní tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. Achí‑ya̱. 44 Te jáni‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ñuu̱ Galilea.  







Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní cháa tɨ ́ɨn ti ̱yáká

5

 e ni ̱ kuu ja̱ kándee Jesús yuꞌu T mar Genesaret. Te ña̱yɨvɨ, ni ̱ kajaxi ̱n‑i‑ya̱ já ndúkú‑i kuni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun Dios. 2 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ úu̱ barco káꞌi ̱in yani yuꞌu mar. Te cha̱a kátɨɨn ti ̱yáká, a ni ̱ ka̱kenda‑de ini ̱ barco. Te kánakacha‑de ñunu‑dé. 3 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní barco Simón. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ja̱ ná skáka‑de ɨɨn tíꞌli ̱ kuxio nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱. Te onde̱ ini ̱ barco ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ. 4 Te nuu̱ ní ji ̱nu ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín Simón: Ná chóꞌo̱ núu̱ kúnú ndúcha, te skuíta kaꞌnu‑ró ñúnu‑ro, te tɨɨn‑ró tíyáká, áchí‑ya̱. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón: Maestro, nɨ ́ɨ ́ niñú ni ̱ ka̱sátiñu‑ná, ko tú ni ɨɨn ní kátɨɨn kutɨ‑ná. Ko ja̱ káꞌa̱n máá‑ní kúu, te ná skuíta kaꞌnu‑ná  







93

Lucas 5

ñunu‑ná, áchí‑de. 6 Te ni ̱ sáꞌa‑de súan. Te ni ̱ jasu̱‑de ti ̱yáká kuáꞌa̱ xáa̱n iní ñunu‑dé. Te ñunu‑dé ndúkú téꞌnde̱ núú. 7 Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de seña nuu̱ táꞌan‑de, káꞌi ̱in ini ̱ ɨnga̱ barco, ná kíi chindéé táꞌan jíín‑de. Te ni ̱ cha̱koyo‑de. Te ni ̱ ka̱schítú ndɨ ́ɨ‑dé‑tɨ ̱ iní ndendúú barco ja̱ kuní ke̱e barco‑ún chi ̱i nducha núú. 8 Te Simón Pedro, ni ̱ jini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ Jesús, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kuxio‑ní Táta̱, chi cha̱a íó kua̱chi kúu‑ná, áchí‑de. 9 Chi ̱ máá‑de jíín táká ja̱ ní ka̱chindéé táꞌan jíín‑de‑ún, ni ̱ ka̱naa iní‑de kánde̱ꞌé‑de ja̱ ní katɨɨn‑de ti ̱yáká‑ún, 10 te suni súan Jacobo jíín Juan, ndendúú se̱ꞌe Zebedeo, chi cha̱a káchindéé táꞌan jíín Simón kákuu‑de. Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín Simón: Ma̱ yúꞌú‑ro̱. Onde̱ vina te tɨɨn‑ró cháa. Achí‑ya̱. 11 Yúan‑na te nuu̱ ní ka̱ndenda barco nuu̱ ñúꞌun íchí, te ni ̱ ka̱xndóo ndɨꞌɨ‑de ndatíñu‑de. Te ni ̱ kandiki ̱n‑de‑ya̱.  











12 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi

Jesús, kándee‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱. Te ni ̱ jaa̱ ɨɨn cha̱a nuu̱‑yá, téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi‑de. Te cha̱a‑ún, ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ Jesús. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá: Táta̱, nú kuní‑ní te kuu nasándoo‑ní náá, áchí‑de. 13 Yúan‑na te ni ̱ skáa̱‑ya̱ ndáꞌa‑yá. Te ni ̱ kéꞌé‑yá‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kuní‑ri ̱, ná ndúndoo‑ró, áchí‑ya̱. Te ndɨ ̱ꞌyi téꞌyu̱‑ún, ni ̱ kuxio‑ni kuaꞌa̱n. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de: Ma̱ kachí kutɨ‑ro núu̱ ní ɨɨn. Chi ̱ kuáꞌán, te stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ sutú. Te kundáꞌá‑ró ndátíñu stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱‑dé, náva̱ꞌa  



kuni ̱‑de ja̱ ní ndundoo‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Moisés tiñu sáá. Achí‑ya̱. 15 Ko tu̱ꞌun‑ya̱‑ún, ni ̱ jicha̱‑ga̱ kuaꞌa̱n. Te ni ̱ kataka̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ já kúni náꞌín‑i, te nduva̱ꞌa‑i ta̱ká kueꞌe̱ kátaꞌa̱n‑i kákuni ̱‑i. 16 Te máá‑yá, ni ̱ kusɨ ́ɨn‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé ñuꞌun téꞌé. Te yúan ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá.  



Cha̱a ni ̱ kuyúnú

17 Te

ɨɨn kɨvɨ ̱ kándee Jesús stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. Te cha̱a fariseo jíín maestro ley, káxiu̱ kú‑de yúan. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kikoyo‑de ichi táká ñuu̱ Galilea ndañúu̱ Judea jíín ñúu̱ Jerusalén. Te fuerza máá Tatá Dios kándee jíín‑yá náva̱ꞌa nasáva̱ꞌa‑ya̱ ñáyɨvɨ kúꞌu̱. 18 Te ni ̱ chaa̱ yaku̱ cha̱a, te nuu̱ ɨ ́ɨn ji ̱to yuu kándi ̱so‑de ɨɨn cha̱a ni ̱ kuyúnú. Te kándúkú‑de skɨ ́vɨ‑de cha̱a‑ún nuu̱ kándee‑ya̱, te kani‑de cha̱a‑ún nuu̱‑yá. 19 Te ja̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, te tú ní kániꞌi ̱n‑dé ndénu̱ skɨ ́vɨ‑de cha̱a‑ún. Yúan‑na te ni ̱ ka̱kaa‑de xini ̱ véꞌe. Te yúan ni ̱ ka̱xndónda‑de teja, te ni ̱ ka̱skúun‑de cha̱a‑ún nuu̱ Jesús sava ma̱ꞌñú jíín jíto yuu. 20 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kákandíja cha̱a‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kuyúnú‑ún: Súchi ̱, a íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró, áchí‑ya̱. 21 Yúan‑na te cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, ni ̱ kejáꞌá‑de kájani ini ̱‑de: Ndé cha̱a kúu ya̱ꞌá ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa. Ndéja̱ kúu sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, chi ̱ ɨɨn‑ni máá Dios, áchí‑de. 22 Yúan‑na te Jesús, a ni ̱ jini ̱‑ya̱ já súan kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún kájani ini ̱‑ro̱. 23 Ja̱ úu̱ tu̱ꞌun yáꞌa ndéja̱ yíí‑ga̱ káa. Á kaꞌa̱n‑ri ̱: A íó tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró, xí káꞌa̱n‑ri ̱: Nduko̱o, te kaka‑ró. 24 Ko náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já máá Séꞌe cha̱a  













94

Lucas 5​, ​6 ndíso‑ya̱ tíñu nuu̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa ja̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, te ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨnga̱ tu̱ꞌun jíín cháa ni ̱ kuyúnú yáꞌa núsáá: Jíín‑ró káꞌa̱n‑ri ̱, nduko̱o, te nakiꞌin‑ró jíto yuu‑ro, te noꞌo̱n‑ro̱ véꞌe‑ró. Achí‑ya̱. 25 Te ni ̱ nduko̱o ‑ni cha̱a‑ún jíto nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te ni ̱ nakiꞌin‑de ji ̱to nuu̱ ní ka̱túu‑dé‑ún. Te kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de, nákana jaa‑de Dios. 26 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑í. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios: Vina te ni ̱ ka̱jini ̱‑yo̱ tíñu ñáꞌnu xaa̱n yáꞌa, áchí‑i.  



jínu káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑de te kájika̱n taꞌu̱‑dé. Te suni súan kásáꞌa cha̱a káskuáꞌa jíín cháa fariseo. Ko cha̱a káskuáꞌa jíín máá‑ní, naja̱ máni káyee‑dé kájiꞌi‑de. Achí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á kuu sáꞌa‑ró já kóndicha̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in viko tándaꞌa, te nú kánchaa̱ yii jíín‑i. 35 Ko chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já kuxio yii núu̱‑í. Te kɨvɨ‑̱ ún, kuu kondicha̱ ini ̱‑i. Achí‑ya̱. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín‑de: Tú ni ɨɨn náchuꞌun saꞌma jáá núu̱ súꞌnu̱ tu̱ꞌú. Te nú súan, suni máá já jáá‑ún kaꞌncha̱‑ga̱, chi ̱ nuu̱ súꞌnu̱ tu̱ꞌú ma̱ kúu nuku̱ꞌun saꞌma jáá. 37 Te tú ni ɨɨn chuꞌun vino jáá iní ñii túꞌú, chi ̱ nú súan, te máá vino jáá‑ún ndátá ñíi‑ún, te vino‑ún katɨ, te ñii‑ún naa. 38 Ko vino jáá jíín ñíi jáá, kúu ja̱ kúu kuꞌun ini ̱. Te kendo̱o va̱ꞌa ndendúú. 39 Te tú ni ɨɨn‑i íó, ja̱ á ni ̱ jiꞌi‑i ja̱ tu̱ꞌú, te kuní tuku‑i koꞌo‑i ja̱ jáá, chi: Ja̱ ni ̱ kutúꞌú kúu ja̱ váꞌa‑ga̱, áchí‑i. Achí‑ya̱.  







Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní Leví

27 Yu̱á n‑na,

te ni ̱ kenda Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a xíní, nání‑de Leví, kánchaa̱‑de nuu̱ kútútú xúꞌún ñúu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱, áchí‑ya̱. 28 Te ni ̱ xndóo‑de ta̱ká ndatíñu‑de. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ ndiki ̱n‑de‑ya̱. 29 Te ni ̱ sáꞌa Leví ɨɨn gasto káꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe‑de, te ni ̱ i ̱o kuaꞌa̱ táꞌan‑de, cha̱a xíní jíín sáva‑ga̱‑de. Te cha̱a‑ún, káyee‑dé staa̱ jíín‑yá. 30 Te cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Naja̱ káyee‑ro kájiꞌi‑ró jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi, áchí‑de. 31 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús, cha̱a káꞌi ̱o ndáján, tú kánandɨꞌɨ‑de cha̱a táná, chi cha̱a kákuꞌu̱ kúu ja̱ kájinu ñúꞌún. 32 Na̱ tú va̱i‑ri ̱ kana‑ri ̱ xini ̱ cháa ndaa̱. Chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi, kána‑ri ̱ xini ̱ ná nákani ini ̱‑de, áchí‑ya̱ jíín‑de.  













Sɨkɨ ̱ túꞌun kondicha̱ ini ̱

33 Yúan‑na

te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Cha̱a káskuáꞌa jíín Juan, tɨnɨ ̱

Ja̱ ní ka̱kachi‑de yoko trigo kɨvɨ ̱ ndéta̱tú

6

 e kɨvɨ ̱ ndéta̱tú nuu̱ semana T uni ̱, te ni ̱ ja̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ káa trigo. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ ka̱kachi‑de yoko trigo, ni ̱ ka̱kɨɨn‑dé ini ̱ ndaꞌa‑dé, te káyee‑dé. 2 Te sava cha̱a fariseo ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Naja̱ kásáꞌa‑ró jián, chi ̱ tú íó ley sáꞌa‑ró súan kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, áchí‑de. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Á tú ní kákaꞌu kutɨ‑ro tutú na̱ún ní sáꞌa David. Chi ̱ máá‑de jíín cháa ni ̱ kaxiu̱ kú jíín‑de, ni ̱ kajiꞌi ̱‑de so̱ko ɨɨn kɨvɨ ̱. 4 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe Dios, te ni ̱ kiꞌin‑de sta̱tilá káxiu̱ kú ndijín, ni ̱ yee‑dé. Te suni ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱ cháa káxiu̱ kú jíín‑de‑ún ni ̱ ka̱yee. Te  





95

Lucas 6

tú íó ley kee ní ɨɨn cha̱a sta̱tilá‑ún, chi ̱ máni sutu̱ káyee núú. Achí‑ya̱ jíín‑de. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑de: Máá Séꞌe cha̱a, suni Jitoꞌo̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu‑ya̱, áchí‑ya̱.  

6 Te

Ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ ndaꞌa váꞌa

ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, suni ni ̱ kɨvɨ‑̱ ya̱ iní ve̱ꞌe sinagoga, te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. Te yúan kándee ɨɨn cha̱a ni ̱ ichi ̱ káján ndáꞌa váꞌa‑de. 7 Te cha̱a fariseo jíín cháa káchaa tutu̱, kájito yuꞌu‑dé Jesús nú sáꞌa‑ya̱ taná kɨvɨ ́ ndéta̱tú, náva̱ꞌa kaka̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá kuní‑de. 8 Ko máá‑yá, a ni ̱ jini ̱‑ya̱ túꞌun kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa kátíꞌíchi ndaꞌa‑ún: Ndukuiñi ̱, te ichi máꞌñú yáꞌa kundii ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. Te máá cháa‑ún, ni ̱ ndukuiñi ̱‑de, te ni ̱ jukuiñi ̱‑de. 9 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de jínáꞌan‑de: Ná kaká tu̱ꞌún‑rí róó ɨɨn tu̱ꞌun. Ndé ley íó sɨkɨ ̱ kɨvɨ ́ ndéta̱tú. Á sáꞌa va̱ꞌa‑yó, xí sáꞌa ñáá‑yo̱. Á nama‑yó ɨ ́ɨn cha̱a ndúkú kúu̱, xí káꞌni‑yo ɨ ́ɨn ndɨ ̱yi. Achí‑ya̱. 10 Te ndéꞌé‑yá nuu̱ táká ja̱ káxiu̱ kú xíin‑yá‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa kúꞌu̱: Skáa̱ ndaꞌa‑ro, áchí‑ya̱. Te ni ̱ sáꞌa‑de súan. Te ndaꞌa‑dé‑ún, ni ̱ nduva̱ꞌa ii ̱‑ní. 11 Te máá‑ún, ni ̱ kakiti ̱ xaa̱n iní, te kándatu̱ꞌún ndasa sáꞌa jíín Jesús. 12 Te ni ̱ kuu kɨvɨ ̱. Te ni ̱ kenda Jesús kua̱kaka̱n taꞌu̱‑yá onde̱ yuku. Te nɨ ́ɨ ́ niñú ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá nuu̱ Dios.  











13 Te

Ja̱ ní ka̱ji‑ya̱ uxí uu̱ cha̱a skuáꞌa jíín‑yá

nuu̱ ní kundiji ̱n, te ni ̱ kana‑ya̱ xiní cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ naka̱ji‑ya̱ uxí uu̱ táꞌa̱n‑de. Te cha̱a‑ún, ni ̱ skúnání‑yá‑de apóstol.

14 Te

Simón, ni ̱ naskúnání‑yá‑de Pedro, jíín ñaní‑de, Andrés, Jacobo, Juan, Felipe, Bartolomé. 15 Mateo jíín Tomás, Jacobo se̱ꞌe Alfeo, jíín Simón cha̱a nání Zelote, 16 Judas ñani ̱ Jacobo, jíín Judas Iscariote ja̱ ní nastúu‑de Jesús.  



17 Te

Tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑í

ni ̱ nuu‑ya̱ jíín‑de jínáꞌan‑de. Te ni ̱ jukuiñi ̱‑ya̱ ɨ ́ɨn nduꞌa̱. Te kuaꞌa̱ xáa̱n cháa káskuáꞌa jíín‑yá jíín kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Judea jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Jerusalén, jíín ñáyɨvɨ yúꞌu mar ñuu̱ Tiro jíín ñúu̱ Sidón, ni ̱ kikoyo‑i ja̱ kúni náꞌín‑i tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ya̱, te suni ja̱ ná ndúva̱ꞌa‑i kueꞌe̱ kátaꞌa̱n‑i kuní‑i. 18 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kándoꞌo jíín tachí kíni, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa ndɨꞌɨ‑i ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 19 Te ndivii ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ ka̱ndúkú ndéé‑i kéꞌé‑i‑ya̱. Chi ̱ íó fuerza ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ ta̱ká‑i. 20 Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Xáán ndatu̱ róó, cha̱a kátaꞌa̱n ndáꞌú, chi ̱ kuu kɨ ̱vɨ‑ró ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 21 Xáán ndatu̱ róó ja̱ kájiꞌi ̱‑ro̱ sóko vina, chi ̱ ndaꞌa̱ chi ̱i‑ró. Xáán ndatu̱ róó ja̱ kándeꞌe̱‑ro̱ vína, chi ̱ kuaku̱‑ro̱. 22 Xáán ndatu̱ róó jínáꞌan‑ró nú kákiti ̱ ini ̱ cha̱a kájito‑de róó, jíín nú kákuxio‑de nuu̱‑ro̱ kíꞌi ̱n‑de, jíín nú kákaꞌa̱n tásɨ‑́ de sɨkɨ‑̱ ro̱, jíín nú káskéꞌichi ̱‑de róó nátu̱ꞌun cha̱a ñáá, ja̱ sɨkɨ ́ máá Séꞌe cha̱a. 23 Sɨɨ ̱ ná kóo ini ̱‑ro̱ kɨvɨ‑̱ ún, te kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱, chi ̱ káꞌnu xaa̱n kóo taꞌu̱‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́. Chi ̱ súan ni ̱ ka̱sáꞌa táa̱‑de jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. 24 Ko naka̱ ndáꞌú kúu róó, cha̱a kúká, chi ̱ vina‑ni káꞌi ̱o sɨɨ ̱ iní‑ro̱. 25 Naka̱ ndáꞌú kúu róó ja̱ káꞌi ̱in tɨɨ  















96

Lucas 6 chi ̱i‑ró vína, chi ̱ kuu̱‑ro̱ sóko. Naka̱ ndáꞌú kúu róó ja̱ vína kájaku̱‑ro̱, chi ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ te ndeꞌe̱‑ro̱. 26 Naka̱ ndáꞌú kúu róó nú vina káꞌa̱n jíñúꞌún táká cha̱a jíín‑ró. Chi ̱ súan ni ̱ ka̱sáꞌa táa̱‑de jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun xndáꞌú onde̱ sáá. 27 Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín róó ja̱ kájini so̱ꞌo: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ cháa kájito uꞌu̱ róó, te sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín cháa kákiti ̱ ini ̱ nuu̱‑ro̱. 28 Te kaꞌa̱n va̱ꞌa‑ró jíín cháa kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa jíín‑ró. Te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱ cháa kásáꞌa tu̱ꞌun túꞌún sɨkɨ‑́ ro̱. 29 Te nú ndé cha̱a stují ɨ ́ɨn yikɨ núu̱‑ro̱, suni kua̱ꞌa‑ró túꞌun ná stují‑dé ɨnga̱. Te nú ndé cha̱a jánchaa̱‑de tɨka̱chí‑ró, ni suꞌnu̱‑ro̱ ma̱ sásáꞌán‑ró ná kíꞌi ̱n‑de jíín. 30 Na̱ni cha̱a jikán nuu̱‑ro̱, te kua̱ꞌa‑ró núu̱‑dé. Te cha̱a kíꞌin ndatíñu‑ró, ma̱ nándaka̱n‑ro̱. 31 Te nátu̱ꞌun kuní‑ro̱ sáꞌa ña̱y ɨvɨ jíín‑ró, suni súan sáꞌa máá‑ró jíín‑i. 32 Chi ̱ nú mani ̱‑ro̱ jíín cháa mani ̱ jíín máá‑ró, ndé cha̱a nakuatáꞌú núu̱‑ro̱ núsáá. Chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi, suni mani ̱‑dé jíín cháa mani ̱ jíín máá‑de. 33 Te nú sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín cháa kásáꞌa va̱ꞌa jíín máá‑ró, ndé cha̱a nakuatáꞌú núu̱‑ro̱, chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi, suni súan kásáꞌa‑de. 34 Chi ̱ nú kua̱ꞌa núu‑ró núu̱ cháa ja̱ ñúkuu ini ̱‑ro̱ kuáꞌa‑de nuu̱‑ro̱, ndé cha̱a nakuatáꞌú núu̱‑ro̱, chi cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi, suni jáꞌa núu‑de nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi, náva̱ꞌa naniꞌi ̱n‑gá‑de. 35 Núsáá te kundáꞌú ini ̱‑ro̱ cháa kájito uꞌu̱ róó, te sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín‑de. Te kua̱ꞌa núu‑ró núu̱‑dé. Te ma̱ kúñukuu ini ̱‑ro̱ na̱ún kuáꞌa‑de nuu̱‑ro̱. Te káꞌnu koo taꞌu̱‑ro̱, te kuu‑ró séꞌe Dios andɨ ́vɨ ́. Chi ̱ máá‑yá, va̱ꞌa ini ̱‑ya̱ jíín cháa jáꞌa̱ ini ̱ jíín cháa ndɨva̱ꞌa.  



















36 Núsáá

te kundáꞌú ini ̱‑ro̱ ñáyɨvɨ nátu̱ꞌun máá Táa̱‑ro̱ já súni kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í. 37 Ma̱ ndónda‑ró sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ, náva̱ꞌa ma̱ ndónda‑i sɨkɨ ̱ máá‑ró. Ma̱ náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ‑́ í, náva̱ꞌa ma̱ náku̱ xndíi‑i sɨkɨ ̱ máá‑ró. Sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱‑í, náva̱ꞌa ná sáꞌa‑i tu̱ káꞌnu ini ̱‑i nuu̱ máá‑ró. 38 Kua̱ꞌa nuu̱‑í te suni súan kua̱ꞌa‑i nuu̱‑ro̱. Chikua̱ꞌá va̱ꞌa‑i, sáni ̱ꞌin‑i, kaja‑í, te onde̱ jichá chuꞌun‑i kua̱ꞌa‑i nuu̱‑ro̱. Chi ̱ suni jíín kúꞌa ni ̱ chikua̱ꞌá‑ro̱‑ún, suni naku̱ kua̱ꞌá‑ro̱. Achí‑ya̱. 39 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín‑i: Cha̱a kuáá á kuu stáꞌa̱n‑de ichi núu̱ ɨngá cha̱a kuáá. Á tú jungava ndendúú‑de ini ̱ xaꞌva̱. 40 Ɨɨn cha̱a skuáꞌa, nasu̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑de vásá maestro‑de. Ko ta̱ká cha̱a káskuáꞌa, nú a ni ̱ kutu̱ꞌa va̱ꞌa‑de, te koo‑de nátu̱ꞌun maestro‑de. 41 Naja̱ ndéꞌé‑ró já kándee mi ̱ꞌín ndúchi ñaní‑ro̱, te tú nákani ini ̱‑ro̱ já ɨ ́ɨn vitu̱ kándee nduchi máá‑ró náún. 42 Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱ jíín ñaní‑ro̱: Ñáni ̱, kundatu ná táva‑rí mi ̱ꞌín kándee nduchi‑ro, te tú nákani ini ̱‑ro̱ já kándee ɨɨn vitu̱ ndúchi‑ro náún. Cha̱a uu̱ xini ̱, xnaꞌa̱n‑ga̱ tava‑ro vitú kándee nduchi máá‑ró. Yúan‑na te kuu nde̱ꞌé váꞌa‑ró já táva‑ro míꞌín kándee nduchi ñaní‑ro̱. 43 Chi ̱ xini ̱ yúnu váꞌa tú kúun ndeꞌe̱ káñáá. Te ni xini ̱ yúnu káñáá tú kúun ndeꞌe̱ váꞌa. 44 Chi ̱ ndɨtaꞌa̱n yunu, jíín ndéꞌe̱ te jiní‑yo̱ na̱ún yunu kúu, chi ̱ tú táxín‑yó mérkexe̱ xini ̱ nú íñú, ni tú táxín‑yó uva xini ̱ zarza. 45 Cha̱a va̱ꞌa, sáꞌa‑de tiñu va̱ꞌa, chi ̱ íó va̱ꞌa ini ̱‑de. Te cha̱a ñáá, sáꞌa‑de tiñu ñáá, chi ̱ káñáá ini ̱‑de. Chi tu̱ꞌun ñúꞌun ini ̱ añú cha̱a, tu̱ꞌun‑ún káꞌa̱n‑de. 46 Naja̱ kákaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí: Táta̱, Táta̱, te tú  



















97

Lucas 6​, ​7

káskíkuu‑ró tíñu káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró núsáá. 47 Ta̱ká ña̱yɨvɨ vái nuu̱‑rí, te jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te skíkuu, ná stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín kétáꞌan. 48 Kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ja̱ jáni‑de veꞌe‑de, te ni ̱ jacha kúnú‑de. Te ni ̱ jani‑de jaꞌa̱ sɨkɨ ́ káva. Te nuu̱ ní chaa̱ ɨɨn nducha ñúꞌún xáa̱n, te yu̱cha‑ún ni ̱ kuni ̱ stúncháa̱ veꞌe‑ún núú. Ko tú ní kandá kutɨ, chi ̱ sɨkɨ ̱ káva kandii ̱. 49 Ko ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo, te tú skíkuu, yu̱án kúu nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ni ̱ jani‑de veꞌe‑de nuu̱ ñúꞌun, te tú yíndu̱ji jaꞌa̱. Te ɨɨn nducha ñúꞌún ní kani veꞌe‑ún, te ni ̱ stúncháa̱‑ni. Te ni ̱ naa íi ̱‑ní veꞌe‑ún. Achí‑ya̱.  





Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ mozo capitán

7

 e ni ̱ ji ̱nu ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ní ka̱jini T náꞌín ñáyɨvɨ‑ún. Yúan‑na te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Capernaum. 2 Te ɨɨn cha̱a kúu capitán, íó ɨɨn mozo‑de ja̱ maní‑dé jíín. Te mozo‑ún, kúꞌu̱‑i te a yani kuu̱‑i. 3 Te cha̱a capitán yúan, ni ̱ jini‑de tu̱ꞌun Jesús. Te ni ̱ tájí‑de yaku̱ cha̱a judío ñáꞌnu, kuaꞌa̱n nuu̱‑yá, kaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑yá ja̱ ná kíi‑ya̱ te nama‑ya̱ mozo‑de. 4 Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a‑ún nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá: Kánúú sáꞌa‑ní ja̱ káꞌa̱n‑de, 5 chi ̱ mani ̱‑dé jíín ñúu̱‑ná. Te ni ̱ jani‑de ɨɨn veꞌe sinagoga kuu‑ná jínáꞌan‑ná. Achí‑de. 6 Te kuaꞌa̱n Jesús jíín‑de. Te nuu̱ ní ka̱kuyani‑ya̱ véꞌe‑ún, te ni ̱ tájí capitán yaku̱ amigo‑de, kuaꞌa̱n nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, tú kuní‑ná sátéñu‑ná níí ja̱ kɨ ́vɨ‑ní ini ̱ ve̱ꞌe‑ná. 7 Ja̱ yúán tú ní kuní‑ná kii‑ná nuu̱‑ní núú, ko máni kaꞌa̱n‑ní, te ná ndúva̱ꞌa mozo‑ná. 8 Chi ̱ máá‑ná, suni cha̱a ndíso tíñu kúu‑ná. Te  













táꞌú‑ná tiñu nuu̱ soldado‑ná. Te káꞌa̱n‑ná jíín ɨ ́ɨn‑de: Kuáꞌán, te jáꞌa̱n‑de. Te jíín ɨngá‑de: Ñaꞌa̱n, te cháa̱‑de. Te jíín mozo‑ná: Sáꞌa ya̱ꞌá, te sáꞌa‑i. Achí‑de. 9 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús. Te ni ̱ naa iní‑ya̱ ní nde̱ꞌé‑yá nuu̱‑dé. Te ni ̱ xíó káva‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ kándiki ̱n yata̱‑yá: Ndaa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ní ini ̱ ñuu̱ Israel tú súan ní jiní‑ri ̱ cha̱a kándíja, áchí‑ya̱. 10 Te cha̱a ni ̱ tájí‑de nuu̱‑yá núú, ni ̱ naja̱koyo‑de veꞌe. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ á ni ̱ nduva̱ꞌa mozo‑ún.  



Ja̱ ní nachaku̱ se̱ꞌe yíí ñaꞌan viuda 11 Yúan‑na

te ni ̱ kuu kɨvɨ ̱. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Naín. Te kuaꞌa̱ cháa skuáꞌa jíín‑yá, jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱, kájaꞌa̱n‑i jíín‑yá. 12 Te ni ̱ kuyani‑ya̱ yúñúu̱‑ún. Te kákiñiꞌin ña̱yɨvɨ‑ún ɨɨn su̱chí yíí ní jiꞌi ̱‑i, ja̱ máá ɨ ́ɨn‑i nuu̱ náa̱‑i núú. Te ñaꞌan viuda kúu‑ña. Te suni kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún káꞌi ̱in jíín‑ña. 13 Te ni ̱ jini ̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱ núu̱‑ñá. Te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑ñá. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑ña: Ma̱ ndéꞌe̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 14 Te ni ̱ kandita‑ya̱. Te ni ̱ tɨɨn‑ya̱ camilla ndɨ ̱yi‑ún. Te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ cha̱a kándi ̱so‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Súchi ̱, jíín‑ró káꞌa̱n‑ri ̱, nduko̱o, áchí‑ya̱. 15 Yúan‑na te ni ̱ nduko̱o su̱chí já á ni ̱ jiꞌi ̱‑ún. Te ni ̱ kejáꞌá‑i nákaꞌa̱n‑i. Te Jesús, ni ̱ nakua̱ꞌa‑ya̱‑í nuu̱ náa̱‑i. 16 Te ndivii ñáyɨvɨ, ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te kánakana jaa‑i Dios. Te sava‑i kákaꞌa̱n‑i: Ni ̱ chaa̱ ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios nuu̱‑yo̱, te kúñáꞌnu‑de. Te sava‑ga̱‑i kákaꞌa̱n‑i: Máá Dios, ni ̱ chaa̱‑ya̱ núu̱‑yo̱. Achí‑i. 17 Te tu̱ꞌun‑ya̱‑ún ni ̱ jicha̱ kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Judea jíín nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ yani yúan.  











98

Lucas 7 Uu̱ cha̱a ni ̱ tájí Juan nuu̱‑yá

18 Te

cha̱a káskuáꞌa jíín Juan, ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún núu̱‑dé ndasa íó ta̱ká tiñu. Yúan‑na te ni ̱ kana Juan xini ̱ úu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑de. 19 Te ni ̱ tájí‑de kuaꞌa̱n nuu̱ Jesús, náva̱ꞌa kaka̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Máá‑ní kúu cha̱a kii‑ún, xí kúndatu‑yó ɨngá‑de náún, achi ̱‑de. 20 Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a‑ún nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Juan, cha̱a skuánducha, ni ̱ tájí‑de náá va̱i koyo‑ná nuu̱‑ní va̱i kaka̱ tu̱ꞌún‑ná níí: Á máá‑ní kúu cha̱a kii‑ún xí kúndatu‑yó ɨngá‑de náún, áchí‑de. 21 Te suni máá hora‑ún ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱, jíín já káteꞌyu̱, jíín já kátaꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te suni kuaꞌa̱ cháa kuáá, ni ̱ ndundiji ̱n nuu̱‑dé ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Kuáꞌán, te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ Juan na̱ún ní kajini ̱‑ro̱, jíín túꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró. Cha̱a kuáá, kándundiji ̱n nuu̱‑dé. Te cha̱a rengo kánakaka‑de. Te cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi kándundoo‑de. Te cha̱a sóꞌó kánakuni so̱ꞌo‑de. Te cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱ kánachaku̱‑de sáꞌa‑ri ̱. Te suni jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios nuu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. 23 Te xáán ndatu̱ koo cha̱a ja̱ má náyu̱ꞌú‑de koto‑de ruu̱. Achi ̱‑ro̱. 24 Te cha̱a ni ̱ tájí Juan ni ̱ kenda‑de kánoꞌo̱n‑de. Te Jesús, ni ̱ kejáꞌá‑yá káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun Juan jíín ñáyɨvɨ: Naja̱ ní kenda‑ró kájaꞌa̱n‑ro̱ ondé ñuꞌun téꞌé. Ja̱ ndéꞌé‑ró ɨ ́ɨn icha̱ ja̱ kandá sáꞌa tachi ̱ náún. 25 Ko naja̱ ní kenda‑ró kájaꞌa̱n‑ro̱. Ja̱ ndéꞌé‑ró núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ñúꞌun saꞌma ndúchá náún. Ko ná kástu̱ꞌún‑rí, cha̱a káñu̱ꞌun saꞌma lúu te ncháá va̱ꞌa‑de ja̱ kákusɨɨ ̱ iní‑de, máni ini ̱ ve̱ꞌe rey káxiu̱kú‑de. 26 Ko naja̱ ní kenda‑ró kájaꞌa̱n‑ro̱. Ja̱ ndéꞌé‑ró núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun  















Dios náún. Te suni káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Kúñáꞌnu xaa̱n‑gá‑de vásá ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios. 27 Cha̱a yáꞌa kúu cha̱a yóso túꞌun‑de nuu̱ tutú: Kuni so̱ꞌo‑ró chi ̱ tájí‑rí ndajáꞌa̱‑rí kuxnúú‑de jaa̱‑de, te cha̱a‑ún sátu̱ꞌa‑de ichi‑ro vásá jáa̱‑ro̱, áchí. 28 Chi ̱ a káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa tú íó ni ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios ja̱ kúñáꞌnu‑ga̱ máá‑de vásá Juan cha̱a skuánducha. Ko máá cháa lúlí‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ ñátu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, cha̱a‑ún kúñáꞌnu‑ga̱‑de vásá Juan. Achí‑ya̱. 29 Te cha̱a xíní jíín táká ña̱yɨvɨ‑ún, kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ ka̱jatáꞌú‑i tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ ka̱janducha‑í nuu̱ Juan. 30 Ko cha̱a fariseo jíín cháa maestro ley, ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑de tu̱ꞌun kuní Dios ja̱ sáꞌa‑de, kua̱chi ja̱ tú ní kájanducha‑dé nuu̱ Juan. 31 Te ni ̱ kachi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Na̱ún tu̱ꞌun yátá skétáꞌan‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ yáꞌa núsáá, te na̱ún ní ka̱ndaku‑i. 32 Kákuu‑i nátu̱ꞌun su̱chí lúlí káxiu̱ kú núyáꞌu, ja̱ kákana kóꞌó‑i xini ̱ táꞌan‑i: Ni ̱ ka̱xndéꞌe̱‑ri ̱ xkuili nuu̱‑ro̱, te tú ní kájita jáꞌá‑ró: Ni ̱ kandaꞌi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te tú ní kándeꞌe̱‑ro̱, áchí‑i. 33 Chi ni ̱ kii Juan cha̱a skuánducha. Tú ní yée‑dé staa̱, tú ní jíꞌi‑de vino, te kákaꞌa̱n‑ro̱: Táꞌa̱n‑de tachi ̱ kíni. 34 Ko máá Séꞌe cha̱a yée‑yá, jíꞌi‑ya̱. Te kákaꞌa̱n‑ro̱: Yáꞌa íó ɨɨn cha̱a yáji téyíí, te jíꞌi xaa̱n‑dé vino, cha̱a jiní táꞌan jíín cháa xíní jíín cháa káꞌi ̱o kua̱chi kúu‑de. Achí‑ro̱. 35 Ko ɨɨn cha̱a ndíchí, máni tiñu ndíchí sáꞌa‑de. Te súan kuni ̱‑ro̱ jándáa̱ ndíchí‑de. Achí‑ya̱.  

















Jesús jíín ñáꞌan ndíso perfume

36 Te

ɨɨn cha̱a fariseo, ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín Jesús kee‑yá staa̱ jíín‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe‑de,

99

Lucas 7​, ​8

te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ já kée‑yá. 37 Te ɨɨn ñaꞌan íó kua̱chi, kánchaa̱‑ña ñúu̱ yúan. Te ni ̱ jini ̱‑ña já kánchaa̱ Jesús veꞌe ɨɨn cha̱a fariseo. Te ni ̱ chaa̱‑ña jíín ɨ ́ɨn tiyaꞌa̱ perfume. 38 Te kánchaa̱‑ña núu̱ jáꞌa̱‑yá ichi yatá‑yá. Te ndéꞌe̱‑ña, te ni ̱ xndáji‑ña jáꞌa̱‑yá jíín ndúcha núu̱‑ñá. Te ni ̱ na̱síꞌichí‑ña jáꞌa̱‑yá jíín íxi xiní‑ñá. Te ni ̱ tiyúꞌú‑ña jáꞌa̱‑yá, te ni ̱ jiꞌi‑ñá perfume jaꞌa̱‑yá. 39 Te fariseo, cha̱a ni ̱ kana xini ̱‑yá‑ún, súan ni ̱ jini ̱‑de, te ni ̱ jani ini ̱ máá‑de: Nú cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu cha̱a yáꞌa, te kuni ̱‑de ndé ñaꞌan kúu ñaꞌan yáꞌa núú. Chi ̱ ñaꞌan yáꞌa, ja̱ kéꞌé‑ña‑dé, ñaꞌan íó kua̱chi kúu‑ña, áchí‑de. 40 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Simón, kaꞌa̱n‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑ró kuní‑ri ̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. Te máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kaꞌa̱n‑ní, Maestro, áchí‑de. 41 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ɨɨn cha̱a jáꞌa núu xu̱ꞌún, ni ̱ i ̱o uu̱ cha̱a taú nuu̱‑dé. Ɨɨn cha̱a, ni ̱ tau̱ uꞌu̱ n ciento peso. Te ɨnga̱ cha̱a ni ̱ tau̱ uu̱ xiko uxi ̱ peso nuu̱‑dé. 42 Te tú na̱ jíín káñava̱ꞌa cha̱a‑ún ja̱ náku̱ náa. Te ni ̱ sáꞌa‑de tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ ndéndúú cha̱a‑ún. Kaꞌa̱n, ndé ɨɨn cha̱a‑ún kúmani ̱‑gá jíín‑de núsáá. Achí‑ya̱. 43 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón: Jáni ini ̱‑ná ja̱ cháa ni ̱ sáꞌa‑ga̱‑de tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱‑ún, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ro̱, áchí‑ya̱. 44 Te ni ̱ xíó kóto‑ya̱ íchi núu̱ ñáꞌan‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Simón: Jiní‑ro̱ ñáꞌan yáꞌa náún. Ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe‑ró, te tú ní jáꞌa‑ró ndúcha já ndúndoo jaꞌa̱‑rí. Ko ñaꞌan yáꞌa, ni ̱ xndáji‑ña jáꞌa̱‑rí jíín ndúcha núu̱‑ñá. Te ni ̱ na̱síꞌichí‑ña jíín íxi xiní‑ñá. 45 Tú ní tíyúꞌú‑ró rúu̱. Ko ñaꞌan yáꞌa, onde̱ ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe‑ró, tú júkuiñi ̱‑ña  

















já tíyúꞌú‑ña jáꞌa̱‑rí. 46 Tú ní jíꞌi‑ro aceite xini ̱‑rí. Ko ñaꞌan yáꞌa ni ̱ jiꞌi‑ñá perfume jaꞌa̱‑rí. 47 Núsáá te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ á ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ña va̱sa íó kuaꞌa̱, chi ni ̱ kumani ̱ xáa̱n‑ñá jíín‑rí. Ko nú sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a íó yaku̱‑ni kua̱chi‑de, te yaku̱‑ni kumani ̱‑dé jíín‑rí, áchí‑ya̱. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: A ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ táká kua̱chi‑ró, áchí‑ya̱. 49 Te cha̱a káyee stáa̱ jíín‑yá, ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de kájani ini ̱ máá‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa, ja̱ sáꞌa‑de tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi, áchí‑de. 50 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáꞌan‑ún: Ni ̱ kandíja‑ró, te yu̱án ní nama‑ri ̱ róó. Kuáꞌán, te ma̱ yúꞌú‑ga̱‑ro̱, áchí‑ya̱.  









Tu̱ꞌun ñaꞌan ní ka̱jatíñu nuu̱‑yá

8

 úan‑na te kúkuéé‑ga̱, te Y ni ̱ jika kuu‑ya̱ táká ñuu̱ jíín rancho. Te jáni‑ya̱ túꞌun va̱ꞌa te kástu̱ꞌún‑yá ndasa koo máá ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te máá uxí uu̱ apóstol, kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá. 2 Te suni íó yaku̱ ñaꞌan já á ni ̱ kataꞌa̱n‑ña tachí kíni jíín kuéꞌe̱, ja̱ á ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑ñá. Te ñaꞌan‑ún, suni kájaꞌa̱n‑ña jíín‑yá. Te ɨɨn‑ña kúu María ñuu̱ Magdala. Te ini ̱ ñaꞌan yúan ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ usiá tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n onde̱ sáá. 3 Te sava‑ga̱‑ña káinání‑ña Juana, ñasɨ ́ꞌɨ ́ cha̱a nání Chuza, cha̱a ndíso tiñu Herodes, jíín Susana, jíín kuáꞌa̱‑gá ñaꞌan. Te kájatíñu‑ña núu̱‑yá jínáꞌan‑ya̱.  



Tu̱ꞌun yátá sɨkɨ ́ cháa sáka trigo

4 Te

ni ̱ ka̱kutútú kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ. Te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú táká ñuu̱‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín‑i:

100

Lucas 8 5 Ɨɨn

cha̱a sáka trigo, ni ̱ kenda‑de sáka‑dé trigo‑de. Te jachá‑de, te ɨɨn nuni ̱ ní jungava yuꞌíchi te ni ̱ jañu̱‑i sɨkɨ ̱. Te tɨsaa̱ andɨ ́vɨ ́ ní ka̱kókó‑tɨ ́. 6 Te ɨnga̱ ni ̱ jungava sɨkɨ ̱ yúu̱. Te ni ̱ kana. Ko ni ̱ ichi ̱, chi ̱ tú kajin. 7 Te ɨnga̱ ni ̱ jungava ma̱ꞌñú íñu. Te ɨɨn núú‑ni ni ̱ ka̱kana iñu jíín. Te ni ̱ kajasu̱ nuu̱. 8 Te sava ni ̱ ka̱jungava nuu̱ ñúꞌun váꞌa. Te nuu̱ ní ka̱kana, te ja̱ ɨ ́ɨn, te ni ̱ ja̱ꞌa ciento nuni ̱. Achí‑ya̱. Yúan‑na te káꞌa̱n jaa‑ya̱: Cha̱a íó so̱ꞌo, kuni náꞌín‑de, te ná kúni so̱ꞌo‑de, áchí‑ya̱. 9 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ na̱ún kuní kaꞌa̱n tu̱ꞌun yátá‑ún. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Róó, chi ̱ a kuaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yísa̱ꞌí yáꞌa sáꞌa Dios, ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Ko káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yátá jíín sáva‑ga̱‑i náva̱ꞌa va̱sa ndéꞌé‑i, ko ma̱ kuní‑i, te va̱sa jíni so̱ꞌo‑i, ko ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑i. 11 Tu̱ꞌun yátá yáꞌa kuní kaꞌa̱n: Tata̱‑ún kúu tu̱ꞌun Dios. 12 Tata̱ ni ̱ ka̱jungava yuꞌíchi‑ún kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun. Te cháa̱‑ni kuiꞌna̱ te jánchaa̱ tu̱ꞌun‑ún ini ̱ añú‑de náva̱ꞌa tú kandíja‑de te ka̱ku‑de. 13 Te ja̱ ní ka̱jungava sɨkɨ ̱ yúu̱‑ún kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun. Te kúsɨɨ ̱ iní‑de jíín. Ko túu nuu̱ káka yoꞌo iní‑de. Te yaku̱‑ni kɨvɨ ̱ kákandíja‑de. Te nú ndónda tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ dé te kánayu̱ꞌú‑de. 14 Te ja̱ ní ka̱jungava ma̱ꞌñú íñu kákuu cha̱a kájini so̱ꞌo‑de. Ko nú kuaꞌa̱n‑de, te kákutéñu‑de jíín ndátíñu‑de, chi ̱ kákuni ̱‑de kukúká‑de náva̱ꞌa koo sɨɨ ̱ iní‑de. Yu̱án náa túꞌun ini ̱‑de. Te tú yíja va̱ꞌa nuni ̱‑dé. 15 Ko ja̱ ní ka̱jungava nuu̱ ñúꞌun váꞌa kákuu cha̱a kándee añú va̱ꞌa añú ndaa̱ ini ̱‑de. Te tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de‑ún,  



















ñúꞌun ni ̱ꞌin ini ̱‑de. Te kája̱ꞌa‑de nuni ̱ táká kɨvɨ ̱. Tu̱ꞌun yitɨ

16 Tú

ni ɨɨn ña̱yɨvɨ chíꞌi‑i ñuꞌu̱ n xini ̱ yítɨ te jasú‑i kɨ ̱sɨ sɨkɨ ̱, ni tú jáni‑i chi ̱i ji ̱to. Chi ̱ sua kundii ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn candelero, náva̱ꞌa tuu̱ n ndua ñúꞌu̱ n nuu̱ ñáyɨvɨ kɨ ́vɨ koyo. 17 Chi ̱ tú íó ni ɨɨn tiñu yísa̱ꞌí sáni, chi ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ táká‑ni. Ni tú íó ni ɨɨn tu̱ꞌun yísa̱ꞌí sáni, chi va̱i ndiji ̱n ta̱ká‑ni sáꞌa‑ya̱, te kuni ̱‑yo̱ núu̱. 18 Núsáá te ná kúni so̱ꞌo va̱ꞌa‑ró, chi cha̱a ñáva̱ꞌa, te kii‑ga̱ nuu̱‑dé, te cha̱a tú ñáva̱ꞌa, va̱sa jáni ini ̱‑de ja̱ á ñáva̱ꞌa‑de te kuxio kiꞌi ̱n, áchí‑ya̱.  



Náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱

19 Yúan‑na

te ni ̱ jaa̱ náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱ núu̱‑yá. Te tú ní kúu kɨ ̱vɨ koyo‑ña núu̱‑yá sɨkɨ ̱ já kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ. 20 Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún ñáyɨvɨ‑ún nuu̱‑yá: Náa̱‑ní jíín ñaní‑ní káꞌi ̱in‑ña yatá véꞌe, te kaꞌa̱n‑ña jíín‑ní kákuni ̱‑ña, áchí‑i. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Náa̱‑ri ̱ jíín ñaní‑ri ̱ kákuu ña̱yɨvɨ kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun Dios, te káskíkuu‑i, áchí‑ya̱ jíín‑i.  



Ja̱ ní jukuiñi ̱ tachi ̱ xáa̱n ní sáꞌa‑ya̱

22 Te

ɨɨn kɨvɨ ̱, ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ɨɨn barco jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ná kíja̱ꞌa‑yó ɨngá lado mar. Te ni ̱ ka̱skáka‑ya̱ barco kájaꞌa̱n‑ya̱. 23 Ko nini káskáka‑de barco, te ni ̱ kixi ̱‑ya̱. Te ni ̱ ndonda ɨɨn tachi ̱ xáa̱n núu̱ mar. Te ndúkú chítú ndúcha iní barco, te a yani koo tu̱ ndóꞌo núú. 24 Te ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱xndúko̱o‑de‑ya̱. Maestro, Maestro, vina te naa‑yo, áchí‑de. Te ni ̱ nataꞌu̱ núu̱‑yá. Te ni ̱  



101

Lucas 8

kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ tachí‑ún jíín núu̱ mar. Te ni ̱ kunáꞌín‑ni. Te náꞌín yúú íi ̱‑ní ni ̱ kuu. 25 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ tú kákandíja‑ró. Te káyu̱ꞌú‑de, te kánaa iní‑de kánde̱ꞌé‑de. Te kákaꞌa̱n jíín táꞌan máá‑de: Ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa, ja̱ ondé nuu̱ tachí jíín núu̱ ndúcha táꞌú‑de tiñu te kájandatu̱ nuu̱‑dé, áchí‑de.  

26 Te

Cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni onde̱ ndañúu̱ Gadara

ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Gadara, ja̱ kánchaa̱ ichi núu̱ ñúu̱ Galilea. 27 Te nuu̱ ní jaa̱‑ya̱ núu̱ ñúꞌun íchí, te ɨɨn cha̱a ñuu̱‑ún ni ̱ kitaꞌa̱n‑de‑ya̱. Te táꞌa̱n‑de kuaꞌa̱ tachí kíni. Te ni ̱ kuu kuaꞌa̱ kuiá ja̱ tú ñúꞌun kutɨ‑dé saꞌma, ni tú ncháá‑de ɨɨn veꞌe, chi ma̱ꞌñú véꞌe añú ncháá‑de. 28 Te cha̱a‑ún, ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ Jesús. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kana jaa‑de: Na̱ún sáꞌa‑ní jíín‑ná Jesús, Se̱ꞌe Dios, Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n. Káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní ma̱ xndóꞌo‑ní náá, áchí‑de. 29 Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ tachí kíni‑ún ná kénda kiꞌi ̱n ini ̱ cha̱a‑ún, chi ni ̱ kuu kuaꞌa̱ kuiá xndóꞌo cha̱a‑ún. Te ni ̱ kajuꞌni ̱‑i cha̱a‑ún jíín cadena jíín manea ka̱a. Ko ndɨꞌɨ ni ̱ kukuáchí sáꞌa‑de. Te kénda‑de jáꞌa̱n‑ni‑de onde̱ ñuꞌun téꞌé sáꞌa tachi ̱ kíni‑ún. 30 Te Jesús, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Na̱ún nání‑ró, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ja̱ kuáꞌa̱ xáa̱n nání‑ná, áchí, chi ̱ yíꞌi kuaꞌa̱ xáa̱n tachí kíni ini ̱‑de. 31 Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú tachi ̱‑ún jíín‑yá ja̱ ná tú tájí‑yá kiꞌi ̱n ini ̱ tu̱ nchi kúnú. 32 Te yuku yúan íó ɨɨn tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ ̱ kájitu‑tɨ ̱. Te yúan ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑yá ja̱ ná kuáꞌa‑ya̱ túꞌun kɨ ̱vɨ koyo ini ̱‑tɨ ̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun  











kájaꞌa̱n. 33 Te ni ̱ kenda tachi ̱ kíni‑ún ini ̱ cha̱a‑ún kájaꞌa̱n. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo ini ̱ kɨnɨ ̱. Te tɨkuꞌni ̱ kɨnɨ‑̱ ún ni ̱ ka̱jungoyo‑tɨ ̱ yúkáva‑ún onde̱ ini ̱ mar. Te nuu̱ mar ni ̱ kajiꞌi ̱‑tɨ ̱. 34 Te cha̱a kándi ̱to‑tɨ ̱, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ ka̱jinu‑de kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún jíín táká rancho. 35 Te ni ̱ kenda koyo ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ ndéꞌé‑i na̱ún ní kuu. Te ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱ Jesús. Te ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱ cháa ni ̱ kenda tachi ̱ kíni‑ún, kánchaa̱‑de nuu̱ jáꞌa̱ Jesús, ñúꞌun‑de saꞌma, te a ni ̱ nduva̱ꞌa xini ̱‑dé. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. 36 Te cha̱a ni ̱ kajini ̱, ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún, ndasa ni ̱ nduva̱ꞌa cha̱a ni ̱ taꞌa̱n tachi ̱ kíni. 37 Yúan‑na te ta̱ká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Gadara, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná kúxio‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱, chi ̱ xaa̱n káyu̱ꞌú‑i. Te máá‑yá, ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ya̱ iní barco. Te ni ̱ na̱xíó káva‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. 38 Te cha̱a ni ̱ ka̱kenda tachi ̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de ja̱ kuéni kiꞌi ̱n‑de jíín‑yá. Ko Jesús, ni ̱ tájí‑yá‑de kuaꞌa̱n‑de: 39 Kuánoꞌon véꞌe‑ró, te kani‑ró túꞌun ná ñáꞌnu xaa̱n tíñu ni ̱ sáꞌa Dios jíín‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de. Te máá cháa‑ún ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ yúan ná ñáꞌnu xaa̱n tíñu ni ̱ sáꞌa Jesús jíín‑de. 40 Yúan‑na te ni ̱ najaa̱‑ya̱. Te ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ kakaꞌa̱n va̱ꞌa‑i jíín‑yá, chi ̱ ndivii‑í káinda̱tu‑i‑ya̱.  















41 Te

Tu̱ꞌun se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Jairo

ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga nání‑de Jairo, ni ̱ chaa̱‑de. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ jáꞌa̱ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá ja̱ ná kɨ ́vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe‑de. 42 Chi ̱ íó ɨɨn se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ de ja̱ máá ɨ ́ɨn‑i nuu̱‑dé,  

102

Lucas 8​, ​9 nátu̱ꞌun uxi ̱ uu̱ kuia̱‑i. Te su̱chí‑ún ndúkú‑i kuu̱‑i. Te ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kajaxi ̱n‑i‑ya̱.

43 Te

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan kúꞌu̱ kueꞌe̱ nɨñi ̱

ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́ ni ̱ kuu uxi ̱ uu̱ kuia̱ játɨ nɨñi ̱‑ñá. Te ñaꞌan‑ún ni ̱ janu̱‑ña táká ndatíñu‑ña ní kuu cha̱a táná. Te tú ní ndúva̱ꞌa‑ña sáꞌa ni ɨɨn‑de. 44 Te ni ̱ jaa̱‑ña íchi yatá‑yá. Te ni ̱ kéꞌé‑ña yúꞌu sáꞌma‑yá. Te ni ̱ ichi ̱‑ni nuu̱ játɨ nɨñi ̱‑ñá‑ún. 45 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ndéja̱ ní kéꞌé rúu̱, áchí‑ya̱. Te ndivii‑dé tú ní kája̱ꞌa‑de tu̱ꞌun. Te Pedro jíín cháa káꞌi ̱in jíín‑de yúan, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Maestro, ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ yáꞌa kájaxi ̱n‑i níí, te a káꞌa̱n‑ní: Ndéja̱ ní kéꞌé rúu̱, áchí‑de. 46 Ko ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ndaa̱ ja̱ ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ ní kéꞌé rúu̱, chi ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ ní kenda fuerza ini ̱‑ri ̱, áchí‑ya̱. 47 Yúan‑na te ñaꞌan‑ún, ni ̱ jini ̱‑ña já tú ní kúu chisa̱ꞌí‑ña máá‑ña, te ni ̱ chaa̱‑ña kɨ ́sɨ‑i‑ña. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ ña núu̱ Jesús, te jíto nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, ni ̱ jani ndaa̱‑ña túꞌun naja̱ ní kéꞌé‑ña‑yá, te ndasa ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni‑ña ní sáꞌa‑ya̱. 48 Te máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Ni ̱ kandíja‑ró, te yu̱án ní ka̱ku‑ró. Kuáꞌán, te ma̱ yúꞌú‑ro̱. Achí‑ya̱.  









Ja̱ ní nachaku̱ se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Jairo

49 Te

nini káꞌa̱n‑ya̱ súan, te ni ̱ chaa̱ ɨɨn mozo cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga‑ún, ni ̱ kachi ̱ nuu̱‑dé: A ni ̱ jiꞌi ̱ se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱. Ma̱ sátéñu‑ga̱‑ro̱ Maestro, áchí. 50 Te ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús ja̱ ní kaꞌa̱n mozo‑ún. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín cháa‑ún: Ma̱ yúꞌú‑ro̱: Kandíja‑ni, te ná káku se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱. 51 Te

ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe. Te tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun kɨ ̱vɨ ni ɨɨn jíín‑yá, chi ̱ máá‑ni Pedro jíín Jacobo, jíín Juan, jíín táa̱ náa̱ su̱chí sɨ ́ꞌɨ‑́ ún. 52 Te kándeꞌe̱ ndivii ñáyɨvɨ te kándukuíꞌa̱ ini ̱‑i. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: Ma̱ ndéꞌe̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Tú ní jíꞌi ̱‑i, chi ̱ kixí‑ni‑i, áchí‑ya̱. 53 Te ni ̱ ka̱sákátá‑i nuu̱‑yá, chi ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱ su̱chí‑ún. 54 Ko máá‑yá, ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ndáꞌa‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Súchi ̱, nduko̱o, áchí‑ya̱. 55 Yúan‑na te ni ̱ nachaku̱‑i. Te ni ̱ nduko̱o‑ni‑i. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ja̱ ná kuáꞌa‑de staa̱ kée‑í. 56 Te táa̱‑i náa̱‑i, ni ̱ ka̱kee nuu̱‑dé kánde̱ꞌé‑de. Ko ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑dé ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑de ja̱ súan ni ̱ kuu.  









Ja̱ ní tájí Jesús uxi ̱ uu̱‑ de kájaꞌa̱n‑de

9

 e ni ̱ na̱stútú‑yá ndɨ ́ꞌuxí uu̱ T cha̱a‑ún. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑de ja̱ kúndéé‑de jíín táká tachi ̱ kíni jíín já kuánchaa̱‑de ta̱ká kueꞌe̱. 2 Te ni ̱ tájí‑yá‑de kájaꞌa̱n‑de ja̱ ná káni‑de tu̱ꞌun ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, te ná násáva̱ꞌa‑de ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ma̱ kúndiso kutɨ‑ro já kúu ichi, ni vara, ni ñunu, ni staa̱, ni xu̱ꞌún, ni ma̱ kúndiso‑ró úu̱ suꞌnu̱. 4 Te na̱ni veꞌe kúu nú ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ró, te kendo̱o‑ró yúan. Te yúan kenda‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱. 5 Te nú ndé nuu̱ tú kákuni ̱‑i kuatáꞌú‑i róó, te nú ni ̱ kenda‑ró ñúu̱ yúan, te skóyo‑ró tɨ ́kacha̱ iní jaꞌa̱‑ro̱. Te súan kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun nuu̱‑í jínáꞌan‑i, áchí‑ya̱. 6 Te ni ̱ kenda‑de kájaꞌa̱n‑de, ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑de ta̱ká ñuu̱, ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun. Te ta̱ká lado ni ̱ kana̱sáva̱ꞌa‑de ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱.  













7 Te

Ja̱ ní kuñáá ini ̱ Herodes

Herodes, cha̱a táꞌú tíñu, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱, te

103

Lucas 9

kúñáá ini ̱‑de, chi ̱ kákaꞌa̱n sava‑i: Juan, cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱, ni ̱ nachaku̱‑de. 8 Te sava tuku‑i: Ni ̱ ndenda Elías. Te sava‑ga̱ tuku‑i: Ɨɨn cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá a ni ̱ nachaku̱‑de. Achí‑i. 9 Te ni ̱ kachi ̱ Herodes: Ni ̱ janchaa̱‑ri ̱ xini ̱ Juan. Te ndé cha̱a kúu cha̱a yáꞌa núsáá, chi ̱ jíni tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ sáꞌa‑de tiñu yáꞌa, áchí‑de. Te ni ̱ kuni ̱‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱ Jesús.  



Ja̱ ní skée‑yá uꞌu̱ n mil ña̱yɨvɨ

10 Te

ni ̱ nchaa̱ cha̱a káskuáꞌa‑ún. Te ni ̱ ka̱nakani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑yá ta̱ká tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱‑dé, te kuaꞌa̱n sɨ ́ɨn‑ya̱ jíín‑de ɨɨn nuu̱ ñúꞌun téꞌé, ñúu̱ nání Betsaida. 11 Te ni ̱ kajini ̱ ña̱yɨvɨ‑ún. Te ni ̱ kandiki ̱n‑i‑ya̱, kájaꞌa̱n‑i jíín‑yá. Te ni ̱ jatáꞌú‑yá‑i, te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ kákuꞌu̱. 12 Te a kua̱ꞌini. Te ni ̱ ncha̱koyo ndɨ ́ꞌuxí uu̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Tájí‑ní ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ yáꞌa ná kíngoyo‑i ta̱ká ñuu̱ jíín táká rancho yani yáꞌa, te ndúkú‑i ndénu̱ ndo̱o‑i te niꞌi ̱n‑í staa̱ kée‑í, chi ̱ yáꞌa nuu̱ ñúꞌun téꞌé káꞌi ̱in‑yó, áchí‑de. 13 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kua̱ꞌa máá‑ró já ná kée‑í, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Tú na̱ún káñava̱ꞌa‑ná, chi ̱ uꞌu̱ n‑ni sta̱tilá jíín úu̱‑ni ti ̱yáká. Te nú túu kikua̱an‑ná staa̱ kée táká ña̱yɨvɨ yáꞌa, te ma̱ kánda, áchí‑de. 14 Chi ̱ íó nátu̱ꞌun uꞌu̱ n mil cha̱a. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa‑ún: Kaꞌa̱n jíín ñáyɨvɨ ná júngo̱o ɨɨn nuu ɨ ́ɨn nuu‑í nátu̱ꞌun uu̱ xiko uxi ̱, uu̱ xiko uxi ̱ ja̱ ɨ ́ɨn ɨɨn, áchí‑ya̱. 15 Te súan ni ̱ ka̱sáꞌa‑de, ni ̱  









ka̱súngo̱o ndɨꞌɨ‑de‑i. 16 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌúꞌu̱ n sta̱tilá jíín úu̱ ti ̱yáká‑ún. Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱ státilá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá sta̱tilá‑ún. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ ka̱jani‑de nuu̱‑í. 17 Te ndivii‑í ni ̱ ka̱yee‑í. Te ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑i. Te ni ̱ ka̱nastútú‑de uxi ̱ uu̱ ji ̱ka staa̱ kua̱chí já ní ndendoso.  



Tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Pedro

18 Te

ɨɨn kɨvɨ ̱ jikán taꞌu̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Jesús, chi ̱ máá‑ni cha̱a káskuáꞌa‑ún káꞌi ̱in‑de jíín‑yá. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Te ruu̱, na̱ cha̱a kúu‑ri ̱, kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ, áchí‑ya̱. 19 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Juan, cha̱a skuánducha, kákaꞌa̱n‑i. Te sava‑i: Elías. Te sava‑ga̱‑i: Ɨɨn cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ anáꞌán, ni ̱ nachaku̱‑de, áchí‑de. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te róó, na̱ cha̱a kúu‑ri ̱ kákaꞌa̱n máá‑ró, áchí‑ya̱. Yúan‑na te Simón Pedro, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Máá‑ní kúu Cristo Se̱ꞌe Dios, áchí‑de. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de, te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑dé ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑de tu̱ꞌun yáꞌa.  





Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n Jesús ja̱ kúu̱‑ya̱

22 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Jínu ñúꞌún ndóꞌo xaa̱n máá Séꞌe cha̱a, te cha̱a ni ̱ ka̱yii jíín táká sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱, ma̱ kuátúꞌún‑de‑ya̱, chi ̱ kaꞌni‑dé‑ya̱. Te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱. Achí‑ya̱. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ndɨ ́ꞌɨ‑de: Na̱ni cha̱a nú kuní‑de kii‑de yata̱‑rí, te ma̱ chíñúꞌún‑de máá‑de te ná kuándéé iní‑de jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé ta̱ká kɨvɨ ̱, te ná kúndiki ̱n‑de ruu̱ kii‑de. 24 Chi cha̱a jítú iní‑de ka̱ku‑de  



104

Lucas 9 chi ̱i tu̱ ndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, naa‑dé. Te va̱sa ná kúu̱ ɨɨn cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, ko ka̱ku‑de. 25 Chi na̱ún níꞌi ̱n cháa, va̱sa ná kúndéé‑de niꞌi ̱n‑dé nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te nú xnáa‑dé máá‑de, xí síjíta‑de añú‑de. 26 Chi ̱ nú ndé cha̱a kúka nuu̱ iní‑de nuu̱‑rí jíín núu̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, suni súan kuka nuu̱ iní máá Séꞌe cha̱a nuu̱ cháa‑ún kɨvɨ ̱ ndíi‑ya̱. Te kɨvɨ‑̱ ún ñáꞌnu koto luu‑ya̱ jíín Táa̱‑ya̱, te suni jíín táká ndajáꞌa̱ ndóo‑ya̱. 27 Te ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ íó sava cha̱a káꞌi ̱in yáꞌa ja̱ má kúu̱ kutɨ‑dé onde̱ nú tú kuni ̱‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Achí‑ya̱.  





Sɨkɨ ̱ já túku ni ̱ nduu‑ya̱

28 Yúan‑na

te nátu̱ꞌun nuu̱ uná kɨvɨ ̱ já ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa, te ni ̱ jaka‑ya̱ Pedro, jíín Juan, jíín Jacobo, ni ̱ kaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de ɨɨn yuku, kuákaka̱n taꞌu̱‑yá. 29 Te nini jikán taꞌu̱‑yá, te nuu̱‑yá, tuku ni ̱ nduu. Te saꞌma‑yá ní nduu kɨyi ̱ xaa̱n. Te ni ̱ ka̱nandii ncháa̱. 30 Te yúan ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún úu̱ cha̱a jíín‑yá. Te cha̱a‑ún kákuu Moisés jíín Elías. 31 Te kándii ncháa̱ cha̱a‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ja̱ á yani skíkuu‑ya̱ tíñu‑ya̱ te kuu̱‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. 32 Te Pedro jíín cháa káꞌi ̱in jíín‑de‑ún kájiꞌi ̱ xaa̱n‑dé numa̱ꞌná te kákixi ̱‑de. Te nuu̱ ní ka̱nataꞌu̱ núu̱‑dé, te ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ ndíi ncháa̱ Jesús, jíín úu̱ cha̱a káꞌi ̱in jíín‑yá‑ún. 33 Te nuu̱ ní ka̱kuxio cha̱a‑ún nuu̱ Jesús, te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Maestro, va̱ꞌa‑ga̱ ná kéndo̱o‑yó yáꞌa. Te ná sáꞌa‑ná uni ̱ veꞌe kuii, ɨɨn kuu máá‑ní, ɨnga̱ kuu Moisés, te ɨnga̱ kuu Elías, áchí‑de. Te tú jiní‑de na̱ún tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de. 34 Te nini káꞌa̱n‑de, Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn viko̱  











nu̱ꞌún ní jasu̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑dé ja̱ ní kɨ ̱vɨ koyo‑de chi ̱i viko̱ nu̱ꞌún‑ún. 35 Te chi ̱i viko̱ nu̱ꞌún yúan, ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n: Ya̱ꞌá kúu Se̱ꞌe‑ri ̱, ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, te kuni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, áchí. 36 Yúan‑na te ni ̱ jukuiñi ̱ tu̱ꞌun‑ún. Te máá ɨ ́ɨn‑na̱ Jesús kándii ̱‑ya̱ núu̱‑dé. Te máá‑de tú ní kákaꞌa̱n kutɨ‑dé. Te nɨ ́ɨ‑́ ni kɨvɨ‑̱ ún tú ni ɨɨn nuu̱ ní kákachi ̱‑de ja̱ súan ni ̱ kajini ̱‑de.  



Sɨkɨ ̱ súchí táꞌa̱n tachi ̱ kíni

37 Te

ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ ka̱nuu‑ya̱ yúku‑ún. Te ɨɨn ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱, ni ̱ kenda‑i ni ̱ ka̱jataꞌa̱n‑i Jesús. 38 Te nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún ni ̱ kenda ɨɨn cha̱a ni ̱ kana jaa‑de: Maestro, jikán taꞌu̱‑ná nuu̱‑ní ja̱ ndéꞌé‑ní se̱ꞌe‑ná, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑i ñáva̱ꞌa‑ná. 39 Chi ̱ ɨɨn tachi ̱ kíni tɨ ́ɨn‑ni‑i. Te sanaa‑ní te kána kóꞌó‑i sáꞌa, te jáꞌni yíꞌí‑ni‑i. Te sjáa‑ni tiꞌiñu̱ yuꞌu‑í. Te xaa̱n stují‑í. Te xaa̱n úꞌu̱ kénda. 40 Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín cháa káskuáꞌa jíín‑ní yáꞌa ja̱ ná kíñiꞌin‑de kiꞌi ̱n. Te tú ní kákuu sáꞌa‑de, áchí‑de jíín Jesús. 41 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ña̱yɨvɨ xáa̱n níꞌin ini ̱ kákuu‑ró já tú kákandíja‑ró. Na̱saa‑ga̱ kɨvɨ ̱ kúnchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró te ndoꞌo‑ri ̱ jíín‑ró. Kua̱ꞌa se̱ꞌe‑ró ná kíi‑i, áchí‑ya̱. 42 Te nini ni ̱ kandita‑i nuu̱‑yá, te tachi ̱ kíni ni ̱ stúncháa̱‑ni‑i. Te ni ̱ jaꞌni yíꞌí xáa̱n‑ní‑i. Ko máá Jesús ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá nuu̱ tachí kíni‑ún. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ súchí‑ún. Te ni ̱ nakua̱ꞌa‑ya̱‑í nuu̱ táa̱‑i.  









Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n‑ya̱ já kúu̱‑ya̱

43 Te

ndivii ñáyɨvɨ ní ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i ndasa ñáꞌnu káa Dios. Te

105

Lucas 9​, ​10

ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: 44 Chuꞌun tu̱ꞌun yáꞌa ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Chi ̱ máá Séꞌe cha̱a natu̱u‑ya̱ iní ndaꞌa cháa káꞌi ̱o kua̱chi, áchí‑ya̱. 45 Ko máá‑de, tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Chi ni ̱ kaꞌa̱n sa̱ꞌí‑ya̱ túꞌun yáꞌa náva̱ꞌa ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑de. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de kaka̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱ sɨkɨ ́ túꞌun‑ún.  



Ja̱ ní ka̱státáꞌan‑de ndé cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱

46 Yúan‑na

te ni ̱ ka̱státáꞌan‑de nú ndé cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱. 47 Ko Jesús, ni ̱ jini ̱‑ya̱ já súan kájani ini ̱‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ɨ ́ɨn su̱chí lúlí. Te ni ̱ jani‑ya̱‑í xiin‑yá. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí játáꞌú‑de su̱chí yáꞌa, te ruu̱ játáꞌú‑de. Te cha̱a játáꞌú rúu̱, játáꞌú‑de i ̱ꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Te cha̱a súchí‑ga̱ ma̱ꞌñú róó jínáꞌan‑ró, cha̱a‑ún kúñáꞌnu‑de, áchí‑ya̱. 49 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Juan: Maestro, ni ̱ kajini ̱‑ná ɨɨn cha̱a ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní kíñiꞌin‑de tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n, te ni ̱ kajasu̱‑ná nuu̱‑dé, chi ̱ tú ndikín‑de yóó, áchí‑de. 50 Ko ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ma̱ kasú‑ro̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑ró, chi cha̱a tú jíto uꞌu̱ yóó, jíín yóó ndújíín‑de.  







Ña̱yɨvɨ ñúu̱ Samaria ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑i‑ya̱ 51 Te

ni ̱ kuyani jaa̱ kɨvɨ ̱ nóꞌo̱n máá‑yá onde̱ andɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ chaa téyíí iní‑ya̱ já kíꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. 52 Te ni ̱ tájí‑yá cha̱a kuaꞌa̱n jíín túꞌun káyo̱xnúú‑de nuu̱‑yá. Te cha̱a‑ún kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ɨɨn ñuu̱ Samaria náva̱ꞌa sátu̱ꞌa‑de te vásá jáa̱‑ya̱. 53 Ko ña̱yɨvɨ yúan tú ní kájatáꞌú‑i‑ya̱, chi ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ íchi  



ñúu̱ Jerusalén kiꞌi ̱n‑ya̱ núú. 54 Te Jacobo jíín Juan, cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajini ̱‑de yu̱án. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Táta̱, á tú kuní‑ní ná táꞌú tíñu‑yó kíi ñuꞌu̱ n ichi ándɨ ́vɨ ́ te ná xndɨ ́ꞌɨ ña̱yɨvɨ yáꞌa, nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa Elías. Achí‑de. 55 Yúan‑na te ni ̱ jíó káva Jesús nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑yá jíín‑de: Tú kájini ̱‑ro̱ ndasa káa ini ̱‑ro̱, 56 chi ̱ máá Séꞌe cha̱a, tú va̱i‑ya̱ já xnáa‑yá añú ña̱yɨvɨ, chi ̱ sua nama‑ya̱‑í, áchí‑ya̱. Te kájaꞌa̱n‑ya̱ ɨngá ñuu̱.  





Uu̱ cha̱a ndúkú‑de kundiki ̱n‑de‑ya̱ 57 Te

kájika‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ɨɨn cha̱a ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá ichi‑ún: Táta̱, kundiki ̱n‑ná níí va̱sa ndé onde̱ kiꞌi ̱n‑ní, áchí‑de. 58 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Ta̱ká ñu̱kuii, káꞌi ̱o yau̱ kava káyi ̱ꞌi‑tɨ ̱, te suni tɨsaa̱ andɨ ́vɨ ́ káꞌi ̱o taka̱‑tɨ ̱. Ko máá Séꞌe cha̱a, tú nuu̱ kusú‑ya̱, áchí‑ya̱. 59 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ɨngá‑de: Kundiki ̱n ruu̱ ná kíꞌo̱n, áchí‑ya̱. Te máá cháa‑ún ni ̱ kachi ̱‑de: Táta̱, kua̱ꞌa‑ní tu̱ꞌun ná kíchindu̱ji‑ná táa̱‑ná xnaꞌa̱n‑ga̱, áchí‑de. 60 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Skéndo̱o ta̱ká ndɨ ̱yi‑ún ná chíndu̱ji táꞌan ndɨ ̱yi jínáꞌan. Te róó kuáꞌán te kani‑ró túꞌun ta̱ká lado, ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱. 61 Yúan‑na te suni ni ̱ kaꞌa̱n ɨnga̱‑de: Táta̱, kundiki ̱n‑ná níí, ko kua̱ꞌa‑ní tu̱ꞌun ná kíkaꞌa̱n‑ná xnaꞌa̱n‑ga̱ jíín já káꞌi ̱o veꞌe‑ná, áchí‑de. 62 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn cha̱a nú jítu‑de jíín latú‑de, te ndéꞌé‑de ichi yatá‑dé, tú va̱ꞌa cha̱a kúu‑de ja̱ kɨ ́vɨ‑de ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱.  









10

Ja̱ ní tájí‑yá uni ̱ xiko uxi ̱‑de kuaꞌa̱n‑de

 úan‑na te onde̱ ni ̱ kuu Y ta̱ká tiñu yáꞌa, te máá

106

Lucas 10 Jítoꞌo̱‑yo̱ ní jani‑ya̱ uní xiko uxi ̱‑ga̱‑de. Te cha̱a‑ún, ni ̱ tájí‑yá uu̱ uu̱‑de káyoxnúú‑de nuu̱‑yá kuaꞌa̱n‑de ta̱ká ñuu̱ jíín lugar nuu̱ á jáni ini ̱ máá‑yá ja̱ kíꞌi ̱n‑ya̱. 2 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Trigo taꞌnu̱, ja̱ndáa̱ kúu ja̱ kuáꞌa̱, ko cha̱a kaꞌnu̱ yaku̱‑ni‑de íó. Núsáá, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ núu̱ máá Tatá xíin trigo, ná tájí‑yá cha̱a kaꞌnu̱ kikoyo‑de nuu̱ trigo‑ya̱. 3 Kuáꞌán jínáꞌan‑ró. Ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, chi ̱ tájí‑rí róó kiꞌi ̱n‑ro̱ nátu̱ꞌun lélú máꞌñú yíꞌɨ ̱. 4 Te ma̱ kúndiso‑ró bolsa, ni ñunu, ni ndija̱n‑ro̱. Te nú ndéja̱ ní ketáꞌan‑ró jíín íchi, te ma̱ ndátu̱ꞌún‑ró jíín. 5 Te na̱ni veꞌe nú kɨ ̱vɨ‑ró, te xnaꞌa̱n‑ga̱ kaꞌa̱n‑ro̱: Ná sándéé iní ve̱ꞌe yáꞌa, achi ̱‑ro̱. 6 Te nú ini ̱ ve̱ꞌe yúan íó ɨɨn cha̱a va̱ꞌa ini ̱, te tu̱ꞌun ndéé ní kaꞌa̱n‑ro̱‑ún ná jáa̱ sɨkɨ‑̱ dé. Te nú tú kánchaa̱ ɨɨn cha̱a va̱ꞌa ini ̱, te tu̱ꞌun ndéé‑ún najaa̱‑ni nuu̱‑ro̱. 7 Te suni veꞌe yúan kendo̱o‑ró, te kee‑ro, koꞌo‑ró na̱ún kája̱ꞌa‑i nuu̱‑ro̱. Chi cha̱a sátiñu, niꞌi ̱n‑dé kee‑dé. Ma̱ káka‑ró ndɨ ́taꞌa̱n veꞌe. 8 Te na̱ni ñuu̱ nú ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ró, te nú kuatáꞌú‑i róó, yúan te kaji‑ro jínáꞌan‑ró na̱ún kájani‑i nuu̱‑ro̱. 9 Te nasáva̱ꞌa‑ró ñáyɨvɨ kákuꞌu̱ káxiu̱ kú‑i ñuu̱ yúan. Te kachi ̱‑ro̱ kúni‑i: Nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, a yani koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, achi ̱‑ro̱. 10 Ko na̱ni ñuu̱ nú ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ró, te nú tú ní kájatáꞌú‑i róó, te kenda koyo‑ró iní ichi‑í yúan, te kaꞌa̱n‑ro̱: 11 Onde̱ tɨkacha̱ ñúꞌun íó ñuu̱‑ro̱ yáꞌa ni ̱ tɨ ̱ɨn ini ̱ jaꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱, ná náskóyo‑ri ̱ ja̱ kúu sɨkɨ ̱ máá‑ró. Te kuni ̱‑ro̱, ja̱ á yani koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 12 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, kɨvɨ‑̱ ún te koo‑ga̱ tu̱ káꞌnu ini ̱ ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Sodoma, vásá  





















núu̱ ñúu̱‑ún. 13 Naka̱ ndáꞌú kuu róó ñuu̱ Corazín, te naka̱ ndáꞌú kuu róó ñuu̱ Betsaida. Chi ̱ nú ini ̱ ñuu̱ Tiro jíín iní ñuu̱ Sidón ní sáꞌa‑ri ̱ tiñu ñáꞌnu ja̱ ní sáꞌa‑ri ̱ nuu̱ máá‑ró yáꞌa núú, te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ te a ni ̱ ka̱nakani ini ̱ ña̱yɨvɨ‑ún núú, te kuꞌun‑i saꞌma ndáí te kuꞌu‑í yaa̱ núu̱‑í núú. 14 Núsáá te kɨvɨ ̱ kíi juicio te koo‑ga̱ tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ ñúu̱ Tiro jíín núu̱ ñúu̱ Sidón vásá núu̱ máá‑ró. 15 Te róó, ñuu̱ Capernaum, a ni ̱ kuñáꞌnu xaa̱n‑ro̱ jiní‑ro̱ náún, ko onde̱ infierno najinu̱‑ro̱. 16 Cha̱a jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n máá‑ró, nuu̱‑rí jíni so̱ꞌo‑de. Te cha̱a sájáꞌa̱ ini ̱ nuu̱‑ro̱, nuu̱‑rí sájáꞌa̱ ini ̱‑de. Te cha̱a sájáꞌa̱ ini ̱ nuu̱‑rí, sájáꞌa̱ ini ̱‑de nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Achí‑ya̱. 17 Te ni ̱ naja̱koyo uni ̱ xiko uxi ̱ cha̱a‑ún kákusɨɨ ̱ iní‑de, te kákaꞌa̱n‑de: Táta̱, onde̱ tachi ̱ kíni kájandatu̱ nuu̱‑ná ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní vidáa̱, áchí‑de. 18 Te Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ Satanás ni ̱ jungava ichi ándɨ ́vɨ ́, nátu̱ꞌun ɨɨn taja. 19 Vina te kua̱ꞌa‑ri ̱ fuerza nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa kuañu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ kóo̱ jíín sɨkɨ ́ kúrsiuku̱, jíín sɨkɨ ́ táká fuerza máá já jíto uꞌu̱ yóó. Te tú na̱ún sáꞌa kutɨ jíín‑ró. 20 Ko ma̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jíín tíñu yáꞌa ja̱ kájandatu̱ tachi ̱ núu̱‑ro̱, chi ̱ sua ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ já á káyo̱so sɨ ́ꞌvɨ‑́ ró ondé andɨ ́vɨ ́. Achí‑ya̱. 21 Te suni hora‑ún ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Jesús, onde̱ jíín Espíritu Santo, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ná kútaꞌu̱‑ná nuu̱‑ní Táa̱, Jitoꞌo̱ andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨvɨ kúu máá‑ní, ja̱ ní jasu̱‑ní ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ cháa ndíchí jíín núu̱ cháa kájuku̱ꞌun ini ̱. Te ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ní nuu̱ cháa súchí iní jínáꞌan‑de. Chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱‑ní Táa̱. 22 Ta̱ká ndatíñu ni ̱ ja̱ꞌa Táa̱‑ri ̱ ini ̱ ndaꞌa‑rí. Te  



















107

Lucas 10

tú ni ɨɨn jiní nuu̱ máá Séꞌe, chi ̱ máni máá Táa̱ jiní‑ya̱. Ni tú jiní ni ɨɨn nuu̱ máá Táa̱, chi ̱ máá Séꞌe jiní, jíín na̱ni cha̱a ja̱ kuní máá Séꞌe te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ núu̱‑dé. Achí‑ya̱. 23 Te sɨ ́ɨn ni ̱ jíó káva máá Jesús nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Xáán ndatu̱ cha̱a kuni ̱ tiñu ja̱ ní kajini ̱ máá‑ró. 24 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ kuáꞌa̱ cháa kájani tu̱ꞌun Dios jíín cháa kákuu rey, ni ̱ kakuni ̱‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱ já kánde̱ꞌé máá‑ró, ko tú ní kájini ̱‑de, te kuni so̱ꞌo‑de ja̱ ní kájini so̱ꞌo‑ró kuní‑de núú, ko tú ní kájini so̱ꞌo‑de, áchí‑ya̱.  



25 Te

Cha̱a va̱ꞌa ñuu̱ Samaria

yúan kánchaa̱ ɨɨn maestro ley, te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de chi ̱ koto nchaa̱‑de‑ya̱ kuní‑de: Maestro, na̱ún sáꞌa‑ná náva̱ꞌa niꞌi ̱n táꞌu̱‑ná kuchaku̱‑ná nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑de. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá Jesús jíín‑de: Ndasa yóso núu̱ tutú ley. Ndasa káꞌa̱n káꞌu‑ró. Achí‑ya̱. 27 Te máá cháa‑ún ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kumani ̱‑ro̱ jíín máá Tatá‑ro̱ Dios onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱ jíín nɨ ́ɨ ́ fuerza‑ro̱ jíín nɨ ́ɨ ́ núu̱ jiní tuní‑ro̱, te kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró, áchí‑de. 28 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Va̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ro̱. Sáꞌa súan, te niꞌi ̱n táꞌu̱‑ro̱ kúchaku̱‑ro̱ núsáá, áchí‑ya̱. 29 Ko máá cháa‑ún, kuní‑de ja̱ kée ndaa̱‑de jíín túꞌun káꞌa̱n‑de, te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de Jesús: Te ndéja̱ kúu táꞌan‑ná, áchí‑de. 30 Te máá Jesús ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ɨɨn cha̱a ni ̱ kenda‑de ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ kuun‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Jericó. Te ichi‑ún ni ̱ kenda ñakui ̱ꞌná núu̱‑dé, te ni ̱ ka̱janchaa̱ ndatíñu‑de, te ni ̱ ka̱stují‑dé. Te ni ̱ kee kájaꞌa̱n,  









ni ̱ ndo̱o cha̱a‑ún kátúu‑dé. Te a yani kuu̱‑de núú. 31 Te ni ̱ kuu ja̱ íchi‑ún ni ̱ kuun ɨɨn sutu̱ va̱i‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ cháa‑ún. Te ni ̱ sío‑ni‑de kuaꞌa̱n‑de. 32 Suni súan ɨɨn cha̱a levita, ni ̱ kuyani‑de lugar yúan. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ cháa‑ún. Te ni ̱ sío‑ni‑de kuaꞌa̱n‑de. 33 Ko ɨɨn cha̱a ñuu̱ Samaria, jíka‑de kuaꞌa̱n‑de ichi‑ún, ni ̱ kuyani‑de nuu̱ kátúu cháa‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑de. Te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑de cha̱a‑ún. 34 Te ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ chuꞌun‑de aceite jíín alcohol nuu̱ ní tuji ̱ cháa‑ún. Te ni ̱ juꞌni ̱‑de nuu̱. Te ni ̱ skáa‑de cha̱a‑ún sɨkɨ ̱ caballo‑de. Te kuaꞌa̱n‑de jíín‑de onde̱ mesón. Te ni ̱ jito‑de cha̱a. 35 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ tava‑dé uu̱ peso ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱ cháa xíin mesón. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Koto‑ní‑de. Jíín táká‑ga̱ ja̱ kanú‑ní jíín‑de, te nuu̱ ncháa̱‑ná, te nachunáa‑ná nuu̱‑ní, áchí‑de. 36 Núsáá te ja̱ uní táꞌa̱n cha̱a‑ún, te ndé ɨɨn‑de ni ̱ kuu táꞌan cha̱a ni ̱ kenda ñákui ̱ꞌná nuu̱‑ún, jáni ini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 37 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá cháa‑ún: Cha̱a ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑de‑ún, áchí‑de. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Kuáꞌán núsáá, te suni súan sáꞌa máá‑ró, áchí‑ya̱.  













Ja̱ ní jaa̱‑ya̱ núu̱ María jíín Marta

38 Te

jíka‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ íchi. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱. Te ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́, nání‑ña Marta, ni ̱ kana‑ña xiní‑yá ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe‑ña. 39 Te ñaꞌan yáꞌa, íó ɨɨn kuꞌu̱‑ña nání María. Te María‑ún, ni ̱ jungo̱o‑ña núu̱ jáꞌa̱ Jesús, jíni náꞌín‑ña túꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 40 Ko Marta kútéñu‑ña já tɨnɨ ́ tiñu sáꞌa‑ña. Te ni ̱ jaa̱‑ña núu̱‑yá, te ni ̱ kachi ̱‑ña: Táta̱, tú ndéꞌé‑ní ja̱  



108

Lucas 10​, ​11 kúꞌu̱‑ná ni ̱ xndóo‑i náá játíñu máá ɨ ́ɨn‑ná. Núsáá te kaꞌa̱n‑ní jíín‑i ná chíndéé táꞌan‑i jíín‑ná. Achí‑ña. 41 Ko ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Marta, Marta, xaa̱n jítú iní‑ro̱ sátiñu‑ró, te ja̱ kuáꞌa̱ tíñu sáꞌa‑ró, te ni ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jíín. 42 Ko íó ɨɨn‑ni tiñu kánúú xáa̱n. Te María, ni ̱ naka̱ji‑i tiñu kánúú‑ún. Te ni ɨɨn, ma̱ kúu kuanchaa̱ nuu̱‑í. Achí‑ya̱.  



Ja̱ jikán taꞌu̱‑yo̱ jíín Padre Nuestro

11

 e ni ̱ kuu ja̱ jikán taꞌu̱‑yá T kánchaa̱‑ya̱ ɨ ́ɨn lugar. Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ɨɨn cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, stáꞌa̱n‑ní nuu̱‑ná ndasa kaka̱n taꞌu̱‑ná jínáꞌan‑ná, nátu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n Juan nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑de, áchí‑de. 2 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Nú kájika̱n taꞌu̱‑ro̱, te sua kaꞌa̱n‑ro̱: Táa̱ máá‑ná ja̱ kánchaa̱‑ní onde̱ andɨ ́vɨ ́, ná nákana jaa‑ná níí jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní. Te ná kóo ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑ní tiñu. Te ná kóo ta̱ká tiñu játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ní, nátu̱ꞌun íó ini ̱ andɨ ́vɨ ́ suni súan ná kóo ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 3 Staa̱ káyee‑ná ta̱ká kɨvɨ ̱ kuáꞌa‑ní nuu̱‑ná vina. 4 Te sáꞌa‑ní tu̱ káꞌnu ini ̱‑ní nuu̱ táká kua̱chi‑ná, chi ̱ suni máá‑ná kásáꞌa‑ná tu̱ káꞌnu ini ̱‑ná nuu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa‑i falta nuu̱‑ná. Te ma̱ skɨ ́vɨ‑ní náá koto nchaa̱‑i náá chi ̱ sua nama‑ní náá nuu̱ kíni nuu̱ kuíꞌa̱. Achí‑ya̱. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑de: Ndé róó íó ɨɨn amigo‑ro̱ te nú kiꞌi ̱n‑ro̱ núu̱‑dé sava ñúú te kachi ̱‑ro̱ kúni‑de: Amigo, kua̱ꞌa núu uni ̱ staa̱ núu̱‑rí, 6 chi ̱ ɨɨn amigo‑ri ̱ ni ̱ chaa̱‑de veꞌe‑ri ̱ ja̱ jíka‑de viaje. Te tú na̱ún kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑dé kee‑dé. Achi ̱‑ro̱. 7 Te cha̱a kándee ichi iní ve̱ꞌe kaꞌa̱n‑de: Ma̱ stáꞌa̱n‑ro̱ rúu̱, chi ̱ a ndasú  











yuxéꞌé‑rí, te se̱ꞌe‑ri ̱ kákixi ̱‑i jíín‑rí. Te ma̱ kúu nduko̱o‑ri ̱ te kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Achi ̱‑de. 8 Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, va̱sa ma̱ ndúko̱o‑de kua̱ꞌa‑de nuu̱‑ro̱ já kúu‑de amigo‑ro̱, ko ja̱ xáa̱n stáꞌa̱n‑ro̱‑dé te yu̱án ndúko̱o‑de te kua̱ꞌa‑de ta̱ká ja̱ jínu ñúꞌún‑ró. 9 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ro̱ jínáꞌan‑ró: Kaka̱n, te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. Ndúkú, te niꞌi ̱n‑ro̱. Kaꞌa̱n, te ná núña veꞌe kɨ ̱vɨ‑ró. 10 Chi cha̱a jikán, te kíi nuu̱‑dé. Te cha̱a ndúkú, te níꞌi ̱n‑dé. Te cha̱a káꞌa̱n, te núña veꞌe kɨ ̱vɨ‑de. 11 Te ndé ɨɨn róó ɨɨn táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe kúu‑ró. Te nú se̱ꞌe‑ró jikán‑i staa̱ núu̱‑ro̱, te kua̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn yuu̱ núu̱‑í náún. Xí nú jikán‑i ɨɨn ti ̱yáká, te lugar ja̱ kuáꞌa‑ró tíyáká, te kua̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn koo̱ nuu̱‑í náún. 12 Xí nú jikán‑i ɨɨn ndɨvɨ ̱ núu̱‑ro̱, te kua̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn kúrsiuku̱ nuu̱‑í náún. 13 Te nú róó va̱sa cha̱a ñáá kákuu‑ró, te kájini ̱‑ro̱ kuáꞌa‑ró ndátíñu va̱ꞌa nuu̱ séꞌe‑ró, naga̱ ni ̱ kuu máá Táa̱‑ro̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ andɨ ́vɨ ́ já má kuáꞌa‑ya̱ Espíritu Santo nuu̱ cháa jikán núsáá. Achí‑ya̱.  











Sɨkɨ ̱ túꞌun Beelzebú kákaꞌa̱n‑i jíín‑yá 14 Te

kíñiꞌin‑ya̱ ɨ ́ɨn tachi ̱ ñíꞌín. Te nuu̱ ní kenda tachi ̱‑ún kuaꞌa̱n, te cha̱a ñíꞌín‑ún ni ̱ nakaꞌa̱n‑de. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in yúan ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. 15 Ko sava ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Jíín Beelzebú, cha̱a kúñáꞌnu nuu̱ táká tachi ̱, kíñiꞌin‑de tachi ̱ kájaꞌa̱n, áchí‑i. 16 Te sava‑ga̱‑i kájito nchaa̱‑i‑ya̱. Te ni ̱ kajika̱n‑i ɨɨn tuni ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ núu̱‑yá. 17 Ko máá Jesús ni ̱ jini ̱‑ya̱ já súan kájani ini ̱‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Te nú ɨɨn ñuu̱ sásɨ ́ɨn máá, te kánakua̱táꞌan máá, te ñuu̱ yúan ma̱ kúni ̱ꞌin. Te nú ɨɨn veꞌe sásɨ ́ɨn máá te kánakua̱táꞌan  





109

Lucas 11

máá, te veꞌe yúan ma̱ kúni ̱ꞌin. 18 Te nú Satanás suni sásɨ ́ɨn máá, ndasa kuni ̱ꞌin ñuu̱ nuu̱ táꞌú tíñu máá núsáá. Chi ̱ kákaꞌa̱n máá‑ró ja̱ jíín Beelzebú kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱‑ún kájaꞌa̱n. 19 Te nú ndújíín Beelzebú jíín‑rí ja̱ kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱ kíni. Núsáá te se̱ꞌe‑ró, ndé jíín kákiñiꞌin máá‑i tachi ̱‑ún. Ja̱ yúán máá‑i, ná nákuxndíi‑i sɨkɨ‑̱ ro̱. 20 Ko nú jíín xiní ndáꞌa Dios kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n, ja̱ndáa̱ kúu ja̱ núu̱‑ro̱ ní chaa̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu núsáá. 21 Nú ɨɨn cha̱a kándáján, te jíín machete ndíto‑de yujéꞌé‑de, yúan‑na te káꞌi ̱in va̱ꞌa ta̱ká ndatíñu‑de. 22 Ko nú jaa̱ ɨnga̱ cha̱a ni ̱ꞌin‑ga̱ vásá máá‑de, yúan‑na te kundéé cháa‑ún jíín‑de, te kuanchaa̱ ndɨꞌɨ‑ni machete‑de nuu̱‑dé ja̱ ndíto‑de jíín. Te kiñiꞌin ndɨꞌɨ ndatíñu‑de. 23 Nú ndé cha̱a tú ndújíín‑de jíín‑rí, núsáá te jíto uꞌu̱‑de ruu̱. Te cha̱a tú nástútú jíín‑rí, jachá‑de. 24 Nú ni ̱ kenda ɨɨn tachi ̱ kíni ini ̱ ɨɨn cha̱a te jíka kuu nuu̱ ñúꞌun téꞌé, ndúkú núu̱ júngo̱o te tú níꞌi ̱n, yúan‑na te kaꞌa̱n: Ná nóꞌo̱n‑ri ̱ veꞌe nuu̱ ní kenda‑ri ̱, achi ̱. 25 Te nú ni ̱ nchaa̱ te jiní ja̱ véꞌe luu kúu, chi ni ̱ ndundoo, 26 yúan‑na te kiꞌi ̱n tachi ̱‑ún, te kuaka táꞌan jíín usiá‑ga̱ tachi ̱ ñáá‑ga̱ káa vásá máá. Te kɨ ̱vɨ koyo, te kuxiu̱ kú yúan. Núsáá te víꞌí‑gá táꞌa̱n cha̱a yúan onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ vásá já xnáñúú núú, áchí‑ya̱. 27 Te ni ̱ kuu ja̱ káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Te ɨɨn ñaꞌan kándee ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ kana jaa‑ña xiní‑yá: Xáán ndatu̱ ñaꞌan ní skáku níí, te ni ̱ skáxin‑ña níí, áchí‑ña. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Sua ndatu̱‑ga̱ kúu ña̱yɨvɨ kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun Dios, te káchuꞌun ini ̱‑i, áchí‑ya̱.  





















29 Te

Ja̱ kájika̱n‑i ɨɨn tuni ̱

ni ̱ kataka̱ ña̱yɨvɨ núu̱‑yá, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ña̱yɨvɨ ñáá yáꞌa, kájika̱n‑i tuni ̱, ko ma̱ kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑í, chi ̱ tuni ̱ Jonás kúu ja̱ kíi nuu̱‑í. 30 Chi ̱ nátu̱ꞌun Jonás, ni ̱ kuu‑de ɨɨn tuni ̱ nuu̱ cháa ñuu̱ Nínive, suni súan máá Séꞌe cha̱a kuu‑ya̱ ɨ ́ɨn tuni ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ yáꞌa jínáꞌan‑i. 31 Te reina onde̱ ichi sur, nachaku̱‑ña jíín ñáyɨvɨ yáꞌa kɨvɨ ̱ kíi juicio. Te naku̱ xndíi‑ña sɨkɨ‑́ í. Chi ̱ onde̱ jíká xáa̱n ní kii‑ña ní jini so̱ꞌo‑ña túꞌun ndíchí ní kaꞌa̱n Salomón. Te vina víꞌí‑gá kúñáꞌnu Iꞌa̱ kándii ̱ yáꞌa vásá Salomón. 32 Ta̱ká cha̱a ñuu̱ Nínive nachaku̱‑de jíín ñáyɨvɨ yáꞌa kɨvɨ ̱ kíi juicio, te naku̱ xndíi‑de sɨkɨ‑̱ í. Chi ̱ máá‑de ni ̱ ka̱nakani ini ̱‑de kɨvɨ ̱ ní jani Jonás tu̱ꞌun nuu̱‑dé. Te vina víꞌí‑gá kúñáꞌnu Iꞌa̱ kándii ̱ yáꞌa vásá Jonás.  





Tu̱ꞌun yitɨ

33 Tú

ni ɨɨn cha̱a, nú ni ̱ chiꞌi‑de ñuꞌu̱n xini ̱ yítɨ, te chisa̱ꞌí‑de yitɨ‑ún chi ̱i nu̱ndóó. Chi ̱ sua kani‑de nuu̱ candelero, náva̱ꞌa ná kuní ña̱yɨvɨ kɨ ́vɨ koyo ini ̱ ve̱ꞌe, nuu̱ máá luz. 34 Lámpara yikɨ kúñu kúu nduchi‑yo. Te nú nduchi‑ro íó va̱ꞌa, nɨ ́ɨ ́‑ni yikɨ kúñu‑ró ndíi ncháa̱. Ko nú nduchi‑ro káñáá, te nɨ ́ɨ ́‑ni yikɨ kúñu‑ró kándee ñu̱ñáa. 35 Koto ñúkúún‑ró máá‑ró núsáá, chi ̱ luz kándee ini ̱‑ro̱ sanaa te ñuꞌu̱n tu̱ún kúu. 36 Nú nɨ ́ɨ ́ yíkɨ kúñu‑ró ndíi ncháa̱, ni tú íó ɨɨn tíꞌli ̱ nuu̱ túún, nɨ ́ɨ ́ nándii ncháa̱ núsáá, nátu̱ꞌun ɨɨn lámpara ja̱ xúꞌún kayú. Achí‑ya̱.  





Ja̱ ní kana jíín‑yá nuu̱ cháa fariseo 37 Te

nini káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ni ɨɨn cha̱a fariseo jíín‑yá ja̱

Lucas 11​, ​12

110

kée‑yá staa̱ jíín‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe cha̱a‑ún. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ kée‑yá staa̱ jíín‑de. 38 Te cha̱a‑ún, ni ̱ jini ̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ naa iní‑de ndéꞌé‑de ja̱ tú ní nándáꞌá‑yá te yée‑yá staa̱. 39 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ kúu, chi ̱ róó, cha̱a fariseo, kánakacha‑ró íchi yatá tɨ ́ndoꞌo̱ jíín íchi yatá kóꞌo̱. Ko ichi iní‑ro̱, chi ni ̱ ka̱chítú ndɨ ́ɨ‑ro jíín túꞌun kuíꞌná jíín túꞌun ñáá. 40 Cha̱a káñáá jínáꞌan‑ró. Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa ichi yatá, á tú suni ní sáꞌa‑ya̱ íchi iní. 41 Ko ta̱ká ja̱ kéndo̱o sobra nuu̱‑ro̱, te kája̱ꞌa‑ró kúu caridad, te kájani ini ̱‑ro̱ já táká tiñu kásáꞌa‑ró íó ndoo ja̱ súan. 42 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a fariseo, chi ̱ kája̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ uxí ita̱ mi ̱nú jíín ruda jíín táká yua̱, nuu̱ Dios, te tú kásáꞌa kutɨ‑ro tíñu ndaa̱, ni tú mani ̱‑ro̱ jíín‑yá. Ní kásáꞌa‑ró ndéndúú tiñu yáꞌa te ma̱ xndóo‑ró ɨngá tiñu‑ún núú. 43 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a fariseo, chi ̱ xaa̱n kákuni ̱‑ro̱ silla onde̱ xini ̱ mesa ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te kaꞌa̱n sa̱ꞌán ña̱yɨvɨ jíín‑ró núyáꞌu kákuni ̱‑ro̱. 44 Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, chi cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Nátu̱ꞌun veꞌe añú ja̱ tú ndiji ̱n kándee, súan káꞌi ̱o‑ró, te cha̱a kájika kuu, tú jiní‑de ja̱ jañú‑de sɨkɨ ̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 45 Te ɨɨn cha̱a kúu maestro ley, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Maestro, nuu̱ ní kaꞌa̱n‑ní tu̱ꞌun yáꞌa, suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ní sɨkɨ ̱ máá‑ná jínáꞌan‑ná, áchí‑de jíín‑yá. 46 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Naka̱ ndáꞌú kuu róó cha̱a maestro ley jínáꞌan‑ró, chi ̱ káchaa‑ró carga ve̱e sɨkɨ ̱ táká cha̱a ja̱ tú kákuu kundiso‑de. Ko máá‑ró, ni tú kákéꞌé‑ró carga‑ún va̱sté jíín ɨ ́ɨn ndaꞌa lúlí‑ró. 47 Naka̱ ndáꞌú kuu  



















róó jínáꞌan‑ró. Chi ̱ kásáꞌa‑ró véꞌe añú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ ka̱jaꞌni táa̱‑ro̱‑dé jínáꞌan‑de. 48 Súan kúu ja̱ kákaꞌa̱n ndaa̱‑ro̱ já kájataꞌa̱n ini ̱‑ro̱ tíñu ni ̱ ka̱sáꞌa táa̱‑ro̱. Chi ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ní ka̱jaꞌni‑dé cha̱a‑ún. Te máá‑ró, ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró véꞌe añú ndɨ ̱yi‑ún. 49 Ja̱ yúán súni ni ̱ kaꞌa̱n Dios ɨɨn tu̱ꞌun ndíchí: Tájí‑rí cha̱a kani tu̱ꞌun‑ri ̱ jíín cháa apóstol kiꞌi ̱n nuu̱‑í jínáꞌan‑i. Te sava‑de kaꞌni‑í te sava‑ga̱‑de chindiki ̱n‑i, áchí Dios, 50 náva̱ꞌa sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ yáꞌa ná kóo kua̱chi cuenta ja̱ ní jatɨ nɨñi ̱ táká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ri ̱ onde̱ kɨvɨ ̱ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ, 51 onde̱ nɨñi ̱ Abel, te onde̱ nɨñi ̱ Zacarías, cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱ sava ma̱ꞌñú altar jíín véꞌe ii ̱. Súan káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ yáꞌa kuu kua̱chi‑ún. 52 Naka̱ ndáꞌú kuu róó maestro ley, chi ni ̱ ka̱janchaa̱‑ro̱ ndákáa kɨ ̱vɨ‑i ini ̱ tu̱ꞌun ndíchí núú, te ni ̱ kajasu̱‑ro̱ núu̱ cháa kákuni ̱ skuáꞌa. Ko ni máá‑ró suni tú ní káskuáꞌa‑ró, áchí‑ya̱. 53 Te nini káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa, te cha̱a káchaa tutu̱ jíín cháa fariseo, ni ̱ katau̱ xaa̱n‑dé nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱státáꞌan‑de jíín‑yá ja̱ ná káꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ kuáꞌa túꞌun. 54 Chi ̱ kájito yuꞌu‑dé‑ya̱, ja̱ sánaa te niꞌi ̱n‑dé yaku̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱, náva̱ꞌa kaka̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá.  













Cuenta yujan íá cháa fariseo

12

 ini súan kúu, te ni ̱ N ka̱kutútú kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, ja̱ kájañu̱ táꞌan‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱ yújan íá cháa fariseo, chi yu̱án kúu tu̱ꞌun yóso yúꞌu. 2 Chi ̱ tú ni ɨɨn na̱ún yíndiꞌu̱ ja̱ má kénda ndiji ̱n. Ni tú ni ɨɨn ja̱ yísa̱ꞌí ja̱ má kuní‑yo̱ núu̱. 3 Núsáá, ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱  



111

Lucas 12

kaꞌa̱n‑ro̱ ñúñáa, onde̱ nuu̱ íó ndiji ̱n ná kúni so̱ꞌo‑i. Te tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ya̱á‑ro̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑i káꞌi ̱in‑i ini ̱ ve̱ꞌe, te onde̱ xini ̱ véꞌe ná kóo jaa tu̱ꞌun. 4 Ko

Ndéja̱ yúꞌú‑yo̱ kóto‑yó

amigo, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró: Ma̱ yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró ñáyɨvɨ jáꞌni yíkɨ kúñu‑yó, chi ̱ nú ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱jaꞌni‑í, te tuká ɨnga̱ na̱ún kúu sáꞌa‑ga̱‑i. 5 Ko ná stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndé ja̱ yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró. Ió ɨɨn ja̱ nú a ni ̱ jaꞌni‑í róó te íó poder yu̱án chíndee róó nuu̱ infierno. Yu̱án yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró núsáá. Yu̱án kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱. 6 Tú kúya̱ꞌu uꞌu̱ n tɨsaa̱ ja̱ úu̱ xu̱ꞌún náún. Te tú ni ɨɨn‑tɨ ̱ náa iní Dios. 7 Chi ̱ a ni ̱ kaꞌu‑ya̱ ondé ta̱ká ixi xiní‑ro̱. Núsáá te ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ kánúú‑ga̱‑ro̱ vásá kuáꞌa̱ tɨ ́saa̱. 8 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ndé cha̱a kani ndaa̱‑de tu̱ꞌun‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ, suni súan máá Séꞌe cha̱a nakani ndaa̱‑ya̱ túꞌun‑de nuu̱ ndájáꞌa̱ Dios. 9 Ko nú ndé cha̱a skéꞌichi ̱‑de ruu̱ nuu̱ ñáyɨvɨ, suni súan skéꞌichi ̱‑ri ̱‑de nuu̱ táká ndajáꞌa̱ Dios. 10 Te nú ndé cha̱a kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de sɨkɨ ̱ máá Séꞌe cha̱a, koo tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱‑dé. Ko nú ndé cha̱a kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de sɨkɨ ̱ Espíritu Santo, ma̱ kóo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱‑dé. 11 Te nú ni ̱ kaja̱ncha̱ka‑i róó ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga nuu̱ cháa kákuñáꞌnu jíín núu̱ cháa táꞌú tíñu, ma̱ nákani xaa̱n iní‑ro̱ ndasa xndíó káni‑ró túꞌun, xí ndasa kaꞌa̱n‑ro̱. 12 Chi ̱ máá Espíritu Santo stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑ro̱ ndasa kanúú túꞌun kaꞌa̱n‑ro̱ hora‑ún, áchí‑ya̱.  















Sɨkɨ ̱ já kútóó iní

13 Yúan‑na

te ɨɨn cha̱a kándee‑de nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de

jíín‑yá: Maestro, kaꞌa̱n‑ní jíín ñaní‑ná ná káꞌncha̱ sava‑de taꞌu̱‑ná jíín‑ná, áchí‑de. 14 Ko máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Utale̱, ndéja̱ ní jani ruu̱ ja̱ kúu‑ri ̱ cha̱a sándaa̱ xí cháa kaꞌncha̱ sava taꞌu̱ já kúu róó jínáꞌan‑ró. Achí‑ya̱. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró, te ma̱ kútóó iní‑ro̱, chi va̱sa kuaꞌa̱ xáa̱n ndátíñu ñáva̱ꞌa ɨɨn cha̱a, ko nasu̱ já jíín yúán te kuchaku̱ jíñúꞌún‑de, áchí‑ya̱. 16 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín‑i: Ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a kúká. Te ni ̱ ndea̱ xaa̱n nuní‑dé. 17 Te cha̱a‑ún, nákani ini ̱‑de: Ndasa sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ tuká núña yaka̱‑ri ̱ nataan‑gá‑ri ̱ nɨñi‑rí, áchí‑de. 18 Te ni ̱ kachi ̱‑de: Sua ná sáꞌa‑ri ̱. Ná kanú‑ri ̱ yaka̱‑ri ̱. Te nakani‑ri ̱ ja̱ káꞌnu‑ga̱. Te yúan nataan ndɨ ́ꞌɨ‑ri ̱ nɨñi‑rí jíín táká‑ga̱ ndatíñu‑ri ̱. 19 Yúan‑na te kachi ̱‑ri ̱ jíín iní jíín añú‑ri ̱: Vina te kuaꞌa̱ xáa̱n ndátíñu ñáva̱ꞌa‑ró já kánda kuaꞌa̱ kuiá. Ná ndéta̱tú‑ro̱ te kaji‑ro kóꞌo‑ró, te ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ núsáá, áchí‑de jíín máá‑de. 20 Ko ni ̱ kachi ̱ Dios jíín‑de: Cha̱a ñáá kúu‑ró. Akuáa vína te kuu̱‑ro̱. Te ndatíñu ni ̱ sátu̱ꞌa‑ró‑ún, ndé cha̱a kuu. Achi ̱ Dios. 21 Súan íó sɨkɨ ̱ cháa ja̱ sákúká‑de máá‑de, ko tú kúká‑de nuu̱ Dios.  















Ma̱ nákani ini ̱‑yo̱ sɨkɨ ́ já kúchaku̱‑yo̱ 22 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Núsáá te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ma̱ nákani ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ já kúchaku̱‑ro̱, nú ndasa kee‑ro, ni sɨkɨ ̱ yíkɨ kúñu‑ró, nú ndasa kundii kuna̱má‑ro̱. 23 Á tú kánúú‑gá vida‑ro̱ vásá já kée‑ro, te yikɨ kúñu‑ró vásá sáꞌma‑ro náún. 24 Nde̱ꞌé‑ró tɨ ́ka̱ká, tú jítu‑tɨ ̱, ni tú nástútú‑tɨ ́, ni tú náchiva̱ꞌa‑tɨ ̱ iní  



112

Lucas 12 yaka̱‑tɨ ̱, chi ̱ máá Dios skée‑yá‑tɨ ̱. Á tú kánúú‑ga̱‑ro̱ vásá kɨ ́tɨ‑ún. 25 Ko ndé róó ja̱ súan nákani ini ̱‑ro̱ te á kuu chísó‑ga̱‑ro̱ máá‑ró ɨ ́ɨn yíkɨ ́. 26 Te nú ma̱ kúu sáꞌa‑ró va̱sté ɨ ́ɨn tiñu lúlí‑ga̱ súan, te naja̱ kánakani ini ̱‑ro̱ jíín sáva‑ga̱‑ún núsáá. 27 Nde̱ꞌé ndasa kájaꞌnu ita̱ yuku. Tú sátiñu, ni tú táú. Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ rey Salomón kɨvɨ ̱ ní kuñáꞌnu xaa̱n‑dé ni tú ní kúu kuꞌun‑de saꞌma súan nátu̱ꞌun ita̱‑ún. 28 Te Dios, nú súan skúna̱má‑ya̱ itá yuku‑ún ja̱ íó vina te yuchaa̱n kayu̱ nuu̱ ñúꞌu̱ n, naga̱ ni ̱ kuu ja̱ má skúna̱má‑ya̱ róó. Te naja̱ tú kákandíja va̱ꞌa‑ró. 29 Te ma̱ kuítú iní‑ro̱ ndasa kee‑ro, xí ndása koꞌo‑ró ni ma̱ nákani xaa̱n iní‑ro̱ núsáá. 30 Chi ta̱ká ndatíñu yáꞌa kájítú iní ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ jíín. Ko máá Táa̱‑ro̱ a jiní‑ya̱ já kánandɨꞌɨ‑ró táká ndatíñu yáꞌa. 31 Ko kuítú iní‑ro̱ kɨ ́vɨ‑ró iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Yúan‑na te kua̱ꞌa‑ga̱‑ya̱ táká ndatíñu‑ún nuu̱‑ro̱. 32 Ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi va̱sa tɨkuꞌni ̱ lúlí kákuu‑ró, ko máá Táa̱‑ro̱ ándɨ ́vɨ ́, a ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑ya̱ já núu̱‑ro̱ kuáꞌa‑ya̱ ñúu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu. 33 Xi ̱kó táká ndatíñu‑ró, te sáꞌa‑ró caridad. Ndúkú‑ró bolsa ja̱ má kútúꞌú kuátíñu‑ró. Te suni taan‑ro yají‑ro̱ ondé andɨ ́vɨ ́ nuu̱ tú naa. Chi ̱ yúan ma̱ kúu kɨ ̱vɨ ñakui ̱ꞌná, ni ma̱ kúu chaa ti ̱kixin te stɨ ́vɨ‑́ tɨ ́. 34 Chi nuu̱ kándee yaji ̱‑ro̱, yúan kúu nuu̱ kuítú iní‑ro̱ jíín. 35 Kuꞌni ̱ ni ̱ꞌin chi ̱i‑ró jínáꞌan‑ró, te lámpara máá‑ró, ná kóo tu̱ꞌa‑ni ñuꞌu̱ n ini ̱.  





















Ja̱ ní káinda̱tu mozo jitoꞌo̱ ‑i

36 Te

máá‑ró jínáꞌan‑ró ná kóo tu̱ꞌa‑ró nátu̱ꞌun mozo káinda̱tu‑i jitoꞌo̱‑i ja̱ ncháa̱‑de kuaꞌa̱n‑de viko

tándaꞌa, náva̱ꞌa nú ni ̱ nchaa̱‑de te kaꞌa̱n‑de, te kuña‑ni‑i veꞌe jínáꞌan‑i. 37 Xáán ndatu̱ kuu mozo‑ún te nú ni ̱ nchaa̱ jitoꞌo̱‑i nuu̱‑í, te jiní‑de ja̱ kándi ̱to‑i. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ kúꞌni ̱‑de chi ̱i‑de, te nuu̱ mesa súngo̱o‑de mozo‑de te kani‑de koꞌo̱‑í jínáꞌan‑i. 38 Te va̱sa ná cháa̱‑de ñúú, xí va̱sa ná ncháa̱‑de ja̱ꞌa ñu̱u, te nú suni súan kuní‑de sáꞌa mozo‑ún ja̱ kándi ̱to‑i, ndatu̱ xaa̱n kéndo̱o mozo‑ún jínáꞌan‑i. 39 Ko ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun yáꞌa. Táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe, nú ní jiní‑de na̱ hora kúu ja̱ kíi ñakui ̱ꞌná te kundito‑de núú, te ma̱ kuáꞌa‑de tu̱ꞌun sákuíꞌná véꞌe‑de núú. 40 Te róó suni súan koo tu̱ꞌa‑ró, chi ̱ máá kɨvɨ ́ já tú na̱ún kájani ini ̱‑ro̱, te nchaa̱‑ni máá Séꞌe cha̱a, áchí‑ya̱ jíín‑de. 41 Yúan‑na te Pedro, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Táta̱, máá‑ni nuu̱ náá jínáꞌan‑ná káꞌa̱n‑ní tu̱ꞌun yáꞌa náún, xí súni káꞌa̱n‑ní nuu̱ táká‑ga̱ cha̱a yáꞌa, áchí‑de. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Ndéja̱ kúu ɨɨn mozo ndito xini ̱ já skíkuu va̱ꞌa, chi ̱ máá jítoꞌo̱, kani‑de mozo‑ún ná kóto‑i se̱ꞌe‑de náva̱ꞌa skée‑í su̱chí‑ún máá hora ja̱ xíin tíñu. 43 Xáán ndatu̱ kuu mozo‑ún, te nú ni ̱ nchaa̱ jitoꞌo̱‑i te naniꞌi ̱n‑dé‑i sáꞌa‑i súan. 44 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱, ja̱ káni‑de mozo‑ún ja̱ kóto‑i ta̱ká ndatíñu‑de. 45 Ko nú mozo‑ún jáni ini ̱‑i: Kúkuéé‑ga̱ te nchaa̱ jitoꞌo̱‑ri ̱, achi ̱ máá‑i. Te kejáꞌá‑i stují‑í mozo máá‑i jíín ñáꞌan kájatíñu nuu̱‑í. Te kee‑í te koꞌo‑i, te naji ̱ni‑i. 46 Te mozo‑ún, nú ni ̱ nchaa̱ jitoꞌo̱‑i kɨvɨ ̱ já tú ndátu‑i jíín hora ja̱ tú jiní‑i, te xndóꞌo‑de‑i, te kiñiꞌin‑de‑i onde̱ jíín cháa tú káskíkuu va̱ꞌa. 47 Chi ̱ nú ndé mozo a jiní‑i tiñu ndasa játaꞌa̱n ini ̱ jitoꞌo̱‑i,  





















113

Lucas 12​, ​13

te nú tú ní sátu̱ꞌa‑i, ni tú ní skíkuu‑i tiñu kuní máá‑de, ndoꞌo xaa̱n‑í yunu xíi. 48 Ko nú ndé mozo tú jiní‑i tiñu ndasa játaꞌa̱n ini ̱ jitoꞌo̱‑i, te nú sáꞌa‑i tiñu ñáá ja̱ xndóꞌo‑de‑i núú, yúan‑na te yaku̱‑ni yunu xíi ndoꞌo‑i. Chi ̱ nú kua̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ ndátíñu nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a, te nandaka̱n kuaꞌa̱‑yá nuu̱‑dé. Te suni súan nú kuaꞌa̱ ndátíñu kátatu̱‑i ɨɨn cha̱a, víꞌí‑gá nandaka̱n‑i nuu̱‑dé.  

Sɨkɨ ̱ túꞌun sásɨ ́ɨn máá jínáꞌan

49 Ni ̱ kii‑ri ̱ ja̱

chíndee‑ri ̱ ñuꞌu̱ n ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Te xaa̱n kuní‑ri ̱ ja̱ ná kóo. 50 Te íó ɨɨn tu̱ ndóꞌo ja̱ kuánducha‑rí jíín, ko xaa̱n ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ onde̱ ná skíkuu‑ri ̱. 51 Kájani ini ̱‑ro̱ já ní chaa̱‑ri ̱ ja̱ kóo náꞌín‑ni ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ náún. Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ná túu, chi ̱ sua ndonda sɨkɨ ̱ táꞌan. 52 Chi ̱ ɨɨn‑ni veꞌe koo uꞌu̱ n ña̱yɨvɨ, te sásɨ ́ɨn máá jínáꞌan. Uni ̱ ndonda sɨkɨ ̱ úu̱, te uu̱ ndonda sɨkɨ ̱ uní. 53 Chi ̱ ndonda sɨkɨ ̱ táꞌan, táa̱ sɨkɨ ̱ séꞌe‑de, te se̱ꞌe sɨkɨ ̱ táa̱‑i. Náa̱ sɨkɨ ̱ sésɨ ́ꞌɨ‑́ ña, te se̱sɨ ́ꞌɨ ́ sɨkɨ ̱ náa̱‑i. Náchi ̱só sɨkɨ ̱ séja̱nú‑ña, te seja̱nú sɨkɨ ́ náchi ̱só‑i. Achí‑ya̱.  







54 Te

Sɨkɨ ̱ tuní skuáꞌa‑yó

suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ nána viko̱ íchi nú kée ndika̱ndii, te kákaꞌa̱n‑ro̱: Kuun sau̱, áchí‑ro̱, te kúu súan. 55 Te nú ni ̱ nana nuu tachi ̱, te kákaꞌa̱n‑ro̱: Nandii, áchí‑ro̱, te súan kúu. 56 Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. A kájini ̱‑ro̱ na̱ún kuní kaꞌa̱n tuni ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ jíín ándɨ ́vɨ ́, te naja̱ tú kánakuni ̱‑ro̱ kɨvɨ ́ yáꞌa núsáá. 57 Te naja̱ tú kátava máá‑ró cuenta ndé ja̱ kúu tiñu va̱ꞌa núsáá. 58 Ko nú kuaꞌa̱n‑ro̱ núu̱ juez jíín cháa jíto uꞌu̱ róó, te yachi ̱  







ná ndátu̱ꞌún váꞌa‑ró jíín‑de nini káꞌi ̱in‑ró íchi jíín‑de. Chi ̱ nú túu, te kua̱ꞌa‑de róó nuu̱ juez, te juez kua̱ꞌa‑de róó nuu̱ policía, te policía chindee‑de róó veka̱a. 59 Te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ má kénda kutɨ‑ro yúan onde̱ nú tú chunáa‑ro táká centavo, áchí‑ya̱ jíín‑de.  

Kánúú nákani ini ̱‑yo̱

13

 e suni kɨvɨ‑̱ ún káꞌi ̱in T yaku̱ cha̱a jíín‑yá yúan. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑yá ndasa ni ̱ kataꞌa̱n cha̱a ñuu̱ Galilea. Chi ̱ Pilato, ni ̱ sáká núu‑de nɨñi ̱ cháa‑ún jíín nɨñí kɨ ́tɨ já kásoko̱‑í nuu̱ Dios. 2 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Cha̱a ñuu̱ Galilea yúan, ja̱ súan kándoꞌo‑de tu̱ ndóꞌo‑ún, te á ni ̱ i ̱o xaa̱n kuáchi‑de vásá táká‑ga̱ cha̱a ñuu̱ Galilea, kájani ini ̱‑ro̱ náún. 3 Ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já túu, chi ̱ suni súan naa‑ro jínáꞌan‑ró nú tú nakani ini ̱‑ro̱. 4 Te suni xiaꞌu̱ n uni ̱ cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ máá‑de ni ̱ ndua̱ torre ñuu̱ Siloé te ni ̱ kajiꞌi ̱‑de, á ni ̱ ka̱sáꞌa‑de kua̱chi xaa̱n‑gá vásá táká‑ga̱ cha̱a káxiu̱ kú ñúu̱ Jerusalén, kájani ini ̱‑ro̱ náún. 5 Ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já túu. Chi ̱ suni súan naa‑ro jínáꞌan‑ró nú tú nakani ini ̱‑ro̱. Achí‑ya̱.  







6 Te

Tu̱ꞌun mérkexe̱

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá yáꞌa: Ɨɨn cha̱a ñáva̱ꞌa‑de ɨɨn mérkexe̱ ja̱ ní nachuꞌun‑de ma̱ꞌñú itú uva‑de. Te ni ̱ jaa̱‑de ndúkú‑de ndeꞌe̱ xiní. Te tú ní níꞌi ̱n kútɨ‑dé. 7 Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín mozo ndíto itu̱ uva‑ún: Vina te a íó uni ̱ kuia̱ kíndúkú‑rí ndeꞌe̱ xiní mérkexe̱ yáꞌa, te tú níꞌi ̱n kútɨ‑rí. Xɨtɨ ná kíꞌi ̱n. Naja̱ kándii ̱ satéñu nuu̱ ñúꞌun yáꞌa. Achí‑de. 8 Yúan‑na te ni ̱  



114

Lucas 13 kaꞌa̱n máá mozo: Táta̱, skéndo̱o‑ní, ná kúndii ̱ va̱sté ɨngá kuia̱ yáꞌa, onde̱ ná sáyúchí‑ná jaꞌa̱ te chuꞌun‑ná ja̱ꞌan te nándéó. 9 Te nú ni ̱ ja̱ꞌa ndeꞌe̱, te íó va̱ꞌa. Te nú túu, te vásá xɨ ́tɨ‑ní áchí‑i. Achí‑ya̱.  

10 Te

Tu̱ꞌun ñaꞌan jíka tɨ ́ꞌɨ ́

ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ɨɨn veꞌe sinagoga. 11 Te ni ̱ kenda ɨɨn ñaꞌan táꞌa̱n‑ña ɨ ́ɨn tachi ̱ kíni ja̱ ní kuu xiaꞌu̱ n uni ̱ kuia̱ kúꞌu̱‑ña. Te ni ̱ ka̱í‑ña, jíka tɨ ́ꞌɨ‑́ ña, chi ̱ tú kúu kutɨ ndúko̱o tuun‑ña. 12 Te ni ̱ jini ̱ Jesús nuu̱‑ñá. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ñá. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑ña: Nána̱, vina te a ni ̱ nduva̱ꞌa‑ní ja̱ kúꞌu̱‑ní, áchí‑ya̱. 13 Te ni ̱ chaa‑ya̱ ndáꞌa‑yá sɨkɨ‑̱ ñá. Te ni ̱ ndúko̱o tuun‑ni‑ña, te ni ̱ na̱kana jaa‑ña Dios. 14 Te cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑de nuu̱ Jesús ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱‑ñá kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Iñu̱ kɨvɨ ̱ íó sátiñu‑ró, te kɨvɨ‑̱ ún cha̱koyo‑ró kúu tana̱‑ro̱. Ko kɨvɨ ̱ ndéta̱tú yáꞌa, chi ma̱ kúu, áchí‑de. 15 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de; Cha̱a uu̱ xini ̱ kákuu‑ró. Ja̱ kúu kɨvɨ ̱ ndéta̱tú te tú kándájí‑ró xndɨkɨ‑̱ ro̱ xí burro‑ró núu̱ káyee‑tɨ‑́ ún, te tú káskóꞌo‑ró‑tɨ ́ nducha náún. 16 Te se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Abraham yáꞌa, núꞌni ̱‑ña xiáꞌu̱ n uni ̱ kuia̱ ni ̱ sáꞌa kuiꞌna̱. Te tú íó va̱ꞌa ndájí‑rí‑ña kɨvɨ ́ ndéta̱tú náún, áchi‑ya̱. 17 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱kuka nuu̱ táká cha̱a kájito uꞌu̱‑ya̱‑ún. Ko ta̱ká ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑i jíín táká tiñu ñáꞌnu ni ̱ sáꞌa‑ya̱.  













Tu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza

18 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ndasa kuní koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te na̱ jíín

skétáꞌan‑ri ̱. 19 Kúu nátu̱ꞌun ndɨkɨn yuá mostaza ja̱ ní kiꞌin ɨɨn cha̱a te ni ̱ chaa‑de nuu̱ itú‑de. Te ni ̱ jaꞌnu. Te ni ̱ kuu ɨɨn yunu káꞌnu. Te tɨsaa̱ andɨ ́vɨ ́ ni ̱ ka̱sáꞌa‑tɨ ̱ taká‑tɨ ̱ chíi ndaꞌa‑ún. Achí‑ya̱.  

Tu̱ꞌun yátá yújan íá

20 Te

ni ̱ kaꞌa̱n tuku‑ya̱: Na̱ún tu̱ꞌun yátá skétáꞌan‑ri ̱ jíín ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 21 Kúu nátu̱ꞌun yujan íá já ní kiꞌin ɨɨn ñaꞌan. Te ni ̱ chisa̱ꞌí‑ña chíi uni ̱ ti ̱yii yúchi onde̱ ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kuu íá ní sáꞌa. Achí‑ya̱.  

Sɨkɨ ̱ íchi yúxéꞌé túu̱

22 Te

nini kuaꞌa̱n‑ya̱ íchi ñúu̱ Jerusalén, te ni ̱ jika kuu‑ya̱ táká ñuu̱ jíín táká rancho, ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn cha̱a jíín‑yá: Táta̱, yaku̱‑ni cha̱a ka̱ku‑de náún, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: 24 Ndúkú ndéé téyíí‑ró kɨ ́vɨ koyo‑ró íchi yúxéꞌé túu̱, chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ ndúkú ndéé‑i kɨ ́vɨ‑i, ko ma̱ kúu kɨ ̱vɨ koyo‑i. 25 Chi ̱ táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe, ndukuiñi ̱‑de, te kasu̱‑de yuxéꞌé. Te ichi yatá véꞌe kuiñi‑ró. Te skáján‑ró vitú yúxéꞌé te kaꞌa̱n‑ro̱: Táta̱, táta̱, kuña‑ní veꞌe, ná kɨ ́vɨ koyo‑ná, achi ̱‑ro̱. Te kachi ̱‑de kuni‑ró: Aa̱, tú jiní‑ri ̱ ná ñuu̱ va̱ikoyo‑ró, achi ̱‑de. 26 Yúan‑na te kejáꞌá‑ró káꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de: Ni ̱ ka̱yee‑ná staa̱ jíín‑ní, te ini ̱ ya̱ꞌya ñuu̱‑ná ni ̱ stáꞌa̱n‑ní tu̱ꞌun nuu̱‑ná, achi ̱‑ro̱. 27 Te máá‑de kachi ̱‑de kuni‑ró: Achí‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ tú jiní‑ri ̱ róó ndé ñuu̱ va̱ikoyo‑ró. Kuxio jínáꞌan‑ró chi ña̱yɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá kákuu‑ró. Achi ̱‑de. 28 Te yúan ndeꞌe̱‑ro̱, te nakaji‑ro ñíi yúꞌu‑ro kuíñi‑ró. Te kuni ̱‑ro̱ núu̱ Abraham  











115

Lucas 13​, ​14

jíín núu̱ Isaac jíín núu̱ Jacob jíín núu̱ táká‑ga̱ cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios kuiñi‑de ini ̱ ve̱ꞌe Dios. Te róó kuxio‑ró sásɨ ́ɨn‑ya̱ róó. 29 Te kikoyo‑i ichi núu̱ kána ndika̱ndii jíín íchi núu̱ kée ndika̱ndii, ichi norte jíín íchi sur, te jungo̱o‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 30 Kuni so̱ꞌo va̱ꞌa‑ró: Sava cha̱a sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, ndunúú‑de. Te sava cha̱a kúnúú, nduu‑de sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Achí‑ya̱.  



31 Te

Tu̱ꞌun Herodes

kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ja̱koyo yaku̱ táꞌan cha̱a fariseo, te káꞌa̱n‑de jíín‑yá: Kuxio‑ní yáꞌa te kenda‑ní kiꞌi ̱n‑ní, chi cha̱a Herodes kaꞌni‑dé níí kuní‑de, áchí‑de. 32 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán, te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ máá ñúkuii jia̱n: Vina chi ̱ kíñiꞌin‑ri ̱ tachi ̱ kíni kájaꞌa̱n. Te sáꞌa‑ri ̱ tana̱ vína jíín yúchaa̱n. Te onde̱ nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te síjínu‑ri ̱ tiñu‑ri ̱. 33 Ko kánúú xáa̱n já vína jíín yúchaa̱n jíín ísá te kaka‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱, chi ma̱ kúu ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun kenda‑de yata̱ ñúu̱ Jerusalén, te kuu̱‑de. Achi ̱‑ro̱.  



Sɨkɨ ̱ já ní kukuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱ jíín ñúu̱ Jerusalén

34 Jerusalén,

Jerusalén, ni ̱ ka̱jaꞌni‑ro cháa kájani tu̱ꞌun Dios, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró yúu̱ xiní cháa ni ̱ tájí‑yá va̱i nuu̱‑ro̱. Ió kuaꞌa̱ vuelta ni ̱ kuni ̱‑ri ̱ nastútú‑rí se̱ꞌe‑ró, nátu̱ꞌun chukí ja̱ nástútú‑tɨ ́ tɨrɨ ̱ɨ‑tɨ ̱ chíi ndiji ̱n‑tɨ ́, ko tú ní kákuni ̱‑ro̱. 35 Vina te kéndo̱o víchí véꞌe‑ró núsáá. Ko káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já má kuní kutɨ‑gá‑ro̱ núu̱‑rí jínáꞌan‑ró onde̱ jaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ káꞌa̱n‑ro̱: Ná nákana jaa‑yó‑yá chi ̱ ndíso‑ya̱ tíñu máá Tatá Dios, achi ̱‑ro̱. Achí‑ya̱.  

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a kúꞌu̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú

14

 e ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ T kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu nuu cháa fariseo jínáꞌan‑de ja̱ kée‑yá staa̱ jíín‑de. Te kájito yuꞌu‑dé‑ya̱. 2 Te ni ̱ kenda ɨɨn cha̱a kúꞌu̱‑de kueꞌe̱ kuiñi, kándii ̱‑de nuu̱‑yá. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín cháa kákuu maestro ley jíín cháa fariseo: Á kuu sáꞌa‑ri ̱ tana̱ kɨvɨ ́ ndéta̱tú xí túu, áchí‑ya̱. 4 Ko máá‑de, tú ní kákaꞌa̱n kutɨ‑dé. Yúan‑na te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ cháa ñúꞌun kuiñi‑ún. Te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑dé. Te ni ̱ natájí‑yá‑de kua̱noꞌon‑dé. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ún: Te nú burro máá‑ró xí xndɨkɨ‑̱ ro̱ júngava‑tɨ ̱ iní ɨɨn sókó, te tú natava‑ro‑tɨ ́ va̱sa kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu náún. Achí‑ya̱. 6 Te tú ní kákuu xndíó káni‑de ni ɨɨn tu̱ꞌun nuu̱‑yá ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de.  









7 Te

Sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ sáñáꞌnu‑i máá‑i

ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kándúkú‑de jungo̱o jíñúꞌún‑de silla xini ̱ mesa. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín cháa ni ̱ kataka̱ yúan. 8 Nú ni ̱ kana ɨɨn cha̱a xini ̱‑ro̱ já kíꞌi ̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn viko tándaꞌa, te ma̱ júngo̱o jíñúꞌún‑ró silla xini ̱ mesa. Chi ̱ nú súan, sanaa te a ni ̱ kana‑de xini ̱ ɨ ́ɨn cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱ vásá róó. 9 Te chaa̱ cha̱a ni ̱ kana xini ̱‑ro̱‑ún jíín‑de. Te kaꞌa̱n‑de jíín‑ró: Kuxio, ná kúnchaa̱ cha̱a yáꞌa jia̱n. Yúan‑na te kúka nuu̱‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ ondé sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ kunchaa̱‑ro̱. 10 Ko nú ni ̱ kana ɨɨn cha̱a xini ̱‑ro̱, kuáꞌán te jungo̱o‑ró ondé sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Chi ̱ nú jaa̱ cha̱a ni ̱ kana róó yúan te kachi ̱‑de kuni‑ró: Amigo, nuu̱ silla jíñúꞌún  





116

Lucas 14 yáꞌa jungo̱o‑ró, achi ̱‑de. Yúan‑na te nduñáꞌnu‑ró jíto nuu̱ cháa káxiu̱ kú káꞌnu jíín‑ró. 11 Chi ta̱ká cha̱a sáñáꞌnu‑de máá‑de, ndusúchí‑de. Te ta̱ká cha̱a sásúchí‑de máá‑de, nduñáꞌnu‑de. Achí‑ya̱. 12 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kana xini ̱‑yá‑ún: Nú sáꞌa‑ró sámá xí xíni, ma̱ kána‑ró xiní cháa kákuu amigo‑ro̱, ni xini ̱ ñaní‑ro̱, ni xini ̱ táꞌan‑ró, ni xini ̱ cháa kúká. Chi ̱ nú súan te suni máá‑de nakana‑de xini ̱‑ro̱. Te ni ̱ kuu ja̱ ní naniꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱‑ro̱. 13 Ko nú sáꞌa‑ró gasto, te kana‑ró xiní cháa ndáꞌú, cha̱a tɨ ́kúꞌlu, cha̱a táꞌnú, jíín xiní cháa kuáá. 14 Te xáán ndatu̱ kendo̱o‑ró nú súan, chi ̱ tú na̱ún nákua̱ꞌa‑de nuu̱‑ro̱. Ko niꞌi ̱n‑ro̱ yáꞌu‑ró kɨvɨ ́ náchaku̱ ta̱ká cha̱a ndaa̱, áchí‑ya̱.  







15 Te

Ɨɨn xíni káꞌnu

ɨɨn cha̱a yée stáa̱ jíín‑yá, ni ̱ jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑yá: Xáán ndatu̱ kuu cha̱a ja̱ kée‑dé staa̱ onde̱ ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Achí‑de. 16 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn cha̱a ni ̱ sáꞌa‑de ɨɨn xíni káꞌnu, te ni ̱ kana‑de xini ̱ kuáꞌa ñáyɨvɨ. 17 Te nuu̱ ní jaa̱ hora ja̱ kúxíni‑de‑ún, te ni ̱ tájí‑de mozo‑de kua̱kachi ̱ nuu̱ já kée stáa̱ xíni‑ún: Ñaꞌa̱n‑ní jínáꞌan‑ní. Chi ̱ a ni ̱ ndɨꞌɨ íó tu̱ꞌa. Achí. 18 Te ɨɨn‑ni ni ̱ ka̱sájáꞌa̱ ini ̱ ndɨꞌɨ‑de. Te cha̱a ɨɨn ni ̱ kachi ̱‑de jíín mozo. Ni ̱ jaan‑ri ̱ ɨɨn ñuꞌun te kánúú kínde̱ꞌé‑rí. Te ná kúña káꞌnu ini ̱‑de nuu̱‑rí, chi ̱ ma̱ jáa̱‑ri ̱. Achí‑de. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n ɨnga̱‑de: Ni ̱ jaan‑ri ̱ uꞌu̱ n yunta xndɨkɨ ̱ te kikoto nchaa̱‑ri ̱‑tɨ ̱. Ná kúña káꞌnu ini ̱‑de nuu̱‑rí, chi ma̱ jáa̱‑ri ̱. Achí‑de. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku ɨnga̱‑ de: Sáá ní  









ta̱ndaꞌa‑rí. Te ja̱ yúán má kúu jaa̱‑ri ̱. Achí‑de. 21 Te kua̱noꞌon mozo‑ún ni ̱ kastu̱ꞌún‑de nuu̱ jítoꞌo̱‑de. Yúan‑na te máá táa̱ ini ̱ ve̱ꞌe‑ún, ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín mozo‑de: Kuáꞌán yachi ̱ nɨ ́ɨ ́ núyáꞌu jíín táká ya̱ꞌya, te kana‑ró xiní cháa ndáꞌú, cha̱a tɨ ́kúꞌlu, cha̱a táꞌnú, jíín cháa kuáá, ná kíkoyo‑de. Achí‑de. 22 Te ni ̱ kachi ̱ mozo‑ún: Táta̱, a ni ̱ kuu nátu̱ꞌun káꞌa̱n‑ní ko núña‑ga̱ lugar. Achí‑i. 23 Te jitoꞌo̱‑ún ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín mozo‑de: Kuáꞌán ta̱ká ichi jíín táká rancho te stétuu‑ró ñáyɨvɨ‑ún ná kíi‑i yáꞌa, náva̱ꞌa ná chítú iní ve̱ꞌe‑ri ̱. 24 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ní ɨɨn cha̱a ni ̱ jaka̱na‑ró‑ún, ma̱ kúxíni kutɨ‑dé veꞌe‑ri ̱, áchí‑de. Achí‑ya̱.  







Sɨkɨ ̱ cháa kuní‑de kundiki ̱n‑de‑ya̱

25 Te

kájaꞌa̱n kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ jíín Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: 26 Nú ndé cha̱a kii‑de nuu̱‑rí, te nú chíñúꞌún‑de táa̱‑de, náa̱‑de, ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, se̱ꞌe‑de, ñani ̱‑de, kua̱ꞌa‑de, xí ondé jíín máá‑de, ma̱ kúu kuu‑de cha̱a skuáꞌa jíín‑rí. 27 Te cha̱a tú ndóyo‑de jíín túndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, te kundiki ̱n‑de ruu̱ kii‑de, ma̱ kúu kuu‑de cha̱a skuáꞌa jíín‑rí. 28 Chi ̱ nú ndé róó kuní‑ro̱ káni‑ró ɨ ́ɨn veꞌe, á tú xnaꞌa̱n‑ga̱ jungo̱o‑ró te tava‑ro cuenta na̱saa kuu gasto, te kuni ̱‑ro̱ nú va̱tu‑ni kanda‑ró jínu xí túu. 29 Chi ̱ nú túu, te nú a ni ̱ jani‑ró jáꞌa̱, te ma̱ kánda xu̱ꞌún‑ró síjínu‑ró. Yúan‑na te ta̱ká ña̱yɨvɨ kájini ̱ nuu̱ véꞌe tɨ ́kúꞌlu‑ró‑ún, sákátá‑i nuu̱‑ro̱. 30 Te kaꞌa̱n‑i: Cha̱a yáꞌa, ni ̱ kejáꞌá‑de jáni‑de ɨɨn veꞌe, te tú ní kánda‑de síjínu‑de, achi ̱‑i. 31 Xí nú ndé rey kuní‑de kiꞌi ̱n‑de kua̱táꞌan‑de jíín ɨngá rey, á tú xnaꞌa̱n‑ga̱ jungo̱o‑de  











117

Lucas 14​, ​15

te nakani ini ̱‑de te nú va̱tu‑ni kuu jíín uxí mil soldado kua̱táꞌan‑de jíín ɨngá rey ja̱ vái sɨkɨ‑̱ dé jíín okó mil soldado. 32 Chi ̱ nú túu, te nini jíká‑ga̱ va̱i ɨnga̱ rey, te tájí‑de ɨɨn cha̱a kiꞌi ̱n kaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de ja̱ ná júkuiñi ̱. 33 Te suni súan nú ndé róó tú síjíta‑ró táká ndatíñu ñáva̱ꞌa‑ró, ma̱ kúu kuu‑ró cháa skuáꞌa jíín‑rí núsáá.

vásá jíín kúu̱ n xíko xiaꞌu̱ n kuu̱ n‑gá cha̱a va̱ꞌa ja̱ tú kájinu ñúꞌún‑de tu̱ꞌun nakani ini ̱.





34 Va̱ꞌa

Tu̱ꞌun yátá sɨkɨ ́ ñíi ̱

íó ñii ̱, ko nú onde̱ ñii ̱‑ún ná náa xikó, te ndasa nduꞌuꞌa̱ núsáá. 35 Ma̱ kuátíñu kutɨ, ni ja̱ kúu nuu̱ ñúꞌun já ndúu ja̱ꞌan, chi ̱ kacha̱‑de kiꞌi ̱n. Cha̱a íó so̱ꞌo kuni náꞌín, ná kúni so̱ꞌo‑de. Achí‑ya̱.  

15

Sɨkɨ ̱ rɨ ́ɨ ̱, kɨtɨ ní sa̱na

 e ta̱ká cha̱a xíní jíín cháa T káꞌi ̱o kua̱chi, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱ Jesús náva̱ꞌa kuni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 2 Te cha̱a fariseo jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Cha̱a yáꞌa, játáꞌú‑de cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi te yée‑dé staa̱ jíín cháa‑ún, áchí‑de. 3 Te máá Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá yáꞌa jíín‑de: 4 Ndé ɨɨn róó nú ñáva̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn ciento rɨɨ ́, te skuíta‑ró ɨ ́ɨn‑tɨ ̱, á tú skéndo̱o‑ró kúu̱ n xíko xiaꞌu̱ n kuu̱ n‑gá‑tɨ ̱ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé, te kina̱ndúkú‑ró kɨ ́tɨ ní naa‑ún onde̱ naniꞌi ̱n‑ro̱‑tɨ ́ xí túu. 5 Te nú ni ̱ naniꞌi ̱n‑ro̱‑tɨ ́, kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ xndée‑ró‑tɨ ́ nuu̱ chóꞌo̱‑ro̱. 6 Te nú ni ̱ najaa̱‑ro̱ véꞌe te nastútú‑ró cháa kákuu amigo‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, te kachi ̱‑ro̱ kúni cha̱a‑ún: Ná kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ chi ̱ ni ̱ naniꞌi ̱n‑rí rɨɨ‑̱ ri ̱‑ri ̱ kɨtɨ á ni ̱ naa núú. Achi ̱‑ro̱. 7 Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ súan kusɨɨ‑̱ gá ini ̱‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́ jíín ɨ ́ɨn cha̱a íó kua̱chi nú nakani ini ̱‑de,  











Tu̱ꞌun ñaꞌan ní skuíta‑ña ɨ ́ɨn peso

8 Xí

nú ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́ ñáva̱ꞌa‑ña uxí peso, te skuíta‑ña ɨ ́ɨn peso, á tú chiꞌi‑ña yítɨ te nastáa‑ña véꞌe, te nandúkú víi‑ñá onde̱ naniꞌi ̱n‑ñá. 9 Te nú ni ̱ naniꞌi ̱n‑ñá, te kána‑ña xiní táꞌan‑ña jíín amiga‑ña, te kachi ̱‑ña kúni‑i: Ná kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱, chi ni ̱ naniꞌi ̱n‑rí peso‑ri ̱ ja̱ ní skuíta‑ri ̱‑ún núú. Achí‑ña. 10 Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ súan kúsɨɨ‑̱ gá ini ̱ ta̱ká ndajáꞌa̱ Dios jíín ɨ ́ɨn cha̱a íó kua̱chi nú nakani ini ̱‑de.  



Tu̱ꞌun su̱chí ní naa, te ni ̱ ndenda‑i 11 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ɨɨn cha̱a ni ̱ i ̱o uu̱ se̱ꞌe yíí‑de. 12 Te su̱chí súchí‑ún ni ̱ kaꞌa̱n‑i jíín táa̱‑i: Táa̱, kua̱ꞌa‑ní sava ñuꞌun núu̱‑ná ja̱ kúu taꞌu̱‑ná, áchí‑i. Te ni ̱ tetaꞌa̱n‑de taꞌu̱‑í nuu̱ ndéndúú‑i. 13 Te ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱, te su̱chí súchí‑ún ni ̱ stútú ndɨ ́ꞌɨ‑i ndatíñu‑i. Te ni ̱ kee‑i kuaꞌa̱n jíká‑i ɨnga̱ ñuu̱. Te yúan ni ̱ xnáa‑í taꞌu̱‑í, chi ni ̱ janu̱ ndɨva̱ꞌa‑i. 14 Súan ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ janu̱ sáni‑i, te vásá ní chaa̱ ɨɨn tama̱ xáa̱n iní ñuu̱‑ún, te ni ̱ kejáꞌá nándɨꞌɨ‑i. 15 Te ni ̱ kee‑i kuaꞌa̱n‑i, te ni ̱ jaa̱‑i nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ñuu̱‑ún. Te cha̱a‑ún ni ̱ tájí‑de‑i kuaꞌa̱n‑i onde̱ rancho‑de ja̱ yúan koto‑i kɨnɨ‑̱ de. 16 Te kuní‑i taan tɨ ́ɨ‑́ i chi ̱i‑i jíín tíxi ̱ko káyee kɨnɨ‑́ ún. Chi ̱ tú kutɨ ní ɨɨn na̱ún ní jáꞌa nuu̱‑í. 17 Yúan‑na te ni ̱ jini ̱ máá‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Ta̱ká mozo íó ini ̱ ve̱ꞌe táa̱‑ri ̱, íó kuaꞌa̱ stáa̱ káyee‑dé. Te ruu̱ jíꞌi ̱‑ri ̱ so̱ko yáꞌa. 18 Ná ndúkuiñi ̱‑ri ̱ te ná nóꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ táa̱‑ri ̱. Te kachi ̱‑ri ̱ kuni‑de:  













Lucas 15​, ​16

118

Táa̱, a ni ̱ sáꞌa‑ná kua̱chi nuu̱ Dios andɨ ́vɨ ́ jíín núu̱ máá‑ní. 19 Tuká va̱ꞌa cha̱a kúu‑ná ja̱ kúnání‑ná se̱ꞌe‑ní. Ko kua̱ꞌa‑ní tu̱ꞌun kuu‑ná nátu̱ꞌun ɨɨn mozo‑ní. Achi ̱‑ri ̱. 20 Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑i, te ni ̱ kee‑i kua̱noꞌon‑í nuu̱ táa̱‑i. Te nini jíká‑gá va̱i‑i, te ni ̱ jini ̱ táa̱‑i nuu̱‑í. Te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑de‑i. Te jínu‑de ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ nuu‑de suku̱ n‑í, te ni ̱ titú‑de‑i. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑i jíín‑de: Táa̱, a ni ̱ sáꞌa‑ná kua̱chi nuu̱ Dios andɨ ́vɨ ́ jíín núu̱ máá‑ní. Tuká va̱ꞌa cha̱a kúu‑ná ja̱ kúnání‑ná se̱ꞌe‑ní. Achí‑i. 22 Ko máá táa̱‑i, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín mozo‑de: Kuáki ̱ꞌin ɨɨn suꞌnu̱ váꞌa‑ga te chuꞌun‑ró‑i. Te chuꞌun‑ró ɨ ́ɨn xeꞌe ndáꞌa‑í. Te chiꞌi‑ró ndiján jáꞌa̱‑í. 23 Te suni kiki ̱ꞌin‑ró chélu xáꞌán. Te kaꞌni‑ro‑tɨ ́ ná kée‑yo. Chi ̱ sáꞌa‑yó víko. 24 Chi se̱ꞌe yíí‑rí yáꞌa a ni ̱ jiꞌi ̱‑i núú, te ni ̱ nachaku̱‑i. A ni ̱ naa‑í núú, te ni ̱ ndenda‑i, áchí‑de. Te ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de sáꞌa‑de viko. 25 Te se̱ꞌe yíí ñáꞌnu‑de, kándee‑i onde̱ rancho. Su̱chí‑ún va̱i ndii‑i. Te ni ̱ nduyani‑i yata̱ véꞌe. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑i tɨvɨ ́ música te kájita jáꞌá ñáyɨvɨ. 26 Te ni ̱ kana‑i xini ̱ ɨ ́ɨn mozo. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑i mozo‑ún nú na̱ún viko íó. 27 Te ni ̱ kachi ̱ mozo‑ún nuu̱‑í: Ni ̱ nchaa̱ ñani ̱‑ro̱ te táa̱‑ro̱, ni ̱ jaꞌni‑dé chelu xáꞌán, chi ni ̱ ndenda va̱ꞌa se̱ꞌe yíí‑de, áchí mozo. 28 Yúan‑na te ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑i, te tú ní kuní‑i ndɨ ̱vɨ‑i, ko ni ̱ kenda táa̱‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑i ná ndɨ ́vɨ‑i. 29 Ko máá‑i ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Ió kuaꞌa̱ kuiá játíñu‑ná nuu̱‑ní, ni tú sáni ̱ꞌin kutɨ iní‑ná tiñu táꞌú‑ní. Te tú ní jáꞌa‑ní va̱sté ɨ ́ɨn lítú núu̱‑ná kee sɨ ́ɨ‑̱ ná jíín amigo‑na, áchí‑i. 30 Ko ni ̱ nchaa̱ se̱ꞌe‑ní yáꞌa. Te va̱sa ni ̱ xnáa ndɨ ́ꞌɨ‑i ndatíñu‑ní jíín  























ñáꞌan téné, te ni ̱ jaꞌni‑ní chelu xáꞌán kée‑í, áchí‑i jíín táa̱‑i. 31 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑i: Hijo, róó chi ̱ nene̱ ncháá‑ro̱ jíín‑rí. Te ta̱ká ndatíñu máá‑rí suni ndatíñu máá‑ró kúu. 32 Ko jínu ñúꞌún sáꞌa‑yó víko te kusɨɨ ̱ iní‑yo̱. Chi ̱ ñani ̱‑ro̱ yáꞌa, a ni ̱ jiꞌi ̱‑i núú, te ni ̱ nachaku̱‑i. A ni ̱ naa‑í núú, te ni ̱ ndenda‑i, áchí‑de. Achí‑ya̱.  



16

Tu̱ꞌun mandador xndáꞌú

 e suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa T káskuáꞌa jíín‑yá: Ɨɨn cha̱a kúká, ni ̱ ñava̱ꞌa‑de ɨɨn mandador. Te cha̱a kúká‑ún ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de ja̱ stɨ ́vɨ ́ mandador ndatíñu‑de. 2 Te ni ̱ kana‑de xini ̱ cháa‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑de: Na̱ún tu̱ꞌun kúu ja̱ jíni tu̱ꞌun‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ ro̱. Nakua̱ꞌa cuenta tiñu ndíso‑ró, chi ma̱ kúu‑ga̱‑ro̱ mandador nuu̱‑rí. Achí‑de. 3 Yúan‑na te cha̱a mandador, ni ̱ kaꞌa̱n máá‑de: Ndasa sáꞌa‑ri ̱. Chi ̱ jitoꞌo̱‑ri ̱ jánchaa̱‑de tiñu mandador nuu̱‑rí. Nú kacha‑ri ̱ ñuꞌun, ma̱ kánda‑ri ̱. Nú kaka̱n‑ri ̱ caridad, xaa̱n kúka nuu̱‑rí. 4 A jiní‑ri ̱ ndasa sáꞌa‑ri ̱ náva̱ꞌa kɨvɨ ̱ kuánchaa̱‑de tiñu ndíso‑ri ̱, te koo ña̱yɨvɨ maní jíín‑rí, te kuu kɨ ̱vɨ‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe‑i. 5 Te ni ̱ kana‑de xini ̱ ná ɨɨn cha̱a káitau̱ nuu̱ jítoꞌo̱‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún: Na̱saa taú‑ro̱ núu̱ jítoꞌo̱‑ri ̱, áchí‑de. 6 Te máá cháa‑ún, ni ̱ kachi ̱‑de: Uni ̱ mil litro aceite, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱ mandador jíín‑de: Kiꞌin lista‑ro̱. Te jungo̱o yachi ̱‑ro̱. Te chaa‑ró úu̱ mil‑na̱. Achí‑de. 7 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ɨngá cha̱a: Te róó, na̱saa taú‑ro̱, áchí‑de. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kachi ̱‑de: Ɨɨn ciento veꞌe trigo, áchí‑de. Te máá‑de ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún:  











119

Lucas 16

Kiꞌin lista‑ro̱, te nachaa‑ró kúu̱ n xíko‑ni, áchí‑de. 8 Te jitoꞌo̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín cháa mandador xndáꞌú ja̱ bueno ndíchí ní sáꞌa‑de. Chi ta̱ká se̱ꞌe kuia̱ yáꞌa, ndíchí‑ga̱ máá‑i nuu̱ ñáyɨvɨ íó vina, vásá táká se̱ꞌe luz. 9 Te máá‑rí, káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Jíín xúꞌún xndáꞌú, ná sáꞌa‑ró amigo‑ro̱ náva̱ꞌa nú ni ̱ ndɨꞌɨ xu̱ꞌún‑ró, te nakiꞌin‑i róó kunchaa̱‑ro̱ iní ve̱ꞌe‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 10 Chi cha̱a skíkuu va̱ꞌa ɨɨn tiñu va̱sa lúlí‑ni, suni skíkuu va̱ꞌa‑de jíín tíñu ándéé. Te cha̱a ja̱ xndáꞌú‑de jíín ɨ ́ɨn tiñu va̱sa lúlí‑ni, suni xndáꞌú‑de jíín tíñu ándéé. 11 Chi ̱ nú sɨkɨ ̱ xúꞌún xndáꞌú tú ní káskíkuu va̱ꞌa‑ró, ndé cha̱a kua̱ꞌa tiñu ndaa̱ nuu̱‑ro̱ núsáá. 12 Te nú tú ní káskíkuu va̱ꞌa‑ró jíín ndátíñu sava‑ga̱ cha̱a, ndéja̱ kuáꞌa ndatíñu máá‑ró núu̱‑ro̱ núsáá. 13 Ni ɨɨn mozo ma̱ kúu kuatíñu‑de nuu̱ úu̱ jitoꞌo̱. Chi ̱ kiti ̱ ini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn, te kumani ̱‑dé jíín ɨngá, xí kuándatu̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn te sáni ̱ꞌin ini ̱‑de nuu̱ ɨnga. Ma̱ kúu kuatíñu‑ró núu̱ Dios jíín núu̱ xúꞌún, áchí‑ya̱. 14 Te cha̱a fariseo káꞌi ̱in‑de yúan, cha̱a tóó iní kákuu‑de. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ta̱ká tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Máá‑ró kákuni ̱‑ro̱ já ná káni ini ̱ ña̱yɨvɨ já cháa ndaa̱ kákuu‑ró. Ko Dios, a jiní‑ya̱ ndasa káa ichi iní añú‑ro̱. Chi ̱ tiñu kájani ini ̱ ña̱yɨvɨ já tíñu ñáꞌnu kúu‑ún, te nuu̱ Dios tiñu cháꞌán kúu. 16 Máá ley jíín cháa kájani tu̱ꞌun Dios, ni ̱ kuu‑ga̱ onde̱ kɨvɨ ̱ ní kii Juan. Yúan‑na te ni ̱ kejáꞌá túꞌun va̱ꞌa ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te ña̱yɨvɨ, jíín fuerza kɨ ́vɨ koyo‑i yúan. 17 Ko yachi ̱‑ga̱ naa ándɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ, vásá já náa ɨ ́ɨn punto nuu̱ tutú ley.  



















18 Nú

ndé cha̱a skéndo̱o‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de te ta̱ndaꞌa‑dé jíín ɨngá ñaꞌan, yu̱án ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de‑ña. Te cha̱a tándaꞌa jíín ñáꞌan ní ndo̱o‑ún, suni ísɨ ́kɨ ncháa̱‑de táꞌan‑de. Cha̱a kúká jíín Lázaro

19 Ni ̱ i ̱o

ɨɨn cha̱a kúká, ni ̱ ñu̱ꞌun‑de saꞌma kuáꞌá tíndíꞌí jíín sáꞌma tɨ ́ndu̱ꞌá váꞌa. Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní sáꞌa‑de ndeyu ní ka̱yee váꞌa‑de. 20 Te suni ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a ndáꞌú nání‑de Lázaro, ni ̱ jika̱n‑de caridad. Kátúu‑dé yuxéꞌé cháa kúká‑ún. Te nɨ ́ɨ‑́ de ni ̱ kana ndɨ ̱ꞌyi. 21 Te kuní‑de kee ndáꞌa̱ chi ̱i‑de jíín yúxi stáa̱ kóyo chi ̱i mesa cha̱a kúká‑ún. Te jákoyo tiꞌina̱ te kána yuu‑tɨ ̱ núu̱ ndɨ ́ꞌyi‑de. 22 Te ni ̱ jiꞌi ̱ cha̱a jikán caridad‑ún. Te ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, ni ̱ jaka‑ya̱‑dé kua̱noꞌon‑yá jíín‑de nuu̱ Abraham. Te suni ni ̱ jiꞌi ̱ cha̱a kúká‑ún, te ni ̱ yu̱ji‑de. 23 Te cha̱a kúká‑ún, ndóꞌo xaa̱n‑dé kándee‑de infierno. Te ni ̱ ndakoto‑de. Te onde̱ jíká ní jini ̱‑de nuu̱ Abraham, te kánchaa̱ Lázaro jíín‑de. 24 Yúan‑na te máá cháa‑ún, ni ̱ kana kóꞌó‑de: Táta̱ Abraham, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, te tájí‑ní Lázaro ná kíchi ̱ndaji‑de xini ̱ ndáꞌa‑dé nuu̱ ndúcha, te ná xndáji‑de yáa‑ná. Chi ̱ xaa̱n jatú‑ná kayú‑ná nuu̱ yáá ñúꞌu̱ n yáꞌa. Achí‑de. 25 Te ni ̱ kachi ̱ Abraham jíín‑de: Hijo, a núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já ní i ̱o kúká‑ró ná ni ̱ chaku̱‑ro̱, te Lázaro, sua ndáꞌú ni ̱ taꞌa̱n‑de, ko vina, a ni ̱ ndundéé iní‑de yáꞌa, te róó ndóꞌo‑ró jián. 26 Te suni ni ̱ sáꞌa Dios ɨɨn xaꞌva̱ kúnú xáa̱n, kándee ma̱ꞌñú róó jíín rúu̱. Te cha̱a káꞌi ̱in yáꞌa, va̱sa kákuni ̱‑de ja̱ꞌa‑de jaa̱‑de jia̱n, ko ma̱ kúu, ni ma̱ kúu ja̱ꞌa máá‑ró kíi‑ró  













120

Lucas 16​, ​17 yáꞌa. Achí Abraham. 27 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n, cha̱a kúká‑ún: Táa̱, jikán taꞌu̱‑ná nuu̱‑ní, tájí‑ní‑de kiꞌi ̱n‑de veꞌe táa̱‑ná núsáá. 28 Chi ̱ íó uꞌu̱ n‑ga̱ ñani ̱‑ná, te ná káni ndaa̱‑de tu̱ꞌun nuu̱‑í, náva̱ꞌa ma̱ kíkoyo‑i nuu̱ ndóꞌo‑ná yáꞌa, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kachi ̱ Abraham jíín‑de: A káñava̱ꞌa‑i tutu̱ ni ̱ chaa Moisés jíín tutú ni ̱ ka̱chaa cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. Yúan ná kúni so̱ꞌo‑i, áchí Abraham. 30 Yúan‑na te máá‑de ni ̱ kachi ̱‑de: Túu, táta̱ Abraham, chi ̱ nú ɨɨn cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱ kiꞌi ̱n nuu̱‑í, yúan‑na te nakani ini ̱‑i jínáꞌan‑i, áchí‑de. 31 Ko ni ̱ kachi ̱ Abraham jíín‑de: Nú tú chúꞌun ini ̱‑i tu̱ꞌun ni ̱ jani Moisés jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, suni ma̱ kándíja kutɨ‑í nú nachaku̱ ɨɨn ndɨ ̱yi kiꞌi ̱n nuu̱‑í, áchí‑de.  









Sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ skɨ ́vɨ táꞌan nuu̱ kuáchi

17

 e ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín cháa T káskuáꞌa jíín‑yá: Tú modo te nú tú koto nchaa̱‑i ña̱yɨvɨ. Ko naka̱ ndáꞌú kuu cha̱a skɨ ́vɨ ña̱yɨvɨ‑ún nuu̱ kuáchi. 2 Va̱ꞌa‑ga̱ nú ní núꞌni ̱ ɨɨn yo̱só sukún‑dé te kenda‑de kiꞌi ̱n‑de nuu̱ ndúcha mar, nasu̱ já skɨ ́vɨ‑de ɨɨn su̱chí lúlí yáꞌa nuu̱ kuáchi.  

Sɨkɨ ̱ túꞌun sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱

3 Koto

va̱ꞌa‑ró máá‑ró: Nú ñani ̱‑ro̱ sáꞌa‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱, kana jíín núu̱‑dé. Te nú ni ̱ nakani ini ̱‑de, te sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱‑dé. 4 Te nú usia̱ jínu ja̱ ɨ ́ɨn kɨvɨ ̱ ní sáꞌa‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱, te nú usia̱ jínu nakani ini ̱‑de te kaꞌa̱n‑de jíín‑ró: Sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱‑rí, achi ̱‑de, yúan‑na te ná sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱‑dé. Achí‑ya̱. 5 Te ni ̱  



kakaꞌa̱n cha̱a kákuu apóstol jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Sáꞌa‑ní ja̱ váꞌa‑ga̱ ná kándíja‑ná núsáá, áchí‑de. 6 Te ni ̱ kachi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de: Nú kákandíja‑ró va̱sté ɨ ́ɨn tíꞌli ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ndɨkɨn yuá mostaza núú, te kaꞌa̱n‑ro̱ jíín núyu̱ꞌndú yáꞌa: Tuꞌun máá‑ró onde̱ jíín yóꞌo‑ro, te nachuꞌun‑ró máá‑ró ondé nuu̱ mar, achi ̱‑ro̱. Te kuandatu̱ nuu̱‑ro̱.  

Tu̱ꞌun yátá mozo játíñu

7 Ndé

ɨɨn róó, ñáva̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn mozo jítu‑de jíín xndɨkɨ ̱ xí skáji‑dé rɨɨ ̱. Te najaa̱‑de veꞌe ja̱ ní jaꞌa̱n‑de yuku. Te kachi ̱‑ni‑ró kúni‑de: Ñaꞌa̱n te nungo̱o‑ró. 8 Á tú xnaꞌa̱n‑ga̱ kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de: Sáꞌa ndeyu ná kúxíni‑ri ̱. Nakuꞌni ̱ va̱ꞌa chi ̱i‑ró, te kani‑ró kóꞌo̱‑rí. Te onde̱ nú ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ yee‑rí staa̱, yúan‑na te vásá kée máá‑ró kóꞌo‑ró, achi ̱‑ro̱ xí túu. 9 Te á nakuatáꞌú‑ró núu̱ mozo‑ún ja̱ ní skíkuu‑i tiñu ni ̱ táꞌú‑ró núu̱‑í. Jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ túu. 10 Suni súan máá‑ró jínáꞌan‑ró, nú ni ̱ ka̱skíkuu‑ró tíñu ni ̱ táꞌú‑yá nuu̱‑ro̱, te kaꞌa̱n‑ro̱: Tú va̱ꞌa mozo kákuu‑ná, chi ̱ máni tiñu ja̱ taú‑ná sáꞌa‑ná, kúu ja̱ á ni ̱ ka̱sáꞌa‑ná, achi ̱‑ro̱. Achí‑ya̱.  





11 Te

Uxi ̱ cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi

jíka Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. Te ichi iní ñuu̱ Samaria jíín iní ñuu̱ Galilea ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. 12 Te nuu̱ ní kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ɨɨn ñuu̱ yúan, te uxi ̱ cha̱a téꞌyu̱ ndɨ ̱ꞌyi ni ̱ ka̱ketáꞌan‑de jíín‑yá. Te cha̱a‑ún onde̱ jíká ní ka̱jukuiñi ̱‑de. 13 Te ni ̱ ka̱kana jaa‑de: Maestro, Jesús, kundáꞌú ini ̱‑ní náá víi ̱, áchí‑de. 14 Te ni ̱ jini ̱ Jesús nuu̱‑dé, te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán  





121

Lucas 17​, ​18

jínáꞌan‑ró te stáꞌa̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ sutú, áchí‑ya̱. Te nini kájaꞌa̱n‑de, te ni ̱ ka̱ndundoo‑ni‑de. 15 Yúan‑na te ɨɨn‑de, ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ní nduva̱ꞌa‑de. Te ni ̱ na̱xíó káva‑de kuaꞌa̱n‑de. Te nákana jaa‑de Dios. 16 Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ jáꞌa̱ Jesús. Te ni ̱ nakuatáꞌú‑de nuu̱‑yá. Te cha̱a‑ún, cha̱a ñuu̱ Samaria kúu‑de. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nasu̱ uxí táꞌa̱n‑ro̱ ní ka̱ndundoo náún. Te ɨɨ ̱n‑ga̱‑de, ndénu̱ káꞌi ̱in‑de núsáá. 18 Tú íó ɨnga̱‑de ja̱ cháa̱‑de te nakana jaa‑de Dios, xí sá cha̱a sɨ ́ɨn ñuu̱ yáꞌa náún. Achí‑ya̱. 19 Te ni ̱ kachi ̱ tuku‑ya̱ jíín‑de: Ndukuiñi ̱, te noꞌo̱n‑ro̱ véꞌe‑ró. Ni ̱ kandíja‑ró te yu̱án ní nduva̱ꞌa‑ró, áchí‑ya̱.  









Sɨkɨ ̱ ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu

20 Te

cha̱a fariseo, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Ndé kɨvɨ ̱ cháa̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Achí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, ma̱ cháa̱ ndiji ̱n, 21 ni ma̱ kúu kaꞌa̱n‑i: Nde̱ꞌé yáꞌa, ni ̱ chaa̱, xí ndéꞌé yúan, ni ̱ jaa̱, chi ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, a íó ma̱ꞌñú máá‑ró jínáꞌan‑ró. Achí‑ya̱. 22 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Chaa̱ tiempo ja̱ kákuni ̱‑ro̱ ndéꞌé‑ró ɨ ́ɨn kɨvɨ ̱ kénda máá Séꞌe cha̱a, ko ma̱ kuní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 23 Te kachi ̱‑i kuni‑ró: Nde̱ꞌé yáꞌa kánchaa̱‑ya̱, xí nde̱ꞌé yúan kánchaa̱‑ya̱, achi ̱‑i. Te ma̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑i, ni ma̱ kúndiki ̱n‑ro̱‑í. 24 Chi ̱ nátu̱ꞌun ndíi ncháa̱ ja̱ nándeyu̱ onde̱ ɨɨn lado andɨ ́vɨ ́ te jáa̱ onde̱ ɨnga̱ lado andɨ ́vɨ ́, suni súan kuu kɨvɨ ̱ kíi máá Séꞌe cha̱a. 25 Ko jínu ñúꞌún já xnáꞌa̱n‑ga̱ ndoꞌo xaa̱n‑yá, te ña̱yɨvɨ yáꞌa skéꞌichi ̱‑i‑ya̱. 26 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ ní kii Noé, suni súan kuu  











kɨvɨ ̱ kíi máá Séꞌe cha̱a. 27 Káyee‑í, kájiꞌi‑i, káta̱ndaꞌa cháa, káta̱ndaꞌa ñáꞌan, te ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ já ní kɨ ̱vɨ Noé ini ̱ barco káꞌnu‑de. Te ni ̱ chaa̱ sau̱ xáa̱n. Te ni ̱ xnáa ndɨ ́ꞌɨ‑cha̱‑í jínáꞌan‑i. 28 Suni súan ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ Lot. Káyee‑í kájiꞌi‑i, kájaan‑i káxi ̱kó‑i, káchiꞌi‑i itu̱, kájani‑i veꞌe, 29 onde̱ ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ ní kenda Lot ini ̱ ñuu̱ Sodoma kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kuun ñuꞌu̱ n jíín azufre ichi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ naa ndɨ ́ꞌɨ ña̱yɨvɨ‑ún. 30 Suni súan kuu kɨvɨ ̱ kíi máá Séꞌe cha̱a kistáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá. 31 Te kɨvɨ‑̱ ún, te cha̱a kándee xini ̱ véꞌe‑de, ma̱ núu‑de nakiꞌin‑de ndatíñu‑de ja̱ ní ndo̱o ini ̱ ve̱ꞌe. Te cha̱a kándee onde̱ rancho, ma̱ náxíó káva‑de noꞌo̱n‑de. 32 Ma̱ náa iní‑ro̱ ndasa ni ̱ taꞌa̱n ñasɨ ́ꞌɨ ́ Lot. 33 Chi cha̱a jítú iní‑de ka̱ku‑de chi ̱i tu̱ ndóꞌo kii sɨkɨ‑̱ dé, naa‑dé. Ko cha̱a kuu̱ ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, ka̱ku‑de. 34 A káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ákuáa‑ún kunda̱a uu̱‑i nuu̱ jíto. Te ɨɨn‑i nakiꞌin‑ya̱, te ndo̱o ɨnga̱‑i. 35 Uu̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́ ndiko káꞌnu‑ña. Te ɨɨn‑ña nákiꞌin‑ya̱, te ndo̱o ɨnga̱‑ña. 36 Uu̱ cha̱a kuiñi‑de rancho. Te ɨɨn‑de nakiꞌin‑ya̱, te ɨnga̱‑de xndóo‑ya̱. 37 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndénu̱ kúu Táta̱, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Nuu̱ kútúu ndɨ ́yi, yúan taka̱ tijii ̱, áchí‑ya̱.  





















Tu̱ꞌun yátá sɨkɨ ́ juez jíín ñáꞌan viuda

18

 e ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun T yátá jíín‑de ja̱ nené kaka̱n taꞌu̱‑dé te ma̱ kuítá‑de jíín. 2 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: Ni ̱ i ̱o ɨɨn juez ini ̱ ɨɨn ñuu̱. Te ni tú ní yúꞌú‑de nuu̱ Dios, ni tú ní jíto‑de nuu̱ ní ɨɨn cha̱a. 3 Te suni ni ̱ i ̱o ɨɨn ñaꞌan ní kendo̱o ndáꞌú‑ña ñúu̱ yúan. Te ñaꞌan‑ún, ni ̱ jaꞌa̱n ni ̱ jaꞌa̱n‑ña núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña  



122

Lucas 18 jíín‑de: Sáꞌa‑ní justicia ja̱ ní sáꞌa ña̱yɨvɨ jíín‑ná jíto uꞌu̱‑i náá. Achí‑ña. 4 Ko máá juez‑ún, kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ tú ní kuní‑de sáꞌa‑de. Yúan‑na te ni ̱ nakani ini ̱ máá‑de: Va̱sa tú yúꞌú‑ri ̱ jíto‑ri ̱ Dios ni tú jíto‑ri ̱ nuu̱ ní ɨɨn cha̱a, 5 ko ja̱ ñáꞌan viuda yáꞌa, xaa̱n stáꞌa̱n‑ña rúu̱. Te yu̱án ná sáꞌa‑ri ̱ justicia jíín‑ña. Chi ̱ nú tú, te kunɨ ́nɨ íi ̱ iní‑ri ̱ sáꞌa‑ña. 6 Te ni ̱ kachi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Kuni náꞌín‑ró jínáꞌan‑ró ndasa ni ̱ kaꞌa̱n juez káñáá‑ún. 7 Te Dios tú sáꞌa‑ya̱ justicia jíín ñáyɨvɨ ní naka̱ji‑ya̱ náún, ja̱ ndúú ñúú‑ni kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá, va̱sa kuéé sándaa̱‑ya̱ jáꞌa̱‑í. 8 A káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ yachí nama‑ya̱‑í jínáꞌan‑i. Ko kɨvɨ ̱ cháa̱ máá Séꞌe cha̱a, á niꞌi ̱n‑yá ña̱yɨvɨ kákandíja nuu̱‑yá ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa xí túu, áchí‑ya̱.  









Tu̱ꞌun yátá cháa fariseo jíín cháa xíní 9 Te

suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá yáꞌa jíín yakú cha̱a káꞌi ̱in yúan, chi ̱ kájani ini ̱‑de ja̱ cháa ndaa̱ kákuu máá‑de te kásájáꞌa̱ ini ̱‑de nuu̱ sáva‑ga̱ ña̱yɨvɨ. 10 Uu̱ táꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱kaa‑de kájaꞌa̱n‑de veꞌe ii ̱, ja̱ kakán taꞌu̱‑dé. Ɨɨn‑de kúu cha̱a fariseo, te ɨnga̱‑de kúu cha̱a xíní. 11 Te cha̱a fariseo, ni ̱ kandii ̱‑de, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé tu̱ꞌun yáꞌa: Táta̱ Dios, ná kútaꞌu̱‑ná nuu̱‑ní chi ̱ tú káa‑ná nátu̱ꞌun káa sava‑ga̱ cha̱a, cha̱a kuíꞌná, cha̱a ñáá, cha̱a ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan kákuu‑de, ni tú káa‑ná nátu̱ꞌun káa cha̱a xíní yáꞌa. 12 Uu̱ jínu ja̱ semana íó ndicha̱ ini ̱‑ná. Te jáꞌa‑ná ɨɨn ja̱ uxí sɨkɨ ̱ táká ndatíñu ñáva̱ꞌa‑ná nuu̱‑ní, áchí‑de. 13 Ko cha̱a xíní‑ún, ni ̱ kandii ̱ jíká‑ni‑de, ni tú ní kuní‑de ndukani‑de nuu̱‑dé, chi ni ̱ kani‑de ji ̱kí jiká‑dé

ja̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱ Dios, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, chi cha̱a íó kua̱chi kúu‑ná, áchí‑de. 14 Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já cháa ndáꞌú yáꞌa, ni ̱ nuu‑de kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de, te ni ̱ janchaa̱‑ya̱ kuáchi‑de, ko ɨngá cha̱a‑ún, chi ̱ túu. Chi ta̱ká cha̱a sáñáꞌnu‑de máá‑de ndusúchí‑de. Te ta̱ká cha̱a sásúchí‑de máá‑de, nduñáꞌnu‑de. Achí‑ya̱.  

Jesús jíín súchí lúlí

15 Te

ni ̱ cha̱koyo ña̱yɨvɨ jíín séꞌe lúlí‑i nuu̱ Jesús ja̱ ná kéꞌé‑yá‑i. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ súan íó, te ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. 16 Ko máá Jesús, ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Sía̱ ná kíkoyo su̱chí lúlí núu̱‑rí. Te ma̱ kasú‑ro̱ íchi‑í, chi ̱ nátu̱ꞌun su̱chí yáꞌá kákuu ja̱ kúu kɨ ̱vɨ ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 17 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn cha̱a tú játúꞌún‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu nátu̱ꞌun játúꞌún ɨ ́ɨn su̱chí lúlí, ma̱ kɨ ́vɨ kutɨ‑dé yúan, áchí‑ya̱.  











Cha̱a kúká

18 Te

ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Cha̱a va̱ꞌa kúu‑ní Maestro. Na̱ún sáꞌa‑ná te niꞌi ̱n táꞌu̱‑ná kuchaku̱‑ná nɨ ́ɨ ́ káni. Achí‑de. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱ cháa va̱ꞌa jíín‑rí. Tú ni ɨɨn cha̱a va̱ꞌa íó, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Dios. 20 A jiní‑ro̱ túꞌun ni ̱ táꞌú tíñu‑ya̱ núu̱‑ro̱: Ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi, ma̱ kúsɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró, ma̱ sákuíꞌná‑ró, ma̱ káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun túꞌún, kuandatu̱ nuu̱ táa̱‑ro̱, nuu̱ náa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 21 Te máá‑de ni ̱ kachi ̱‑de: Ta̱ká tiñu yáꞌa a ni ̱ skíkuu‑ná onde̱ ná lúlí‑ná, áchí‑de. 22 Te Jesús, ni ̱ jini so̱ꞌo‑ya̱  







123

Lucas 18​, ​19

túꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ɨɨn‑na̱ tiñu kúmani ̱ sáꞌa‑ró. Xi ̱kó ndɨ ́ꞌɨ ja̱ ñáva̱ꞌa‑ró, te kua̱ꞌa‑ró núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. Te onde̱ andɨ ́vɨ ́ kóo yaji ̱‑ro̱. Yúan‑na te kii‑ró kúndiki ̱n‑ro̱ rúu̱ kiꞌo̱n. Achí‑ya̱. 23 Yúan‑na te máá cháa‑ún, ni ̱ jini so̱ꞌo‑de ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kuxíí xáa̱n iní‑de, chi ̱ kúká xáa̱n‑dé. 24 Te ndéꞌé Jesús ja̱ súan ni ̱ kuxíí xáa̱n iní‑de, te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: Xaa̱n úꞌu̱ kɨ ̱vɨ ɨɨn cha̱a kúká iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 25 Yachi ̱‑ga̱ kɨ ̱vɨ ɨɨn camello yau̱ yɨkɨ tɨ ́kuɨ ́ vásá ɨ ́ɨn cha̱a kúká kɨ ́vɨ‑de ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Achí‑ya̱. 26 Te ña̱y ɨvɨ, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Te ndé cha̱a ka̱ku núsáá, áchí‑i. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ió tiñu ja̱ má kúu sáꞌa ni ɨɨn cha̱a. Ko Dios, chi ̱ kúu sáꞌa‑ya̱ táká‑ni. Achí‑ya̱. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Náá, ni ̱ ka̱skéndo̱o‑ná ta̱ká ndatíñu‑ná te káindiki ̱n‑ná níí va̱i‑yó. Achí‑de. 29 Te máá‑yá ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú ɨɨn cha̱a ni ̱ skéndo̱o‑de veꞌe‑de, xí táa̱‑de, xí ñaní‑de, xí ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, xí séꞌe‑de ja̱ sɨkɨ ́ ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, 30 te naniꞌi ̱n kuáꞌa̱‑gá‑de vina. Te onde̱ ɨnga̱ vida chaa̱, te kuchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni. Achí‑ya̱.  















Jíín kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n Jesús ja̱ kúu̱‑ya̱

31 Te

Jesús, ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ndɨ ́ꞌuxí uu̱‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Vina chi ̱ kaa‑yó kíꞌi ̱n‑yo̱ ñúu̱ Jerusalén. Te yúan skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ chaa cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá sɨkɨ ́ máá Séꞌe cha̱a. 32 Chi ̱ natu̱u‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Te sákátá‑i nuu̱‑yá. Te sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑yá. Te tɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ i nuu̱‑yá. 33 Yúan‑na te nú ni ̱  



ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱xndóꞌo‑i‑ya̱, te kaꞌni‑í‑ya̱. Ko nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱. Achí‑ya̱. 34 Ko máá‑de, tú ní kájuku̱ꞌun kutɨ iní‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te tu̱ꞌun‑ún ni ̱ kaꞌa̱n sa̱ꞌí‑ya̱. Yu̱án tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de.  

Ja̱ ní ndundiji ̱n nduchi cháa kuáá 35 Te

ni ̱ kuyani‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Jericó. Te ɨɨn cha̱a kuáá, kánchaa̱‑de yuꞌíchi jikán‑de caridad. 36 Te cha̱a kuáá‑ún, ni ̱ jini so̱ꞌo‑de kája̱ꞌa ña̱yɨvɨ kájaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de na̱ún kúu yu̱án. 37 Te ni ̱ kakachi ̱‑i nuu̱‑dé ja̱ Jesús, ñuu̱ Nazaret, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. 38 Yúan‑na te ni ̱ kana kóꞌó‑de: Jesús, Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá, áchí‑de. 39 Te ña̱yɨvɨ kájaꞌa̱n ichi núu̱‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑de ja̱ ná kasú‑de yuꞌu‑dé. Ko máá‑de víꞌí‑gá ni ̱ kana kóꞌó‑de: Se̱ꞌe David, kundáꞌú ini ̱‑ní náá víi ̱, áchí‑de. 40 Yúan‑na te ni ̱ jukuiñi ̱ Jesús. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ná kíi‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: 41 Na̱ún sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró kuní‑ro̱, áchí‑ya̱. Te cha̱a‑ún ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱, ja̱ ná ndúndiji ̱n nduchi‑ná kuní‑ná, áchí‑de. 42 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Kuáꞌán, chi ni ̱ kandíja‑ró te yu̱án ní nduva̱ꞌa‑ró, áchí‑ya̱. 43 Te ni ̱ ndundiji ̱n‑ni nduchi‑dé. Te ni ̱ ndiki ̱n‑de‑ya̱, nákana jaa‑de Dios. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios.  















19

Tu̱ꞌun Zaqueo

Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ñuu̱ Jericó, ni ̱ ja̱ꞌa‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ núú. 2 Te yúan ni ̱  

124

Lucas 19 kenda‑ni ɨɨn cha̱a kúká, nání‑de Zaqueo. Te cha̱a‑ún kúñáꞌnu‑de nuu̱ táká cha̱a xíní. 3 Te ndúkú ndéé‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱ Jesús nú ndé cha̱a kúu‑ya̱. Ko tú ní kúu, chi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kajasu̱‑i‑ya̱, te vina lɨkɨ‑̱ ni‑de. 4 Te jínu‑de ni ̱ ja̱kuxnúú‑de. Te ni ̱ kaa‑de xini ̱ ɨ ́ɨn nuyu̱ꞌndú náva̱ꞌa kuni ̱‑de nuu̱‑yá. Chi ̱ yúan ja̱ꞌa‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱. 5 Te ni ̱ jaa̱ Jesús yúan. Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Zaqueo, yachi ̱ nuu‑ró chi ̱ vina jínu ñúꞌún já kéndo̱o‑ri ̱ veꞌe‑ró. Achí‑ya̱. 6 Yúan‑na te yachi ̱ ni ̱ nuu‑de. Te kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de ni ̱ jaka‑de‑ya̱. 7 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ kakaꞌa̱n sóó‑i: A kuaꞌa̱n‑tu‑ya̱ kéndo̱o‑ya̱ jíín ɨ ́ɨn cha̱a íó kua̱chi, áchí‑i. 8 Yúan‑na te Zaqueo ni ̱ jukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Táta̱, sava ndatíñu‑ná, ná kuáꞌa‑ná nuu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú. Te nú nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ni ̱ janchaa̱‑ná ndatíñu‑de, te ná nákua̱ꞌa‑ná kuu̱ n já súan nuu̱‑dé. Achí‑de. 9 Te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Vina te ini ̱ ve̱ꞌe yáꞌa ni ̱ ka̱ku ɨɨn cha̱a núsáá, chi ̱ máá, suni se̱ꞌe Abraham kúu. 10 Chi ̱ máá Séꞌe cha̱a va̱i nándúkú‑yá te nama‑ya̱ já á ni ̱ naa. Achí‑ya̱.  















Tu̱ꞌun yátá uxí mozo jíín xúꞌún

11 Te

ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo ña̱yɨvɨ‑ún ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Te Jesús ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá, chi ̱ a ni ̱ kuyani‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén, te kájani ini ̱‑i ja̱ vítan ñúꞌni koo ndiji ̱n ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 12 Ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ya̱: Ɨɨn cha̱a kúñáꞌnu, ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n jíká‑de ɨnga̱ ñuu̱ náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑dé fuerza ja̱ tɨ ́ɨn‑de ñuu̱, te chaa̱‑de. 13 Te ni ̱ kana‑de xini ̱ uxí táꞌa̱n  



mozo‑de, te ni ̱ ja̱ꞌa‑de ciento ciento peso nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Sátiñu jínáꞌan‑ró nini kiꞌi ̱n‑ri ̱ te nchaa̱‑ri ̱, áchí‑de. 14 Ko kájito uꞌu̱ ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún‑de, te ni ̱ ka̱tájí ɨ ́ɨn comisión kua̱kasu̱ nuu̱‑dé: Tú játaꞌa̱n ini ̱‑yo̱ já táꞌú cháa yúan tiñu nuu̱‑yo̱. Achí. 15 Te ni ̱ kuu ja̱ ní niꞌi ̱n‑dé fuerza ja̱ tɨ ́ɨn‑de ñuu̱, te ni ̱ nchaa̱‑de. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ná kíi mozo ja̱ ní ja̱ꞌa‑de xu̱ꞌún núu̱‑ún, náva̱ꞌa ná kuní‑de ndasa ni ̱ ka̱sátiñu ɨɨn ɨɨn‑i. 16 Te mozo ɨɨn ni ̱ jaa̱ nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Táta̱, ni ̱ ja̱ꞌa‑ní ciento peso nuu̱‑ná, te ni ̱ niꞌi ̱n‑ná mil peso sɨkɨ ̱, áchí‑i. 17 Te máá‑de ni ̱ kachi ̱‑de jíín mozo: Ió va̱ꞌa chi ̱ mozo va̱ꞌa kúu‑ró. Ni ̱ skíkuu va̱ꞌa‑ró jíín yakú ndatíñu‑ri ̱. Vina te táꞌú‑ró tíñu nuu̱ uxí ñuu̱ tɨ ́ɨn‑ri ̱, áchí‑de. 18 Te ni ̱ chaa̱ ɨnga̱ mozo te ni ̱ kaꞌa̱n: Táta̱, ni ̱ ja̱ꞌa‑ní ciento peso nuu̱‑ná, te ni ̱ niꞌi ̱n‑ná uꞌu̱ n ciento peso sɨkɨ ̱, áchí‑i. 19 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín mozo‑ún: Róó, suni táꞌú‑ró tíñu nuu̱ úꞌu̱ n ñuu̱ tɨ ́ɨn‑ri ̱, áchí‑de. 20 Te ni ̱ chaa̱ ɨnga̱ mozo. Te ni ̱ kaꞌa̱n: Táta̱, yáꞌa íó ciento peso‑ní, chi ni ̱ chiva̱ꞌa‑ná ini ̱ ɨɨn pañito. 21 Chi ni ̱ yu̱ꞌú‑ná ni ̱ jito‑ná níí ja̱ cháa xaa̱n iní kúu‑ní, te nákiꞌin‑ní ja̱ tú jáitúu‑ní, te jáꞌnu̱‑ní ja̱ tú jachá‑ní, áchí‑i. 22 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑i: Mozo káñáá kúu‑ró, te jíín túꞌun ni ̱ kenda yuꞌu‑ro jián, náku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ ro̱. Chi ̱ a jiní‑ro̱ já cháa xaa̱n iní kúu‑ri ̱, ja̱ nákiꞌin‑ri ̱ ja̱ tú jáitúu‑rí, te jáꞌnu̱‑ri ̱ ja̱ tú jachá‑ri ̱. 23 Núsáá, naja̱ tú ní jáꞌa‑ró xúꞌún‑rí noꞌo̱n banco núú. Te nuu̱ ncháa̱‑ri ̱ te nandaka̱n‑ri ̱ xu̱ꞌún‑rí onde̱ jíín séꞌe xu̱ꞌún núú. Achí‑de. 24 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱‑de jíín sáva‑ga̱ ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in  





















125

Lucas 19

yani nuu̱‑dé: Kuanchaa̱ ciento peso jia̱n núu̱‑í, te kua̱ꞌa‑ró núu̱ mozo ñáva̱ꞌa mil peso, áchí‑de. 25 Te máá ñáyɨvɨ, ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Táta̱, a ñáva̱ꞌa‑i mil peso xáa̱n, áchí. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku máá cháa kúñáꞌnu: A káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, cha̱a ja̱ á ñáva̱ꞌa, te kii‑ga̱ nuu̱‑dé, te cha̱a ja̱ tú ñáva̱ꞌa, va̱sa ja̱ á ñáva̱ꞌa‑de‑ún, te kuxio kiꞌi ̱n. 27 Te suni cha̱a kájito uꞌu̱ ruu̱, ja̱ tú ní kákuni ̱‑de ja̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑dé, kuáki ̱ꞌin‑de ná kíkoyo‑de nuu̱‑rí yáꞌa. Te kaꞌni‑ro‑dé jínáꞌan‑de. Achí‑de.  





Ja̱ ní kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ñuu̱ Jerusalén

28 Te

ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ja̱kuxnúú‑yá kua̱kaa‑ya̱ núu̱ Jerusalén. 29 Te nuu̱ ní kuyani‑ya̱ ñúu̱ Betfagé jíín ñúu̱ Betania, ni ̱ jaa̱‑ya̱ ɨ ́ɨn yuku nání yúku Olivos. Te ni ̱ tájí‑yá uu̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá kájaꞌa̱n‑de: 30 Kuáꞌán rancho kándee lado jia̱n. Te nuu̱ kɨ ́vɨ‑ni‑ró yúan, te niꞌi ̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn burro núꞌni ̱‑tɨ ̱, ja̱ ní ɨɨn cha̱a té koso‑gá‑de‑tɨ ̱. Te ndájí‑ró‑tɨ ́. Te kii‑ró jíín‑tɨ ́. 31 Te nú ndé cha̱a káꞌa̱n jíín‑ró, naja̱ kándájí‑ró‑tɨ ́, achi ̱‑de, te kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de: Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jínu ñúꞌún‑yá‑tɨ ̱, achi ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 32 Te kájaꞌa̱n cha̱a ni ̱ tájí‑yá‑ún te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. 33 Te nini kándájí‑de burro‑ún te ni ̱ kakaꞌa̱n jitoꞌo̱‑tɨ ̱ jíín‑de: Naja̱ kándájí‑ró burro‑ri ̱, áchí‑de. 34 Te máá‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jínu ñúꞌún‑yá‑tɨ ̱, áchí‑de. 35 Te ni ̱ cha̱koyo‑de jíín‑tɨ ́ nuu̱ Jesús. Te ni ̱ ka̱xndée‑de tɨka̱chí‑de sɨkɨ ̱ burro‑ún. Te ni ̱ ka̱skáa‑de Jesús sɨkɨ‑̱ tɨ ́ yóso‑yá‑tɨ ̱. 36 Te nini jíka‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱  















kajaki ̱n‑de tɨka̱chí‑de ini ̱ ichi. 37 Te nini kákuyani‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén ja̱ kákuun‑ya̱ yúku Olivos, te ta̱ká cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, kánakana jaa‑de Dios sɨkɨ ̱ táká tiñu ñáꞌnu ja̱ ní kajini ̱‑de ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 38 Te kákaꞌa̱n‑de: Ná nákana jaa‑yó Rey yáꞌa chi ̱ ndíso‑ya̱ tíñu máá Tatá Dios. Chi ̱ vindaa̱ vinené íó onde̱ andɨ ́vɨ ́, te suni luu ñáꞌnu káa yúan. Achí. 39 Yúan‑na te sava cha̱a fariseo káꞌi ̱in ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, kana jíín‑ní nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑ní, ná kasú‑de yuꞌu‑dé, áchí‑de. 40 Te máá Jesús ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: A káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ nú cha̱a yáꞌa ná kasú‑de yuꞌu‑dé, te súan kana kóꞌó táká yuu̱, áchí‑ya̱. 41 Te ni ̱ kuyani‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ñúu̱‑ún. Te ni ̱ ndeꞌe̱‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúu̱‑ún. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Aa̱, xáán va̱ꞌa nú ní jiní máá‑ró ndasa va̱i tu̱ꞌun vindaa̱ vinené núú. Ko vina chi ̱ a yísa̱ꞌí te ma̱ kuní‑ro̱ núu̱. 43 Chi ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱, ja̱ cháa kájito uꞌu̱ róó kuíkó ndúu̱ nɨ ́nɨ‑dé róó. Te ta̱ká lado kasu̱‑de róó. Te nataan níꞌin‑de róó. 44 Te stúncháa̱‑de róó nuu̱ ñúꞌun onde̱ jíín séꞌe‑ró já káxiu̱ kú‑i ini ̱‑ro̱. Te ma̱ skéndo̱o‑de yuu̱ kóso táꞌan sɨkɨ ̱ yúu̱, chi ̱ tú ní jiní‑ro̱ já ní kii‑ya̱ núu̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 45 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kejáꞌá‑yá kíñiꞌin‑ya̱ ñáyɨvɨ kájaan káxi ̱kó íin‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún kájaꞌa̱n‑i. 46 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Á tú yóso núu̱ tutú: Veꞌe‑ri ̱, chi ̱ veꞌe nuu̱ kájika̱n taꞌu̱ kúu, ko máá‑ró, a ni ̱ ka̱nasáꞌa‑ró yaú kava ñákui ̱ꞌná, áchí‑ya̱. 47 Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Ko sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ jíín cháa kákuñáꞌnu ini ̱ ñuu̱‑ún, ni ̱ ka̱ndúkú‑de modo ndasa  





















126

Lucas 19​, ​20 kaꞌni‑dé‑ya̱. 48 Ko tú ní kákuu ndasa sáꞌa‑de jíín‑yá, chi ̱ ndivii ñáyɨvɨ, ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í káꞌi ̱in‑i kájini náꞌín‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱.  

20

Sɨkɨ ̱ tíñu ndíso Jesús

 e ɨɨn kɨvɨ ̱ jián stáꞌa̱n‑ya̱ T túꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ iní ve̱ꞌe ii ̱, te jáni‑ya̱ túꞌun va̱ꞌa. Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱ jíín cháa ni ̱ ka̱yii, ni ̱ ja̱koyo‑de nuu̱‑yá. 2 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Kastu̱ꞌún, na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ró tíñu yáꞌa. Te ndéja̱ ní kaꞌa̱n jíín‑ró sáꞌa‑ró súan, áchí‑de. 3 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Suni ná kaká tu̱ꞌún‑rí róó ɨɨn tu̱ꞌun: Kastu̱ꞌún, 4 ja̱ ní skuánducha Juan sáá, á onde̱ andɨ ́vɨ ́ ní kii tu̱ꞌun, xí cháa ni ̱ táꞌú tíñu, áchí‑ya̱. 5 Yúan‑na te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún máá‑de: Nú kaꞌa̱n‑yo̱ já ondé andɨ ́vɨ ́, te kachi ̱‑de kuni‑yó: Naja̱ tú ní kákandíja‑ró núu̱‑dé núsáá. 6 Te nú kaꞌa̱n‑yo̱ já cháa ni ̱ táꞌú tíñu, te ndivii ñáyɨvɨ kuáꞌa‑i yuu̱ xiní‑yo̱. Chi ̱ kájani ndija ini ̱‑i ja̱ cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu Juan, áchí‑de jíín táꞌan‑de. 7 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de ja̱ tú kájini ̱‑de ndénu̱ ní kii tu̱ꞌun‑ún. 8 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Suni ruu̱ tú kachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ na̱ jíín túꞌun sáꞌa‑ri ̱ tiñu yáꞌa, áchí‑ya̱.  













9 Te

Cha̱a kásátiñu nuu̱ itú uva

ni ̱ kejáꞌá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yátá yáꞌa jíín ñáyɨvɨ‑ún: Ɨɨn cha̱a ni ̱ nachuꞌun‑de ɨɨn itu̱ uva. Te ni ̱ xndóo‑de nuu̱ cháa kásátiñu jíín. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n jíká‑de ja̱ náꞌán xáa̱n. 10 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ni ̱ tájí‑de ɨɨn mozo‑de kuaꞌa̱n nuu̱ cháa kásátiñu jíín uva ja̱ ná nákua̱ꞌa‑de ndeꞌe̱ uva nuu̱ mozo‑ún núú. Ko  

cha̱a kásátiñu‑ún, ni ̱ kastují‑dé mozo. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑i kua̱noꞌon sáni‑ni‑i. 11 Te jitoꞌo̱‑ún, ni ̱ na̱tájí tuku‑de ɨnga̱ mozo‑de. Ko máá cháa kásátiñu‑ún, suni ni ̱ ka̱stují‑dé mozo‑ún, te ni ̱ ka̱sákátá‑de jíín‑i te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑i kua̱noꞌon sáni‑ni‑i. 12 Te jitoꞌo̱ uva‑ún ni ̱ na̱tájí tuku‑de mozo uni ̱‑de kuaꞌa̱n. Ko máá cháa kásátiñu‑ún, suni ni ̱ ka̱stují‑dé mozo‑ún. Te ni ̱ ka̱skúnu‑de‑i. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n máá jítoꞌo̱ itu̱ uva: Ndasa sáꞌa‑ri ̱. Ná tájí‑rí se̱ꞌe‑ri ̱ ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i. Sanaa te koo ja̱ jíñúꞌún‑de nuu̱ séꞌe‑ri ̱. Achí‑de. 14 Ko máá cháa kásátiñu‑ún, ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún máá‑de: Su̱chí yáꞌa xíin táꞌu̱. Ná chóꞌo̱, ná káꞌni‑yo‑í náva̱ꞌa ná ndóo taꞌu̱‑í kuu‑yó, áchí‑de. 15 Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑i ichi yatá itú uva. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé‑i. Te ndasa sáꞌa máá jítoꞌo̱ itu̱ uva jíín‑de núsáá. 16 Chaa̱‑de, te xnáa‑dé cha̱a kásátiñu‑ún. Te kua̱ꞌa‑de itu̱ uva nuu̱ ɨngá cha̱a. Achí‑ya̱. Te ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ma̱ kúu kutɨ súan, Táta̱. Achí‑i. 17 Ko máá‑yá ni ̱ nde̱ꞌé‑yá nuu̱‑í te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Núsáá te na̱ún kuní kaꞌa̱n tu̱ꞌun yóso yáꞌa: Yuu̱ ní ka̱skéꞌichi ̱ cha̱a káchutáꞌan, ya̱ꞌá kúu máá yúu̱ ndíso fuerza jiki ̱. Achí. 18 Ta̱ká‑i ja̱ nduá sɨkɨ ̱ yúu̱‑ún, te taꞌnu̱. Ko nú ndé sɨkɨ ̱ júngava máá yúu̱‑ún, te kukuáchí‑i sáꞌa. Achí‑ya̱.  















Sɨkɨ ̱ xúꞌún César

19 Yúan‑na

te sutu̱ ñáꞌnu‑ún jíín cháa káchaa tutu̱ ni ̱ ka̱ndúkú‑de modo tɨɨn‑de‑ya̱ máá hora‑ún. Chi ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ sɨkɨ ́ máá‑de kúu tu̱ꞌun yátá ní kaꞌa̱n‑ya̱‑ún. Ko

127

Lucas 20

ni ̱ kayu̱ꞌú‑de ni ̱ ka̱jito‑de ña̱yɨvɨ. 20 Te ndéꞌé ndéꞌé‑de ichi‑yá. Te ni ̱ ka̱tájí‑de sava cha̱a ja̱ kóto yuꞌu‑dé‑ya̱. Te cha̱a‑ún, kákaꞌa̱n‑de ja̱ cháa ndaa̱ kákuu‑de, náva̱ꞌa tɨɨn yátá‑de‑ya̱ sɨkɨ ́ túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, te nastúu‑de‑ya̱ núu̱ fuerza gobernador, cha̱a táꞌú tíñu yúan, kákuni ̱‑de. 21 Te cha̱a‑ún, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Maestro, kájini ̱‑ná ja̱ káꞌa̱n va̱ꞌa‑ní te stáꞌa̱n ndaa̱‑ní tu̱ꞌun. Te tú ndéꞌé‑ní ndasa jíto ta̱ká ña̱yɨvɨ, chi ̱ sua stáꞌa̱n ndaa̱‑ní ichi Dios. 22 Á kuu kua̱ꞌa‑yó xúꞌún yóo̱ nuu̱ César xí túu, áchí‑de. 23 Ko máá‑yá, ni ̱ jini ̱‑ya̱ já xndáꞌú‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kájito nchaa̱‑ro̱ rúu̱. 24 Stáꞌa̱n xu̱ꞌún jián ná ndéꞌé‑rí. Ndé cha̱a kúu cha̱a ncháá nuu̱ yáꞌa, jíín túꞌun yóso yáꞌa. Achí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: César kúu, áchí‑de. 25 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kua̱ꞌa ja̱ xíin César nuu̱ César, te ja̱ xíin Dios nuu̱ Dios núsáá, áchí‑ya̱. 26 Te tú ní kákuu tɨɨn yátá‑de‑ya̱ jíín túꞌun yáꞌa jíto nuu̱ ñáyɨvɨ. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. Te tú ní kákaꞌa̱n kutɨ‑gá‑de.  













Sɨkɨ ̱ já náchaku̱ ndɨ ̱yi

27 Yúan‑na

te ni ̱ ja̱koyo yaku̱ cha̱a saduceo. Te cha̱a‑ún, kákaꞌa̱n‑de ja̱ tú nachaku̱ kutɨ ndɨ ́yi. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: 28 Maestro, Moisés ni ̱ chaa‑de tutu̱ ni ̱ ndo̱o jíín‑yó: Nú ñani ̱ ɨɨn cha̱a kuu̱‑de, te íó ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, te nú tú se̱ꞌe‑de ní íó. Yúan‑na te ñani ̱‑de ná nákiꞌin ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, te nandaki ̱n‑de tata̱ ñani ̱‑de, áchí tutu̱‑ún. 29 Bueno, ni ̱ kaꞌi ̱o usia̱ ñani ̱. Te cha̱a núú, ni ̱ ta̱ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te tú kutɨ séꞌe‑de ní íó. 30 Te  





cha̱a uu̱, ni ̱ nakiꞌin‑de‑ña. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te tú kutɨ séꞌe‑de ní íó. 31 Te cha̱a uni ̱ ni ̱ nakiꞌin‑de‑ña. Te ni ̱ jiꞌi ̱ tuku‑de. Te ndɨ ́ꞌusiá‑de suni súan. Te ni ̱ kajiꞌi ̱‑de. Te tú kutɨ ní ɨɨn se̱ꞌe ní káxndóo‑de. 32 Te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te suni ni ̱ jiꞌi ̱ máá ñáꞌan‑ún. 33 Te kɨvɨ ̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, ndé ɨɨn‑de kuu‑ña ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de núsáá. Chi ̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de ni ̱ kancha̱ka‑de‑ña, áchí‑de jíín‑yá. 34 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Jesús jíín‑de: Se̱ꞌe ña̱yɨvɨ yáꞌa, chi ̱ káta̱ndaꞌa‑í jínáꞌan‑i. 35 Ko íó ña̱yɨvɨ já jáni ini ̱ Dios ja̱ ñáyɨvɨ váꞌa kúu‑i. Te ña̱yɨvɨ‑ún nachaku̱‑i ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, te kɨ ̱vɨ‑i ɨnga̱ vida. Te tú ta̱ndaꞌa kútɨ‑í jínáꞌan‑i yúan. 36 Ni ma̱ kúu̱ kutɨ‑gá‑i. Chi ̱ ɨɨn núú‑ni kákuu‑i jíín ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, te suni se̱ꞌe Dios kákuu‑i, chi ̱ a ni ̱ nachaku̱‑i. 37 Te sɨkɨ ̱ ndɨ ́yi ja̱ náchaku̱, suni ɨɨn‑ni tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n Moisés nuu̱ yóso túꞌun cuenta yuku̱. Chi ni ̱ skúnání‑de‑ya̱ Dios Abraham, Dios Isaac, jíín Dios Jacob. 38 Chi ̱ Dios, nasu̱ Dios ña̱yɨvɨ ní kajiꞌi ̱ kúu‑ya̱, chi ̱ sua Dios ña̱yɨvɨ káichaku̱ kúu‑ya̱. Chi ̱ nuu̱ máá‑yá káichaku̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ. Achí‑ya̱. 39 Te yaku̱ cha̱a káchaa tutu̱, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Va̱ꞌa‑ni ni ̱ kaꞌa̱n‑ní Maestro, áchí‑de. 40 Te tuká ní kátava iní‑de ja̱ kaká tu̱ꞌún‑de‑ya̱.  



















41 Te

Sɨkɨ ̱ Cristo, Se̱ꞌe David

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kákaꞌa̱n‑de ja̱ Cristo kúu Se̱ꞌe David. 42 Chi ̱ máá David ni ̱ kaꞌa̱n‑de nuu̱ tutú Salmo: Máá Tatá Dios ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Jítoꞌo̱‑ri ̱: Nungo̱o‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱, 43 te ná chúkú‑rí ña̱yɨvɨ kájito uꞌu̱ róó kuu‑i teyu̱ kuxndíi jaꞌa̱‑ro̱, áchí. 44 Te máá  





Lucas 20​, ​21

128

David: Jitoꞌo̱ ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Te ndasa kúu‑ya̱ séꞌe‑de núsáá, áchí‑ya̱. 45 Te kánchaa̱‑ya̱ máꞌñú táká ña̱y ɨvɨ. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: 46 Koto‑ró máá‑ró núu̱ cháa káchaa tutu̱, chi ̱ kákuni ̱‑de kaka‑de jíín súꞌnu̱ káni. Te kákuni ̱‑de ja̱ káꞌa̱n sa̱ꞌán‑yo̱ jíín‑de nu̱yáꞌu. Te silla jíñúꞌún ondé xini ̱ mesa ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, jíín silla xini ̱ mesa nuu̱ íó xíni kákuni ̱‑de. 47 Te suni cha̱a yáꞌa kákókó‑de veꞌe ñaꞌan kéndo̱o ndáꞌú. Te kándúkú‑de modo sáni, ja̱ kájika̱n taꞌu̱ náꞌán‑de. Cha̱a yáꞌa, víꞌí‑gá taꞌnu̱ ndatu̱‑de, áchí‑ya̱.  





Ja̱ ní soko̱ ñáꞌan viuda xu̱ꞌún

21

 e ni ̱ ndakoto‑ya̱, te ni ̱ T jini ̱‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kúká káchuꞌun‑i xu̱ꞌún iní janu̱. 2 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn ñaꞌan viuda ja̱ ní kendo̱o ndáꞌú íi ̱‑ñá, te ni ̱ chuꞌun‑ña úu̱ xu̱ꞌún yɨ ́kɨ ́n náa iní janu̱‑ún. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ñáꞌan ní kendo̱o ndáꞌú yáꞌa, ni ̱ chuꞌun‑ga̱‑ña vásá táká‑ga̱‑i. 4 Chi ta̱ká‑i, ni ̱ ka̱chuꞌun‑i ja̱ ní ndendoso sɨkɨ‑́ í ni ̱ kasoko̱‑í nuu̱ Dios. Ko ñaꞌan yáꞌa, va̱sa kúndáꞌú‑ña ko ni ̱ chuꞌun ndɨꞌɨ‑ña já kúchaku̱‑ña jíín, áchí‑ya̱.  





Na̱ún tuni ̱ koo kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ

5 Te

sava‑de kákaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun veꞌe ii ̱, ndasa ni ̱ nduluu jíín yúu̱ lúu jíín ofrenda. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: 6 Ta̱ká ndatíñu ja̱ kánde̱ꞌé‑ró yáꞌa, chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já má kútáꞌan‑ga̱ ni ɨɨn yuu̱, chi ̱ ndɨꞌɨ ndua̱ sáꞌa‑i, áchí‑ya̱. 7 Yúan‑na te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Maestro, ndé kɨvɨ ̱ kóo ta̱ká tiñu yáꞌa. Te na̱ún tuni ̱ koo nuu̱ kúyani chaa̱ ta̱ká tiñu yáꞌa, áchí‑de. 8 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Koto‑ró máá‑ró  





jínáꞌan‑ró náva̱ꞌa tú xndáꞌú ni ɨɨn‑i róó. Chi ̱ kikoyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kíꞌin núu sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te kaꞌa̱n‑i: Máá‑rí kúu Iꞌa̱‑ún. A ni ̱ chaa̱ kɨvɨ‑̱ ún, achi ̱‑i. Ko ma̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑i. 9 Te nú ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já íó guerra te kája̱táꞌan ña̱yɨvɨ, te ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ̱ kánúú já xnáꞌa̱n‑ga̱ koo ta̱ká tiñu yáꞌa. Ko ma̱ ndɨ ́ꞌɨ yachi ̱. 10 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndonda nación sɨkɨ ̱ nación te ñuu̱ sɨkɨ ̱ ñúu̱. 11 Te ta̱an xaa̱n. Te yáꞌa yúan koo tama̱ jíín kuéꞌe̱ xaa̱n. Te koo tuni ̱ ñáꞌnu ichi ándɨ ́vɨ ́, te yu̱ꞌú ña̱yɨvɨ jínáꞌan‑i. 12 Ko onde̱ té cháꞌa̱n‑ga̱ koo ta̱ká tiñu yáꞌa, te chindiki ̱n‑i róó te katɨɨn‑i róó. Te nastúu‑i róó ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga jíín iní veka̱a, kincha̱ka‑i róó nuu̱ rey jíín núu̱ gobernador ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱. 13 Te koo súan náva̱ꞌa kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun. 14 Núsáá te ná kúndaa̱ ini ̱‑ro̱ já má nákani ini ̱‑ro̱ ndasa xndíó káni‑ró túꞌun nuu̱‑í. 15 Chi ̱ ruu̱, kua̱ꞌa‑ri ̱ ɨɨn yuꞌu jíín túꞌun ndíchí núu̱‑ro̱, náva̱ꞌa cha̱a kájito uꞌu̱ róó, ma̱ kúu kaꞌa̱n‑de sɨkɨ‑̱ ro̱ ni ma̱ kúu kundéé‑de jíín‑ró. 16 Te suni táa̱‑ro̱, ñani ̱‑ro̱, táꞌan‑ró, jíín ñáyɨvɨ kájini ̱ táꞌan‑ró jíín, nastúu‑i róó. Te kuu̱ sava‑ró sáꞌa‑i. 17 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, koto uꞌu̱‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱. 18 Ko ni ɨɨn ixi xiní‑ro̱ ma̱ náa kútɨ. 19 Te nú kua̱ndéé iní‑ro̱ te kuchaku̱ añú‑ro̱. 20 Ko nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já ní ka̱jíkó ndúu̱ soldado yata̱ ñúu̱ Jerusalén, yúan‑na te juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já á yani naa ñúu̱‑ún. 21 Yúan‑na te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñuu̱ Judea, kunu‑i ki ̱ngoyo‑i onde̱ yuku. Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in ma̱ꞌñú ñúu̱‑ún, kuxio‑i kiꞌi ̱n‑i. Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in onde̱ rancho, ma̱ ndɨ ́vɨ‑i ini ̱ ñuu̱. 22 Chi ̱ kɨvɨ ̱ yúan kuu kɨvɨ ̱ nániꞌi ̱n táꞌan Dios jíín‑i,  



























129

Lucas 21​, ​22

náva̱ꞌa náskíkuu ta̱ká tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú. 23 Ko kɨvɨ‑̱ ún, naka̱ ndáꞌú kuu ñaꞌan káñu̱ꞌun se̱ꞌe jíín ñáꞌan káskáxin‑í, chi ̱ kii tu̱ ndóꞌo xaa̱n sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te kiti ̱ ini ̱ Dios jíín ñáyɨvɨ yáꞌa. 24 Te kuu̱‑i jíín machete. Te ki ̱ngoyo‑i preso onde̱ ta̱ká nación. Te ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, kuañu̱‑i sɨkɨ ̱ ñúu̱ Jerusalén onde̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 25 Yúan‑na te koo tuni ̱ nuu̱ ndíka̱ndii jíín núu̱ yóo̱ jíín núu̱ tíñu̱ú xíní. Te kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa. Te yu̱ꞌú ña̱yɨvɨ já nɨ ́ꞌɨn mar jíín súꞌma̱ mar. 26 Te kuu̱ xáan sáva cha̱a ja̱ káyu̱ꞌú‑de, chi ̱ káinda̱tu‑de chaa̱ tu̱ ndóꞌo yáꞌa sɨkɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te ta̱ká fuerza andɨ ́vɨ ́, ndɨꞌɨ kaꞌya. 27 Yúan‑na te kuni ̱‑i nuu̱ máá Séꞌe cha̱a kii‑ya̱ núu̱ ɨ ́ɨn viko̱ nu̱ꞌún, jíín fuerza ja̱ ndúñáꞌnu xaa̱n‑yá. 28 Te nú a ni ̱ kejáꞌá táká tiñu yáꞌa, yúan‑na te ndukani‑ró xiní‑ro̱ te ndakoto‑ró, chi ̱ a yani nama‑ya̱ róó, áchí‑ya̱ jíín‑de. 29 Te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá jíín‑de: Nde̱ꞌé yúnu mérkexe̱, jíín táká‑ga̱ yunu. 30 Nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já ní kejáꞌá nájaa numa yúnu‑ún, yúan‑na te kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já á yani nchaa̱ viko sáú. 31 Suni súan máá‑ró, nú ni ̱ kajini ̱‑ro̱ kuákuu ta̱ká tiñu yáꞌa, yúan‑na te kuni ̱‑ro̱ já á yani koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 32 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má náa ñáyɨvɨ yáꞌa onde̱ nú tú skíkuu ta̱ká tiñu. 33 Andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ chi ̱ naa, ko tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ chi ma̱ náa. 34 Koto‑ró máá‑ró náva̱ꞌa ma̱ kutéñu añú‑ro̱ jíín já kée ndásɨ‑́ ró xí já kóo náji ̱ni‑ró. Te ma̱ kútéñu‑ró jíín ndátíñu kuchaku̱‑ro̱, chi ̱ sanaa te chaa̱‑ni kɨvɨ‑̱ ún sɨkɨ‑̱ ro̱. 35 Chi ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn xeyu̱, súan  

























jinu̱ sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa. 36 Núsáá te kundito‑ró táká kɨvɨ ̱, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ náva̱ꞌa kuu ka̱ku‑ró núu̱ táká tu̱ ndóꞌo ja̱ kíi‑ún, te kundii ̱‑ro̱ núu̱ máá Séꞌe cha̱a. Achí‑ya̱. 37 Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ndɨtaꞌa̱n akuáa ní kenda‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku Olivos. Te yúan ni ̱ ndo̱o‑ya̱. 38 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, ñaꞌa̱n chákoyo‑i nuu̱‑yá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, náva̱ꞌa kuni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱.  





Ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan sɨkɨ ̱ Jesús

22

 úan‑na te ni ̱ kuyani viko Y kóo sta̱tilá tú yíꞌi yujan íá, ja̱ nání víko Pascua. 2 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱ndúkú sáꞌí‑de modo ndasa kaꞌni‑dé‑ya̱, chi ni ̱ kayu̱ꞌú‑de ni ̱ ka̱jito‑de ña̱yɨvɨ. 3 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Satanás ini ̱ Judas, cha̱a nání Iscariote, ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑ún kúu‑de. 4 Te cha̱a‑ún, ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ndatu̱ꞌún‑de jíín sutú ñáꞌnu jíín cháa kákuu jefe nú ndasa nastúu‑de Jesús. 5 Te máá cháa‑ún ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de. Te ni ̱ ka̱kee yuꞌu‑dé ja̱ kuáꞌa‑de xu̱ꞌún núu̱ Judas. 6 Te ni ̱ jatu̱ꞌun Judas. Te ni ̱ ndúkú‑de modo ndasa nastúu‑de‑ya̱ núu̱ sutú jínáꞌan náva̱ꞌa tú kuvaa̱ ña̱yɨvɨ.  









7 Te

Viko lélú Pascua

ni ̱ jaa̱ viko kóo sta̱tilá tú yíꞌi yujan íá. Te máá kɨvɨ‑́ ún jínu ñúꞌún káꞌni‑í lélú Pascua. 8 Te ni ̱ tájí‑yá Pedro jíín Juan kuaꞌa̱n‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán te sátu̱ꞌa‑ró núu̱ kée‑yo lélú Pascua, áchí‑ya̱. 9 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndénu̱ kuní‑ní sátu̱ꞌa‑ná, áchí‑de. 10 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kuni so̱ꞌo, nú a  





130

Lucas 22 ni ̱ jaa̱‑ro̱ iní ñuu̱‑ún, te ketáꞌan‑ró jíín ɨ ́ɨn cha̱a ndíso ɨɨn kɨ ̱yi nducha. Kundiki ̱n‑ro̱‑dé kiꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑de onde̱ ini ̱ ve̱ꞌe nuu̱ ndɨ ́vɨ‑de. 11 Te kaꞌa̱n‑ro̱ jíín jítoꞌo̱ veꞌe‑ún: Achí máá Maestro jíín‑ní: Ndénu̱ íó ɨɨn veꞌe kua̱ꞌa núu‑ní nuu̱ kée‑ná lélú Pascua jíín cháa káskuáꞌa jíín‑ná, achi ̱‑ro̱. 12 Yúan‑na te jitoꞌo̱‑ún stáꞌa̱n‑de ɨɨn cuarto káꞌnu onde̱ xini ̱ véꞌe nuu̱‑ro̱, ja̱ á núña. Te yúan sátu̱ꞌa‑ró. Achí‑ya̱. 13 Te kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑de ndasa kuxíni‑de lélú Pascua. 14 Te ni ̱ jaa̱ hora‑ún, te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ núu̱ mesa. Te suni ni ̱ kaju̱ ngo̱o apóstol‑ya̱ jíín‑yá. 15 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Xaa̱n kúu ini ̱‑ri ̱ kee‑rí lélú Pascua yáꞌa jíín‑ró jínáꞌan‑ró ja̱ té ndoꞌo‑ga̱‑ri ̱. 16 Chi ̱ kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, ja̱ má kée kútɨ‑gá‑ri ̱ Pascua yáꞌa, onde̱ nú tú skíkuu máá iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Achí‑ya̱. 17 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ɨ ́ɨn taza. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kiꞌin ya̱ꞌá. Te saka‑ro núu̱ táꞌan‑ró. 18 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ondé vina ma̱ kóꞌo kutɨ‑gá‑ri ̱ nducha ndéꞌe̱ uva, onde̱ nú tú koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 19 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ stáa̱. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ya̱ꞌá kúu yikɨ kúñu‑ri ̱ ja̱ ní jatañaa‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. Ya̱ꞌá sáꞌa‑ró já núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ rúu̱. 20 Suni súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín taza, nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kuxíni‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Taza yáꞌa kúu nɨñi ̱‑rí ja̱ sáꞌa contrato jáá. Te ni ̱ jatɨ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. 21 Ko nde̱ꞌé‑ró já cháa nastúu ruu̱, kánchaa̱‑de jíín‑rí nuu̱ mesa yáꞌa. 22 Chi ja̱ndáa̱, máá Séꞌe cha̱a  























kiꞌi ̱n‑ya̱ íchi já ní sándaa̱ Dios. Ko naka̱ ndáꞌú kuu cha̱a nástúu Iꞌa̱‑ún, áchí‑ya̱. 23 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de kájika̱ tu̱ꞌún táꞌan máá‑de, nú ndé ɨɨn‑de kúu cha̱a sáꞌa tiñu yáꞌa.  

24 Te

Ja̱ ní ka̱státáꞌan‑de ndé cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱

ni ̱ ka̱kejáꞌá‑de kástátáꞌan máá‑de nú ndé ɨɨn‑de kúñáꞌnu‑ga̱ nuu̱ táꞌan‑de. 25 Yúan‑na te máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ta̱ká rey, chi ̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kátáꞌú téyíí‑de tiñu. Te cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱ máá‑i, cha̱a kásáꞌa va̱ꞌa káskúnání‑i‑de. 26 Ko sɨkɨ ̱ róó jínáꞌan‑ró na̱ tú súan koo. Ndé róó ja̱ kúñáꞌnu‑ga̱, ná ndúu‑ró nátu̱ꞌun cha̱a súchí‑ga̱. Te ndé róó ja̱ kúñáꞌnu‑ga̱‑ro̱, ná ndúu‑ró nátu̱ꞌun cha̱a játíñu nuu̱ táꞌan‑ró. 27 Te ndéja̱ kúñáꞌnu‑ga̱ íó, á cha̱a yée stáa̱ núu̱ mesa, xí cháa játíñu. Nasu̱ cháa ja̱ yée stáa̱ núu̱ mesa náún. Te ruu̱, nátu̱ꞌun cha̱a játíñu kúu‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 28 Ko máá‑ró jínáꞌan‑ró, ni ̱ kaꞌi ̱in‑ró jíín‑rí va̱sa kájito nchaa̱‑i ruu̱. 29 Te nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa Táa̱‑ri ̱ ɨɨn ñuu̱ ja̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱, suni súan kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 30 Náva̱ꞌa kee‑ro kóꞌo‑ró núu̱ mesa jíín‑rí ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑rí tiñu. Te jungo̱o‑ró núu̱ silla. Te sándaa̱‑ro̱ tíñu ndɨ ́ꞌuxí uu̱ tata̱ Israel.  











31 Te

Tu̱ꞌun Pedro jíín líꞌli

suni ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Simón, Simón, kuni so̱ꞌo‑ró, chi ni ̱ jika̱n Satanás róó jínáꞌan‑ró ja̱ síjin‑ún róó nátu̱ꞌun trigo. 32 Ko ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑rí ja̱ kúu róó náva̱ꞌa ma̱ náyu̱ꞌú‑ro̱. Te máá‑ró, nú a ni ̱ naxíó káva ini ̱‑ro̱, te ná síyíja‑ró táká ñani ̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 33 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de  



131

Lucas 22

jíín‑yá: Táta̱, a kándii ̱ tu̱ꞌa‑ná ja̱ kíꞌi ̱n‑ná jíín‑ní va̱sá veka̱a te kuu̱‑yo̱, áchí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Pedro, áchí‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ondé ná té kana‑ga̱ líꞌli vina te uni ̱ jínu kaꞌa̱n‑ro̱ já tú jiní kutɨ‑ro rúu̱, áchí‑ya̱. 35 Yúan‑na te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Ná ni ̱ tájí‑rí róó ni ̱ kajaꞌa̱n‑ro̱ já tú ní kándi ̱so‑ró ñúnu, ni bolsa, ni tú ní káyi ̱ꞌi‑ró ndiján, á ni ̱ kumani ̱ ɨ ́ɨn ndatíñu nuu̱‑ro̱ náún, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Tú ni ɨɨn, áchí‑de. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ko vina, cha̱a ñáva̱ꞌa ñunu, ná nákiꞌin‑de. Te suni súan jíín bolsa. Te cha̱a ja̱ tú na̱ún ñáva̱ꞌa‑de, ná xíkó‑de tɨka̱chí‑de te ná kuáan‑de ɨɨn machete. 37 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ kánúú skíkuu‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ yóso núu̱ tutú: Te onde̱ jíín cháa ñáá ni ̱ skétáꞌan‑de‑ya̱, áchí. Chi ta̱ká tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ yóso ná skíkuu náꞌín, áchí‑ya̱. 38 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Táta̱, yáꞌa íó uu̱ machete, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Suu jia̱n‑ni, áchí‑ya̱.  



44 Te

ni ̱ ndukuíꞌa̱ xaa̱n iní‑ya̱. Te ni ̱ ndúkú ndéé téyíí‑ga̱‑ya̱ ní jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ kana tañi ̱‑yá ja̱ ní to̱o onde̱ nuu̱ ñúꞌun nátu̱ꞌun yúyú náꞌnu nɨñi ̱. 45 Te nuu̱ ní ndukuiñi ̱‑ya̱ já ní ndɨꞌɨ ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá, te ni ̱ najaa̱‑ya̱ núu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já kákixi ̱‑de, chi ̱ kándukuíꞌa̱ ini ̱‑de. 46 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ kákixi ̱‑ro̱. Nduko̱o, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ náva̱ꞌa tú koto nchaa̱‑i róó, áchí‑ya̱.  









Jesús ini ̱ Jardín Getsemaní

39 Te

ni ̱ kenda‑ya̱. Te ni ̱ kee‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé yuku Olivos nátu̱ꞌun sáꞌa sáꞌa‑ya̱. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, suni kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá. 40 Te nuu̱ ní jaa̱‑ya̱ yúan, te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kaka̱n taꞌu̱ jínáꞌan‑ró náva̱ꞌa tú koto nchaa̱‑i róó, áchí‑ya̱. 41 Te ni ̱ kuxio‑ya̱ núu̱‑ dé kuaꞌa̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun ɨɨn nuu̱ skánda yuu̱. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ yá. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. 42 Táa̱, nú játaꞌa̱n ini ̱‑ní te chaxio‑ní tu̱ ndóꞌo‑ná yáꞌa ná kíꞌi ̱n, ko nasu̱ já kuní máá‑ná, chi ja̱ kuní máá‑ní ná kúu, áchí‑ya̱. 43 Te ni ̱ kenda ɨɨn ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ ní jaa̱ nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑yá.  







47 Te

Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑de Jesús

nini sásúan káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ ja̱koyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te ɨɨn cha̱a nání Judas, ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑ún, yóxnúú‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ kandita‑de nuu̱ Jesús ja̱ tíyúꞌú‑de‑ya̱. 48 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Judas, tiyúꞌú‑ró rúu̱ te súan nastúu‑ró máá Séꞌe cha̱a náún. Achí‑ya̱. 49 Te cha̱a káꞌi ̱in jíín Jesús, ni ̱ kajini ̱‑de ndasa kua̱kuu. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Táta̱, stují‑yo̱‑dé jíín machete xí túu, áchí‑de. 50 Te ɨɨn máá cháa‑ún, ni ̱ stují‑ní‑de ɨɨn mozo máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. Te ni ̱ kachi‑de so̱ꞌo lado váꞌa. 51 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Sía̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kéꞌé‑yá so̱ꞌo mozo‑ún, te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱. 52 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín sutú ñáꞌnu‑ún jíín cháa kákuu jefe ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ jíín cháa ni ̱ ka̱yii, ja̱ ní cha̱koyo‑de sɨkɨ‑̱ yá: Nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a kuíꞌná vái koyo‑ró jíín machete jíín yúnu náún. 53 Ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní ka̱ndee‑ri ̱ jíín‑ró iní ve̱ꞌe ii ̱ te tú ní kákatɨɨn‑ró rúu̱. Ko ya̱ꞌá kúu hora máá‑ró jíín fuerza ñu̱ ñáa. Achí‑ya̱.  











54 Te

Ja̱ tú ní játu̱ꞌun Pedro

ni ̱ ka̱katɨɨn‑de‑ya̱ kuáꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te ni ̱ kaskɨ ́vɨ‑de‑ya̱ iní ve̱ꞌe

132

Lucas 22​, ​23 sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱. Te Pedro, jíká‑ni ndikín‑de‑ya̱. 55 Te sava ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱nastáꞌa̱n‑i ɨɨn ñuꞌu̱ n yata̱ véꞌe‑ún. Te ni ̱ ka̱nakuíkó ndúu̱‑i káxiu̱ kú‑i. Te Pedro, suni ni ̱ jungo̱o‑de jíín ñáyɨvɨ‑ún. 56 Te ɨɨn ñaꞌan játíñu ini ̱ ve̱ꞌe‑ún, ni ̱ jini ̱‑ña núu̱‑dé ja̱ kánchaa̱‑de yuñúꞌu̱ n yúan. Te ni ̱ nde̱ꞌé váꞌa‑ña núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Te cha̱a yáꞌa, suni jíka‑de jíín cháa‑ún vii, áchí‑ña. 57 Yúan‑na te máá‑de, tú ní játu̱ꞌun‑de: Nána̱, na̱ tú jiní‑ná cha̱a‑ún, áchí‑de. 58 Te ni ̱ kunúu ɨɨn tíꞌlí‑ga̱. Te ni ̱ jini ̱ tuku ɨnga̱‑de nuu̱ Pedro te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Te róó, suni táꞌan‑de kúu‑ró vii, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Hombre, nasu̱ú kúu‑ri ̱, achí‑de. 59 Te nátu̱ꞌun ɨɨn hora‑ga̱ te ni ̱ kachi ̱ ɨnga̱‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱ cháa yáꞌa, suni jíka‑de jíín cháa‑ún, chi cha̱a ñuu̱ Galilea kúu‑de, áchí. 60 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Hombre, tú jiní kutɨ‑rí na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱, áchí‑de. Te nini súan káꞌa̱n‑de, te ni ̱ kana‑ni líꞌli. 61 Yúan‑na te ni ̱ xíó kóto máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ nde̱ꞌé‑yá nuu̱ Pedro. Te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de: Onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu, áchí‑ya̱. 62 Te ni ̱ kenda Pedro kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ndeꞌe̱ xaa̱n‑dé.  















Ja̱ ní ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá

63 Te

ta̱ká cha̱a kándi ̱to Jesús, ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱stují‑dé‑ya̱. 64 Te ni ̱ kajasu̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱stují‑dé nuu̱‑yá. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Kastu̱ꞌún, ndé cha̱a ni ̱ stují róó, áchí‑de. 65 Te íó kuaꞌa̱‑gá tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑de sɨkɨ‑̱ yá ja̱ ní ka̱sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑de jíín‑yá.  



Ja̱ ní kajancha̱ka‑de‑ya̱ núu̱ junta 66 Te

nuu̱ ní kundiji ̱n, te ni ̱ ka̱nataka̱ cha̱a ni ̱ ka̱yii, jíín sutú ñáꞌnu jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ kaja̱ncha̱ka‑de‑ya̱ núu̱ junta máá‑de. 67 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Máá‑ró kúu máá Cristo, náún. Kachi ̱ nuu̱‑rí, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Va̱sa ná kachí‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te ni ma̱ kándíja kutɨ‑ro. 68 Te suni nú ruu̱ xndichí‑ri ̱ róó, te ma̱ xndíó káni‑ró túꞌun nuu̱‑rí. Te ni ma̱ sía̱‑ro̱ rúu̱. 69 Ko onde̱ vina te máá Séꞌe cha̱a kunchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa nuu̱ íó fuerza Dios, áchí‑ya̱. 70 Te ndɨꞌɨ‑de, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Núsáá te máá‑ró kúu Se̱ꞌe Dios náún, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Máá‑ró kákaꞌa̱n ja̱ rúu̱ kúu, áchí‑ya̱. 71 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Na̱ún nɨ ́nɨ kúni so̱ꞌo‑ga̱‑yo̱ káꞌa̱n ɨnga̱ cha̱a núsáá, chi ̱ jíín yúꞌu máá‑de ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑yó vína, áchí‑de.  









Ja̱ kuáꞌa̱n Jesús nuu̱ Pilato

23

 úan‑na te ni ̱ Y ka̱ndonda ndɨꞌɨ‑de ni ̱ kaja̱nchaka‑de‑ya̱ núu̱ Pilato. 2 Te ni ̱ kejáꞌá‑de kásátúꞌún‑de sɨkɨ‑̱ yá: Cha̱a yáꞌa ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ná‑de ja̱ sáká núu‑de xini ̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑yo̱. Te tú jáꞌa‑de tu̱ꞌun kua̱ꞌa‑yó xúꞌún yóo̱ nuu̱ César. Te káꞌa̱n‑de ja̱ máá‑de kúu Cristo Rey, áchí. 3 Yúan‑na te Pilato, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Máá‑ró kúu Rey ña̱yɨvɨ judío náún, áchí‑de. Te máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 4 Te ni ̱ kachi ̱ Pilato jíín táká sutu̱ ñáꞌnu jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Tú ni ɨɨn kua̱chi níꞌi ̱n‑rí sɨkɨ ̱ cháa yáꞌa, áchí‑de. 5 Ko máá cháa‑ún, víꞌí‑gá ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Xaa̱n kúvaa̱ ña̱yɨvɨ  







133

Lucas 23

sáꞌa‑de jíín túꞌun stáꞌa̱n‑de nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Judea, ni ̱ kejáꞌá‑de onde̱ ñuu̱ Galilea te ni ̱ kenda‑de onde̱ yáꞌa, áchí‑de. Ja̱ kándii ̱ Jesús nuu̱ Herodes

6 Yúan‑na

te Pilato, ja̱ ní jini so̱ꞌo‑de ja̱ Galilea kákaꞌa̱n, te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de nú cha̱a ñuu̱ Galilea kúu‑ya̱. 7 Te nuu̱ ní juku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ndáꞌa Herodes yíꞌi ñuu̱‑ya̱, te ni ̱ tájí‑de‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ Herodes chi ̱ kɨvɨ‑̱ ún suni kándee Herodes ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. 8 Te nuu̱ ní jini ̱ Herodes nuu̱ Jesús, ni ̱ kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de, chi ̱ íó kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ kuní‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱‑yá, chi ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de kuaꞌa̱ túꞌun sɨkɨ‑̱ yá. Te ñúkuu ini ̱‑de ja̱ sáꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn tuni ̱ nuu̱‑dé. 9 Te xaa̱n ní xndichí‑de‑ya̱. Ko tú ni ɨɨn tu̱ꞌun ní xndíó káni‑ya̱ núu̱‑dé. 10 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a káchaa tutu̱, káꞌi ̱in‑de yúan, kásátúꞌún téyíí‑ga̱‑de sɨkɨ‑̱ yá. 11 Yúan‑na te Herodes jíín soldado‑de, ni ̱ kasándɨva̱ꞌa‑de jíín‑yá. Te ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ chuꞌun‑de‑ya̱ ɨ ́ɨn saꞌma tɨ ́ndu̱ꞌá. Te ni ̱ na̱tájí tuku‑de‑ya̱ kuánoꞌon‑yá nuu̱ Pilato. 12 Te suni máá kɨvɨ‑́ ún, ni ̱ ka̱nakuni ̱ mani ̱ táꞌan Herodes jíín Pilato, chi ̱ anáꞌán chi ̱ kájito uꞌu̱ táꞌan‑de núú. 13 Yúan‑na te ni ̱ kana Pilato xini ̱ táká sutu̱ ñáꞌnu, jíín táká cha̱a kákuu jefe jíín táká ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ ka̱ndutútú‑i. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Ni ̱ ka̱kinchaka‑ró cháa yáꞌa nuu̱‑rí, ja̱ sáká núu‑de xini ̱ ñáyɨvɨ, áchí‑ro̱. Te vina a ni ̱ xndichí‑ri ̱‑de jíto nuu̱ máá‑ró. Te tú ni ɨɨn kua̱chi ní níꞌi ̱n‑rí sɨkɨ‑̱ dé nátu̱ꞌun kásátúꞌún‑ró, 15 te ni Herodes, chi ni ̱ tájí‑rí‑de ni ̱ jaꞌa̱n‑de yúan. Te tú ni ɨɨn kua̱chi ní sáꞌa‑de ja̱ káꞌni‑yo‑dé.  

















Ja̱ kuáꞌa̱n tuku‑ya̱ núu̱ Pilato

16 Núsáá

te ná xndóꞌo‑ri ̱‑de te sía̱‑ri ̱‑de kiꞌi ̱n‑de. Achí‑de. 17 Chi ̱ ndɨtaꞌa̱n viko‑ún kánúú já sía̱‑de ɨɨn preso. 18 Ko ta̱ká ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ɨɨn núú‑ni ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Kaꞌni‑ní cha̱a yáꞌa. Te sía̱‑ní Barrabás ná kíꞌi ̱n‑de, áchí‑i. 19 Te Barrabás, kándee‑de veka̱a kua̱chi ja̱ ní xndónda‑de‑i ni ̱ ka̱nakua̱táꞌan máá‑i, te ni ̱ jaꞌni‑dé ɨɨn ndɨ ̱yi. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Pilato jíín‑i, chi ̱ sía̱‑de Jesús kuní‑de núú. 21 Ko máá‑i ni ̱ kakana jaa tuku‑i: Kaꞌni‑ní‑de jika̱ cruz, kata kaa‑ní‑de, áchí‑i. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku‑de jíín‑i vuelta uni ̱: Te na̱ún kua̱chi ni ̱ sáꞌa cha̱a yáꞌa vii. Tú níꞌi ̱n kútɨ‑rí ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé ja̱ kúu̱‑de. Núsáá te xndóꞌo‑ri ̱‑de, te sía̱‑ri ̱‑de kiꞌi ̱n‑de. Achí Pilato.  











23 Ko

Ja̱ ní ka̱jata kaa‑de‑ya̱

ɨɨn jínu‑ni ni ̱ ka̱kana jaa ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kajika̱n‑i ja̱ ná kúu̱‑ya̱ jiká cruz. Te máá‑i jíín táká sutu̱ ñáꞌnu, ni ̱ ka̱kana jaa téyíí‑i. Te yu̱án ní kundéé‑i jíín Pilato. 24 Yúan‑na te Pilato, ni ̱ sándaa̱‑de ja̱ ná kúu ja̱ ní kajika̱n‑i. 25 Te ni ̱ sía̱ Pilato cha̱a ni ̱ ka̱ndee veka̱a sɨkɨ ̱ já ní xndónda‑de‑i ni ̱ ka̱nakua̱táꞌan máá‑i te ni ̱ jaꞌni‑dé ndɨ ̱yi. Chi ̱ súan ni ̱ kajika̱n ña̱yɨvɨ‑ún. Te ni ̱ nakua̱ꞌa‑de Jesús nuu̱‑í ja̱ ná sáꞌa‑i ndasa kákuu ini ̱ máá‑i jíín‑yá. 26 Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑i‑ya̱. Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑i ɨɨn cha̱a nání Simón ñuu̱ Cirene ja̱ vái‑de ichi rancho. Te ni ̱ ka̱chaa‑i cruz sɨkɨ‑̱ dé. Te ndíso‑de kuaꞌa̱n‑de yata̱ Jesús. 27 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ jíín ñáꞌan, ni ̱ kandiki ̱n‑i yata̱‑yá. Te ñaꞌan‑ún, kándeꞌe̱‑ña te kákana  







134

Lucas 23 jíkóꞌó‑ña jáꞌa̱‑yá. 28 Ko máá Jesús, ni ̱ xíó kóto‑ya̱ núu̱‑ñá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Se̱ꞌe ñuu̱ Jerusalén, ma̱ ndéꞌe̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí. Ndeꞌe̱ jaꞌa̱ máá‑ró jíín jáꞌa̱ séꞌe‑ró jínáꞌan‑i. 29 Te kuni so̱ꞌo‑ró, chi ̱ chaa̱ kɨvɨ ̱ já káꞌa̱n‑i: Xáán ndatu̱ ñaꞌan numá, jíín já tú ní skáku se̱ꞌe, jíín já tú ní skáxin‑í, achi ̱‑i. 30 Yúan‑na te kaꞌa̱n ña̱yɨvɨ jíín táká yuku: Ndua̱ sɨkɨ‑̱ rí jínáꞌan‑ri ̱. Te suni jíín táká tɨnduu̱: Kasu̱ sɨkɨ‑̱ rí jínáꞌan‑ri ̱, achi ̱‑i. 31 Chi ̱ nú jíín yúnu yíꞌí kásáꞌa‑de tiñu yáꞌa, te ndasa sáꞌa‑de jíín yúnu íchí núsáá, áchí‑ya̱. 32 Te suni ni ̱ i ̱o uu̱ cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá ja̱ kúu̱‑de. 33 Te ni ̱ ja̱koyo‑i jíín‑yá tɨnduu̱ nání yíkɨ xiní, te yúan ni ̱ ka̱jata kaa‑i‑ya̱ jiká cruz. Te suni ni ̱ ka̱jata kaa‑i ndendúú cha̱a káꞌi ̱o kua̱chi‑ún, ɨɨn‑de ichi ndáváꞌa‑ya̱, te ɨnga̱‑de ichi ndávésé‑yá. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Táa̱, sáꞌa‑ní tu̱ káꞌnu ini ̱‑ní nuu̱‑í, chi ̱ tú kájini ̱‑i na̱ún kásáꞌa‑i, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱ndátá‑i saꞌma‑yá, ni ̱ ka̱sáꞌa‑i ɨɨn apuesto sɨkɨ ̱. 35 Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in yúan kánde̱ꞌé‑i nuu̱‑yá. Te cha̱a kákuñáꞌnu, suni ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Sava ña̱yɨvɨ á ni ̱ kuu ni ̱ nama‑de. Ná náma‑de máá‑de, te nú Cristo Iꞌa̱ ni ̱ ka̱ji Dios kúu‑de, áchí‑de. 36 Te soldado, suni ni ̱ ka̱sákátá‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱kandita‑de nuu̱‑yá. Te kája̱ꞌa‑de vinagre koꞌo‑ya̱. 37 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Nú máá‑ró kúu rey ña̱yɨvɨ judío, te ná náma‑ró máá‑ró, áchí‑de. 38 Te suni ni ̱ i ̱o ɨɨn tutu̱ yoso sɨkɨ‑̱ yá jíín yúꞌu griego, jíín latín, jíín hebreo: Ya̱ꞌá kúu Rey ña̱yɨvɨ judío, áchí. 39 Te ɨɨn máá cháa íó kua̱chi‑ún ja̱ ndíta kaa‑de, ni ̱  























kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de jíín‑yá: Nú máá‑ró kúu Cristo, te ná náma‑ró máá‑ró te suni nama‑ró rúu̱ jínáꞌan‑ri ̱ núsáá, áchí‑de. 40 Ko ɨnga̱‑de, ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱ táꞌan‑de: Tú íó ja̱ jíñúꞌún‑ró núu̱ Dios náún, chi ̱ ɨɨn núú‑ni táꞌnu̱ ndatu̱‑ro̱ jíín‑yá. 41 Chi ̱ máá‑yó, ja̱ndáa̱ va̱tu‑ni ndóꞌo‑yó yáꞌa, chi ̱ súan kútaꞌu̱‑yo̱ táká tiñu ni ̱ sáꞌa‑yó, Ko Iꞌa̱ yáꞌa, tú ni ɨɨn kua̱chi ní sáꞌa‑ya̱, áchí‑de. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín Jesús: Nuku̱ꞌun ini ̱‑ní náá nú ni ̱ najaa̱‑ní ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑ní tiñu, áchí‑de. 43 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ vína te kunchaa̱‑ro̱ jíín‑rí nuu̱ jardín andɨ ́vɨ ́, áchí‑ya̱. 44 Te nuu̱ ní kuu nátu̱ꞌun ka̱xiuu̱, te ni ̱ kuxkɨ ́ꞌvɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱ ñúꞌun onde̱ ka̱ꞌuni ̱. 45 Te ni ̱ kutúún ndika̱ndii. Te saꞌma ndíta kaa ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ni ̱ ndata̱ sáva sava. 46 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n jaa Jesús: Táa̱, ini ̱ ndaꞌa‑ní nákua̱ꞌa‑ná añú‑ná, áchí‑ya̱. Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑ya̱. 47 Te cha̱a capitán, nuu̱ ní jini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ kuu, te ni ̱ nakana jaa‑de Dios: Ndaa̱ ndija ja̱ cháa yáꞌa ɨɨn cha̱a ndaa̱ ni ̱ kuu‑de, áchí‑de. 48 Te ndivii ñáyɨvɨ káꞌi ̱in yúan, ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ ka̱naxíó káva‑i kákani‑i ji ̱kí jiká‑í kájaꞌa̱n‑i. 49 Ko ta̱ká cha̱a kájini ̱ táꞌan jíín‑yá, jíín táká ñaꞌan kándiki ̱n‑ña‑yá onde̱ ñuu̱ Galilea, káꞌi ̱in jíká‑ña kánde̱ꞌé‑ña táká tiñu yáꞌa.  



















50 Te

Ja̱ ní ka̱chiyu̱ji‑de‑ya̱

ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a nání José, cha̱a váꞌa cha̱a ndaa̱ kúu‑de. Te suni ɨɨn cha̱a junta kúu‑de. 51 Ko tú ní játaꞌa̱n ini ̱‑de tu̱ꞌun ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún junta‑ún ni tiñu ni ̱ ka̱sándaa̱‑ún.  

135

Lucas 23​, ​24

Te ñuu̱ Arimatea ini ̱ ñuu̱ Judea ncháá‑de. Te ñúkuu ini ̱‑de koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 52 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ Pilato. Te ni ̱ jika̱n‑de yikɨ kúñu Jesús. 53 Te ni ̱ janchaa̱‑de‑ya̱. Te ni ̱ chisúkun‑dé‑ya̱ jíín ɨ ́ɨn saꞌma kuítá. Te ni ̱ chindee‑de‑ya̱ iní ve̱ꞌe añú ja̱ ní jacha jika̱ ɨ ́ɨn kava nuu̱ tú kundu̱ji‑ga̱ ni ɨɨn ndɨyi. 54 Te kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún koo viko Pascua. Te a yani kundiji ̱n kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. 55 Te ñaꞌan ní kikoyo jíín‑yá onde̱ ñuu̱ Galilea, káindiki ̱n‑ña̱ José kuaꞌa̱n‑ña jíín‑de. Te ni ̱ kajini ̱‑ña yaú kava‑ún nuu̱ ní yu̱ji yikɨ kúñu‑ya̱. 56 Te ni ̱ ka̱naxíó káva‑ña kánoꞌo̱n‑ña. Te ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑ña jíꞌo jíín perfume, te ni ̱ kandéta̱tú‑ña kɨvɨ ́ ndéta̱tú‑ún, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu ley.  









24

Ja̱ ní nachaku̱ Jesús

 e tɨ ́kuáán‑na̱ kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn T semana ni ̱ ja̱koyo‑ña yaú kava‑ún, kái ̱ndáꞌá‑ña táká ji ̱ꞌo ni ̱ kasátu̱ꞌa‑ña. Te suni kájaꞌa̱n sava‑ga̱ ñaꞌan jíín‑ña. 2 Te ni ̱ kajini ̱‑ña já ní kuxio yuu̱ ndíꞌu̱ yuꞌu yaú kava‑ún kuaꞌa̱n. 3 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ña. Te tú ní kájini ̱‑ña yíkɨ kúñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 4 Te nini kákuñáá ini ̱‑ña já súan ni ̱ kajini ̱‑ña, te uu̱ cha̱a káñu̱ꞌun saꞌma kuíjín kándii ncháa̱, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱‑ni‑de xiin‑ñá. 5 Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑ña. Te ni ̱ kaja̱xin‑ña núu̱‑ñá nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a‑ún jíín‑ña: Naja̱ sá ma̱ꞌñú ndɨ ́yi kánandúkú‑ró Iꞌa̱ chakú. 6 Túu‑ya̱ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ nachaku̱‑ya̱. Á tú náꞌán‑ró ndasa ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ró ná ni ̱ ka̱ndee‑ga̱‑ya̱ ondé ñuu̱ Galilea núú. 7 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Jínu ñúꞌún já máá Séꞌe cha̱a natu̱u‑ya̱ núu̱ ndáꞌa cháa káꞌi ̱o kua̱chi, te kuu̱‑ya̱ jiká  











cruz, te nachaku̱‑ya̱ kɨvɨ ́ uní. Achí. 8 Yúan‑na te ni ̱ kanu̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ña túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña. 9 Te ni ̱ kenda‑ña yaú kava‑ún kánoꞌo̱n‑ña. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑ña túꞌun yáꞌa nuu̱ ndɨ ́ꞌuxí ɨɨn‑de jíín táká nuu̱ sáva‑ga̱‑de. 10 Te ñaꞌan kákastu̱ꞌún túꞌun yáꞌa nuu̱ apóstol kákuu María ñuu̱ Magdala, jíín Juana, jíín ɨngá María náa̱ Jacobo, jíín sáva‑ga̱‑ña. 11 Ko máá apóstol, kájani ini ̱‑de ja̱ túꞌun táꞌa̱n tachi ̱ kákaꞌa̱n‑ña. Te tú ní kákandíja‑de. 12 Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑ni Pedro. Te ni ̱ jinu‑de kuaꞌa̱n‑de onde̱ yau̱ kava‑ún. Te ni ̱ jukui ̱ta ndee‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ sáꞌma kuítá‑ún kánda̱a‑na̱ máá. Te ni ̱ kee‑de kua̱noꞌon‑dé veꞌe‑de jáni ini ̱‑de na̱ún ní kuu.  









Ja̱ ní ketáꞌan‑ya̱ jíín úu̱‑ de

13 Te

suu kɨvɨ‑̱ ún, te kájaꞌa̱n uu̱‑de ichi ɨ ́ɨn ñuu̱ nání Emaús ja̱ ncháá nátu̱ꞌun uxi ̱ kilómetro yósáva jíín ñúu̱ Jerusalén. 14 Te kándatu̱ꞌún máá‑de ta̱ká tiñu yáꞌa ja̱ ní kuu‑ún. 15 Te nini kándatu̱ꞌún‑de te kájika̱ tu̱ꞌún táꞌan máá‑de. Te máá Jesús, ni ̱ jaa̱‑ya̱ yatá‑dé. Te kájika ta̱í‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. 16 Ko nátu̱ꞌun ndasú nduchi‑dé náva̱ꞌa ma̱ nákuni ̱‑de‑ya̱. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún tu̱ꞌun kándatu̱ꞌún‑ró yáꞌa nini kájika‑ró. Te naja̱ kándukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 18 Te ɨɨn‑de ja̱ nání‑de Cleofas, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Á sá ní chaa̱‑ní ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, te máá ɨ ́ɨn‑ni níí tú jiní‑ní ta̱ká tiñu ja̱ ní kuu ini ̱ ñuu̱‑ún kɨvɨ ̱ yáꞌa náún, áchí‑de. 19 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑yá‑de: Te na̱ún ní i ̱o, áchí‑ya̱. Te máá‑de ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Aa̱, ja̱ ní taꞌa̱n Jesús ñuu̱  











Lucas 24

136

Nazaret, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios te ni ̱ sáꞌa‑de tiñu ñáꞌnu. Te jíín fuerza ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun jíto nuu̱ Dios jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ. 20 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa kákuñáꞌnu nuu̱‑yo̱, ni ̱ ka̱nastúu yu̱án‑de. Te ni ̱ ka̱naku̱ xndíi sɨkɨ‑̱ dé ja̱ ná kúu̱‑de. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ún‑de jika̱ cruz. 21 Ko máá‑ná jínáꞌan‑ná, ni ̱ ka̱ñukuu iní‑ná ja̱ máá‑de kúu cha̱a ja̱ náma ñuu̱ Israel núú. Te ni ̱ ndɨꞌɨ ta̱ká tiñu yáꞌa, te vina ni ̱ kuu uni ̱ kɨvɨ ̱ já ní kuu ta̱ká tiñu‑ún. 22 Ko sava ñasɨ ́ꞌɨ ́ íó jíín‑ná jínáꞌan‑ná, suni ni ̱ ka̱síyúꞌú‑ña‑ná, chi ja̱ñáꞌa̱n xaa̱n ní ja̱ngoyo‑ña yaú kava‑ún. 23 Te tú ní kánaniꞌi ̱n‑ñá yikɨ kúñu‑de. Te ni ̱ cha̱koyo‑ña te áchí‑ña já ní kajini ̱‑ña já ní kenda koyo ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ núu̱‑ñá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑ún jíín‑ña já chakú‑de. 24 Te ni ̱ kajaꞌa̱n sava táꞌan‑ná onde̱ yau̱ kava‑ún. Te ni ̱ kajini ̱‑de nátu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ñaꞌan‑ún. Ko tú ní kájini ̱ kutɨ‑dé nuu̱ máá cháa‑ún. Achí‑de. 25 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cha̱a xíní ñáá kákuu‑ró. Xaa̱n úun ini ̱ añú‑ro̱ já kándíja‑ró táká tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios. 26 Á tú kánúú já ndóꞌo Cristo tu̱ ndóꞌo yáꞌa te vásá ndɨ ́vɨ‑ya̱ núu̱ ndúñáꞌnu‑ya̱ náún. Achí‑ya̱. 27 Te ni ̱ kejáꞌá‑yá onde̱ tu̱ꞌun Moisés jíín túꞌun cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, te ni ̱ jani kájí‑yá ta̱ká tu̱ꞌun tutu̱ ii ̱ núu̱‑dé ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun máá‑yá. 28 Te ni ̱ ka̱kuyani‑de rancho nuu̱ kájaꞌa̱n‑de‑ún. Te máá‑yá ni ̱ sáꞌa‑ya̱ nátu̱ꞌun kiꞌi ̱n jíká‑ga̱‑ya̱. 29 Ko máá‑de ni ̱ ka̱stétuu‑de‑ya̱, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Kendo̱o‑ní jíín‑ná, chi ̱ a kua̱ꞌini te kua̱kuxkɨ ́ꞌvɨ ̱, áchí‑de. Yúan‑na te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ já kéndo̱o‑ya̱ jíín‑de. 30 Te nuu̱ ní  





















ka̱jungo̱o‑de ja̱ kée‑dé staa̱, te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ stáa̱‑ún, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ jaꞌncha̱ sava‑ya̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑de. 31 Yúan‑na te nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱nanuña nduchi‑dé. Te ni ̱ ka̱nakuni ̱‑de‑ya̱. Ko ii ̱‑ní ni ̱ kuxio‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. 32 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n máá‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱ ní táꞌuꞌu̱ ini ̱ añú‑yo̱ ja̱ níni jáni‑ya̱ túꞌun nuu̱‑yo̱ íchi‑ún nuu̱ ní juña‑ya̱ tutú ii ̱ núu̱‑yo̱. 33 Te suni hora‑ún ni ̱ ka̱ndukuiñi ̱‑de. Te kua̱noꞌon‑dé ichi ñúu̱ Jerusalén. Te yúan ni ̱ ka̱naketáꞌan‑de jíín uxí ɨɨn‑ga̱ cha̱a‑ún káꞌi ̱in tútú‑de jíín sáva‑ga̱ táꞌan‑de. 34 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ja̱ndáa̱ ja̱kútɨ a ni ̱ nachaku̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te a ni ̱ ndenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ Simón. Achí‑de. 35 Yúan‑na te ndendúú cha̱a‑ún, ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de ndasa ni ̱ ka̱ketáꞌan‑de jíín‑yá ichi‑ún. Te ndasa ni ̱ ka̱nakuni ̱‑de nuu̱‑yá nuu̱ ní jaꞌncha̱ sava‑ya̱ stáa̱. 36 Te nini kándatu̱ꞌún‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ jukuiñi ̱‑ni máá‑yá sava ma̱ꞌñú‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. 37 Ko máá‑de, ni ̱ kayu̱ꞌú‑de. Te ni ̱ ka̱ndakoto i ̱o‑de. Te kájani ini ̱‑de ja̱ ɨ ́ɨn añú kúu‑ya̱. 38 Ko máá‑yá ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Naja̱ káyu̱ꞌú‑ro̱. Naja̱ súan kájani ini ̱‑ro̱. 39 Nde̱ꞌé ndáꞌa‑rí jíín jáꞌa̱‑rí, te kuni ̱‑ro̱ já máá‑rí kúu. Tɨɨn ruu̱ te kuni ̱‑ro̱, chi ̱ ɨɨn añú tú ñáva̱ꞌa ku̱ ñu ni yikɨ nátu̱ꞌun kánde̱ꞌé‑ró já ñáva̱ꞌa máá‑rí. Achí‑ya̱. 40 Te ni ̱ kuu ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ndáꞌa‑yá jaꞌa̱‑yá nuu̱‑dé jínáꞌan‑de. 41 Te va̱sa kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de, ko tú ní kákandíja va̱ꞌa‑de. Te yu̱án ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ió ja̱ kée‑rí yáꞌa xí túu, áchí‑ya̱. 42 Yúan‑na te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ɨɨn ti ̱yáká táú núu̱‑yá,  























137

Lucas 24

jíín ɨ ́ɨn yoko̱ ja̱ ñúꞌun ndu̱ xi. 43 Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ní yee‑yá nuu̱‑dé jínáꞌan‑de. 44 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ya̱ꞌá kúu ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ná ni ̱ kanchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró sáá, ja̱ kánúú skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ yóso núu̱ tutú ley Moisés, jíín núu̱ tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios jíín núu̱ tutú Salmo. Achí‑ya̱. 45 Te ni ̱ juña‑ya̱ já jiní tuní‑de jínáꞌan‑de, náva̱ꞌa kuu juku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱. 46 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Súan yóso núu̱ tutú ja̱ ndóꞌo Cristo, te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. 47 Te jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá ná kuichá tu̱ꞌun nuu̱ táká ña̱yɨvɨ já ná nákani ini ̱‑i, náva̱ꞌa koo tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ táká kua̱chi‑i. Te kejáꞌá túꞌun yáꞌa onde̱ ñuu̱ Jerusalén kiꞌi ̱n. 48 Máá‑ró kákuu cha̱a kani ndaa̱ tu̱ꞌun  











yáꞌa. 49 Te vina tájí‑rí ja̱ ní keyuꞌu Táa̱‑ri ̱. Te kii sɨkɨ‑̱ ro̱ jínáꞌan‑ró. Ko kendo̱o‑ró iní ñuu̱ Jerusalén onde̱ ná kúꞌun‑ró fuerza ja̱ kíi onde̱ andɨ ́vɨ ́, áchí‑ya̱.  

Ja̱ ní ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́

50 Yúan‑na

te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de onde̱ ñuu̱ Betania. Te yúan ni ̱ kañaa‑ya̱ ndáꞌa‑yá. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá jaꞌa̱‑dé jínáꞌan‑de. 51 Te nini jikán taꞌu̱‑yá jaꞌa̱‑ dé, te ni ̱ kuxio‑ni‑ya̱ núu̱‑dé, ni ̱ ndaa‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́. 52 Te máá‑de, ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ ka̱naxíó káva‑de kánoꞌo̱n‑de ñuu̱ Jerusalén kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de. 53 Te nene̱ ni ̱ kaꞌi ̱in‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ kájika̱n taꞌu̱‑dé te kánakana jaa‑de Dios. Amén.  





EL SANTO EVANGELIO SEGUN SAN JUAN

TUꞌUN VAꞌA NI CHAA SAN JUAN Máá‑yá kúu máá Túꞌun

1

 nde̱ xnáñúú ní kuu Tu̱ꞌun. O Te Tu̱ꞌun‑ún, ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ jíín Dios. Te máá Túꞌun‑ún ni ̱ kuu Dios. 2 Máá‑yá ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ ondé xnáñúú jíín Dios. 3 Te onde̱ jíín máá‑yá ni ̱ sáꞌa Dios ta̱ká ndatíñu. Te nú tú ní sáꞌa máá‑yá, te ma̱ kúva̱ꞌa ni ɨɨn ndatíñu yáꞌa núú. 4 Te ini ̱ máá‑yá ñúꞌun vida te yu̱án kúu ɨɨn luz ja̱ stúu̱ n nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. 5 Te máá luz, xndíi ncháa̱ nuu̱ ñúñáa. Te ñu̱ ñáa‑ún, tú ní kúndéé ndáꞌva̱.  







6 Te

Juan, cha̱a skuánducha

ni ̱ tájí Dios ɨɨn cha̱a nání Juan. 7 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ kii‑de ja̱ káni ndaa̱‑de tu̱ꞌun máá luz, náva̱ꞌa kándíja ta̱ká ña̱yɨvɨ sáꞌa‑de. 8 Nasu̱ máá‑de ní kúu luz. Ko ni ̱ kii‑de náva̱ꞌa kani ndaa̱‑de tu̱ꞌun máá luz. 9 Máá‑yá kúu luz ndija ja̱ stúu̱ n nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, te onde̱ sáá ní kii‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ. 10 Te ni ̱ ncha̱a‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ, ko va̱sa jíín máá‑yá ni ̱ kuva̱ꞌa ñu̱yɨ ́vɨ, te tú ní nákuni ̱ ña̱yɨvɨ núu̱‑yá. 11 Ni ̱ kii‑ya̱ núu̱ já xíin máá‑yá, te ña̱yɨvɨ máá‑yá‑ún, tú ní kájatáꞌú‑i‑ya̱. 12 Ko sava ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱kandíja‑i‑ya̱ jíín  











sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, te ni ̱ kaja̱táꞌú‑i‑ya̱. Te nuu̱ máá‑i ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ ndúu‑i se̱ꞌe Dios. 13 Te máá‑i, tú ní kákaku‑i cuenta nɨñi ̱, te ni yikɨ kúñu, ni cha̱a, tú ní kásáꞌa, chi ̱ sua máá Dios ni ̱ sáꞌa. 14 Te máá túꞌun‑ún, ni ̱ nduu‑ya̱ ɨ ́ɨn yikɨ kúñu. Te ni ̱ ncha̱a‑ya̱ jíín‑yó. Te ñúꞌun chítú‑yá jíín túꞌun luu, jíín túꞌun ndaa̱ Dios. Te ni ̱ kajini ̱‑yo̱ já lúu ni ̱ nduñáꞌnu‑ya̱. Chi ̱ nátu̱ꞌun luu kúñáꞌnu máá túꞌún‑ni Se̱ꞌe Táa̱‑yo̱ Dios, suni súan‑ni káa máá‑yá. 15 Juan, ni ̱ jani ndaa̱‑ de tu̱ꞌun‑ya̱: Iꞌa̱ yáꞌa kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱: Iꞌa̱ ja̱ váji ichi yatá‑rí ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá rúu̱, chi ̱ onde̱ ná té kaku‑ga̱‑ri ̱, te a íó‑ya̱, áchí‑de. 16 Te ja̱ ñúꞌun chítú máá‑yá, onde̱ yúan ni ̱ kaniꞌi ̱n táká‑yo̱, chi ̱ bueno ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱. 17 Moisés, ni ̱ ja̱ꞌa‑de ley nuu̱‑yo̱. Ko Jesucristo, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun ndaa̱ nuu̱‑yo̱. 18 Tú ní jiní kutɨ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ núu̱ Dios. Ió ɨɨn máá túꞌún‑ni Se̱ꞌe‑ya̱ já kánchaa̱ jíín‑yá, te máá Séꞌe‑ya̱‑ún, ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun Dios nuu̱‑yo̱. 19 Te judío, ni ̱ ka̱tájí‑ún sutú jíín cháa levita ni ̱ kikoyo ichi ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ ka̱jika̱ tu̱ꞌún‑ún Juan: Te róó ndé cha̱a

138















139

Juan 1

kúu‑ró, áchí. Te ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ni ̱ jani ndaa̱ Juan, 20 te tú ní jasú‑de yuꞌu‑dé. Chi ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑de: Nasu̱ú Cristo kúu‑ri ̱, áchí‑de. 21 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑ún‑de: Núsáá te Elías kúu‑ró náún, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan: Nasu̱ú rúu̱ kúu, áchí‑de. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún tuku‑ún‑de: Máá cháa jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ró núsáá, áchí. Túu, áchí Juan. 22 Te ni ̱ kakaꞌa̱n tuku jíín‑de: Te ndé cha̱a kúu‑ró núsáá. Kaꞌa̱n náva̱ꞌa nakani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱ cháa ni ̱ ka̱tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Ná káꞌa̱n máá‑ró ndé cha̱a kúu‑ró víi ̱, áchí. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan: Máá‑rí kúu ɨɨn ndajáꞌa̱ kána jaa onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé: Ná sándóó‑ró íchi máá Jítoꞌo̱‑yo̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. 24 Te ja̱ ní kikoyo‑ún, fariseo ni ̱ ka̱tájí‑ún. 25 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún Juan: Te naja̱ skuánducha‑ro te nú nasu̱ Cristo ni Elías ni máá cháa jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ró núsáá, áchí. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan jíín: Ruu̱, chi ̱ jíín ndúcha skuánducha‑rí. Ko ma̱ꞌñú máá‑ró kánchaa̱ ɨɨn Iꞌa̱ ja̱ tú kájini ̱‑ro̱. 27 Iꞌa̱ yáꞌa va̱i ichi yatá‑rí. Te tú kúñáꞌnu‑ri ̱ ndájí‑rí ñii yíꞌi ndija̱n‑yá, chi ̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá rúu̱. Achí‑de. 28 Súan ni ̱ i ̱o ini ̱ ñuu̱ Betábara, onde̱ ɨnga̱ lado Jordán, nuu̱ ní skuánducha Juan. 29 Te kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún ni ̱ jini ̱ Juan nuu̱ Jesús ja̱ vái‑ya̱ núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Yúan va̱i Lélú Dios, Iꞌa̱ kuánchaa̱ kua̱chi ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. 30 Iꞌa̱ yáꞌa kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱: Ichi yatá‑rí va̱i ɨɨn Iꞌa̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu vásá rúu̱. Chi ̱ onde̱ ná té kaku‑ga̱‑ri ̱ te íó‑ya̱. 31 Te tú ní nákuni ̱‑ri ̱‑ya̱. Ko náva̱ꞌa kenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ Israel, yu̱án ní kii‑ri ̱ skuánducha‑rí jíín  























ndúcha. Achí‑de. 32 Te ni ̱ jani ndaa̱ Juan tu̱ꞌun: Ni ̱ jini ̱‑ri ̱ Espíritu ja̱ ní kuun ichi ándɨ ́vɨ ́ nátu̱ꞌun paloma. Te ni ̱ jungo̱o sɨkɨ‑̱ yá. 33 Te tú ní nákuni ̱‑ri ̱‑ya̱, ko máá Dios, Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ ja̱ skuánducha‑rí jíín ndúcha, máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑rí: Nú kuni ̱‑ro̱ já kúun Espíritu sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a te jungo̱o sɨkɨ‑̱ dé, te máá cháa‑ún kuu Iꞌa̱ skuánducha jíín Espíritu Santo, áchí Dios. 34 Te a ni ̱ jini ̱‑ri ̱‑ya̱. Te jáni ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ Iꞌa̱ yáꞌa kúu máá Séꞌe Dios, áchí‑de.  





Uu̱ cha̱a kándiki ̱n‑de Jesús

35 Te

kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún kánchaa̱ tuku Juan jíín úu̱ cha̱a skuáꞌa jíín‑de. 36 Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ Jesús ja̱ jíka kuu‑ya̱ yúan. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Yúan nde̱ꞌé‑ró máá Lélú Dios, áchí‑de. 37 Te ndendúú cha̱a skuáꞌa‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Juan. Te ni ̱ ka̱indiki ̱n‑de Jesús. 38 Te ni ̱ xíó kóto Jesús. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já káindiki ̱n‑de yata̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Na̱ún kánandúkú‑ró, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Rabí (ja̱ kuní kaꞌa̱n: Maestro), ndénu̱ ncháá‑ní, áchí‑de. 39 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ñaꞌa̱n te kuni ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ja̱koyo‑de te ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ ncháá‑ya̱. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑de jíín‑yá kɨvɨ‑̱ ún, chi ̱ a íó nátu̱ꞌun ka̱kuu̱ n áíni. 40 Te ndendúú cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Juan. Te ni ̱ ka̱indiki ̱n‑de‑ya̱. Te ɨɨn‑de kúu Andrés, ñani ̱ Simón Pedro kúu‑de. 41 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ naniꞌi ̱n‑ní‑de ñani ̱‑de Simón. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Ni ̱ ka̱ketáꞌan‑ri ̱ jíín Mesías (ja̱ kuní kaꞌa̱n: Cristo), áchí‑de. 42 Te ncháka‑de cha̱a ni ̱ chaa̱‑de jíín núu̱ Jesús. Te ni ̱ nde̱ꞌé Jesús nuu̱‑dé. Te  













Juan 1​, ​2

140

ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Máá‑ró kúu Simón, se̱ꞌe Jonás. Vina te kunání‑ró Cefas (ja̱ kuní kaꞌa̱n: ɨɨn kava). Achí‑ya̱.

43 Te

Ja̱ ní kana‑ya̱ xiní Felipe jíín Natanael

ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún kuní Jesús kiꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱ Galilea. Te ni ̱ niꞌi ̱n táꞌan‑ya̱ jíín Felipe. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱ kiꞌo̱n, áchí‑ya̱. 44 Te Felipe kúu cha̱a ñuu̱ Betsaida, ñuu̱ Andrés jíín Pedro. 45 Te ni ̱ niꞌi ̱n táꞌan Felipe jíín Natanael. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: A ni ̱ ka̱ketáꞌan‑ri ̱ jíín Jesús ñuu̱ Nazaret. Se̱ꞌe José kúu‑ya̱. Te máá‑yá kúu Iꞌa̱ yóso túꞌun‑ya̱ núu̱ tutú ley Moisés jíín núu̱ tutú ni ̱ ka̱chaa cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, áchí‑de. 46 Te ni ̱ kaꞌa̱n Natanael jíín‑de: Á íó ja̱ váꞌa onde̱ ini ̱ ñuu̱ Nazaret, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Felipe jíín‑de: Ñaꞌa̱n te kuni ̱‑ro̱, áchí‑de. 47 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ vái Natanael. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun‑de: Yáꞌa va̱i ɨɨn cha̱a Israel ndaa̱, chi ̱ tú xndáꞌú kutɨ‑dé, áchí‑ya̱. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n Natanael jíín‑yá: Ndasa jiní‑ní náá, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ni ̱ jini ̱‑ri ̱ róó onde̱ ná té kana‑ga̱ Felipe xini ̱‑ro̱, ná ni ̱ ka̱ndee‑ró chíi yunu mérkexe̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 49 Te ni ̱ kaꞌa̱n Natanael: Maestro, máá‑ní kúu Se̱ꞌe Dios, máá‑ní kúu Rey nuu̱ ñáyɨvɨ Israel, áchí‑de jíín‑yá. 50 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já ní jini ̱‑ri ̱ róó chi ̱i yunu mérkexe̱. Ja̱ yúán kándíja‑ró náún. Tiñu ñáꞌnu‑ga̱ kuni ̱‑ro̱ vásá yáꞌá, áchí‑ya̱ jíín‑de. 51 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Vina te kuni ̱‑ro̱ já núña andɨ ́vɨ ́, te ndajáꞌa̱ Dios,  















kándaa kánuu sɨkɨ ̱ máá Séꞌe cha̱a, áchí‑ya̱. Viko tándaꞌa ñúu̱ Caná

2

 e kɨvɨ ̱ uní ni ̱ kuu ɨɨn viko T tándaꞌa iní ñuu̱ Caná ndañúu̱ Galilea. Te yúan kánchaa̱ náa̱ Jesús. 2 Te suni ni ̱ ka̱kana‑i xini ̱ Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajaꞌa̱n‑ya̱ víko‑ún. 3 Te a ni ̱ ndɨꞌɨ vino. Te náa̱ Jesús ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Tú kutɨ‑gá vino káñava̱ꞌa‑i, áchí‑ña. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Nána̱, naja̱ stétuu‑ní‑ná, chi ̱ té jaa̱‑ga̱ hora‑ná, áchí‑ya̱. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n náa̱‑ya̱ jíín súchí kájatíñu‑ún: Sáꞌa ndéja̱ káꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ró. Achí‑ña. 6 Te yúan íó iñu̱ tinaja yuu̱. Te kuu kuꞌun uu̱ xí uní kɨ ̱yi ja̱ ɨ ́ɨn ɨɨn. Chi cha̱a judío, súan ndoo ini ̱‑de. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑i: Skútú‑ró tinaja yáꞌa nducha. Te ni ̱ ka̱skútú‑i onde̱ yuꞌu. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i: Vina te tava‑ro te kincha̱ka‑ró núu̱ mayordomo, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaja̱ncha̱ka‑i nuu̱‑dé. 9 Te mayordomo, ni ̱ jito nchaa̱‑ de nducha já ní nduu vino, te tú ní jiní‑de ndénu̱ ní kii. Ko mozo ni ̱ ka̱tava ndúcha‑ún a kájini ̱‑i. Yúan‑na te ni ̱ kana‑de xini ̱ máá yíi. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Ta̱ká cha̱a kája̱ꞌa‑de vino va̱ꞌa xnaꞌa̱n‑ga̱ te nú a ni ̱ ka̱jiꞌi vatu̱ máá‑i, yúan‑na te jáꞌa‑de ja̱ tú íó va̱ꞌa. Ko máá‑ró ni ̱ chiva̱ꞌa‑ró vino va̱ꞌa yáꞌa onde̱ vina. 11 Ya̱ꞌá kúu tuni ̱ xnáñúú ní sáꞌa Jesús ini ̱ ñuu̱ Caná ndañúu̱ Galilea. Te ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ lúu ñáꞌnu‑ya̱. Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱kandíja‑de‑ya̱. 12 Te ni ̱ kuu yu̱á n. Te máá‑yá jíín náa̱‑ya̱ jíín ñaní‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱nuu‑ya̱ ñúu̱  





















141

Juan 2​, ​3

Capernaum. Te ni ̱ kaxiu̱ kú‑yá yúan yaku̱‑ni kɨvɨ ̱. 13 Te

Ja̱ ní sándoo‑ya̱ véꞌe ii ̱

ni ̱ kuyani viko Pascua ña̱yɨvɨ judío. Te ni ̱ kaa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. 14 Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ káxi ̱kó xndɨkɨ ̱ jíín rɨ ́ɨ ̱ jíín paloma, jíín ñáyɨvɨ káxndáji xu̱ꞌún, káxiu̱ kú‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. 15 Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cuarta ñii. Te ni ̱ skúnu‑ya̱ táká‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ onde̱ jíín rɨ ́ɨ ̱ jíín xndɨkɨ‑̱ í. Te ni ̱ jacha̱‑ya̱ xúꞌún ñáyɨvɨ káxndáji. Te ni ̱ skuíó káni‑ya̱ táká mesa‑i. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ káxi ̱kó paloma: Chaxio kɨtɨ yáꞌa. Veꞌe Táa̱‑ri ̱, ma̱ násáꞌa‑ró núyáꞌu. Achí‑ya̱. 17 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱nuku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ná kuítú xáa̱n iní‑ri ̱ veꞌe‑ró, onde kui ̱tá‑ri ̱ jíín, áchí. 18 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Na̱ tuni ̱ stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱‑rí ja̱ ní sáꞌa‑ró súan, áchí‑de jíín‑yá. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Stúncháa̱‑ro̱ véꞌe ii ̱ yáꞌa, te nuu̱ uní‑ni kɨvɨ ̱ te ndukani‑ri ̱, áchí‑ya̱. 20 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Nuu̱ úu̱ xiko iñu̱ kuia̱ te ni ̱ ji ̱nu veꞌe ii ̱ yáꞌa. Te róó nuu̱ uní‑ni kɨvɨ ̱ te ndukani‑ró náún. Achí‑de. 21 Ko máá‑yá, chi ̱ kuní kaꞌa̱n‑ya̱ já yíkɨ kúñu‑ya̱ kúu nátu̱ꞌun veꞌe ii ̱. 22 Ja̱ yúán, nuu̱ ní nachaku̱‑ya̱ já ní jiꞌi ̱‑ya̱, te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kanu̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱kandíja‑de tutu̱ ii ̱ jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jesús. 23 Te máá kɨvɨ ́ víko Pascua kánchaa̱‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní ka̱kandíja‑i‑ya̱, chi ni ̱ kajini ̱‑i ta̱ká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 24 Ko Jesús, tú ní játúꞌún‑yá‑i, chi ̱ a jiní‑ya̱ táká‑i. 25 Te tú ní jínu ñúꞌún‑yá ja̱ káꞌa̱n ni  























ɨɨn cha̱a tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ jíín‑yá, chi ̱ a jiní‑ya̱ ndasa káa ini ̱‑i jínáꞌan‑i. Tu̱ꞌun Nicodemo

3

 e ni ̱ i ̱o ɨɨn táꞌan cha̱a T fariseo nání‑de Nicodemo. Te kúñáꞌnu‑de nuu̱ ñáyɨvɨ judío. 2 Cha̱a yáꞌa ni ̱ chaa̱‑ de nuu̱ Jesús ɨɨn akuáa. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, a kájini ̱‑ná ja̱ ɨ ́ɨn maestro kúu‑ní te va̱i‑ní onde̱ nuu̱ Dios, chi ̱ nú tú chindéé chítuu Dios ɨɨn cha̱a, te ma̱ kúu sáꞌa‑de ta̱ká tuni ̱ ja̱ sáꞌa máá‑ní núú, áchí‑de. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ nú tú nakaku jáá ɨ ́ɨn cha̱a, te ma̱ kúu kuni ̱‑de ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, áchí‑ya̱ jíín‑de. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Nicodemo jíín‑yá: Ndasa kuu nakaku ɨɨn cha̱a nú a ni ̱ yii‑de. Á kuu ndɨ ̱vɨ‑de chi ̱i náa̱‑de te nakaku tuku‑de, áchí‑de. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú tú kaku ɨɨn cha̱a jíín ndúcha jíín Espíritu, te ma̱ kúu kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 6 Ja̱ ní kaku cuenta ku̱ ñu, ku̱ ñu kúu. Te ja̱ ní kaku cuenta Espíritu, se̱ꞌe Espíritu kúu. 7 Ma̱ nánaa iní‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Jínu ñúꞌún já nákaku jáá‑ró. 8 Kée tachi ̱ ndénu̱ kuní máá, te jíni so̱ꞌo‑ró já káyu, ko tú jiní‑ro̱ ndénu̱ vái ni ndénu̱ kíꞌi ̱n. Súan kúu ta̱ká ña̱yɨvɨ já káku cuenta Espíritu, áchí‑ya̱. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n Nicodemo: Ndasa kuu yu̱án núsáá, áchí‑de jíín‑yá. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máá‑ró kúu ɨɨn maestro Israel te tú júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun yáꞌa náún. 11 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ júku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱. Te jáni ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun tiñu ni ̱ jini ̱‑ri ̱. Ko tú játúꞌún‑ró túꞌun ndaa̱ káꞌa̱n‑ri ̱. 12 A  





















Juan 3

142

ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ñu̱yɨ ́vɨ jíín‑ró te tú kándíja‑ró. Ndasa kandíja‑ró nú kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́ jíín‑ró núsáá. 13 Máá Séꞌe cha̱a kánchaa̱‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ kuun‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ ní ndaa‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́, tuká ɨnga̱ cha̱a ní sáꞌa. 14 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ jata kaa Moisés koo̱ núu̱ ñúꞌun téꞌé, jínu ñúꞌún já súni súan kuita kaa máá Séꞌe cha̱a. 15 Náva̱ꞌa ma̱ náa táká ña̱yɨvɨ kákandíja‑i‑ya̱, chi ̱ sua kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑ya̱ jíín‑de. 16 Chi ̱ Dios, xaa̱n ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. Ja̱ yúán ní tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱ ní kii‑i, va̱sa máá túꞌún‑ni‑i ni ̱ i ̱o, náva̱ꞌa ma̱ náa táká ña̱yɨvɨ kákandíja‑i‑ya̱, chi ̱ sua kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 17 Chi ̱ tú ní tájí Dios Se̱ꞌe‑ya̱ núu̱ ñúyɨ ́vɨ já táꞌnu̱ ndatu̱ ña̱yɨvɨ, chi ̱ sua ja̱ ná káku ña̱yɨvɨ sáꞌa‑ya̱. 18 Nú kandíja ɨɨn ña̱y ɨvɨ núu̱‑yá, te ma̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑i. Ko ña̱yɨvɨ tú kándíja, taꞌnu̱ ndatu̱ náꞌín‑i, kua̱chi ja̱ tú kándíja‑i nuu̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Se̱ꞌe Dios. 19 A ni ̱ chaa̱ máá luz ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ko ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱kumani ̱‑gá‑i jíín ñúñáa vásá jíín luz, chi ̱ tiñu kásáꞌa‑i kákuu tiñu ñáá. Ja̱ yúán te taꞌnu̱ ndatu̱ náꞌín‑i. 20 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ já sáꞌa tiñu ñáá, jíto uꞌu̱‑i nuu̱ íó luz. Te tú kíi‑i nuu̱ íó luz, náva̱ꞌa tú ndenda ndiji ̱n tiñu sáꞌa‑i. 21 Ko ña̱yɨvɨ já sátiñu ndaa̱, va̱i‑i nuu̱ íó luz, náva̱ꞌa kenda ndiji ̱n ja̱ jíín Dios ni ̱ sáꞌa‑i tiñu máá‑i.  

















Tu̱ꞌun ndaa̱ ni ̱ kaꞌa̱n Juan

22 Yo̱á n‑na

te Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, kájaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Judea. Te yúan ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ jíín‑de. Te ni ̱ skuánducha‑yá. 23 Te suni ni ̱ skuánducha Juan ini ̱ ñuu̱ Enón yani ñuu̱ Salim, chi ni ̱ i ̱o kuaꞌa̱ ndúcha  

yúan. Te ni ̱ kikoyo ña̱yɨvɨ núu̱‑dé, te ni ̱ skuánducha‑dé‑i. 24 Chi ̱ té kɨ ̱vɨ‑ga̱ Juan veka̱a. 25 Te cha̱a káskuáꞌa jíín Juan, ni ̱ ka̱státáꞌan‑de jíín cháa judío sɨkɨ ̱ modo ndoo ini ̱. 26 Te ni ̱ cha̱koyo‑de nuu̱ Juan. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Maestro, cha̱a ni ̱ kanchaa̱ jíín‑ní ɨnga̱ lado yu̱cha Jordán ja̱ ní kaꞌa̱n ndaa̱‑ní tu̱ꞌun‑de, vina te skuánducha máá‑de, te ndivii ñáyɨvɨ kájaꞌa̱n‑i nuu̱‑dé, áchí. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n Juan: Ni ɨɨn cha̱a ma̱ níꞌi ̱n kútɨ‑dé ni ɨɨn modo, te nú tú kii onde̱ andɨ ́vɨ ́. 28 Máá‑ró ni ̱ kajini ̱ ndaa̱‑ro̱ já ní kaꞌa̱n‑ri ̱: Nasu̱ rúu̱ kúu Cristo, chi ̱ sua ni ̱ tájí‑yá ruu̱ yóxnúú‑rí nuu̱‑yá va̱i‑ri ̱. 29 Cha̱a ncháka ñasɨ ́ꞌɨ ́ kúu yii. Te amigo yii‑ún káꞌi ̱in xiin‑dé te kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de. Te kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑i, nú a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i káꞌa̱n yii‑ún. Súan kúu ja̱ kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱ vina. 30 Jínu ñúꞌún já ndúñáꞌnu‑ga̱ máá‑yá te ndúsúchí‑ga̱ máá‑rí, áchí Juan. 31 Iꞌa̱ va̱i onde̱ nuu̱ súkún, ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá táká‑i. Te cha̱a ni ̱ kaku ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, se̱ꞌe ñu̱yɨ ́vɨ kúu‑de. Te tu̱ꞌun ñu̱yɨ ́vɨ káꞌa̱n‑de. Iꞌa̱ va̱i ichi ándɨ ́vɨ ́, ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá táká cha̱a. 32 Te jáni ndaa̱‑ya̱ túꞌun ja̱ ní jini ̱‑ya̱ jíín já ní jini so̱ꞌo‑ya̱. Ko ni ɨɨn ña̱yɨvɨ tú játáꞌú‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 33 Ko ña̱y ɨvɨ játáꞌú túꞌun ndaa̱ káꞌa̱n‑ya̱, suni máá‑i káꞌa̱n‑ndaa̱‑i ja̱ íó ndaa̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n Dios. 34 Chi ̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí Dios va̱i, tu̱ꞌun Dios káꞌa̱n‑ya̱. Chi ̱ Dios, tú kuíꞌa̱‑ni jáꞌa‑ya̱ Espíritu‑ya̱. 35 Máá Táa̱, kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ Séꞌe‑ya̱, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ táká ndatíñu ndaꞌa Séꞌe‑ya̱. 36 Ña̱yɨvɨ já kándíja nuu̱ máá Séꞌe‑ya̱, kuchaku̱‑i nɨɨ́ ́ káni. Te ña̱yɨvɨ já tú kándíja nuu̱ Séꞌe‑ya̱, ma̱ kúchaku̱‑i chi ̱ sua víꞌí‑gá kiti ̱ ini ̱ Dios nuu̱‑í.  

























143

4

Juan 4 Jesús jíín ñáꞌan ñúu̱ Samaria

 e cha̱a fariseo, ni ̱ ka̱jini T tu̱ꞌun‑de tu̱ꞌun Jesús, ja̱ íó kuaꞌa̱‑gá cha̱a káskuáꞌa jíín máá‑yá vásá jíín Juan jíín já skuánducha‑yá kuaꞌa̱‑gá ña̱yɨvɨ vásá Juan. Te ni ̱ jini ̱ Jesús tu̱ꞌun‑ún. 2 Ko tú ní skuánducha Jesús, chi ̱ sua cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, káskuánducha máá‑de. 3 Te ni ̱ kenda‑ya̱ ñúu̱ Judea. Te kuaꞌa̱n tuku‑ya̱ ñúu̱ Galilea. 4 Te jínu ñúꞌún já jáꞌa‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱ ñúu̱ Samaria. 5 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱ nání Sicar ini ̱ ñuu̱ Samaria, yani nduꞌa̱ Jacob ja̱ ní ja̱ꞌa‑de nuu̱ séꞌe‑de José. 6 Te yúan íó sókó Jacob. Te Jesús, ni ̱ jungo̱o‑ya̱ xíin sókó‑ún, chi ni ̱ kui ̱tá‑ya̱ íchi kuáꞌa̱n‑ya̱. Te nátu̱ꞌun ka̱xiuu̱ kúu. 7 Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ñaꞌan ñuu̱ Samaria, va̱i tava‑ñá nducha. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Kua̱ꞌa nducha ná kóꞌo‑ná. Achí‑ya̱. 8 Chi cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, a kájaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ kuakua̱an‑de ja̱ kée‑dé. 9 Te ñaꞌan ñúu̱ Samaria, ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Naja̱ jikán‑ní nducha núu̱‑ná koꞌo‑ní, chi cha̱a judío kúu‑ní, te ñaꞌan ñúu̱ Samaria kúu‑ná, áchí‑ña. Chi ña̱yɨvɨ judío, tú kɨ ́vɨ nduu̱‑i jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Samaria. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nú ní jiní‑ní na̱ún kúu ja̱ kuáꞌa Dios nuu̱‑ní, te jíín Iꞌa̱ ja̱ káꞌa̱n jíín‑ní: Kua̱ꞌa‑ní nducha ná kóꞌo‑ná, yúan‑na te kaka̱n‑ní nuu̱‑yá te kua̱ꞌa‑ya̱ ndúcha chakú koꞌo‑ní núú, áchí‑ya̱. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún jíín‑yá: Táta̱, xaa̱n kúnú sókó yáꞌa te tú na̱ jíín táva‑ní nducha. Núsáá te ndénu̱ níꞌi ̱n‑ní nducha chakú. 12 Chi ̱ sókó yáꞌa ni ̱ ja̱ꞌa táa̱‑yo̱ Jacob nuu̱‑yo̱. Te yáꞌa ni ̱ jiꞌi máá‑de nducha, jíín séꞌe‑de, jíín  





















kɨ ́tɨ‑dé. Te ñáꞌnu‑ga̱ máá‑ní vásá máá‑de náún. Achí‑ña. 13 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nú ndé cha̱a koꞌo nducha yáꞌa, kuchi ̱ tuku‑de. 14 Ko cha̱a koꞌo nducha já kuáꞌa‑ná nuu̱‑dé, ma̱ kuchí kutɨ‑gá‑de, chi ̱ nducha já kuáꞌa‑ná‑ún, koo ɨɨn sókó iní‑de ja̱ kána nducha kúchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa, áchí‑ya̱ jíín‑ña. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún jíín‑yá: Táta̱, kua̱ꞌa‑ní nducha‑ún koꞌo‑ná, náva̱ꞌa tuká kuchi ̱ kutɨ‑ná, ni tuká kitava‑ná‑cha̱ yáꞌa, áchí‑ña. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Kuáka̱na‑ní xini ̱ yíi‑ní te chaa̱‑ní, áchí‑ya̱. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún: Tú yii‑ná íó, áchí‑ña. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Va̱ꞌa‑ni káꞌa̱n‑ní, tú yii‑ná íó, 18 chi ni ̱ i ̱o uꞌu̱ n yii‑ní. Te cha̱a ncháka‑ní vina, nasu̱ yíi máá‑ní kúu‑de. Ya̱ꞌá kúu ja̱ ní kaꞌa̱n ndaa̱‑ní, áchí‑ya̱. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún jíín‑yá: Táta̱, ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ní jáni ini ̱‑ná. 20 Ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, yuku yáꞌa ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de Dios. Te máá‑ní kákaꞌa̱n‑ní ja̱ ñúu̱ Jerusalén kúu nuu̱ kánúú chíñúꞌún‑yó, áchí‑ña. 21 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Nána̱, ná kándíja‑ní tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná chi chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱, ja̱ ní yuku yáꞌa, ni ñuu̱ Jerusalén, tú chiñúꞌún‑ní máá Táa̱‑yo̱ Dios súan. 22 Níí, tú kájini ̱‑ní na̱ún kúu ja̱ káchiñúꞌún‑ní. Ko máá‑ná, kájini ̱‑ná Iꞌa̱ káchiñúꞌún‑ná. Chi ̱ onde̱ nuu̱ ñáyɨvɨ judío va̱i tu̱ꞌun nama yóó. 23 Te chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já ñáyɨvɨ káchiñúꞌún ndáa̱, chiñúꞌún ndíja‑i Táa̱‑yo̱ Dios jíín iní jíín añú‑i. Chi ̱ Táa̱‑yo̱, ndúkú‑yá ña̱yɨvɨ já súan chiñúꞌún‑i‑ya̱ kuní‑ya̱. Te a ni ̱ chaa̱ kɨvɨ‑̱ ún. 24 Dios kúu Espíritu. Te ña̱yɨvɨ kuní chiñúꞌún, kánúú já chíñúꞌún ndíja‑i‑ya̱ jíín  























144

Juan 4 iní jíín añú‑i, áchí‑ya̱. 25 Te ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún jíín‑yá: Jiní‑ná ja̱ kíi Mesías, ja̱ nání Cristo. Te nú ni ̱ chaa̱ máá‑yá, te stáꞌa̱n‑ya̱ táká tu̱ꞌun nuu̱‑yo̱. Achí‑ña. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Máá‑ná kúu Iꞌa̱‑ún ja̱ káꞌa̱n‑ná jíín‑ní, áchí‑ya̱. 27 Te nini sá súan káꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ cha̱koyo cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ ka̱naa iní‑de kánde̱ꞌé‑de ja̱ ndátu̱ꞌún‑yá jíín ɨ ́ɨn ñaꞌan. Ko tú ni ɨɨn‑de ní kaꞌa̱n: Na̱ún jiká tu̱ꞌún‑ní‑ña, xí: Na̱ún tu̱ꞌun ndátu̱ꞌún‑ní jíín‑ña. 28 Yúan‑na te ñaꞌan‑ún, ni ̱ skéndo̱o‑ña kɨ ́yi‑ña te kuaꞌa̱n‑ña ondé ñuu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín ñáyɨvɨ yúan: 29 Ñaꞌa̱n jínáꞌan‑ró te kuni ̱‑ro̱ ɨ ́ɨn cha̱a. Cha̱a‑ún ni ̱ kachi ̱‑de nuu̱‑rí ta̱ká na̱ún tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱. Sánaa te máá‑de kúu Cristo, áchí‑ña. 30 Yúan‑na te ni ̱ kenda koyo‑i ñuu̱‑ún. Te ni ̱ cha̱koyo‑i nuu̱‑yá. 31 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱stétuu‑de‑ya̱: Maestro, kee‑ní staa̱, áchí‑de. 32 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ió ndeyu kée‑rí ja̱ tú kájini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 33 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún táꞌan‑de: Ɨɨn cha̱a ni ̱ kinchaka ja̱ ní yee‑yá náún, áchí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ndeyu‑rí kúu ja̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu kuní Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ jíín já skíkuu‑ri ̱ tiñu‑ya̱‑ún. 35 Á tú kákaꞌa̱n‑ro̱: Ió kuu̱ n yóo̱ onde̱ kɨvɨ ̱ táꞌnu̱ trigo. Vina te káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ndukani nuu̱‑ro̱ te nde̱ꞌé‑ró nɨ ́ɨ ́ ndúꞌa̱‑ún, chi ̱ a ni ̱ kuaan já táꞌnu̱. 36 Te cha̱a jáꞌnu̱, a kíꞌin‑de ya̱ꞌu‑de te nástútú‑de nuni ̱ já kúchaku̱ nɨ ́ɨ ́ káni, náva̱ꞌa cha̱a sáka jíín cháa jáꞌnu̱, ɨɨn káꞌnu‑ni kusɨɨ ̱ iní‑de. 37 Chi ̱ súan kúu ja̱ káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun: Ɨɨn cha̱a sáka, te ɨnga̱‑de jáꞌnu̱, áchí. 38 Te a ni ̱ tájí‑rí róó ki ̱kaꞌnu̱‑ro̱ núu̱  



























tú ní kásátiñu‑ró. Sava‑ga̱ cha̱a ni ̱ ka̱sátiñu, te máá‑ró, a ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ró núu̱ tíñu‑de. Achí‑ya̱. 39 Te ña̱yɨvɨ ñúu̱ Samaria ini ̱ ñuu̱ yúan, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ñaꞌan‑ún. Te kuaꞌa̱‑í, ni ̱ ka̱kandíja‑i‑ya̱. Chi ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ña: Ni ̱ kachi ̱‑de nuu̱‑rí ta̱ká na̱ún tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, áchí‑ña. 40 Yúan‑na te ni ̱ cha̱koyo ña̱y ɨvɨ ñúu̱ Samaria nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá ja̱ ná kéndo̱o‑ya̱ yúan. Te ni ̱ kendo̱o‑ya̱ yúan uu̱ kɨvɨ ̱. 41 Te kuaꞌa̱‑gá‑i ni ̱ ka̱kandíja‑i‑ya̱ sɨkɨ ́ túꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 42 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín ñáꞌan‑ún: Tuká nɨ ́nɨ túꞌun máá‑ró te kandíja‑ri ̱‑ya̱, chi ̱ a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo máá‑rí tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. Te kájini ̱‑ri ̱ ja̱ Iꞌa̱ yáꞌa kúu ndija Iꞌa̱ nama ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ Cristo kúu‑ya̱. Achí‑i.  







Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ séꞌe mozo rey

43 Te

nuu̱ úu̱ kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kenda‑ya̱ yúan te kuaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Galilea. 44 Chi ̱ máá Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ya̱ já ɨ ́ɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, tú káꞌi ̱o ja̱ jíñúꞌún ñáyɨvɨ ñúu̱ máá‑de jíín‑de. 45 Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ ñúu̱ Galilea. Te ña̱yɨvɨ Galilea, ni ̱ ka̱jatáꞌú‑i‑ya̱, chi ni ̱ kajini ̱‑i ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ondé ñuu̱ Jerusalén kɨvɨ ̱ ní i ̱o viko yúan. Chi ̱ máá‑i, suni ni ̱ kajaꞌa̱n‑i viko‑ún. 46 Yúan‑na te ni ̱ kee tuku Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨngá jínu onde̱ ñuu̱ Caná ndañúu̱ Galilea nuu̱ ní i ̱o nducha já ní nduu vino ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ini ̱ ñuu̱ Capernaum ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a játíñu nuu̱ rey te kúꞌu̱ se̱ꞌe‑de. 47 Cha̱a yúan, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑de ja̱ ní kenda Jesús ñuu̱ Judea va̱i‑ya̱ ñúu̱ Galilea. Te ni ̱ jaꞌa̱n‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑yá ja̱ ná núu‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱ te nasáva̱ꞌa‑ya̱ séꞌe‑de, chi ̱ a yani kuu̱‑i. 48 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús  









145

Juan 4​, ​5

jíín‑de: Aa̱, te nú tú kuni ̱‑ro̱ tuní jíín tíñu ñáꞌnu, ma̱ kándíja kutɨ‑ro, áchí‑ya̱. 49 Te cha̱a játíñu nuu̱ rey, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, nuu‑ní kiꞌo̱n vína chi ̱ nú ná kúkuéé‑ní te kuu̱‑i, áchí‑de. 50 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Kuáꞌán, chi ̱ chakú se̱ꞌe‑ró, áchí‑ya̱. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kandíja‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jesús. Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. 51 Te nini núu‑de kua̱noꞌon‑dé, te ni ̱ kenda koyo mozo‑de, ni ̱ kajana̱taꞌa̱n‑de, te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún núu̱‑dé: Ni ̱ nduva̱ꞌa se̱ꞌe‑ní, áchí jíín‑de. 52 Te máá‑de ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de na̱ hora ni ̱ kejáꞌá ndúva̱ꞌa‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Iku ka̱ꞌɨɨn ni ̱ kee ki ̱ji‑i, áchí. 53 Te máá táa̱‑i, ni ̱ juku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ hora‑ún kúu hora ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Chakú se̱ꞌe‑ró. Te ni ̱ kandíja‑de jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑de. 54 Ya̱ꞌá kúu tuni ̱ uu̱ ja̱ ní sáꞌa Jesús ná ni ̱ ndii‑ya̱ ñúu̱ Judea onde̱ ñuu̱ Galilea.  











5

Ja̱ ní nasáva̱ꞌa‑ya̱ ñáyɨvɨ kúꞌu̱

 uán‑na te ni ̱ i ̱o viko ñáyɨvɨ Y judío. Te ni ̱ kaa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ Jerusalén. 2 Te ñuu̱ Jerusalén íó ɨɨn pila nducha máá yatá yúxéꞌé rɨ ́ɨ ̱. Te nuu̱ yúꞌu hebreo nání Betesda. Te sókó‑ún ñáva̱ꞌa uꞌu̱ n portal. 3 Te ini ̱ portal yúan kánda̱a kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱, ja̱ kuáá, ja̱ rengo, ja̱ tíꞌíchi. Te káinda̱tu‑i kanda̱ nducha‑ún. 4 Chi ̱ íó kɨvɨ ̱ já núu ɨɨn ndajáꞌa̱‑yá ini ̱ pila‑ún. Te skandá‑ya̱ ndúcha. Te cha̱a kɨ ̱vɨ xnáñúú iní pila, nú a ni ̱ skandá‑ya̱ ndúcha, te nduva̱ꞌa‑de na̱ni kueꞌe̱ táꞌa̱n‑de. 5 Te yúan kátúu ɨ ́ɨn cha̱a ja̱ ní kuu oko̱ xiaꞌu̱ n uni ̱ kuia̱ kúꞌu̱‑de. 6 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ kátúu cháa yáꞌa. Te ni ̱ juku̱ꞌun ini ̱‑ya̱ já ní kuu kuaꞌa̱  









kuiá kúꞌu̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuní‑ro̱ ndúva̱ꞌa‑ró náún, áchí‑ya̱. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a kúꞌu̱‑ún jíín‑yá: Táta̱, tú níꞌi ̱n‑ná ni ɨɨn cha̱a skɨ ́vɨ náá ini ̱ pila, nú a ni ̱ kanda̱ nducha. Chi ̱ nini va̱i‑ná te kɨ ́vɨ‑ni ɨnga̱‑de te vásá cháa̱‑ná. Achí‑de. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nduko̱o, te nakiꞌin‑ró jíto yuu‑ro te kiꞌi ̱n‑ro̱, áchí‑ya̱. 9 Te cha̱a‑ún ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni‑de. Te ni ̱ kiꞌin‑de ji ̱to yuu‑dé te kuaꞌa̱n‑de. Te máá kɨvɨ ́ ndéta̱tú kúu kɨvɨ‑̱ ún. 10 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío jíín cháa ni ̱ nduva̱ꞌa‑ún: Kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu. Tú íó ley ja̱ kúndiso‑ró jíto yuu‑ro, áchí. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín cháa judío: Cha̱a ni ̱ nasáva̱ꞌa ruu̱, máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑rí: Kiꞌin ji ̱to yuu‑ro, te kiꞌi ̱n‑ro̱, áchí‑de. 12 Yúan‑na te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑ún‑de: Ndé cha̱a ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑ró: Kiꞌin ji ̱to yuu‑ro te kiꞌi ̱n‑ro̱, áchí. 13 Te cha̱a ni ̱ nduva̱ꞌa‑ún, tú ní jiní‑de ndé cha̱a kúu. Chi ̱ Jesús, a ni ̱ kuxio‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in yúan. 14 Kúkuéé‑ga̱, te ni ̱ ketáꞌan Jesús jíín‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Vina te ni ̱ nduva̱ꞌa‑ró. Ma̱ sáꞌa‑ga̱‑ro̱ kuáchi. Chi ̱ nú túu, te kii ɨɨn tu̱ ndóꞌo xaa̱n‑gá sɨkɨ‑̱ ro̱. Achí‑ya̱. 15 Te máá‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑de nuu̱ táká ña̱yɨvɨ judío ja̱ Jesús kúu Iꞌa̱ ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱‑dé. 16 Te ni ̱ sáꞌa Jesús tiñu yáꞌa kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Te cha̱a judío, ja̱ yúán ní ka̱chindiki ̱n‑de‑ya̱. Te kándúkú‑de modo ndasa kaꞌni‑dé‑ya̱. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Máá Táa̱‑ri ̱ sátiñu‑ni‑ya̱ vína te suni ruu̱ sátiñu‑ri ̱, áchí‑ya̱. 18 Ja̱ yúán cháa judío, víꞌí‑gá ni ̱ ka̱ndúkú‑de modo kaꞌni‑dé‑ya̱. Chi ̱ nasu̱ máá ɨ ́ɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ní stɨ ́vɨ‑́ yá, chi ̱ suni  























146

Juan 5 ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ já Táa̱‑ya̱ kúu Dios. Te ɨɨn núú‑ni sáꞌa‑ya̱ máá‑yá jíín Dios. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró: Máá Séꞌe, ma̱ kúu sáꞌa kutɨ‑yá ja̱ máá‑yá, chi ̱ máni ja̱ ní jini ̱‑ya̱ sáꞌa Táa̱‑ya̱. Chi ta̱ká ja̱ sáꞌa máá‑yá, suni súan sáꞌa máá Séꞌe‑ya̱ ɨɨn núú‑ni jíín‑yá. 20 Chi ̱ máá Táa̱, kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ Séꞌe‑ya̱. Te stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑í ta̱ká tiñu sáꞌa‑ya̱. Te ñáꞌnu‑ga̱ tiñu stáꞌa̱n‑ya̱ vásá yáꞌá, náva̱ꞌa naa iní‑ro̱ ndéꞌé‑ró jínáꞌan‑ró. 21 Chi ̱ nátu̱ꞌun máá Táa̱, ndúkani‑ya̱ ndɨ ́yi te náschakú‑ya̱‑í, suni súan máá Séꞌe, náschakú‑ya̱ ndéja̱ kuní máá‑yá. 22 Chi ̱ máá Táa̱, tú náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ náku̱ xndíi máá Séꞌe‑ya̱ sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ. 23 Náva̱ꞌa kuandatu̱ ndivii ñáyɨvɨ núu̱ Séꞌe nátu̱ꞌun kájandatu̱‑i nuu̱ máá Táa̱. Te ja̱ tú jándatu̱ nuu̱ Séꞌe, suni tú jándatu̱ nuu̱ máá Táa̱ ja̱ ní tájí‑yá Séꞌe‑ya̱ vái. 24 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ chuꞌun ini ̱‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te kandíja‑i nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, ña̱yɨvɨ‑ún kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni, te ma̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑i ja̱ kúu̱‑i, chi ̱ sua kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 25 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Chaa̱ hora, te vina a kúu, ja̱ táká ndɨ ̱yi kuni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun kana jaa máá Séꞌe Dios. Te ja̱ kúni so̱ꞌo, nachaku̱ jínáꞌan. 26 Chi ̱ nátu̱ꞌun máá Táa̱ ñúꞌun vida ini ̱ máá‑yá, suni súan ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ Séꞌe‑ya̱ já ñúꞌun vida ini ̱ máá‑i. 27 Te suni ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun ja̱ náku̱ xndíi Se̱ꞌe sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ, chi ̱ suni Se̱ꞌe cha̱a kúu‑i.  

















28 Ma̱

Sɨkɨ ̱ já náchaku̱ ndɨ ̱yi

náa iní‑ro̱ já káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró. Chi ̱ chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já

táká ndɨ ̱yi káꞌi ̱in ini ̱ ve̱ꞌe añú, kuni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun kana jaa‑ya̱. 29 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱sáꞌa tiñu va̱ꞌa, kenda‑i te kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. Te ña̱yɨvɨ ní ka̱sáꞌa tiñu ñáá, suni nachaku̱‑i ko taꞌnu̱ ndatu̱‑i. 30 Ma̱ kúu kutɨ sáꞌa máá‑rí ja̱ máá‑rí. Nátu̱ꞌun jíni so̱ꞌo‑ri ̱, súan sándaa̱‑ri ̱. Te modo ndaa̱ sándaa̱‑ri ̱, chi ̱ tú sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kuní máá‑rí, chi ja̱ kuní máá Táa̱‑ri ̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱. 31 Te nú ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun máá‑rí, te tú íó ndaa̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. 32 Ɨnga̱ kúu ja̱ jáni ndaa̱ tu̱ꞌun‑ri ̱. Te jiní‑ri ̱ ja̱ túꞌun ndaa̱ kúu ja̱ káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun‑ri ̱.  







Ja̱ ní kaꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun Jesús

33 Máá‑ró

ni ̱ ka̱tájí‑ró cháa ni ̱ kajaꞌa̱n nuu̱ Juan. Te máá‑de ni ̱ jani ndaa̱‑de máá túꞌun ndaa̱. 34 Va̱sa tú játáꞌú‑rí tu̱ꞌun‑ri ̱ káꞌa̱n ni ɨɨn cha̱a, ko tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa ka̱ku‑ró jínáꞌan‑ró. 35 Máá‑de ni ̱ kuu lámpara ja̱ kayú te stúu̱ n. Te máá‑ró, yaku̱‑ni kɨvɨ ̱ ní ka̱jataꞌa̱n ini ̱‑ro̱ núu̱ luz máá‑de. 36 Ko ñáꞌnu‑ga̱ kúu ja̱ jáni ndaa̱ tu̱ꞌun‑ri ̱ vásá já ní kaꞌa̱n Juan. Chi ̱ Táa̱‑ri ̱, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ tíñu nuu̱‑rí ja̱ ná sáꞌa‑ri ̱. Te suu tiñu sáꞌa‑ri ̱‑ún kúu ja̱ kájani ndaa̱ tu̱ꞌun ja̱ Táa̱‑ri ̱, ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. 37 Te máá Táa̱‑ri ̱ ja̱ ní tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱, máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ya̱ túꞌun‑ri ̱. Te tú ní kájini so̱ꞌo kutɨ‑ro túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, ni tú ní kájini ̱‑ro̱ ndasa káa‑ya̱. 38 Te ni tú ncháá ni ̱ꞌin tu̱ꞌun‑ya̱ iní‑ro̱. Chi ̱ tú kákandíja‑ró Iꞌa̱ ni ̱ tájí‑yá va̱i. 39 Kánaka̱ji va̱ꞌa‑ró tutú ii ̱, chi ̱ kájani ini ̱‑ro̱ já túꞌun yóso yúan kúu ja̱ kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa, ko máá tutú‑ún kúu ja̱ káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun máá‑rí. 40 Te tú kákuni ̱‑ro̱ kíkoyo‑ró  













147

Juan 5​, ​6

núu̱ máá‑rí náva̱ꞌa kuchaku̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 41 Tú játáꞌú‑rí ja̱ sáñáꞌnu ña̱yɨvɨ rúu̱. 42 Te a jiní‑ri ̱ róó ja̱ tú kúmani ̱‑ro̱ jíín Dios onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱. 43 Ruu̱ va̱i‑ri ̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Táa̱‑ri ̱, te tú kájatáꞌú‑ró rúu̱. Te nú ɨnga̱ cha̱a chaa̱‑de jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá‑de, sa cha̱a‑ún yachi ̱ kuatáꞌú‑ró‑de. 44 Ndasa kuu kandíja‑ró, chi ̱ kásáñáꞌnu‑ró táꞌan‑ró, te tú kándúkú‑ró já ndúñáꞌnu‑ró sáꞌa Dios, ja̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ íó. 45 Ma̱ nákani ini ̱‑ro̱ já kakán‑ri ̱ kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱ núu̱ Táa̱‑ri ̱. A káñukuu ini ̱‑ro̱ núu̱ Moisés. Te máá‑de, jikán‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱ jínáꞌan‑ró. 46 Chi ̱ nú ní kákandíja‑ró núu̱ Moisés, suni ní kándíja‑ró rúu̱ núú, chi tu̱ꞌun máá‑rí ni ̱ chaa‑de. 47 Te nú tú kákandíja‑ró tutú ni ̱ chaa‑de‑ún, te ndasa kandíja‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ núsáá. Achí‑ya̱ jíín‑de.  













6

Ja̱ ní skée‑yá uꞌu̱ n mil ña̱yɨvɨ

 e ni ̱ kuu ta̱ká tiñu yáꞌa. Te T ni ̱ kee tuku Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨngá lado mar Galilea, ja̱ kúu mar Tiberias. 2 Te kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ ní kandiki ̱n‑i‑ya̱, chi ni ̱ kajini ̱‑i ta̱ká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ kákuꞌu̱. 3 Te ni ̱ kaa Jesús ɨɨn yuku. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ yúan jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 4 Te a ni ̱ kuyani viko Pascua, viko ñáyɨvɨ judío. 5 Te ni ̱ ndakoto Jesús. Te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já vái koyo kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Felipe: Ndénu̱ kuáan‑yó stáa̱ kée ñáyɨvɨ yáꞌa, áchí‑ya̱. 6 Ko súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ já jíto nchaa̱‑ya̱‑dé, chi ̱ a ni ̱ jini ̱‑ya̱ ndasa kúu ja̱ sáꞌa‑ya̱. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n Felipe jíín‑yá: Ma̱ kánda uu̱ ciento peso staa̱ náva̱ꞌa kee‑í tíꞌli ̱ tíꞌli ̱ jínáꞌan‑i, áchí‑de. 8 Te Andrés,  













ñani ̱ Simón Pedro, ɨɨn cha̱a skuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 9 Ió ɨɨn su̱chí yáꞌa te ndíso‑i uꞌu̱ n sta̱tilá cebada jíín úu̱ ti ̱yáká lúlí. Ko na̱saa‑na̱ kúu‑ún, chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, áchí‑de. 10 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Súngo̱o‑ró ñáyɨvɨ, áchí‑ya̱. Te yúan íó kuaꞌa̱ ichá. Te nátu̱ꞌun uꞌu̱ n mil cha̱a ni ̱ kaju̱ ngo̱o‑de. 11 Te ni ̱ kiꞌin Jesús sta̱tilá‑ún. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ saka‑yá nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá. Te máá‑de ni ̱ ja̱ꞌa‑de nuu̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú‑ún. Suni súan ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ti ̱yáká‑ún. Te ni ̱ ka̱yee‑í na̱saa kákuu ini ̱ máá‑i. 12 Te nuu̱ ní kandaꞌa̱ chi ̱i‑i, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa‑ún: Nastútú‑ró táká pedazo ja̱ ní ndendoso, náva̱ꞌa tú naa kútɨ, áchí‑ya̱. 13 Te ja̱ á ni ̱ ka̱yee ñáyɨvɨ‑ún, te ni ̱ ka̱nastútú‑de pedazo ja̱ ní ndendoso sɨkɨ ́ ndɨ ́ꞌúꞌu̱ n sta̱tilá cebada‑ún. Te ni ̱ kútú‑ni uxi ̱ uu̱ ji ̱ka. 14 Te ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ kajini ̱‑i tuni ̱ ni ̱ sáꞌa Jesús, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ja̱ndáa̱ ndija ja̱ cháa yáꞌa kúu Iꞌa̱ kani tu̱ꞌun Dios ja̱ kíi ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Achí‑i. 15 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ vái koyo‑i ja̱ kátɨɨn‑i‑ya̱, kuu‑ya̱ rey máá‑i. Te ni ̱ kuxio tuku máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ yúku‑ún.  













Ja̱ ní jika jáꞌá‑yá nuu̱ mar

16 Te

nuu̱ ní ini, te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱nuu‑de onde̱ mar. 17 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ɨɨn barco. Te kájaꞌa̱n‑de ɨnga̱ lado mar onde̱ ñuu̱ Capernaum. Te ni ̱ kuñaa. Te té nchaa̱‑ga̱ Jesús nuu̱‑dé. 18 Te ni ̱ kee ɨɨn tachi ̱ xáa̱n. Te ndónda nducha mar sáꞌa. 19 Te ni ̱ ka̱jika‑de jíín barco nátu̱ꞌun uꞌu̱ n xí iñú kilómetro. Te ni ̱ kajini ̱‑de Jesús ja̱ jíka‑ya̱ núu̱ mar. Te ni ̱ kuyani‑ya̱  





148

Juan 6 núu̱ barco‑ún. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de. 20 Te máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Máá‑rí kúu. Ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. 21 Te kákusɨɨ ̱ iní‑de ja̱ ná kɨ ́vɨ‑ya̱ iní barco. Yúan‑na te ni ̱ jaa̱‑ni barco nuu̱ ñúꞌun núu̱ kuángoyo‑de‑ún.  



Máá Stáa̱ chakú kúu Jesús

22 Te

kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, te káꞌi ̱in ta̱ká ña̱yɨvɨ ɨngá lado mar. Te ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ máá ɨ ́ɨn‑ni barco íó yúan. Te suni ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ tú ní kɨ ́vɨ Jesús ini ̱ barco jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, chi ̱ sua máni máá‑ni cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ kajaꞌa̱n máá‑ni‑de. 23 Ko sava‑ga̱ barco lúlí, onde̱ ñuu̱ Tiberias ni ̱ ja̱koyo yani lugar nuu̱ ní ka̱yee‑í staa̱ já ní jika̱n taꞌu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ núú. 24 Te ni ̱ kajini ̱ ña̱y ɨvɨ já Jesús jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá, tú káxiu̱ kú‑yá yúan. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo máá‑i ini ̱ barco lúlí‑ún, te kájaꞌa̱n‑i ñuu̱ Capernaum kuana̱ndúkú‑i Jesús. 25 Te ni ̱ ka̱naniꞌi ̱n‑í‑ya̱ ondé ɨnga̱ lado mar. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑yá: Maestro, na̱ hora ni ̱ chaa̱‑ní yáꞌa, áchí‑i. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ kánandúkú‑ró rúu̱, nasu̱ já ní kajini ̱‑ro̱ táká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ sua ja̱ ní ka̱yee‑ro stáa̱ te ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑ró. 27 Ma̱ sátiñu‑ró já níꞌi ̱n‑ro̱ ndéyu já náa, chi ̱ sua ja̱ ná kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa. Máá Séꞌe cha̱a kua̱ꞌa‑ya̱ ndéyu‑ún nuu̱‑ro̱, chi ni ̱ jatu̱ꞌun Táa̱‑yo̱ Dios ja̱ sáꞌa‑ya̱ súan. Achí‑ya̱ jíín‑i. 28 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑yá: Ndasa sáꞌa‑ná náva̱ꞌa sáꞌa‑ná tiñu kuní Dios, áchí‑i. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tiñu kuní Dios kúu ja̱ kándíja‑ró núu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí‑yá va̱i, áchí‑ya̱ jíín‑i. 30 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Núsáá te na̱ún tuni ̱ sáꞌa‑ní náva̱ꞌa kuni ̱‑ná te kandíja‑ná  















níí. Na̱ún tiñu sáꞌa‑ní. 31 Ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, ni ̱ ka̱yee‑dé staa̱ ándɨ ́vɨ ́ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Onde̱ andɨ ́vɨ ́ ní ja̱ꞌa‑ya̱ stáa̱ ní ka̱yee‑dé, áchí‑i jíín‑yá. 32 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nasu̱ Moisés ní jáꞌa staa̱ ondé andɨ ́vɨ ́ núu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Ko Táa̱‑ri ̱, chi ̱ onde̱ andɨ ́vɨ ́ jáꞌa ndija‑ya̱ Stáa̱ núu̱‑ro̱. 33 Chi ̱ Staa̱ Dios kúu Iꞌa̱ ni ̱ kuun ichi ándɨ ́vɨ ́. Te jáꞌa‑ya̱ já kúchaku̱ ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. Achí‑ya̱ jíín‑i. 34 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑yá: Táta̱, nene̱ kua̱ꞌa‑ní staa̱ jián kée‑ná, áchí‑i. 35 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máá‑rí kúu máá Stáa̱ já kúchaku̱‑ro̱ sáꞌa. Ndéja̱ kíi nuu̱‑rí, ma̱ kúu̱ kutɨ sóko. Te ndéja̱ kándíja ruu̱, ma̱ kuchí kutɨ ndúcha. 36 Ko a ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ tú kákandíja‑ró rúu̱, va̱sa ni ̱ kajini ̱‑ro̱ núu̱‑rí. 37 Ta̱ká ja̱ jáꞌa máá Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí, chaa̱ nuu̱‑rí. Te ndéja̱ cháa̱ nuu̱‑rí ma̱ kíñiꞌin kutɨ‑rí kiꞌi ̱n. 38 Ni ̱ kuun‑ri ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ náva̱ꞌa sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kuní Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, nasu̱ já sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kuní máá‑rí. 39 Te máá Táa̱‑ri ̱ kúu Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Te tú kuní‑ya̱ já náa ní ɨɨn ña̱yɨvɨ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑rí, chi ̱ sua ja̱ ná náschakú‑ri ̱‑i kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. 40 Te ya̱ꞌá kúu ja̱ kuní Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Ta̱ká ña̱yɨvɨ já jiní nuu̱ Séꞌe‑ya̱ te kandíja‑i nuu̱‑yá, kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. Te máá‑rí naschakú‑ri ̱‑i kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. Achí‑ya̱ jíín‑i. 41 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío sɨkɨ‑̱ yá. Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Máá‑rí kúu Staa̱ ní kuun ichi ándɨ ́vɨ ́. 42 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Á nasu̱ cháa yáꞌa kúu Jesús, se̱ꞌe José. Te a kájini ̱‑yo̱ táa̱‑de jíín náa̱‑de. Te naja̱ káꞌa̱n‑de: Ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kuun‑ri ̱, áchí‑de. 43 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ma̱ káꞌa̱n sóó‑ró jínáꞌan‑ró.  

























149

Juan 6

44 Máá

Táa̱‑ri ̱, ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. Te ma̱ kúu kii ni ɨɨn ña̱yɨvɨ núu̱‑rí nú tú kinchaka máá‑yá‑i. Yúan‑na te naschakú‑ri ̱‑i kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. 45 Yóso núu̱ tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios: Ndɨta̱ká‑de kutu̱ꞌa‑de sáꞌa Dios, áchí. Núsáá te ta̱ká ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Táa̱‑ri ̱, te tu̱ꞌa‑i jíín, ña̱yɨvɨ‑ún kíi‑i nuu̱‑rí. 46 Ni ɨɨn ña̱y ɨvɨ, tú ní jiní kutɨ núu̱ máá Táa̱‑ri ̱. Máá Iꞌa̱ va̱i onde̱ nuu̱ Dios, máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kúu ja̱ á ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱ máá Táa̱‑ya̱. 47 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró: Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ kándíja‑i ruu̱, kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 48 Máá‑rí kúu Staa̱ já kúchaku̱‑ro̱ sáꞌa. 49 Ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱, ni ̱ kayee‑dé staa̱ ándɨ ́vɨ ́ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé te a ni ̱ kajiꞌi ̱‑de. 50 Ko ya̱ꞌá kúu Staa̱ já vái ichi ándɨ ́vɨ ́ náva̱ꞌa nú ndé ña̱yɨvɨ kée, te ma̱ kúu̱‑i. 51 Máá‑rí kúu Staa̱ chakú ja̱ vái ichi ándɨ ́vɨ ́. Te nú ndé ña̱yɨvɨ kée Staa̱ yáꞌa, kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. Te Staa̱ já kuáꞌa‑ri ̱‑ún, kúu ku̱ ñu‑ri ̱. Te kua̱ꞌa‑ri ̱ ku̱ ñu‑ri ̱ náva̱ꞌa kuchaku̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Achí‑ya̱. 52 Yúan‑na te cha̱a judío, ni ̱ ka̱státáꞌan máá‑de: Cha̱a yáꞌa, ndasa kuu kua̱ꞌa‑de ku̱ ñu‑de kee‑yo, áchí‑de. 53 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú tú kee‑ro kúñu máá Séꞌe cha̱a, te nú tú koꞌo‑ró nɨñɨ‑́ yá, te ma̱ kúchaku̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 54 Chi ̱ cha̱a kee kúñu‑ri ̱ te koꞌo nɨñi ̱‑rí, kuchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni. Te máá‑rí naschakú‑ri ̱‑de kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. 55 Chi ku̱ ñu‑ri ̱ kúu ndija ndeyu. Te nɨñi ̱‑rí kúu ndija nducha. 56 Cha̱a yée kúñu‑ri ̱ te jíꞌi nɨñi ̱‑rí, nene̱ kunchaa̱‑de jíín‑rí, te ruu̱ jíín máá‑de. 57 Máá Táa̱‑ri ̱ chakú‑ya̱. Te ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. Te máá‑rí chakú‑ri ̱ sáꞌa Táa̱‑ri ̱. Suni  

























súan nú ndé cha̱a kee rúu̱, suni kuchaku̱‑de sáꞌa‑ri ̱. 58 Ya̱ꞌá kúu Staa̱ vái ichi ándɨ ́vɨ ́. Ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱ sɨ ́ɨn staa̱ ándɨ ́vɨ ́ ní ka̱yee‑dé, te a ni ̱ kajiꞌi ̱‑de. Ko nú ndé cha̱a kee Stáa̱ yáꞌa, kuchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑ya̱ jíín‑de. 59 Ta̱ká tu̱ꞌun yúan ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, nini stáꞌa̱n‑ya̱ i ̱ní ñúu̱ Capernaum. 60 Te kuaꞌa̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajini so̱ꞌo‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Xaa̱n yíí káa tu̱ꞌun yáꞌa. Ndé cha̱a kúu juku̱ꞌun ini ̱, áchí‑de. 61 Te Jesús ni ̱ jini ̱‑ni‑ya̱ já súan ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kánayu̱ꞌú‑ro̱ sáꞌa tu̱ꞌun yáꞌa náún. 62 Te ndasa sáꞌa‑ró nú kuni ̱‑ro̱ máá Séꞌe cha̱a, ndaa‑ya̱ núu̱ ní kanchaa̱ núú‑yá. 63 Jíín máá Espíritu kúu ja̱ kúchaku̱‑yo̱ sáꞌa. Te yikɨ kúñu tú kutɨ níꞌi ̱n tíñu. Tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró kákuu cuenta Espíritu jíín já kúchaku̱‑yo̱ sáꞌa. 64 Ko sava‑ró, tú kákandíja‑ró, áchí‑ya̱. Chi ̱ Jesús, onde̱ xnáñúú ní jini ̱‑ya̱ ndéja̱ kúu ja̱ tú kandíja, te ndéja̱ kúu ja̱ nástúu‑ya̱. 65 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kúu kii‑i nuu̱‑rí, nú tú ní játu̱ꞌun máá Táa̱‑ri ̱, áchí‑ya̱. 66 Yúan‑na te kuaꞌa̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱nakaka yátá‑de, te tuká‑ni ní kájika‑de jíín‑yá.  

















67 Te

Ja̱ ní kaꞌa̱n ndaa̱ Pedro

ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín máá ndɨ ́ꞌuxí uu̱ cha̱a‑ún: Te róó suni ki ̱ngoyo‑ró kákuni ̱‑ro̱ náún, áchí‑ya̱. 68 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón Pedro: Táta̱, ndé nuu̱ kíngoyo‑ná, chi ̱ máá‑ní kúu Iꞌa̱ jáni tu̱ꞌun ndasa kuchaku̱‑ná nɨ ́ɨ ́ káni. 69 Te kájini ̱‑ná te kákandíja‑ná  



150

Juan 6​, ​7 ja̱ máá‑ní kúu Cristo, Se̱ꞌe Dios, Iꞌa̱ chakú, áchí‑de. 70 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Tú ní káji‑ri ̱ ndɨ ́ꞌuxí uu̱‑ro̱ náún. Te ɨɨn‑ró kúu kuiꞌna̱. Achí‑ya̱. 71 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ sɨkɨ ́ Judas Iscariote, se̱ꞌe Simón. Chi cha̱a yáꞌa, nastúu‑de‑ya̱. Te ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑ún kúu‑de.  



7

Viko véꞌe enramada

 e ni ̱ kuu ta̱ká tiñu yáꞌa. Te T jíka kuu Jesús ñuu̱ Galilea. Te tú kuní‑ya̱ káka kuu‑ya̱ ñúu̱ Judea, chi cha̱a judío kándúkú‑de modo kaꞌni‑dé‑ya̱. 2 Te a ni ̱ kuyani viko véꞌe enramada, ja̱ kúu ɨɨn viko ñáyɨvɨ judío. 3 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ñani ̱‑ya̱ jíín‑yá: Kenda‑ró yáꞌa te kiꞌi ̱n‑ro̱ ñúu̱ Judea vaꞌa̱‑ga̱, náva̱ꞌa cha̱a káskuáꞌa jíín‑ró ná kuní‑de ná tiñu sáꞌa‑ró. 4 Nú kuní ɨɨn cha̱a ja̱ kuichá tu̱ꞌun‑de, naja̱ sáꞌa sa̱ꞌí‑de tiñu. Te nú tiñu yáꞌa sáꞌa‑ró, te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ro̱ máá‑ró núu̱ ñáyɨvɨ núsáá, áchí‑de jíín‑yá. 5 Chi ̱ ni ñani ̱‑ya̱, tú kájatúꞌún‑de‑ya̱. 6 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Té cháꞌa̱n‑ga̱ jaa̱ kɨvɨ‑̱ rí. Ko kɨvɨ ̱ máá‑ró, chi ̱ a ni ̱ chaa̱. 7 Ma̱ kúu koto uꞌu̱ ña̱yɨvɨ róó, ko jíto uꞌu̱‑i ruu̱, chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱ máá ñáyɨvɨ ja̱ máni tíñu ñáá kásáꞌa‑i. 8 Kaa máá‑ró kuángoyo‑ró víko‑ún. Máá‑rí chi ma̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱ viko‑ún vina, chi ̱ té jaa̱‑ga̱ kɨvɨ‑̱ rí. Achí‑ya̱. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa jíín‑de. Te ni ̱ kendo̱o‑ni‑ya̱ ñúu̱ Galilea. 10 Te ni ̱ kaa ñani ̱‑ya̱ kájaꞌa̱n. Yúan‑na te suni ni ̱ kaa máá‑yá kuáꞌa̱n‑ya̱ víko‑ún, ko tú ní stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá, chi ̱ sa̱ꞌí‑ni ni ̱ jaꞌa̱n‑ya̱. 11 Te cha̱a judío, kánandúkú‑de‑ya̱ víko‑ún. Te kákaꞌa̱n‑de: Ndénu̱  



















kándee cha̱a‑ún, áchí‑de. 12 Te xaa̱n ní kuvaa̱ tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ‑ún, chi ̱ sava‑i ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cha̱a va̱ꞌa kúu‑de. Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Túu, chi ̱ xndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ, áchí‑i. 13 Ko ni ɨɨn‑i tú ní kákaꞌa̱n ndiji ̱n‑i tu̱ꞌun‑ya̱, chi ̱ káyu̱ꞌú‑i cha̱a judío. 14 Te sava viko, ni ̱ kaa Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ véꞌe ii ̱, te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun. 15 Te ni ̱ ka̱naa iní cha̱a judío kánde̱ꞌé‑de: Ndasa jiní cha̱a yáꞌa letra, chi ̱ tú ní skuáꞌa‑de, áchí‑de. 16 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ri ̱ nasu̱ máá‑rí xíin, chi tu̱ꞌun Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kúu. 17 Ɨɨn cha̱a, nú kuní‑de sáꞌa‑de tiñu kuní Dios, cha̱a‑ún, juku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ri ̱, nú onde̱ nuu̱ Dios va̱i, xí já ní kiñiꞌin máá‑rí kúu, áchí‑ya̱. 18 Cha̱a káꞌa̱n tu̱ꞌun máá‑de, ndúkú‑de ja̱ ndúñáꞌnu máá‑de. Ko nú ɨɨn cha̱a ndúkú‑de ja̱ ndúñáꞌnu cha̱a ni ̱ tájí‑de va̱i‑de, cha̱a yáꞌa kúu cha̱a ndaa̱, te tú na̱ún tu̱ꞌun ñáá íó ini ̱‑de. 19 Moisés, ni ̱ ja̱ꞌa‑de ley nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró xí túu. Ko tú ni ɨɨn‑ró káskíkuu ley‑ún. Naja̱ kákuni ̱‑ro̱ káꞌni‑ro rúu̱. Achí‑ya̱ jíín‑de. 20 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún: Táꞌa̱n‑ro̱ tachí. Ndéja̱ kuní kaꞌni róó. Achí‑i. 21 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑i: Ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ ɨɨn tiñu, te ndivii‑ro ní ka̱naa iní‑ro̱ kánde̱ꞌé‑ró. 22 Ja̱ndáa̱, Moisés ni ̱ ja̱ꞌa‑de ley xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Ko nasu̱ já ní kuu ini ̱ Moisés, chi ̱ ja̱ ní kuu ini ̱ ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱ kúu. Te kɨvɨ ̱ ndéta̱tú káxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱. 23 Te nú káxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱ máá kɨvɨ ́ ndéta̱tú, náva̱ꞌa skíkuu ley Moisés, te naja̱ kákiti ̱ ini ̱‑ro̱ núu̱‑rí ja̱ ní násáva̱ꞌa ii ̱‑rí ɨɨn cha̱a kɨvɨ ̱ ndéta̱tú núsáá. 24 Ma̱ kóso nínu‑ni tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱, chi ̱ sua ná  

























151

Juan 7

nándúkú víi‑ro túꞌun ndaa̱. Achí‑ya̱ jíín‑i. 25 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n sava ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén: Nasu̱ cháa yáꞌa kúu ja̱ kánandúkú‑de kaꞌni‑dé náún. 26 Te yáꞌa nde̱ꞌé‑ró káꞌa̱n ndiji ̱n‑de. Te tú na̱ún tu̱ꞌun kákaꞌa̱n jíín‑de. Sanaa te ni ̱ kundaa̱ ini ̱ cha̱a kákuñáꞌnu ja̱ cháa yáꞌa kúu Cristo. 27 Ko cha̱a yáꞌa, a kájini ̱‑yo̱‑dé, jíín ndé ñuu̱ va̱i‑de: Ko ja̱ cháa̱ Cristo, ni ɨɨn‑yó, ma̱ kuní‑yo̱ ndéchi kíi‑ya̱. Achí‑i. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n jaa Jesús ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, hora stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun: A kájini ̱‑ro̱ rúu̱, te kájini ̱‑ro̱ ndé ñuu̱ va̱i‑ri ̱. Tú va̱i‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ máá‑rí, ko ɨɨn Iꞌa̱ ndaa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Te tú kájini ̱‑ro̱ Iꞌa̱‑ún. 29 Ko máá‑rí, chi ̱ jiní‑ri ̱‑ya̱, te onde̱ nuu̱ máá‑yá va̱i‑ri ̱, chi ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱, áchí‑ya̱. 30 Yúan‑na te ni ̱ ka̱ndúkú ndéé‑de ja̱ kátɨɨn‑de‑ya̱. Ko tú ni ɨɨn‑de ní kéndaꞌa‑dé‑ya̱, chi ̱ té jaa̱‑ga̱ hora‑ya̱. 31 Te ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Nú ná cháa̱ máá Cristo, te sáꞌa‑ga̱‑ya̱ tuní vásá já sáꞌa cha̱a yáꞌa náún, áchí‑i. 32 Te cha̱a fariseo, ni ̱ kajini so̱ꞌo‑de ja̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún súan kákaꞌa̱n‑i tu̱ꞌun‑ya̱. Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa fariseo, ni ̱ ka̱tájí‑de policía ja̱ kátɨɨn‑de‑ya̱. 33 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Yaku̱‑na̱ kɨvɨ ̱ kúnchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Te noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. 34 Te nandúkú‑ró rúu̱. Te ma̱ nániꞌi ̱n‑ro̱ rúu̱. Te ma̱ kúu jaa̱ koyo‑ró núu̱ kúnchaa̱‑ri ̱. Achí‑ya̱. 35 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Te ndénu̱ kíꞌi ̱n cha̱a yáꞌa ja̱ má nániꞌi ̱n‑yo̱‑dé. Xí kíꞌi ̱n‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑yo já ní kajicha̱ nu̱u ini ̱ ñuu̱ Grecia, te stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Grecia‑ún náún. 36 Na̱ún tu̱ꞌun kúu ja̱ ní  























kaꞌa̱n‑de yáꞌa: Nandúkú‑ró rúu̱, te ma̱ nániꞌi ̱n‑ro̱ rúu̱, te ma̱ kúu jaa̱ koyo‑ró núu̱ kúnchaa̱‑ri ̱, áchí. 37 Te kɨvɨ ̱ jínu viko‑ún, ja̱ kúu kɨvɨ ̱ kúkáꞌnu viko, te ni ̱ ndukuiñi ̱ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ jichí nducha, te ná kíi‑i nuu̱‑rí te koꞌo‑i‑cha̱. 38 Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ kándíja‑i ruu̱, yu̱cha nducha chakú kaka ini ̱‑i, nátu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱. Achí‑ya̱. 39 Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun Espíritu ja̱ níꞌi ̱n ñáyɨvɨ kákandíja‑i‑ya̱. Ko té chaa̱‑ga̱ Espíritu Santo. Chi ̱ té cháꞌa̱n‑ga̱ nduñáꞌnu luu Jesús.  





Ja̱ ní kusɨ ́ɨn‑i sɨkɨ ‑̱ yá

40 Te

sava ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ja̱ndáa̱ ja̱ máá cháa jáni tu̱ꞌun Dios kúu cha̱a yáꞌa, áchí‑i. 41 Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cha̱a yáꞌa kúu Cristo. Ko sava‑ga̱‑i ni ̱ kakaꞌa̱n‑tu‑i: Onde̱ ñuu̱ Galilea kii Cristo náún. 42 Á tú káꞌa̱n tutu̱ ii ̱, ja̱ kíi Cristo onde̱ tata̱ David onde̱ ñuu̱ Belén nuu̱ ní ncha̱a máá David, áchí‑i. 43 Yúan‑na te ni ̱ ka̱státáꞌan ña̱yɨvɨ já sɨkɨ‑́ yá. 44 Te sava‑i, katɨɨn‑i‑ya̱ kákuni ̱‑i. Ko tú ni ɨɨn‑i ní kéndaꞌa‑í‑ya̱. 45 Te policía‑ún, kánoꞌo̱n nuu̱ sutú ñáꞌnu jíín núu̱ cháa fariseo. Te máá‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n jíín policía: Naja̱ tú ní cháa̱‑de jíín‑ró, áchí. 46 Te ni ̱ kakaꞌa̱n policía‑ún: Tú kutɨ ní ɨɨn cha̱a káꞌa̱n nátu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a yúan, áchí. 47 Te ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a fariseo jíín‑de: Te suni ni ̱ xndáꞌú‑de róó jínáꞌan‑ró náún. 48 A ni ̱ kandíja ɨɨn cha̱a kuñáꞌnu xí ɨ ́ɨn cha̱a fariseo nuu̱‑dé náún. 49 Aa̱, ña̱yɨvɨ yúkú yáꞌa ja̱ ná tú kájini ̱ kutɨ‑í ley, ná tají‑i, áchí. 50 Te Nicodemo, cha̱a  



















152

Juan 7​, ​8 ni ̱ kii nuu̱‑yá akuáa‑ún, suni ɨɨn cha̱a fariseo kúu‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de. 51 Na̱ú n áchí ley. Kuu naku̱ x ndíi‑yó sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn cha̱a, te nú tú xnaꞌa̱n‑ga̱ kuni so̱ꞌo‑yó túꞌun káꞌa̱n‑de, jíín nú tú ndúkú víi‑yo na̱ún tiñu sáꞌa‑de náún. Achí‑de. 52 Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Te róó, suni onde̱ ñuu̱ Galilea va̱i‑ró náún. Nandúkú váꞌa te kuni ̱‑ro̱ já ondé ñuu̱ Galilea tú kénda kutɨ ní ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios. Achí. 53 Te kua̱noꞌon‑dé ná veꞌe ná veꞌe‑de.  





8

Ñaꞌan ní ísɨ ́kɨ ncháa̱‑ña

 e ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ T yúku Olivos. 2 Te ja̱ kuákundiji ̱n te ni ̱ chaa̱ tuku‑ya̱ véꞌe ii ̱. Te ndivii ñáyɨvɨ ní cha̱koyo‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱, te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑í jínáꞌan‑i. 3 Yúan‑na te cha̱a fariseo jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱kinchaka‑de ɨɨn ñaꞌan ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan. Te ni ̱ jani‑de‑ña máꞌñú‑i. 4 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ná ñaꞌan yáꞌa máá núu̱ tíñu ísɨ ́kɨ ncháa̱‑ña. 5 Te nuu̱ ley ni ̱ táꞌú Moisés tiñu nuu̱‑yo̱ já kuáꞌa‑yó yúu̱ xiní ñáꞌan kásáꞌa súan. Te máá‑ní, ndasa kachi ̱‑ní, áchí‑de. 6 Ko ni ̱ kakaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ kájito nchaa̱‑de‑ya̱, náva̱ꞌa kuu kaka̱n‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá. Ko Jesús, ni ̱ ja̱xin‑ya̱ máá‑yá. Te ni ̱ chaa‑ya̱ núu̱ ñúꞌun jíín xiní ndáꞌa‑yá. 7 Te kájika̱ tu̱ꞌún kájika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱. Te ni ̱ ndukani‑ya̱ máá‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Te nú ndé ɨɨn máá‑ró tú íó kua̱chi, te róó kúu ja̱ xnáꞌa̱n‑ga̱ kua̱ꞌa yuu̱ xiní‑ñá núsáá, áchí‑ya̱. 8 Te ni ̱ nakua̱xin‑ya̱ máá‑yá. Te ni ̱ chaa tuku‑ya̱ núu̱ ñúꞌun. 9 Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱.  















Te ni ̱ ka̱nakani uꞌu̱ ini ̱‑de. Te ɨɨn‑ni‑de ɨɨn‑ni‑de ni ̱ kenda koyo‑de kájaꞌa̱n‑de. Ni ̱ kejáꞌá ondé cha̱a ñáꞌnu‑ga̱ te onde̱ ni ̱ ndɨꞌɨ‑na̱. Te ni ̱ kendo̱o máá ɨ ́ɨn‑na̱ Jesús jíín ñáꞌan kándii ̱ ma̱ꞌñú‑ún. 10 Te Jesús, ni ̱ ndukani‑ya̱ máá‑yá. Te tuká ni ɨɨn‑de ní jiní‑ya̱, chi ̱ máá‑na̱ ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Súchi ̱, ndéchi kájaꞌa̱n cha̱a kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱. Tuká ni ɨɨn‑de sáni ̱ꞌin róó náún. Achí‑ya̱. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña: Ni ɨɨn‑de Táta̱, áchí‑ña. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Ni ruu̱, tú sáni ̱ꞌin‑ri ̱ kua̱chi‑ró: Kuáꞌán, te ma̱ sáꞌa‑ga̱‑ro̱ kuáchi, áchí‑ya̱.  



Jesús kúu ja̱ stúu̱ n ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ

12 Te

ɨnga̱ jínu ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús jíín ñáyɨvɨ: Máá‑rí kúu luz ja̱ stúu̱ n ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ndé ña̱yɨvɨ kúndiki ̱n ruu̱, te tú kaka‑i ñu̱ ñáa, chi ̱ sua kuñava̱ꞌa‑i luz ja̱ kúchaku̱‑i sáꞌa. 13 Yúan‑na te cha̱a fariseo ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá. Róó káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun máá‑ró. Tú íó ndaa̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱. Achí‑de. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Va̱sa káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun máá‑rí, ko íó ndaa̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ jiní‑ri ̱ ndénu̱ vái‑ri ̱, te ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱. Ko róó, ni tú kájini ̱‑ro̱ ndénu̱ vái‑ri ̱, ni ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱. 15 Máá‑ró, cuenta cha̱a jíto nchaa̱‑ro̱ ndasa íó. Ko ruu̱, tú jíto nchaa̱‑ri ̱ ndasa káa ni ɨɨn ña̱yɨvɨ. 16 Te nú ndúkú‑rí ndasa káa, te kénda ndaa̱ tu̱ꞌun sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ tú sáꞌa máá ɨ ́ɨn‑ri ̱, chi ̱ onde̱ jíín máá Táa̱‑ri ̱, Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. 17 Te yóso núu̱ tutú ley máá‑ró, ja̱ nú kaꞌa̱n uu̱ testigo, te íó ndaa̱ tu̱ꞌun‑ún. 18 Ruu̱, káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ri ̱. Te suni máá Táa̱‑ri ̱, Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, kúu ɨnga̱ testigo‑ri ̱.  











153

Juan 8

Achí‑ya̱. 19 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ndénu̱ kánchaa̱ Táa̱‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tú kájini ̱‑ro̱ rúu̱ ni Táa̱‑ri ̱. Te nú ní kájini ̱‑ro̱ rúu̱, suni kuni ̱‑ro̱ Táa̱‑ri ̱ núú, áchí‑ya̱. 20 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Jesús nuu̱ kásoko̱‑í xu̱ꞌún nini staꞌa̱n‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te tú ni ɨɨn‑i ní tɨ ́ɨn‑i‑ya̱, chi ̱ té chaꞌa̱n‑ga̱ jaa̱ hora‑ya̱. 21 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús jíín‑de: Ruu̱, chi ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱. Te nandúkú‑ró rúu̱ ko ndíso‑ró kuáchi‑ró kúu̱‑ro̱, te ma̱ kúu jaa̱ koyo‑ró núu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱, áchí‑ya̱. 22 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Naja̱ káꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu jaa̱ koyo‑ró núu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱. Á kaꞌni‑dé máá‑de ja̱ súan. Achí‑de. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Máá‑ró íchi véé vái koyo‑ró, te ruu̱ chi ̱ onde̱ nuu̱ súkún vái‑ri ̱. Máá‑ró kákuu cha̱a ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ko ruu̱ nasu̱ cháa ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa kúu‑ri ̱. 24 Ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ndíso‑ró kuáchi‑ró kúu̱‑ro̱. Chi ̱ nú tú kákandíja‑ró já máá‑rí kúu Iꞌa̱, te kundiso náꞌín‑ró kuáchi‑ró kúu̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 25 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Te róó, ndé cha̱a kúu‑ró, áchí‑de. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Máá‑rí kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ondé xnáñúú. 26 Te sɨkɨ ̱ máá‑ró íó kuaꞌa̱‑gá tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ri ̱, jíín já kána jíín‑rí nuu̱‑ro̱. Ko Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kúu Iꞌa̱ ndaa̱. Te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa kúu tu̱ꞌun ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n máá‑yá. Achí‑ya̱. 27 Ko tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun máá Táa̱‑yo̱ jíín‑de. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Onde̱ nú ni ̱ ka̱jata kaa‑ró máá Séꞌe cha̱a, yúan‑na te kuni ̱‑ro̱ já máá‑rí kúu, te tú na̱ún sáꞌa‑ri ̱ ja̱ máá‑rí, chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n máá Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí. 29 Chi ̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí. Tú  





















xndóo‑ya̱ rúu̱, chi ̱ sáꞌa náꞌín‑rí tiñu játaꞌa̱n ini ̱ máá‑yá. Achí‑ya̱. 30 Te ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa, te kuaꞌa̱ xáa̱n‑dé ni ̱ ka̱kandíja‑de‑ya̱.  

31 Te

Se̱ꞌe Dios jíín séꞌe kuiꞌna̱

ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín cháa judío ja̱ kákandíja‑ún: Te nú kendo̱o ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun‑ri ̱, te kuu‑ró cháa skuáꞌa ndija jíín‑rí. 32 Te juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun ndaa̱, te koo libre‑ro̱ sáꞌa tu̱ꞌun ndaa̱‑ún. Achí‑ya̱. 33 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Tata̱ Abraham kákuu‑ri ̱, te tú kájatíñu kutɨ‑rí nuu̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ. Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱: Koo libre‑ro̱, áchí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ táká cha̱a sáꞌa kua̱chi, máni mozo kua̱chi kúu‑de. 35 Te ɨɨn mozo, tú kéndo̱o‑de ini ̱ ve̱ꞌe nɨ ́ɨ ́ káni, ko se̱ꞌe, chi ̱ kéndo̱o‑i ini ̱ ve̱ꞌe nɨ ́ɨ ́ káni. 36 Núsáá te nú koo libre‑ro̱ sáꞌa máá Séꞌe, te a ni ̱ ka̱kuu libre ndija‑ró. 37 A jiní‑ri ̱ ja̱ ɨ ́ɨn tata̱ Abraham kákuu‑ró, ko kaꞌni‑ro rúu̱ kákuni ̱‑ro̱, chi ̱ tú káchuꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. 38 Ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ Táa̱‑ri ̱. Te suni máá‑ró kásáꞌa‑ró tíñu ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró núu̱ táa̱ máá‑ró. Achí‑ya̱. 39 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Táa̱‑ri ̱ kúu Abraham, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Te nú se̱ꞌe Abraham kákuu‑ró núú, te tiñu ni ̱ sáꞌa Abraham suni sáꞌa máá‑ró núú. 40 Ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱ nuu̱ Dios, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ún jíín‑ró. Ko máá‑ró, kákuni ̱‑ro̱ káꞌni‑ro rúu̱. Ko nasu̱ tíñu súan ní sáꞌa Abraham. 41 Máá‑ró kásáꞌa‑ró tíñu máá táa̱‑ro̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Máá‑rí, tú ní kákaku téné‑rí. Ió ɨɨn‑ni táa̱‑ri ̱. Dios kúu‑ya̱. Achí‑de. 42 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Te  





















154

Juan 8​, ​9 nú táa̱‑ro̱ kúu Dios, te kumani ̱ ndíja‑ró jíín‑rí núú. Chi ̱ onde̱ nuu̱ Dios ni ̱ kenda‑ri ̱. Na̱ tú va̱i‑ri ̱ ja̱ máá‑rí, chi ̱ máá‑yá ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. 43 Naja̱ tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ núsáá. Kua̱chi ja̱ tú kákanda‑ró kúni so̱ꞌo‑ró túꞌun‑ri ̱. 44 Máá‑ró kákuu se̱ꞌe táa̱‑ro̱ kuíꞌna̱. Te skíkuu‑ró tíñu kuní táa̱‑ro̱ kákuni ̱‑ro̱. Máá‑de, ni ̱ jaꞌni‑dé ndɨ ̱yi onde̱ xnáñúú. Te tú ní kándii ̱ ni ̱ꞌin‑de jíín túꞌun ndaa̱, chi ̱ tú kutɨ ní ɨɨn tu̱ꞌun ndaa̱ ñúꞌun ini ̱‑de. Te nú káꞌa̱n‑de tu̱ꞌun xndáꞌú, tu̱ꞌun máá‑de káꞌa̱n‑de, chi ja̱ xndáꞌú ñáá kúu‑de. Te onde̱ chi ̱i máá‑de káku ta̱ká tu̱ꞌun túꞌún. 45 Ko ruu̱, káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱. Te ja̱ yúán tú kákandíja‑ró rúu̱. 46 Ndé ɨɨn róó ndiniꞌin kua̱chi sɨkɨ‑̱ rí núsáá. Te nú káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱, naja̱ tú kákandíja‑ró rúu̱. 47 Ña̱yɨvɨ kákuu se̱ꞌe Dios, káchuꞌun ini ̱‑i tu̱ꞌun Dios. Ja̱ yúán tú káchuꞌun ini ̱ máá‑ró, chi ̱ nasu̱ séꞌe Dios kákuu‑ró, áchí‑ya̱ jíín‑de. 48 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Ndaa̱ kákaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ cháa ñuu̱ Samaria kúu‑ró, te táꞌa̱n‑ro̱ tachí, áchí‑de jíín‑yá. 49 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tú táꞌa̱n‑ri ̱ tachi ̱, chi ̱ sua jándatu̱‑ri ̱ nuu̱ Táa̱‑ri ̱. Te máá‑ró tú kákaꞌa̱n jíñúꞌún‑ró jíín‑rí. 50 Te tú ndúkú‑rí ja̱ ndúñáꞌnu‑ri ̱. Dios kúu Iꞌa̱ sáꞌa, te ndéꞌé‑yá ndasa káa. 51 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ndé ña̱yɨvɨ skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, ma̱ kúu̱ kutɨ‑í. Achí‑ya̱. 52 Te cha̱a judío, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Vina te ni ̱ kajini ̱‑ri ̱ ja̱ táꞌa̱n‑ro̱ tachí. Abraham jíín cháa kájani tu̱ꞌun Dios, ni ̱ kajiꞌi ̱‑de. Te róó áchí‑ro̱: Ja̱ skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, ma̱ kúu̱ kutɨ. 53 Ni ̱ jiꞌi ̱ táa̱‑yo̱ Abraham. Te ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ró vásá  











máá‑de náún. Te suni ni ̱ kajiꞌi ̱ cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun onde̱ sáá, te ndé cha̱a sáꞌa‑ró máá‑ró núsáá. Achí‑de jíín‑yá. 54 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Te nú ruu̱ sáñáꞌnu‑ri ̱ máá‑rí, te nduñáꞌnu sáni‑ri ̱ núú. Máá Táa̱‑ri ̱ kúu Iꞌa̱ sáñáꞌnu ruu̱. Te máá‑ró kákaꞌa̱n‑ro̱ já Iꞌa̱‑ún kúu Dios máá‑ró. 55 Te tú kájini ̱ kutɨ‑ro núu̱‑yá. Ko ruu̱, chi ̱ jiní‑ri ̱ nuu̱‑yá. Nú káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já tú jiní‑ri ̱‑ya̱, te kuu‑ri ̱ cha̱a xndáꞌú ñáá nátu̱ꞌun máá‑ró jínáꞌan‑ró núú. Ko jiní ndija‑ri ̱‑ya̱. Te skíkuu‑ri ̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ya̱. 56 Táa̱‑ro̱ Abraham, ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de kuni ̱‑de kɨvɨ ̱ cháa̱‑ri ̱. Te a ni ̱ jini ̱‑de. Te a ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de. Achí‑ya̱. 57 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío jíín‑yá: Aa̱, ni té koo‑ga̱‑ro̱ úu̱ xiko uxi ̱ kuia̱, te a ni ̱ jini ̱‑ro̱ núu̱ Abraham náún, áchí‑de. 58 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: A íó‑ri ̱ onde̱ ná té kaku‑ga̱ Abraham, áchí‑ya̱. 59 Yúan‑na te ni ̱ ka̱kiꞌin‑de yuu̱ já kuáꞌa‑de‑ya̱. Ko máá Jesús ni ̱ sa̱ꞌí‑ni‑ya̱. Te ni ̱ kenda‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ sáva ma̱ꞌñú‑de, te kuaꞌa̱n‑ni‑ya̱.  





















9

Cha̱a ni ̱ kaku kuáá

 e nini kuaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ jini ̱‑ya̱ T núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a kuáá ondé kɨvɨ ̱ ní kaku‑de. 2 Te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Maestro, naja̱ ní kaku kuáá cháa yáꞌa. Kua̱chi máá‑de xí kuáchi táa̱‑de kúu náún, áchí‑de. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nasu̱ kuáchi máá‑de, ni nasu̱ kuáchi táa̱‑de kúu. Chi ̱ sua ja̱ ná sátiñu ndiji ̱n Dios jíín‑de. 4 Kánúú sáꞌa‑ri ̱ tiñu Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, nini íó ndúú. Chi ̱ nú ná kuáa, te ma̱ kúu sátiñu‑yó. 5 Nini kándee‑ri ̱ ini ̱  







155

Juan 9

ñu̱yɨ ́vɨ, te luz ñu̱yɨ ́vɨ kúu‑ri ̱. Achí‑ya̱. 6 Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ tɨvɨ ̱ sɨ ̱ꞌvɨ‑́ yá nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ndéꞌyu̱ jíín tɨ ́sɨ ̱ꞌvɨ‑́ yá‑ún. Te ni ̱ jiꞌi‑yá ndeꞌyu̱‑ún sɨkɨ ̱ ndúchi cháa kuáá‑ún. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán, te nakɨtɨ nuu̱‑ro̱ iní pila Siloé (ja̱ kuní kaꞌa̱n, ndajáꞌa̱). Te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ nakɨtɨ nuu̱‑dé, te ni ̱ ndundiji ̱n‑ni nuu̱‑dé va̱i ndii‑de. 8 Yúan‑na te ta̱ká táꞌan‑de, jíín táká ja̱ á ni ̱ kajini ̱ ja̱ cháa kuáá kúu‑de núú, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún táꞌan: Á nasu̱ cháa yáꞌa kúu ja̱ ncháá‑ni te jikán caridad núú, áchí. 9 Te sava ni ̱ kakaꞌa̱n: Suu‑de kúu, áchí. Te sava tuku ni ̱ kakaꞌa̱n: Súan jíto‑de nátu̱ꞌun cha̱a‑ún, áchí. Ko máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Máá‑rí kúu, áchí‑de. 10 Yúan‑na te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑ún‑de: Ndasa ni ̱ nanuña nduchi‑ro núsáá, áchí. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ɨɨn cha̱a nání Jesús, ni ̱ sáꞌa‑de ndeꞌyu̱. Te ni ̱ jiꞌi‑dé nduchi‑rí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑rí: Kuáꞌán nuu̱ pila Siloé, te nakɨtɨ nuu̱‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱, te ni ̱ nakɨtɨ nuu̱‑rí, te ni ̱ ndundiji ̱n‑ni nuu̱‑rí, áchí‑de. 12 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Ndénu̱ kándee cha̱a‑ún, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Na̱ kútuní, áchí‑de. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaja̱ncha̱ka cha̱a ni ̱ ka̱kuáá‑ún nuu̱ fariseo. 14 Te kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kúu kɨvɨ ̱ ní sáꞌa Jesús ndeꞌyu̱‑ún ja̱ ní nakuña‑ya̱ ndúchi‑dé. 15 Te fariseo, suni ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún ndasa ni ̱ ndundiji ̱n nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Ni ̱ jiꞌi‑dé ndeꞌyu̱ sɨkɨ ̱ ndúchi‑rí, te ní nakɨtɨ nuu̱‑rí, te ni ̱ ndundiji ̱n‑ni nuu̱‑rí, áchí‑de. 16 Yúan‑na te sava fariseo ni ̱ kakaꞌa̱n: Cha̱a‑ún, nasu̱ ondé nuu̱ Dios va̱i‑de, chi ̱ tú chíñúꞌún‑de  





















kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, áchí. Ko ni ̱ kakaꞌa̱n sava‑ga̱: Nú ɨɨn cha̱a íó kua̱chi kúu‑de, te ndasa kuu sáꞌa‑de ta̱ká tuni ̱ yáꞌa, áchí. Te ni ̱ ka̱státáꞌan máá jínáꞌan. 17 Te ni ̱ kakaꞌa̱n tuku jíín cháa kuáá‑ún: Róó, na̱ún kachí‑ro̱ sɨkɨ ́ cháa ni ̱ nakuña nduchi‑ro núsáá, áchí. Te máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑de, áchí‑de. 18 Ko tú ní kákandíja judío ja̱ á ni ̱ ndundiji ̱n nuu̱‑dé ni ja̱ ní kuu‑de cháa kuáá núú. Te ni ̱ ka̱kana xini ̱ táa̱ náa̱ cha̱a ja̱ ní ndundiji ̱n nuu̱. 19 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑ún‑de: Ya̱ꞌá kúu se̱ꞌe‑ró, ja̱ ní kaku kuáá kákaꞌa̱n‑ro̱ náún. Núsáá te ndasa ni ̱ ndundiji ̱n nduchi‑dé vina, áchí. 20 Te ni ̱ kakaꞌa̱n táa̱‑de: Kájini ̱‑ri ̱ ja̱ cháa yáꞌa kúu se̱ꞌe‑ri ̱, ja̱ ní kaku kuáá núú. 21 Ko tú kajini ̱‑ri ̱ ndasa ni ̱ ndundiji ̱n nuu̱‑dé vina. Ni tú kájini ̱‑ri ̱ ndé cha̱a ni ̱ nakuña nduchi‑dé. Kaka̱ tu̱ꞌún máá‑ró‑de, chi cha̱a ñáꞌnu kúu‑de, te ná kástu̱ꞌún máá‑de ja̱ máá‑de. Achí‑de. 22 Súan ni ̱ kakaꞌa̱n táa̱‑de, chi ̱ káyu̱ꞌú‑de kájito‑de judío. Chi ̱ judío, a ni ̱ ka̱sándaa̱ ja̱ nú ndé ña̱yɨvɨ káꞌa̱n ndaa̱ ja̱ máá‑yá kúu Cristo, te kiñiꞌin‑i kiꞌi ̱n‑i yata̱ véꞌe sinagoga. 23 Ja̱ yúán ní kakaꞌa̱n táa̱‑de: A ñáꞌnu‑de, kaka̱ tu̱ꞌún máá‑ró‑de, áchí‑de. 24 Yúan‑na te ɨnga̱ jínu ni ̱ ka̱kana xini ̱ cháa ni ̱ ka̱kuáá‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Ná nákana jaa‑ró Dios, chi cha̱a yúan a kájini ̱‑yo̱ já cháa íó kua̱chi kúu‑de, áchí. 25 Yúan‑na te máá‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nú íó kua̱chi‑de xí na̱ún, tú jiní‑ri ̱. Ko íó ɨɨn ja̱ jiní‑ri ̱. Chi cha̱a kuáá ní kuu‑ri ̱ núú, te vina ni ̱ ndundiji ̱n nuu̱‑rí. Achí‑de. 26 Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún tuku‑de:  



















156

Juan 9​, ​10 Ndasa ni ̱ sáꞌa‑de jíín‑ró. Ndasa ni ̱ nakuña‑de nduchi‑ro núsáá vii. Achí. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: A ni ̱ kuu ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ te tú káchuꞌun ini ̱‑ro̱. Naja̱ kákuni ̱‑ro̱ kúni so̱ꞌo‑ró ɨngá jínu. Suni skuáꞌa‑ró jíín‑de kákuni ̱‑ro̱ náún. Achí‑de. 28 Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱ nuu̱‑dé. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Máá‑ró skuáꞌa‑ró jíín‑de. Ko ruu̱, chi ̱ káskuáꞌa‑rí tu̱ꞌun Moisés. 29 Kájini ̱‑ri ̱ ja̱ ní kaꞌa̱n Dios jíín Moisés. Ko cha̱a jia̱n, tú kájini ̱‑ri ̱ ndénu̱ vái‑de, áchí. 30 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá cháa‑un: Náa iní‑ri ̱ ja̱ súan kákaꞌa̱n‑ro̱, chi va̱sa ni ̱ nakuña‑de nduchi‑rí te tú kájini ̱‑ro̱ ndénu̱ vái‑de. 31 Te a kájini ̱‑ro̱ já Dios tú jíni so̱ꞌo‑ya̱ káꞌa̱n ña̱yɨvɨ íó kua̱chi. Ko nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ chíñúꞌún‑i Dios te sáꞌa‑i ja̱ kuní‑ya̱, nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún jíni so̱ꞌo‑ya̱. 32 Onde̱ nɨ ́ɨ ́ vái‑yó na̱ tú ní kájini so̱ꞌo kutɨ‑yo já ɨ ́ɨn cha̱a nakuña‑de nduchi ɨngá cha̱a ni ̱ kaku kuáá. 33 Te cha̱a yúan, nú tú va̱i‑de onde̱ nuu̱ Dios, te ma̱ kúu kutɨ sáꞌa‑de núú. Achí‑de. 34 Te ni ̱ kakaꞌa̱n judío: Róó, chi ̱ íó kua̱chi‑ró ondé kɨvɨ ̱ ní kaku‑ró, te stáꞌa̱n‑ro̱ túꞌun nuu̱ máá‑rí náún, áchí jíín‑de. Te ni ̱ ka̱keñiꞌin‑de kuaꞌa̱n‑de. 35 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun Jesús ja̱ ní ka̱keñiꞌin‑de kuaꞌa̱n‑de, te ni ̱ naniꞌi ̱n‑yá‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á kándíja‑ró Séꞌe Dios, áchí‑ya̱. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a kúu‑de náva̱ꞌa kandíja‑ná‑de vii, táta̱, áchí‑de. 37 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: A ni ̱ jini ̱‑ro̱ núu̱‑yá. Te cha̱a káꞌa̱n jíín‑ró, máá‑yá kúu, áchí‑ya̱. 38 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kándíja‑ná Táta̱, áchí‑de, te ni ̱ chiñúꞌún‑de‑ya̱. 39 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Va̱i‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa ja̱ náku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ. Náva̱ꞌa ta̱ká ja̱ kákuáá,  



te ndundiji ̱n nuu̱, te ta̱ká ja̱ ndijín nuu̱, te kukuáá. Achí‑ya̱. 40 Te káꞌi ̱in sava fariseo jíín‑yá. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑yá: Suni cha̱a kuáá kákuu‑ri ̱ náún, áchí. 41 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín: Nú cha̱a kuáá kákuu‑ró, te ma̱ kóo kua̱chi‑ró núú. Ko vina chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑ro̱, kájini ̱‑ri ̱, áchí‑ro̱, te ja̱ yúán kéndo̱o kua̱chi‑ró jíín‑ró.  

























10

Tu̱ꞌun máá‑yá jíín rɨ ́ɨ ̱

J a̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ndé cha̱a tú kɨ ́vɨ‑de ichi yújákú rɨ ́ɨ ̱, chi ̱ sasua káa‑de kɨ ̱vɨ‑de ɨnga̱ lado, cha̱a‑ún kúu nato̱ó jíín ñákui ̱ꞌná. 2 Ko cha̱a kɨ ̱vɨ ichi yúxéꞌé, cha̱a‑ún kúu cha̱a ndíto rɨɨ ̱. 3 Te cha̱a ndíto yuxéꞌé, júña‑de yuxéꞌé já kɨ ́vɨ cha̱a‑ún. Te rɨɨ‑̱ ún, kájini so̱ꞌo‑tɨ ̱ já káꞌa̱n‑de. Te kána‑de xini ̱ rɨ ́ɨ ̱ máá‑de jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ tɨ ́, te kíñiꞌin‑de‑tɨ ̱. 4 Te nú ni ̱ kiñiꞌin‑de ta̱ká rɨɨ ̱ máá‑de, te yóxnúú‑de nuu̱‑tɨ ́. Te máá rɨ ́ɨ‑̱ ún káindiki ̱n‑tɨ‑̱ dé, chi ̱ kánakuni ̱‑tɨ ̱ káꞌa̱n‑de. 5 Ko ma̱ kúndiki ̱n‑tɨ ̱ yatá ɨ ́ɨn cha̱a jíká, chi ̱ sua kunu‑tɨ ̱ kóto‑tɨ‑̱ dé, chi ̱ tú kájini ̱‑tɨ ̱ modo káꞌa̱n cha̱a jíká‑ún, áchí‑ya̱. 6 Ni ̱ kaꞌa̱n Jesús tu̱ꞌun yátá yáꞌa jíín‑de. Ko tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús jíín‑de: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró: Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun yujákú rɨ ́ɨ ̱. 8 Ta̱ká cha̱a ni ̱ kikoyo xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá ní chaa̱‑ri ̱, ñato̱ó jíín ñákui ̱ꞌná kákuu‑de, ko tú ní kájandatu̱ rɨɨ‑̱ ún modo ni ̱ kakaꞌa̱n‑de. 9 Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun máá yúxéꞌé. Nú ndé ña̱yɨvɨ kɨ ́vɨ ichi‑rí, ka̱ku‑i. Te kɨ ̱vɨ‑i te ndenda‑i, te niꞌi ̱n‑í icha̱ kee‑í. 10 Ɨɨn ñakui ̱ꞌná, máni ja̱ sákuíꞌná‑de, te  

















157

Juan 10

kaꞌni‑dé, te xnáa‑dé va̱i‑de. Ko ruu̱, chi va̱i‑ri ̱ ja̱ ná kúchaku̱‑i, te suni kuchaku̱ jíñúꞌún‑i. 11 Máá‑rí kúu Iꞌa̱ ndíto va̱ꞌa rɨɨ ̱. Nú ndé cha̱a ndíto va̱ꞌa‑de rɨɨ ̱, cha̱a‑ún koto‑de‑tɨ ̱ va̱sa kuu̱‑de jíín‑tɨ ́. 12 Ko ɨɨn cha̱a kíꞌin ya̱ꞌu, tú ndíto va̱ꞌa‑de rɨɨ ̱, chi ̱ nasu̱ rɨɨ́ ̱ máá‑de kákuu‑tɨ ̱. Te nú ni ̱ jini ̱‑de ja̱ vái yiꞌɨ ̱, te xndóo‑de rɨɨ ̱ ka̱tɨɨn‑ún‑tɨ ́, te skuní i ̱o rɨɨ ̱. 13 Te cha̱a ki ̱ꞌin ya̱ꞌu‑ún, jínu‑de, chi ̱ máni cha̱a ki ̱ꞌin ya̱ꞌu kúu‑de, te tú kúndáꞌú ini ̱‑de rɨɨ ̱. 14 Máá‑rí kúu Iꞌa̱ ndíto va̱ꞌa rɨɨ ̱. Te jiní‑ri ̱ nuu̱ táká rɨɨ‑̱ ri ̱. Te máá‑tɨ ́, kájini ̱‑tɨ ̱ rúu̱. 15 Nátu̱ꞌun máá Táa̱‑ri ̱ jiní‑ya̱ rúu̱, te máá‑rí jiní‑ri ̱ nuu̱ Táa̱‑ri ̱. Te cháa ini ̱‑ri ̱ kuu̱‑ri ̱ ja̱ rɨ ́ɨ‑̱ ri ̱. 16 Suni ñáva̱ꞌa‑ri ̱ yaku̱‑ga̱ rɨɨ ̱. Ko sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn ja̱kú káꞌi ̱in‑tɨ ̱. Te jínu ñúꞌún já kíki ̱ꞌin‑ri ̱ kɨtɨ‑ún, te kuni so̱ꞌo‑tɨ ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. Te koo ɨɨn‑ni tɨkuꞌni ̱‑tɨ ̱. Te ɨɨn‑ni ja̱ kóto‑tɨ ̱. 17 Kúndáꞌú ini ̱ Táa̱‑ri ̱ ruu̱, chi ̱ cháa ini ̱‑ri ̱ kuu̱‑ri ̱ náva̱ꞌa naschakú‑ri ̱ máá‑rí. 18 Ni ɨɨn ma̱ kúu kaꞌni rúu̱, chi ̱ máá‑rí kúu ja̱ jáꞌa tu̱ꞌun kuu̱‑ri ̱. Nú kuní‑ri ̱, te kuu kuu̱‑ri ̱, te nú kuní‑ri ̱, te kuu nachaku̱‑ri ̱, chi ̱ súan íó fuerza‑ri ̱. Tiñu yáꞌa ni ̱ táꞌú máá Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí. Achí‑ya̱. 19 Te judío ni ̱ ka̱státáꞌan tuku sɨkɨ ̱ túꞌun yáꞌa. 20 Te kuaꞌa̱, ní kakaꞌa̱n: Táꞌa̱n‑de tachi ̱ kíni, te kátachi ̱‑dé. Naja̱ kájini so̱ꞌo‑ró túꞌun káꞌa̱n‑de, áchí. 21 Te sava‑ga̱ ni ̱ kakaꞌa̱n: Nasu̱ túꞌun cha̱a kátachi ̱ káꞌa̱n‑de. Kuu nakuña ɨɨn tachi ̱ kíni nduchi cháa kuáa náún. Achí.  





















Sɨkɨ ̱ já kití ini ̱ judío nuu̱ Jesús

22 Te

ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ víko já ndúndoo ndatíñu ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te tiempo viko víjin kúu. 23 Te  

Jesús, kuaꞌa̱n‑ya̱, va̱i‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱, ini ̱ portal Salomón. 24 Te cha̱a judio, ni ̱ kandutíyúu̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Na̱saa kɨvɨ ̱ sténdatu‑ró iní‑ri ̱. Te nú máá‑ró kúu Cristo, kachi ̱ kájí núu̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱, áchí‑de. 25 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: A ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ te tú kákandíja‑ró. Ta̱ká tiñu ja̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Táa̱‑ri ̱, yu̱án kúu ja̱ kákaꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun‑ri ̱. 26 Tú kákandíja‑ró, chi ̱ nasu̱ rɨ ́ɨ ̱ máá‑rí kákuu‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 27 Rɨɨ‑̱ ri ̱, chi ̱ kájandatu̱‑tɨ ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. Te máá‑rí jiní‑ri ̱‑tɨ ̱ jínáꞌan‑tɨ ̱, te kái ̱ndiki ̱n‑tɨ ̱ rúu̱. 28 Te kuchaku̱‑tɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa‑ri ̱. Te ma̱ náa kútɨ‑tɨ ́. Te ni ɨɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kúu kuanchaa̱‑i‑tɨ ̱ ndáꞌa‑rí. 29 Máá Táa̱‑ri ̱ ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱‑tɨ ́ nuu̱‑rí. Te ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá táká ña̱yɨvɨ. Te tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ kúu kuanchaa̱‑i‑tɨ ̱ ndáꞌa Táa̱‑ri ̱. 30 Máá‑rí jíín Táa̱‑ri ̱, ɨɨn‑ni kákuu‑ri ̱, áchí‑ya̱. 31 Yúan‑na te cha̱a judío, ni ̱ kakiꞌin tuku‑de yuu̱ já kuáꞌa‑de‑ya̱. 32 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ni ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ kuaꞌa̱ tíñu va̱ꞌa nuu̱‑ro̱ cuenta Táa̱‑ri ̱. Kua̱chi ndé ɨɨn tiñu‑ún kúu ja̱ kuáꞌa‑ró yúu̱ rúu̱ núsáá. Achí‑ya̱. 33 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a judío: Nasu̱ sɨkɨ ́ tíñu va̱ꞌa kúu ja̱ kuáꞌa‑yó yúu̱ róó, chi kua̱chi ja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ró. Chi ̱ róó, cha̱a kúu‑ró. Te sáꞌa‑ró já Dios kúu‑ró. Achí‑de jíín‑yá. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Á nasu̱ yóso túꞌun núu̱ ley máá‑ró: Ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ súni Dios kákuu‑ró, áchí. 35 Chi ni ̱ tájí Dios tu̱ꞌun‑ya̱ kuáꞌa̱n nuu̱ sáva cha̱a. Te ni ̱ skúnání‑yá‑de Dios. Te ma̱ kúu skéꞌichi ̱‑yo̱ tutú ii ̱. 36 Núsáá te naja̱ kákaꞌa̱n máá‑ró já túꞌun ndɨva̱ꞌa kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ Séꞌe Dios kúu‑ri ̱. Chi ̱ máá Táa̱‑ri ̱ ni ̱  

























Juan 10​, ​11

158

tetaꞌa̱n ndoo‑ya̱ rúu̱, te ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱. 37 Te nú tú sáꞌa‑ri ̱ tiñu Táa̱‑ri ̱, ma̱ kándíja‑ró rúu̱. 38 Ko nú sáꞌa‑ri ̱, va̱sa tú kándíja‑ró rúu̱, ko ná kándíja‑ró tíñu‑ún náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ te kandíja‑ró já máá Táa̱‑ri ̱ kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí, te máá‑rí jíín máá Táa̱‑ri ̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 39 Yúan‑na te ɨnga̱ jínu kándúkú ndéé‑de katɨɨn‑de‑ya̱. Ko ni ̱ kuxio‑ya̱ núu̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱. 40 Te ni ̱ naxíó káva Jesús kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨngá lado yu̱cha Jordán, nuu̱ ní skuánducha núú Juan. Te ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ yúan. 41 Te ni ̱ kikoyo kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ núu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Juan, ja̱ndáa̱ tú ní sáꞌa‑de ni ɨɨn tuni ̱. Ko íó ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de cuenta cha̱a yáꞌa. Achí‑i. 42 Te kuaꞌa̱ xáa̱n‑í ni ̱ ka̱kandíja‑i‑ya̱ yúan.  











11

 e kúꞌu̱ ɨɨn cha̱a nání Lázaro T ñuu̱ Betania, nuu̱ kúu ñuu̱ María jíín kúꞌu̱‑ña Marta. 2 Te María‑ún kúu ja̱ ní chiꞌi aceite máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te ni ̱ nasiꞌichí‑ña jáꞌa̱‑yá jíín íxi xiní‑ñá. Te cha̱a kúꞌu̱‑ún kúu kua̱ꞌa‑ña Lázaro. 3 Te kua̱ꞌa‑de‑ún, ni ̱ ka̱tájí‑ña túꞌun kuaꞌa̱n nuu̱‑yá: Táta̱, kuni so̱ꞌo‑ní, cha̱a ja̱ maní‑ní jíín, kúꞌu̱‑de, áchí‑ña. 4 Te ni ̱ jini so̱ꞌo Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kueꞌe̱ yáꞌa, nasu̱ kuéꞌe̱ kuu̱‑de kúu. Chi ̱ sua sáꞌa ja̱ ná nákana jaa‑i Dios, náva̱ꞌa nduñáꞌnu Se̱ꞌe Dios sáꞌa máá kuéꞌe̱‑ún. Achí‑ya̱. 5 Te kúmani ̱ Jesús jíín Marta jíín kúꞌu̱‑ña jíín Lázaro. 6 Te nuu̱ ní jini tu̱ꞌun‑ya̱ já kúꞌu̱‑de, te ni ̱ kendo̱o‑ya̱ yúan uu̱ kɨvɨ ̱ núu̱ kánchaa̱‑ya̱‑un. 7 Yu̱á n‑na, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá: Ná kíꞌo̱n ñúu̱ Judea ɨnga̱ jínu, áchí‑ya̱. 8 Te cha̱a  

























Ja̱ ní nachaku̱ Lázaro



káskuáꞌa‑ún ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Maestro, vina a kándúkú ndéé cháa judío kua̱ꞌa‑de yuu̱ níí. Te ɨnga̱ jínu kiꞌi ̱n‑ní yúan náún. Achí‑de. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Á tú íó uxi ̱ uu̱ hora ɨɨn ncháka. Cha̱a ja̱ jíka ndúú, tú skáchiꞌi‑de jaꞌa̱‑dé, chi ̱ kúndiji ̱n nuu̱‑dé ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 10 Ko cha̱a jíka akuáa, skáchiꞌi‑de jaꞌa̱‑dé, chi ̱ tú kúndiji ̱n nuu̱‑dé, áchí‑ya̱. 11 Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te vásá ní kaꞌa̱n tuku‑ya̱ jíín‑de: Amigo‑yo̱ Lázaro kixí‑de. Kiꞌi ̱n‑ri ̱ ja̱ xndúko̱o‑ri ̱‑de nuu̱ kixí‑de. Achí‑ya̱. 12 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá: Táta̱, nú kixí‑de te nduva̱ꞌa‑de, áchí‑de. 13 Ko súan ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te máá‑de ni ̱ ka̱jani ini ̱‑de ja̱ kixí ndija‑de. 14 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n kájí Jesús jíín‑de: A ni ̱ jiꞌi ̱ Lázaro, áchí‑ya̱. 15 Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ róó jínáꞌan‑ró, ja̱ tú ní kánchaa̱‑ri ̱ yúan, náva̱ꞌa kandíja‑ró. Ko vina ná kíꞌo̱n núu̱‑dé. Achí‑ya̱. 16 Yúan‑na te Tomás, cha̱a nání Dídimo, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín táꞌan‑de, cha̱a káskuáꞌa: Suni ná kíꞌi ̱n‑yo̱ náva̱ꞌa ná kúu̱ taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑de, áchí‑de. 17 Te ni ̱ chaa̱ Jesús, te ni ̱ jini ̱‑ya̱ já ní kuu kuu̱ n kɨvɨ ́ já á ni ̱ yu̱ji Lázaro. 18 Te ñuu̱ Betania kánchaa̱ yani jíín ñúu̱ Jerusalén, nátu̱ꞌun uni ̱ kilómetro suu súan‑ni kúu. 19 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío, ni ̱ kikoyo‑i nuu̱ Marta jíín núu̱ María, ja̱ kákaꞌa̱n‑i tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑ña já kuáꞌa‑ña. 20 Yúan‑na te ni ̱ jini tu̱ꞌun Marta ja̱ vái Jesús. Te ni ̱ kenda‑ña kuátaꞌa̱n‑ña‑yá. Ko María, ni ̱ kendo̱o‑ña iní ve̱ꞌe. 21 Te ni ̱ kaꞌa̱n Marta jíín Jesús: Táta̱, nú ní kánchaa̱‑ní yáꞌa te ma̱ kúu̱ kua̱ꞌa‑ná núú. 22 Te suni vina jiní‑ná ja̱ táká ja̱ jikán‑ní nuu̱ Dios, te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ní,  













159

Juan 11

áchí‑ña. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Nachaku̱ kua̱ꞌa‑ró, áchí‑ya̱. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n Marta jíín‑yá: A jiní‑ná ja̱ náchaku̱‑de kɨvɨ ̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi onde̱ ná jínu ñu̱yɨ ́vɨ, áchí‑ña. 25 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máá‑rí kúu Iꞌa̱ sáꞌa ja̱ náchaku̱ jíín já kúchaku̱ nɨɨ́ ́ káni. Ja̱ kándíja ruu̱, va̱sa a ni ̱ jiꞌi ̱, ko nachaku̱. 26 Te nú ndé ña̱yɨvɨ chakú‑i te kándíja‑i ruu̱, ma̱ kúu̱ kutɨ‑í. Á kándíja‑ró túꞌun yáꞌa xí túu. Achí‑ya̱ jíín‑ña. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Jaa̱n Táta̱. A ni ̱ kandíja‑ná ja̱ máá‑ní kúu Cristo, Se̱ꞌe Dios, ja̱ kíi ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, áchí‑ña. 28 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ña. Te ni ̱ kee‑ña kuáꞌa̱n‑ña. Te ni ̱ kana sa̱ꞌí‑ña xiní kúꞌu̱‑ña María: Máá Maestro, a ni ̱ chaa̱‑ya̱, te kána‑ya̱ xiní‑ro̱, áchí‑ña. 29 Te María, ja̱ ní jini so̱ꞌo‑ña, ni ̱ ndukuiñi ̱ yachi ̱‑ña, te kuaꞌa̱n‑ña núu̱‑yá. 30 Ko Jesús, té jaa̱‑ga̱‑ya̱ ondé ñuu̱, chi ni ̱ ndo̱o‑ni‑ya̱ kánchaa̱‑ya̱ núu̱ ní jataꞌa̱n Marta‑ún‑ya̱. 31 Te káxiu̱ kú ñáyɨvɨ judío ini ̱ ve̱ꞌe jíín María, kákaꞌa̱n‑i tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑ña. Te ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ ní ndukuiñi ̱ yachi ̱‑ña kuáꞌa̱n‑ña. Te ni ̱ ka̱indiki ̱n‑i‑ña, chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Onde̱ yuvéꞌe añú kuándeꞌe̱‑ña yúan. 32 Ko ni ̱ jaa̱ María nuu̱ kánchaa̱ Jesús. Te ni ̱ jini ̱‑ña núu̱‑yá. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ ña núu̱ jáꞌa̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Táta̱, nú ní kánchaa̱‑ní yáꞌa, te ma̱ kúu̱ kua̱ꞌa‑ná núú, áchí‑ña. 33 Yúan‑na te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ ndéꞌe̱‑ña jíín já kándeꞌe̱ ña̱yɨvɨ judío va̱i koyo jíín‑ña. Te ni ̱ jaka̱ nu̱u ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ndénu̱ ní chindee‑ró‑de, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Ñaꞌa̱n‑ní te kuni ̱‑ní, áchí‑ña. 35 Te ni ̱ ndeꞌe̱ Jesús. 36 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n ña̱y ɨvɨ judío: Nde̱ꞌé ná xáa̱n ní kundáꞌú ini ̱‑de  



























cha̱a‑ún, áchí‑i. 37 Ko ni ̱ kakaꞌa̱n sava‑i: Bueno ni ̱ nakuña cha̱a yáꞌa nduchi chaa kuáa. Á tú ní kuu sáꞌa‑de ja̱ má kúu̱ Lázaro núú, áchí‑i. 38 Te ni ̱ ndukuíꞌa̱ tuku ini ̱ Jesús. Te ni ̱ chaa̱‑ya̱ yúvéꞌe añú‑ún. Te ɨɨn yau̱ kava kúu. Te jika̱ yúꞌu yaú‑ún ndasú ɨɨn yuu̱. 39 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Chaxio yuu̱ jián jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. Te Marta, kua̱ꞌa cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Táta̱, a jáꞌa̱n xi ̱ko‑de, chi ̱ a ni ̱ kuu kuu̱ n kɨvɨ ́ yíndu̱ji‑de, áchí‑ña. 40 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Nasu̱ ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ nú kándíja‑ró te kuni ̱‑ro̱ já ndúñáꞌnu Dios náún, áchí‑ya̱. 41 Yúan‑na te ni ̱ ka̱chaxio‑i yuu̱ núu̱ kándee ndɨ ̱yi‑ún. Te Jesús, ni ̱ ndakoto‑ni‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Táta̱, ná kútaꞌu̱‑ná nuu̱‑ní ja̱ jíni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná. 42 Te jiní‑ná ja̱ jíni so̱ꞌo náꞌín‑ní tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná, ko káꞌi ̱in kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ yáꞌa. Ja̱ yúán súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ná náva̱ꞌa ná kándíja‑i ja̱ máá‑ní ni ̱ tájí‑ní náá va̱i‑ná, Achí‑ya̱. 43 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Lázaro, ñaꞌa̱n tíkenda, áchí‑ya̱. 44 Te cha̱a ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱, ni ̱ kenda‑de, te yísúkun ndáꞌa‑dé sɨ ̱ꞌɨn‑de jíín sáꞌma cinta. Te nuu̱‑dé yísúkun ɨɨ́ n saꞌma. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑i: Ndájí‑de, te sía̱‑ro̱‑dé ná kíꞌi ̱n‑de, áchí‑ya̱. 45 Yúan‑na te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío ja̱ ní kikoyo nuu̱ María‑ún, ni ̱ ka̱kandíja‑i‑ya̱. Chi ni ̱ kajini ̱‑i tiñu ni ̱ sáꞌa Jesús. 46 Ko sava‑i ni ̱ kajaꞌa̱n‑i nuu̱ cháa fariseo. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑i ndasa ni ̱ sáꞌa Jesús.  



















Ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan sɨkɨ ̱ Jesús 47 Yúan‑na

te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa fariseo, ni ̱ ka̱kutútú‑de. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de: Ndasa sáꞌa‑yó,

160

Juan 11​, ​12 chi cha̱a yáꞌa xaa̱n sáꞌa‑de tuni ̱. sía̱‑yo̱‑dé, te ndivii ñáyɨvɨ kándíja‑i. Te cha̱koyo cha̱a ñuu̱ Roma, te xnáa‑dé ñuu̱‑yo̱ ondé jíín ñáyɨvɨ‑yo, áchí‑de. 49 Te ɨɨn táꞌan‑de nání‑de Caifás, cha̱a‑ún kúu‑de máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ kuia̱‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Róó tú kájini ̱ kutɨ‑ro. 50 Ni tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já kánúú kúu̱ ɨɨn cha̱a ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ, nasu̱ já náa ndívii ñáyɨvɨ jínáꞌan‑i, áchí‑de. 51 Ko tu̱ꞌun yáꞌa, na̱ tú ní kaꞌa̱n‑de ja̱ máá‑de. Chi ja̱ kúu‑de máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ kuia̱‑ún, te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun ja̱ kúu̱ Jesús ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ. 52 Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ ñáyɨvɨ yúan, chi ̱ suni ja̱ nástútú‑yá se̱ꞌe Dios ja̱ ní kajicha̱ nu̱u‑i jínáꞌan‑i. 53 Yúan‑na te onde̱ kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de ja̱ káꞌni‑dé‑ya̱. 54 Yúan‑na te tuká ní jíka ndiji ̱n Jesús nuu̱ cháa judío, chi ni ̱ kenda‑ya̱ yúan kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱ nání Efraín nuu̱ íó yani ñuꞌun téꞌé. Te ni ̱ kendo̱o‑ya̱ yúan jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 55 Te a ni ̱ kuyani viko Pascua ña̱yɨvɨ judío. Te kuaꞌa̱‑í ni ̱ ka̱kaa‑i kuaꞌa̱n‑i ñuu̱ Jerusalén, náva̱ꞌa sándoo‑i máá‑i xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá kéjáꞌá víko Pascua. 56 Te kánandúkú‑i Jesús. Te kájika̱ tu̱ꞌún táꞌan‑i ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱: Ndasa jáni ini ̱‑ro̱. Chaa̱‑de viko yáꞌa xí túu. Achí‑i. 57 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa fariseo, ni ̱ ka̱táꞌú‑de tiñu ja̱ nú ndé ɨɨn‑i jiní‑i ndénu̱ kándee‑ya̱, ná kástu̱ꞌún‑i náva̱ꞌa tɨɨn‑de‑ya̱. 48 Chi ̱ nú



















Ja̱ ní jiꞌi María jaꞌa̱ Jesús jíín perfume

12

 e iñu̱ kɨvɨ ̱ já té kejáꞌá‑ga̱ T viko Pascua, te ni ̱ chaa̱ Jesús ñuu̱ Betania nuu̱ kánchaa̱ Lázaro cha̱a ni ̱ jiꞌi ̱ te ni ̱ nachaku̱‑de

ja̱ ní kuu‑de ndɨ ̱yi núú. 2 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ndeyu ní kuxíni‑ya̱ yúan. Te Marta ni ̱ jani‑ña kóꞌo̱. Te Lázaro kúu ɨɨn cha̱a yée stáa̱ jíín‑yá. 3 Yúan‑na te ni ̱ kiꞌin María ɨɨn libra perfume ita̱ nardo ja̱ ncháá yaꞌu. Te ni ̱ jiꞌi‑ñá jaꞌa̱ Jesús, te ni ̱ nasiꞌichí‑ña jáꞌa̱‑yá jíín íxi‑ñá. Te nɨ ́ɨ ́ iní ve̱ꞌe‑ún, ni ̱ jicha̱ xiko̱ perfume. 4 Te ɨɨn cha̱a skuáꞌa jíín‑yá, nání‑de Judas Iscariote, se̱ꞌe Simón, te kuu‑de cha̱a nastúu‑de‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 5 Naja̱ tú ní kúya̱ꞌu perfume yáꞌa ja̱ uní ciento peso, te kua̱ꞌa‑yó núu̱ ñáyɨvɨ ndáꞌú núú. Achí‑de. 6 Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑de, nasu̱ já kúndáꞌú ini ̱‑de ña̱yɨvɨ ndáꞌú, chi ̱ sua cha̱a kuíꞌná ní kuu‑de. Te ni ̱ kuu‑de tesorero, te jánchaa̱‑de ja̱ kájaki ̱n‑i‑ún. 7 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Sía̱‑ña, chi ̱ sɨkɨ ̱ kɨvɨ ́ yúji‑ri ̱ kúu ja̱ chíva̱ꞌa‑ña yáꞌá. 8 Chi ̱ nene̱ káxiu̱ kú ñáyɨvɨ ndáꞌú jíín‑ró, ko ruu̱, na̱ tú nene̱ kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. Achí‑ya̱. 9 Yúan‑na te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío, ni ̱ kajini tu̱ꞌun‑i ja̱ kánchaa̱‑ya̱ yúan. Te ni ̱ cha̱koyo‑i. Ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn Jesús va̱i nde̱ꞌé‑i, chi ̱ suni nde̱ꞌé‑i nuu̱ Lázaro kákuni ̱‑i. Chi ̱ a ni ̱ jiꞌi ̱‑de te ni ̱ nachaku̱‑de. 10 Ko sutu̱ ñáꞌnu, ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de ja̱ súni kaꞌni‑dé Lázaro. 11 Chi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío, ni ̱ kenda‑i kájaꞌa̱n‑i, te kákandíja‑i nuu̱ Jesús ja̱ sɨkɨ ́ Lázaro.  



















Ja̱ ní kɨ ́vɨ Jesús ñuu̱ Jerusalén

12 Te

ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n, ni ̱ cha̱koyo kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ víko‑ún. Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑i ja̱ vái Jesús ñuu̱ Jerusalén. 13 Te ni ̱ ka̱kiꞌin‑i numa yukú ñuu̱. Te ni ̱ kenda koyo‑i kua̱taꞌa̱n‑i‑ya̱. Te ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ya̱. Ná nákana jaa‑yó‑yá chi ̱ ndíso‑ya̱  

161

Juan 12

tíñu máá Tatá Dios. Máá Rey ña̱yɨvɨ Israel kúu‑ya̱. Achí‑i. 14 Te ni ̱ niꞌi ̱n Jesús ɨɨn burro jáá. Te ni ̱ jungo̱o‑ya̱ sɨkɨ‑́ tɨ ́ nátu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱: 15 Se̱sɨ ́ꞌɨ ́ ñuu̱ Sion, ma̱ yúꞌú‑ro̱. Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró vái Rey máá‑ró, yóso‑yá ɨɨn burro jáá, áchí. 16 Onde̱ xnáñúú te tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá jíín tíñu yáꞌa. Ko onde̱ ná ni ̱ nduñáꞌnu Jesús, yúan‑na te vásá ní kanu̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yóso sɨkɨ ́ máá‑yá, jíín já ní kásáꞌa‑de tiñu yáꞌa jíín‑yá. 17 Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in jíín‑yá, ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱‑i ndasa ni ̱ kana‑ya̱ xiní Lázaro yuvéꞌe añú, te ndasa ni ̱ nachaku̱‑de ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑de. 18 Ja̱ yúán ní kenda koyo kuaꞌa̱‑gá‑i, ni ̱ ka̱jataꞌa̱n‑ya̱. Chi ̱ ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑i ja̱ ní sáꞌa‑ya̱ tuní yáꞌa. 19 Ko cha̱a fariseo ni ̱ kakaꞌa̱n máá‑de: Vina te a kájini ̱‑yo̱ já má kúu kasu̱ kutɨ‑ro. Yúan nde̱ꞌé‑ró, ja̱ ndívii ñáyɨvɨ kájaꞌa̱n‑i yata̱‑dé.  











Ña̱yɨvɨ ñúu̱ Grecia ndúkú‑i Jesús

20 Te

suni yaku̱ ña̱yɨvɨ ñúu̱ Grecia ni ̱ ka̱kaa‑i kua̱chiñúꞌún‑i kɨvɨ ̱ víko‑ún. 21 Ña̱y ɨvɨ‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱ Felipe cha̱a ñuu̱ Betsaida ndañúu̱ Galilea. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑de: Táta̱, nde̱ꞌé‑ná nuu̱ Jesús kákuni ̱‑ná, áchí‑i. 22 Te ni ̱ jaꞌa̱n Felipe, ni ̱ kastu̱ꞌún‑de nuu̱ Andrés. Yúan‑na te Andrés jíín Felipe ndendúú ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de nuu̱ Jesús. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: A ni ̱ jaa̱ hora ja̱ ndúñáꞌnu máá Séꞌe cha̱a. 24 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ɨɨ́ n nuni ̱ trigo nú tú jungava nuu̱ ñúꞌun te kuu̱, te máá ɨɨ́ n‑ni kendo̱o. Ko nú kuu̱, te kuaꞌa̱ xáa̱n nuní nándea̱. 25 Nú ndé cha̱a kúndáꞌú ini ̱‑de máá‑de, te naa‑dé. Ko nú ndé cha̱a tú chíñúꞌún‑de máá‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ  









yáꞌa, te kuchaku̱‑de nɨɨ́ ́ káni. 26 Nú ndé ɨɨn cha̱a kuní kuatíñu nuu̱‑rí, ná kúndiki ̱n‑de ruu̱. Te nuu̱ kúnchaa̱‑ri ̱ yúan kunchaa̱ cha̱a játíñu nuu̱‑rí‑ún. Te nú ndé ɨɨn‑de játíñu‑de nuu̱‑rí, te koo ja̱ jíñúꞌún Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑dé. 27 Te vina ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱. Te á kaꞌa̱n‑ri ̱: Táa̱, nama‑ní náá nuu̱ túndóꞌo hora yáꞌa, achi ̱‑ri ̱ xí túu. Ma̱ kúu, chi ja̱ sɨkɨ ́ hora yáꞌa kúu ja̱ vái‑ri ̱. 28 Táa̱, ná nákana jaa‑i níí sáꞌa‑ní, áchí‑ya̱ jíín Dios. Yúan‑na te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kenda ɨɨn tu̱ꞌun: A ni ̱ ka̱nakana jaa‑i ruu̱ ni ̱ sáꞌa‑ri ̱. Te nakana jaa‑i ruu̱ ɨnga̱ jínu sáꞌa‑ri ̱, áchí. 29 Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in yúan, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i ja̱ tája kúu. Te sava‑ga̱‑i, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn ndajáꞌa̱ Dios jíín‑de, áchí‑i. 30 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tú va̱i tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, chi ̱ sua ja̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró. 31 Vina kúu ja̱ ndúni ̱ꞌin kua̱chi sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa. Vina kúu ja̱ kénda ja̱ kúñáꞌnu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa kiꞌi ̱n. 32 Te ruu̱, nú a ni ̱ ndi ̱ta kaa‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ te kana‑ri ̱ xini ̱ ndívii ñáyɨvɨ kíkoyo‑i nuu̱‑rí, áchí‑ya̱. 33 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ já stáꞌa̱n‑ya̱ ndasa kuu̱‑ya̱. 34 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ña̱yɨvɨ‑ún jíín‑yá: Kájini ̱‑ná ja̱ kéndo̱o Cristo nɨɨ́ ́ káni, áchí tutu̱ ley. Te naja̱ káꞌa̱n‑ní ja̱ jínu ñúꞌún kuíta kaa máá Séꞌe cha̱a núsáá. Te ndéja̱ kúu máá Séꞌe cha̱a‑ún. Achí‑i. 35 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Yaku̱‑na̱ kɨvɨ ̱ kúnchaa̱ máá luz jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Kaka nini íó ndiji ̱n náva̱ꞌa tú kuñaa núu̱‑ro̱. Chi cha̱a jíka ñu̱ ñáa, na̱ tú jiní‑de ndénu̱ kíꞌi ̱n‑de.  



















Ja̱ tú kákandíja cha̱a judío

36 Kandíja

nuu̱ máá luz nini kánchaa̱‑ya̱ jíín‑ró, náva̱ꞌa ná ndúu‑ró séꞌe luz, áchí‑ya̱ jíín‑i.

162

Juan 12​, ​13 Súan ni ̱ kaꞌa̱n Jesús. Te ni ̱ kee‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ sa̱ꞌí‑ni‑ya̱ núu̱‑í jínáꞌan‑i. 37 Ko va̱sa ni ̱ sáꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ tuní nuu̱‑í, ko tú ní kákandíja‑i‑ya̱. 38 Náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios ja̱ ní kaꞌa̱n‑de onde̱ sáá: Táta̱, ndéja̱ ní kandíja tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑yo̱. Te ndéja̱ ní jini ̱ nuu̱ fuerza máá Jítoꞌo̱‑yo̱, áchí. 39 Ja̱ yúán tú ní kúu kandíja‑i jínáꞌan‑i, chi ni ̱ kaꞌa̱n tuku Isaías: 40 Ni ̱ sákuáá‑ya̱ ndúchi‑í, te ni ̱ kundava iní añú‑i ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa ma̱ kuní‑i jíín ndúchi‑í, ni ma̱ júku̱ꞌun ini ̱ añú‑i, ni ma̱ nájíó káva ini ̱‑i, ja̱ sáꞌa‑ri ̱ tana̱‑í, áchí. 41 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Isaías, chi ni ̱ jini ̱‑de ndasa kúñáꞌnu luu‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun‑ya̱. 42 Ko va̱sa súan ni ̱ i ̱o, te kuaꞌa̱ cháa táꞌú tíñu, ni ̱ ka̱kandíja‑de nuu̱‑yá. Ko ja̱ káyu̱ꞌú‑de fariseo te tú ní kákastu̱ꞌún‑de. Chi ̱ nú súan, te skúnu‑ún‑de kenda‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, jáni ini ̱‑de. 43 Chi ̱ kúsɨɨ‑̱ gá ini ̱‑de ja̱ ndúñáꞌnu‑de sáꞌa ña̱yɨvɨ vásá já ndúñáꞌnu‑de sáꞌa Dios. 44 Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa Jesús: Ña̱yɨvɨ kándíja ruu̱, nasu̱ máá ɨ ́ɨn ruu̱ kándíja‑i, chi ̱ nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kándíja‑i. 45 Te ña̱y ɨvɨ ndéꞌé núu̱‑rí, suni ndéꞌé‑i nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. 46 Va̱i‑ri ̱ ja̱ kúu‑ri ̱ ɨɨn luz ini ̱ ñu̱y ɨ ́vɨ, náva̱ꞌa nú ta̱ká ña̱yɨvɨ kándíja‑i ruu̱, ma̱ kúnchaa̱‑i ñu̱ ñáa. 47 Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te tú skíkuu‑i, tú naku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ í, chi ̱ tú va̱i‑ri ̱ ja̱ náku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ, chi ̱ sua ja̱ náma‑ri ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 48 Te ña̱yɨvɨ skéꞌichi ̱ ruu̱, te tú játúꞌún‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, íó ja̱ náku̱ xndíi sɨkɨ‑̱ í. Tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ kúu ja̱ náku̱ xndíi sɨkɨ‑̱ í onde̱ kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ. 49 Chi ̱  

























tú káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ máá‑rí, chi ̱ Táa̱‑ri ̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, máá‑yá ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑rí. Ndasa kachi ̱‑ri ̱ te ndasa kaꞌa̱n‑ri ̱. 50 Te a jiní‑ri ̱ ja̱ tíñu táꞌú‑yá kúu ja̱ kúchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa. Núsáá te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, máni tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Táa̱‑ri ̱ jíín‑rí kúu, áchí‑ya̱.  

Ja̱ ní nakacha‑ya̱ jáꞌa̱ cháa káskuáꞌa

13

 nde̱ ná té koo‑ga̱ viko O Pascua, te a ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ ní jaa̱ hora kenda‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa noꞌo̱n‑ya̱ núu̱ Táa̱‑ya̱. Ko kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ‑yá káꞌi ̱o ini ̱ ñúyɨ ́vɨ, te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í. 2 Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱kuxíni‑ya̱. Te vina a ni ̱ kaꞌa̱n kuiꞌna̱ jíín iní añú Judas, se̱ꞌe Simón Iscariote, ja̱ nástúu‑de‑ya̱. 3 Te a jiní Jesús ja̱ máá Táa̱‑ya̱, a ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ táká ndatíñu ini ̱ ndaꞌa‑yá, te suni jiní‑ya̱ já ní kenda‑ya̱ núu̱ Dios va̱i‑ya̱. Te suni nuu̱ Dios noꞌo̱n‑ya̱. 4 Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑ya̱ já ní kuxíni‑ya̱. Te ni ̱ chaxio‑ya̱ sáꞌma‑yá. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ ɨɨ́ n saꞌma vítá. Te ni ̱ juꞌni ̱‑ya̱ chíi‑ya̱. 5 Te ni ̱ chuꞌun‑ya̱ ndúcha iní ɨɨn tɨjaꞌa̱n, te ni ̱ kejáꞌá‑yá nákacha‑ya̱ jáꞌa̱ cháa káskuáꞌa. Te násiꞌichí‑ya̱ jíín sáꞌma vítá já núꞌni ̱ chi ̱i‑ya̱‑ún. 6 Te ni ̱ jaa̱‑ya̱ núu̱ Simón Pedro. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Táta̱, níí, nakacha‑ní jaꞌa̱‑ná náún, áchí‑de. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Tú júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já sáꞌa‑ri ̱ vina, ko kúkuéé‑ga̱ te juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱ jíín‑de. 8 Te Pedro ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Ma̱ nákacha kutɨ‑ní jaꞌa̱‑ná, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nú tú nakacha‑ri ̱ jaꞌa̱‑ro̱ te ma̱ kúu kundii ̱‑ro̱ jíín‑rí, áchí‑ya̱. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón Pedro jíín‑yá: Táta̱, nasu̱ máá ɨ ́ɨn jaꞌa̱‑ná, chi ̱ suni ndaꞌa‑ná jíín xiní‑ná núsáá, áchí‑de.  















163

Juan 13

10 Te

ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Cha̱a ja̱ á ni ̱ ndundoo, máni jínu ñúꞌún já ndúndoo máá jáꞌa̱‑ní‑de, te a ni ̱ ndundoo ndɨꞌɨ‑ni‑de. Te máá‑ró, a ni ̱ ka̱ndundoo‑ró ko nasu̱ táká‑ro̱. Achí‑ya̱. 11 Chi ̱ a ni ̱ jini ̱‑ya̱ ndéja̱ kúu ja̱ nástúu‑ya̱. Ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ya̱: Nasu̱ táká‑ro̱ káꞌi ̱o ndoo. 12 Te ni ̱ kuu ni ̱ nakacha‑ya̱ jáꞌa̱‑dé jínáꞌan‑de, te ni ̱ nakiꞌin‑ya̱ sáꞌma‑yá. Te ni ̱ nungo̱o tuku‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Á kájini ̱‑ro̱ já ní sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró. 13 Kákaꞌa̱n‑ro̱ já Maestro jíín Jítoꞌo̱‑ro̱ kúu‑ri ̱, te kákaꞌa̱n ndaa̱‑ro̱. Chi ̱ suu máá‑rí kúu. 14 Te nú ruu̱, va̱sa Jitoꞌo̱‑ro̱ jíín Maestro kúu‑ri ̱, nú nakacha‑ri ̱ jaꞌa̱‑ro̱, suni súan kánúú nákacha jaꞌa̱ táꞌan‑ró. 15 Chi ̱ tiñu yáꞌa ni ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa suni sáꞌa máá‑ró jíín táꞌan‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró. 16 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ɨɨn mozo na̱ tú kúñáꞌnu‑ga̱‑de nuu̱ jítoꞌo̱‑de, ni ɨɨn apóstol, na̱ tú kúñáꞌnu‑ga̱‑de nuu̱ cháa ni ̱ tájí‑de kuaꞌa̱n‑de. 17 Nú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun yáꞌa, te xáán ndatu̱ koo‑ró nú sáꞌa‑ró súan. 18 Na̱ tú káꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ táká‑ro̱. A jiní‑ri ̱ ndéja̱ ní ka̱ji‑ri ̱. Ko ná skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Cha̱a ni ̱ yee stáa̱ jíín‑rí, ni ̱ jañu̱‑de ruu̱ jíín xúsɨ ́ꞌyi‑dé, áchí tutu̱. 19 Onde̱ vina kástu̱ꞌún‑rí ta̱ká tiñu nuu̱‑ro̱ ondé jíín tiempo, náva̱ꞌa nú ni ̱ kuu, te kandíja‑ró já máá‑rí kúu Iꞌa̱‑ún. 20 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ kuátúꞌún‑i ɨɨn cha̱a ni ̱ tájí‑rí kuaꞌa̱n, te játúꞌún‑i ruu̱. Te ña̱yɨvɨ játúꞌún rúu̱, suni játúꞌún‑i Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱, áchí‑ya̱ jíín‑de jínáꞌan‑de.  



















Ja̱ ní kɨ ̱vɨ Satanás ini ̱ Judas

21 Te

ja̱ á ni ̱ kaꞌa̱n Jesús tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n

ndaa̱‑ya̱: Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró ja̱ ɨ ́ɨn róó, nastúu‑ró rúu̱, áchí‑ya̱. 22 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá, ni ̱ ka̱ndakoto‑de nuu̱ táꞌan‑de, kájani ini ̱‑de ndé cha̱a kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱. 23 Te ɨɨn máá cháa káskuáꞌa‑ún ja̱ maní‑yá jíín‑de, ndítuu‑de jika̱ Jesús. 24 Te ni ̱ sáꞌa Simón Pedro ɨɨn seña nuu̱ cháa‑ún, náva̱ꞌa ná kaká tu̱ꞌún‑de‑ya̱ ndé cha̱a kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱. 25 Yúan‑na te máá‑de ja̱ ndítuu‑de jika̱ Jesús, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, ndé cha̱a kúu, áchí‑de. 26 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Ná chíndaji‑ri ̱ staa̱ te kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a, te cha̱a‑ún kúu, áchí‑ya̱. Te ni ̱ chindaji‑ya̱ stáa̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ Judas Iscariote se̱ꞌe Simón. 27 Te ni ̱ yee stáa̱‑ún. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ni Satanás ini ̱. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín: Tiñu sáꞌa‑ró, ná sáꞌa yachi ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 28 Ko ni ɨɨn cha̱a káyee stáa̱ jíín‑yá‑ún, tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑de na̱ún tu̱ꞌun kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín. 29 Chi ̱ sava‑de, ni ̱ kajani ini ̱‑de ja̱ ní kaꞌa̱n Jesús jíín: Kuaan‑ró na̱ún kájinu ñúꞌún‑yó já kúu viko. Xí já kuáꞌa yaku̱ na̱ jíín núu̱ cháa ndáꞌú. Chi ̱ Judas tɨ ́ɨn janu̱ xúꞌún. 30 Te ja̱ ní yee stáa̱‑ún, te ni ̱ kenda‑ni kuaꞌa̱n. Te a ni ̱ kuaa.  

















Tiñu jáá táꞌú‑yá nuu̱‑yo̱

31 Yúan‑na

te ja̱ kuáꞌa̱n, te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Vina te a ni ̱ nduñáꞌnu máá Séꞌe cha̱a. Te suni ni ̱ nduñáꞌnu Dios ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 32 Te nú nduñáꞌnu Dios sáꞌa‑ya̱, suni sáni nduñáꞌnu máá‑yá sáꞌa Dios, te nduñáꞌnu‑ni‑ya̱ vítan ñúꞌni. 33 Súchi ̱, yaku̱‑na̱ kɨvɨ ̱ kúnchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. Te nandúkú‑ró rúu̱, te nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín cháa judío, onde̱ nuu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱, ma̱  



164

Juan 13​, ​14 kúu jaa̱ koyo‑ró jínáꞌan‑ró. 34 Ɨɨn tiñu jáá táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró: Ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táká táꞌan‑ró. Nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó, suni súan kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. 35 Te nú kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táká táꞌan‑ró, yúan‑na te kuni ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ já máá‑ró kákuu cha̱a ni ̱ ka̱skuáꞌa jíín‑rí, áchí‑ya̱.  



36 Te

Tu̱ꞌun Pedro jíín líꞌli

ni ̱ kaꞌa̱n Simón Pedro jíín‑yá: Táta̱, ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nuu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱‑ún, ma̱ kúu kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱ vina. Ko kúkuéé‑ga̱ te kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱ jaa̱‑ro̱. 37 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín‑yá: Táta̱, naja̱ má kúu kundiki ̱n‑ná níí vina. Tú yúꞌú‑ná kuu̱‑ná ja̱ níí. Achí‑de. 38 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Kuu̱‑ro̱ já rúu̱ náún. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Onde̱ ná té kana‑ga̱ líꞌli, te ma̱ kuátu̱ꞌun‑ró rúu̱ uni ̱ jínu.  



Ja̱ sátu̱ꞌa‑ya̱ véꞌe andɨ ́vɨ ́ kúu yóó

14

 a̱ kúñáá ini ̱ añú‑ro̱. A M kákandíja‑ró Dios, suni ná kándíja‑ró rúu̱. 2 Chi ̱ íó kuaꞌa̱ véꞌe ini ̱ ve̱ꞌe Táa̱‑ri ̱. Te nú tú súan íó, a ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ núú. Kiꞌi ̱n‑ri ̱ ki ̱sátu̱ꞌa‑ri ̱ veꞌe kuxiu̱ kú‑ró. 3 Te nú kuaꞌa̱n‑ri ̱ sátu̱ꞌa‑ri ̱ veꞌe kuxiu̱ kú‑ró, te nchaa̱‑ri ̱ kinastútú‑rí róó kiꞌo̱n. Náva̱ꞌa nuu̱ kúnchaa̱ máá‑rí‑ún, suni yúan kuxiu̱ kú‑ró. 4 Te a kájini ̱‑ro̱ ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱. Te kájini ̱‑ro̱ íchi, áchí‑ya̱. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n Tomás jíín‑yá: Táta̱, tú kájini ̱‑ná ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ní. Te ndasa kuni ̱‑ná ichi núsáá, áchí‑de. 6 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Máá‑rí kúu máá íchi, jíín túꞌun ndaa̱, jíín túꞌun kuchaku̱. Ma̱ kúu jaa̱ ni ɨɨn‑i nuu̱ Táa̱‑ri ̱ te  









nú túu ruu̱. 7 Te nú ní kájini ̱‑ro̱ rúu̱, te suni a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ Táa̱‑ri ̱ núú. Te onde̱ vina a kájini ̱‑ro̱‑yá, te a ni ̱ kande̱ꞌé‑ró núu̱‑yá, áchí‑ya̱. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n Felipe jíín‑yá: Táta̱, stáꞌa̱n‑ní máá Táa̱‑yo̱ núu̱‑ná, te ná kúva̱ꞌa ini ̱‑ná jínáꞌan‑ná, áchí‑de. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Felipe, kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní kuu jíka‑ri ̱ jíín‑ró. Té cháꞌa̱n‑ga̱ kuni ̱‑ro̱ rúu̱ náún. Cha̱a ni ̱ jini ̱ ruu̱, nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ ní jini ̱‑de. Naja̱ káꞌa̱n‑ro̱: Stáꞌa̱n‑ní máá Táa̱‑ro̱ núu̱‑ná. 10 Á tú kándíja‑ró já máá‑rí kánchaa̱‑ri ̱ jíín máá Táa̱‑yo̱, te máá Táa̱‑yo̱ Dios kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí. Ta̱ká tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nasu̱ já kúu ini ̱ máá‑rí káꞌa̱n‑ri ̱. Chi ̱ máá Táa̱‑yo̱ kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí, te máá‑yá sáꞌa tiñu‑ún. 11 Kandíja ruu̱ ja̱ kánchaa̱‑ri ̱ jíín máá Táa̱‑yo̱, te máá Táa̱‑yo̱ jíín máá‑rí: Te nú tú súan, te kandíja ruu̱ cuenta máá tíñu sáꞌa‑ri ̱. 12 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Nú ndé cha̱a kándíja ruu̱, tiñu ja̱ sáꞌa‑ri ̱ yáꞌa suni sáꞌa‑de. Te ñáꞌnu‑ga̱ tiñu sáꞌa máá‑de vásá yáꞌá, chi ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. 13 Te ta̱ká na̱ún ja̱ kakán‑ro̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, yu̱án sáꞌa‑ri ̱, náva̱ꞌa nduñáꞌnu máá Táa̱‑yo̱ já sɨkɨ ́ máá Séꞌe‑ya̱. 14 Te nú na̱ún kakán‑ro̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te skíkuu‑ri ̱.  















Ja̱ ní keyuꞌu‑yá ja̱ kíi Espíritu Santo 15 Te

nú mani ̱‑ro̱ jíín‑rí, te kuandatu̱‑ro̱ tíñu táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱. 16 Te kaka̱n taꞌu̱‑rí nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. Te kua̱ꞌa‑ya̱ ɨngá Iꞌa̱ chindéé chítuu róó jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa kunchaa̱‑ya̱ jíín‑ró nɨ ́ɨ ́ káni. 17 Máá Espíritu ndaa̱ kúu Iꞌa̱‑ún. Te ña̱yɨvɨ, ma̱ kúu kuatáꞌú‑i‑ya̱, chi ̱ tú kánde̱ꞌé‑i nuu̱‑yá ni tú kájini ̱‑i‑ya̱. Ko máá‑ró, chi ̱ kájini ̱‑ro̱‑yá, chi ̱  



165

Juan 14​, ​15

ncháá‑ya̱ jíín‑ró, te kuꞌun‑ya̱ iní‑ro̱. skéndo̱o ndáꞌú‑ri ̱ róó, chi ̱ nchaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 19 Ɨɨn tíꞌlí‑na̱ te ma̱ kuní‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ núu̱‑rí. Ko máá‑ró chi ̱ kuni ̱‑ro̱ rúu̱, chi ̱ chakú‑ri ̱. Te ja̱ yúán suni kuchaku̱ máá‑ró. 20 Te kɨvɨ‑̱ ún kuni ̱‑ro̱ já kánchaa̱‑ri ̱ jíín máá Táa̱‑ri ̱, te máá‑ró jíín rúu̱, te máá‑rí jíín máá‑ró jínáꞌan‑ró. 21 Nú ndé cha̱a ñúꞌun ini ̱‑de tiñu ni ̱ táꞌú‑rí, te skíkuu‑de, cha̱a‑ún kúu ja̱ maní jíín‑rí. Te nú mani ̱‑dé jíín‑rí, suni kumani ̱ máá Táa̱‑ri ̱ jíín‑de. Te máá‑rí, kumani ̱‑rí jíín‑de te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ máá‑rí nuu̱‑dé, áchí‑ya̱. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n Judas jíín‑yá (ko nasu̱ú Iscariote): Táta̱, naja̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ní máá‑ní nuu̱‑ná jínáꞌan‑ná, te nuu̱ ñáyɨvɨ chi ̱ túu, áchí‑de. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nú ndé cha̱a mani ̱‑dé jíín‑rí, te skíkuu‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, yúan‑na te kumani ̱ máá Táa̱‑ri ̱ jíín‑de. Te cha̱koyo‑ri ̱ nuu̱‑dé. Te kuxiu̱ kú‑rí jíín‑de. 24 Te cha̱a tú mani ̱ jíín‑rí, tú skíkuu‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. Te tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró, nasu̱ túꞌun máá‑rí kúu, chi tu̱ꞌun máá Táa̱‑yo̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱ kúu. 25 Tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nini kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró. 26 Ko máá Táa̱‑yo̱ Dios, tájí‑yá máá Iꞌa̱ chindéé chítuu róó kii‑ya̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí. Te máá Iꞌa̱‑ún kúu Espíritu Santo. Máá‑yá, stáꞌa̱n‑ya̱ táká tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, te xndáku‑ya̱ núu̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 27 Skéndo̱o‑ri ̱ tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑ró, tu̱ꞌun ndéé iní máá‑rí kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Nasu̱ cuenta ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ máá‑rí kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱ añú‑ro̱, te ni ma̱ yúꞌú‑ro̱. 28 A ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró já ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Kiꞌi ̱n‑ri ̱ te nchaa̱‑ri ̱

18 Ma̱





















nuu̱‑ro̱, áchí‑ri ̱. Nú ni ̱ kumani ̱‑ro̱ jíín‑rí, te kusɨɨ ̱ ndíja ini ̱‑ro̱ núú, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já nóꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. Chi ̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu máá Táa̱‑yo̱ vásá rúu̱. 29 Vina a ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ ondé jíín tiempo, náva̱ꞌa nú a ni ̱ kuu, te kandíja‑ró jínáꞌan‑ró. 30 Ma̱ káꞌa̱n kuaꞌa̱‑gá‑ri ̱ jíín‑ró, chi va̱i ja̱ kúñáꞌnu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Te tú ndújíín jíín‑rí. 31 Ko va̱i máá, náva̱ꞌa kuni ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ja̱ maní‑rí jíín máá Táa̱‑yo̱ Dios, te nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú máá Táa̱‑yo̱ Dios tiñu nuu̱‑rí, suni súan sáꞌa‑ri ̱. Ndukuiñi ̱ ná chóꞌo̱.  





Máá yóꞌo uva ndija

15

 áá‑rí kúu máá yóꞌo uva M ndija. Te máá Táa̱‑ri ̱ kúu Iꞌa̱ jítu jaꞌa̱. 2 Ta̱ká ndaꞌa já ndítɨ ̱ɨn ruu̱ te tú jáꞌa ndeꞌe̱, jánchaa̱‑ya̱. Te ta̱ká ndaꞌa já jáꞌa ndeꞌe̱, násándoo‑ya̱ náva̱ꞌa kua̱ꞌa‑ga̱ ndeꞌe̱. 3 Te máá‑ró a ni ̱ ka̱ndundoo‑ró jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 4 Ná kúxiu̱ kú‑ró jíín‑rí, te máá‑rí jíín máá‑ró. Ɨɨn ndaꞌa uva, ma̱ kúu kua̱ꞌa máá ndéꞌe̱, te nú tú kutɨ ̱ɨn jika̱ máá yóꞌo. Te suni súan róó, te nú tú kuxiu̱ kú‑ró jíín‑rí. 5 Máá‑rí kúu yoꞌo‑ún, te máá‑ró kákuu ndaꞌa‑rí. Cha̱a ja̱ kánchaa̱ jíín‑rí, te máá‑rí jíín máá‑de, cha̱a‑ún jáꞌa kuaꞌa̱ ndéꞌe̱. Chi ̱ nú túu ruu̱, te ma̱ kúu kutɨ sáꞌa ni ɨɨn‑ró jínáꞌan‑ró. 6 Cha̱a ja̱ tú kánchaa̱ jíín‑rí, kenda‑de kiꞌi ̱n‑de, sáꞌa‑ya̱. Te ichi ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ndaꞌa sáni, ja̱ nástútú‑i, te taan‑í nuu̱ ñúꞌu̱ n, te kayu̱. 7 Nú káxiu̱ kú‑ró jíín‑rí te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ ñúꞌun ini ̱‑ro̱. Yúan‑na te kaka̱n na̱ún kákuni ̱‑ro̱, te kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 8 Nú kája̱ꞌa‑ró kuáꞌa̱ ndéꞌe̱, yúan‑na te nduñáꞌnu  













166

Juan 15​, ​16 Táa̱‑ri ̱ sáꞌa, te súan kuu‑ró cháa káskuáꞌa jíín‑rí. 9 Nátu̱ꞌun máá Táa̱‑yo̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱, suni súan kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó jínáꞌan‑ró. Núsáá te kukuu‑ga̱‑ro̱ jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. 10 Nú skíkuu‑ró tíñu ni ̱ táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱, te nene̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. Nátu̱ꞌun máá‑rí ni ̱ skíkuu‑ri ̱ tiñu ni ̱ táꞌú Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí, te nene̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱. 11 Tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, náva̱ꞌa ná kúkútu‑ro jíín túꞌun kúsɨɨ ̱ iní máá‑rí. 12 Ya̱ꞌá kúu tiñu táꞌú‑rí: Ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó jínáꞌan‑ró. 13 Nú ɨɨn cha̱a kuu̱‑de jaꞌa̱ amigo‑de, tuká ɨnga̱ modo ja̱ kúndáꞌú‑ga̱ ini ̱‑i‑de nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa cha̱a‑ún. 14 Máá‑ró kákuu amigo‑ri ̱ nú skíkuu‑ró táká tiñu táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱. 15 Tuká skúnání‑rí róó mozo. Chi ̱ ɨɨn mozo, tú jiní‑de na̱ún sáꞌa jitoꞌo̱‑de. Chi ̱ sua skúnání‑rí róó amigo‑ri ̱, chi ̱ a ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ onde̱ nuu̱ máá Táa̱‑ri ̱. 16 Tú ní káka̱ji‑ró rúu̱. Chi ̱ sua ni ̱ ka̱ji‑ri ̱ róó, te ni ̱ jani‑ri ̱ róó ja̱ kíngoyo‑ró te kua̱ꞌa‑ró ndéꞌe̱. Te ma̱ náa ndéꞌe̱‑ro̱. Te ta̱ká ja̱ kakán‑ro̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. 17 Tiñu yáꞌa táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱: Ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró.  

















Ja̱ káchindiki ̱n‑i cha̱a kákandíja

18 Te

nú kiti ̱ ini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ núu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te ma̱ náa iní‑ro̱ já súni ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑i nuu̱ máá‑rí xnaꞌa̱n‑ga̱. 19 Te nú cha̱a ñu̱y ɨ ́vɨ ní kákuu‑ró, te kumani ̱ ñáyɨvɨ jíín róó nátu̱ꞌun jíín táꞌan máá‑i núú. Ko nasu̱ cháa ñu̱yɨ ́vɨ kákuu‑ró, chi ̱ sua ni ̱ ka̱ji‑ri ̱ róó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ja̱ yúán kákiti ̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ núu̱‑ro̱. 20 Ma̱ náa iní‑ro̱ túꞌun  



ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ɨɨn mozo, tú kúñáꞌnu‑ga̱‑de nuu̱ jítoꞌo̱‑de. Nú ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑i ruu̱ suni súan chindiki ̱n‑i róó. Nú ni ̱ skíkuu‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱, suni skíkuu‑i tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱. 21 Ko ta̱ká tiñu yáꞌa sáꞌa‑de jíín‑ró ja̱ sɨkɨ ́ sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, chi ̱ tú kájini ̱‑i Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. 22 Nú tú ní kíi‑ri ̱, ni nú tú ní káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑i, ma̱ kóo kua̱chi‑i núú. Ko vina ma̱ kúu ka̱ku‑i nuu̱ kuáchi‑i. 23 Ña̱yɨvɨ kájito uꞌu̱ ruu̱, suni kájito uꞌu̱‑i máá Táa̱‑ri ̱. 24 Nú tú ní sáꞌa‑ri ̱ tiñu nuu̱‑í ja̱ ní ɨɨn cha̱a tú ní sáꞌa, te ma̱ kóo kua̱chi‑i núú. Ko vina a ni ̱ kajini ̱‑i tiñu‑ún, te kájito uꞌu̱‑i ruu̱ jíín máá Táa̱‑ri ̱. 25 Ko súan kásáꞌa‑i náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú ley máá‑i: Ja̱ tú na̱ kua̱chi‑ri ̱, te ni ̱ ka̱jito uꞌu̱‑i ruu̱, áchí. 26 Ko onde̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ tájí‑rí máá Iꞌa̱ chindéé chítuu róó. Máá Espíritu ndaa̱ kúu‑ya̱, te onde̱ chi ̱i máá Táa̱‑yo̱ Dios kénda‑ya̱. Te nú a ni ̱ chaa̱‑ya̱, te kani ndaa̱‑ya̱ túꞌun‑ri ̱. 27 Te suni máá‑ró kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun, chi ̱ káꞌi ̱in‑ró jíín‑rí onde̱ kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑rí. Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró náva̱ꞌa tú nayu̱ꞌú‑ro̱. 2 Te skéꞌichi ̱‑i róó ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ki ̱ngoyo‑ró. Te jaa̱ hora ja̱ nú ɨɨn cha̱a kaꞌni‑dé róó, te kani ini ̱‑de ja̱ bueno ni ̱ sáꞌa‑de nuu̱ Dios. 3 Te tiñu yáꞌa sáꞌa‑i jíín‑ró, chi ̱ tú kájini ̱‑i nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, te ni nuu̱ máá‑rí. 4 Ko ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró náva̱ꞌa nú a ni ̱ jaa̱ hora, te nuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. Te tú ní káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró ondé kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑rí, chi ̱ jíka‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 5 Te vina, chi ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ tájí rúu̱ va̱i‑ri ̱. Te ni ̱ ɨɨn róó, na̱ tú kaka̱ tu̱ꞌún‑ró rúu̱: Ndénu̱ kíꞌi ̱n‑ní.  













16









167

Juan 16

6 Te

vina a ni ̱ kuxíí iní‑ro̱ chi ̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 7 Ko káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ jíín‑ró: Ja̱ sɨkɨ ́ róó kúu ja̱ kánúú kíꞌi ̱n‑ri ̱. Chi ̱ nú tú kiꞌi ̱n‑ri ̱, te Iꞌa̱ chindéé chítuu róó, ma̱ cháa̱‑ya̱ núu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Nú kiꞌi ̱n‑ri ̱, te tájí‑rí‑ya̱ kíi‑ya̱ núu̱‑ro̱. 8 Te nú a ni ̱ chaa̱‑ya̱ te stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑í ja̱ ndíso máá‑i kua̱chi, jíín já kúu tiñu ndaa̱, jíín ndasa náku̱ xndíi‑ya̱‑í. 9 Máá kuáchi‑ún kúu ja̱ tú kákandíja‑i ruu̱. 10 Te máá tíñu ndaa̱‑ún kúu ja̱ nóꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, te ma̱ kuní‑ga̱‑ro̱ núu̱‑rí. 11 Te tu̱ꞌun náku̱ xndíi‑ún kúu ja̱ á ni ̱ jáku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ máá já kúñáꞌnu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa.  









12 Ió

Tu̱ꞌun máá Espíritu ndaa̱

kuaꞌa̱‑gá tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ko ma̱ kánda‑ró jíín vína. 13 Te nú ni ̱ chaa̱ máá Espíritu ndaa̱, máá‑yá stáꞌa̱n‑ya̱ táká tu̱ꞌun ndaa̱ nuu̱‑ro̱. Chi ̱ tú kaꞌa̱n‑ya̱ já kuní máá‑yá, chi ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ táká ja̱ jíni so̱ꞌo‑ya̱. Te stáꞌa̱n‑ya̱ táká tiñu chaa̱. 14 Te nduñáꞌnu‑ri ̱ sáꞌa‑ya̱, chi ̱ kiꞌin‑ya̱ túꞌun xíin máá‑rí, te stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 15 Ta̱ká ja̱ xíin máá Táa̱‑yo̱, suni máá‑rí xíin. Ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ kíꞌin‑ya̱ já xíin máá‑rí te stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑ro̱. 16 Ɨɨn tíꞌlí‑na̱, te ma̱ kuní‑ga̱‑ro̱ núu̱‑rí. Te suni ɨɨn tíꞌlí‑ga̱, te nakuni ̱ tuku‑ró núu̱‑rí, chi ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱. Achí‑ya̱. 17 Yúan‑na te sava cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín táꞌan‑de: Na̱ún kúu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑yó: Ɨɨn tíꞌlí‑na̱ te ma̱ kuní‑ga̱‑ro̱ núu̱‑rí, te suni ɨɨn tíꞌlí‑ga̱, te nakuni ̱ tuku‑ró núu̱‑rí, chi ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ Táa̱‑ri ̱. 18 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ga̱‑de: Na̱ún tu̱ꞌun kúu ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑yó:  











Ɨɨn tíꞌlí‑na̱. Tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ já káꞌa̱n‑ya̱. Achí‑de. 19 Te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ kaká tu̱ꞌún‑de‑ya̱ kákuni ̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Á kájika̱ tu̱ꞌún táꞌan‑ró já ní kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró: Ɨɨn tíꞌlí‑na̱, te ma̱ kuní‑ga̱‑ro̱ núu̱‑rí, te suni ɨɨn tíꞌlí‑ga̱, te nakuni ̱ tuku‑ró núu̱‑rí. 20 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ndeꞌe̱‑ro̱ te ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, ko kusɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. Te kukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, ko va̱sa kákukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, te ndusɨɨ ̱ iní‑ro̱. 21 Ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́, nú jáꞌncha̱ chi ̱i‑ña, te kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ña, chi ̱ kuaku̱yani skáku‑ña. Te nú a ni ̱ skáku‑ña ɨ ́ɨn su̱chí lúlí, tuká náꞌán‑ña túndóꞌo ni ̱ taꞌa̱n‑ña, chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ña já ní kaku ɨɨn cha̱a ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 22 Suni súan máá‑ró, kákukuíꞌa̱ ndija ini ̱‑ro̱ vína. Ko ɨnga̱ kɨvɨ ̱ te nakuni ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ te kusɨɨ ̱ iní‑ro̱. Te ma̱ ndúkuíꞌa̱‑ga̱ ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró sáꞌa ni ɨɨn ña̱yɨvɨ. 23 Te kɨvɨ‑̱ ún tú na̱ún kaká tu̱ꞌún‑ró rúu̱. Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nú na̱ún kakán‑ro̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. 24 Onde̱ vina te tú na̱ún ní kájika̱n kutɨ‑ro jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí. Kaka̱n, te niꞌi ̱n‑ro̱, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ váꞌa ini ̱‑ro̱. 25 Tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n yátá‑rí jíín‑ró. Ko ɨɨn kɨvɨ ̱ te ma̱ káꞌa̱n yátá‑gá‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ sua kastu̱ꞌún kájí‑rí ta̱ká tu̱ꞌun máá Táa̱‑yo̱ Dios. 26 Te kɨvɨ‑̱ ún, kaka̱n‑ro̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí. Te tú káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já kakán taꞌu̱‑rí nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ já sɨkɨ ́ róó. 27 Chi ̱ máá Táa̱‑yo̱, kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. Chi ̱ máá‑ró ni ̱ ka̱kumani ̱‑ro̱ jíín‑rí, te ni ̱ ka̱kandíja‑ró já ondé nuu̱ Dios va̱i‑ri ̱. 28 Ni ̱ kenda‑ri ̱ onde̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱, te ni ̱ chaa̱‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Vina te kenda tuku‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ te noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. Achí‑ya̱. 29 Te  





















168

Juan 16​, ​17 ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá: Vina te káꞌa̱n kájí‑ní. Tú káꞌa̱n‑ní ni ɨɨn tu̱ꞌun yátá. 30 Vina te kájuku̱ꞌun ini ̱‑ná ja̱ jiní‑ní ta̱ká tu̱ꞌun, te tú jínu ñúꞌún‑ní ja̱ kaká tu̱ꞌún‑i níí. Ja̱ yúán kákandíja‑ná ja̱ ní kenda ndija‑ní onde̱ nuu̱ Dios va̱i‑ní. Achí‑de jíín‑yá. 31 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Vina te kákandíja‑ró náún. 32 Kuni so̱ꞌo‑ró, chi va̱i ɨɨn hora, te a ni ̱ chaa̱, ja̱ kuichá nu̱u‑ró kíngoyo‑ró véꞌe‑ró. Te skéndo̱o‑ró rúu̱ máá ɨ ́ɨn‑ri ̱. Ko ma̱ kúnchaa̱ máá ɨ ́ɨn‑ri ̱, chi ̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí. 33 Tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró náva̱ꞌa koo ndéé iní‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱. Ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ koto‑ró túndóꞌo. Ko kava téyíí‑ró, chi ̱ a ni ̱ kundéé‑rí jíín ñúyɨ ́vɨ, áchí‑ya̱.  







Tu̱ꞌun ni ̱ jika̱n taꞌu̱ Jesús jaꞌa̱ yóó

17

 u̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Jesús. T Te ni ̱ ndakoto‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Táa̱, a ni ̱ chaa̱ máá hora. Sáñáꞌnu‑ní Se̱ꞌe‑ní, náva̱ꞌa suni Se̱ꞌe‑ní sáñáꞌnu‑i níí. 2 Chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ní fuerza nuu̱ máá Séꞌe sɨkɨ ̱ táká cha̱a, náva̱ꞌa nuu̱ táká cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑í, kua̱ꞌa‑i ja̱ kúchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni. 3 Te tu̱ꞌun kuchaku̱ nɨ ́ɨ ́ káni kúu ja̱ ná kuní‑de níí ja̱ máá ɨ ́ɨn ndija‑ni Dios kúu‑ní onde̱ jíín Jesucristo Iꞌa̱ ni ̱ tájí‑ní va̱i. 4 Máá‑ná, ni ̱ sáñáꞌnu‑ná níí ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. A ni ̱ síjínu‑ná tiñu ni ̱ táꞌú‑ní nuu̱‑ná. 5 Te vina Táa̱, sáñáꞌnu‑ní náá, ná kuní jíín núu̱ máá‑ní, nátu̱ꞌun ni ̱ kuñáꞌnu‑ná jíín‑ní onde̱ ná té jungo̱o‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 6 Ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ná níí jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní nuu̱ táká cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Máá‑ní ni ̱ xíin‑dé núú. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ní‑de nuu̱‑ná. Te  









ni ̱ ka̱skíkuu‑de tu̱ꞌun‑ní. 7 Vina te a kájini ̱‑de ja̱ ondé nuu̱ máá‑ní va̱i ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná. 8 Chi tu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná, ni ̱ ja̱ꞌa‑ná nuu̱ máá‑de jínáꞌan‑de. Te ni ̱ ka̱jatáꞌú‑de tu̱ꞌun‑ún. Te a ni ̱ kajini ̱ ndaa̱‑de ja̱ ní kenda‑ná onde̱ nuu̱‑ní. Te ni ̱ ka̱kandíja‑de ja̱ ní tájí‑ní náá va̱i‑ná. 9 Te jikán taꞌu̱‑ná jaꞌa̱ máá‑de. Tú jikán taꞌu̱‑ná jaꞌa̱ ñúyɨ ́vɨ, chi ̱ sua jikán taꞌu̱‑ná jaꞌa̱ cháa ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná, chi ̱ máá‑ní xíin‑dé. 10 Te ta̱ká ndatíñu‑ná kúu ndatíñu máá‑ní. Te ta̱ká ndatíñu máá‑ní kúu ndatíñu máá‑ná. Te ni ̱ nduñáꞌnu‑ná ni ̱ sáꞌa ndatíñu‑ún. 11 Te tuká kánchaa̱‑ná ini ̱ ñu̱y ɨ ́vɨ. Ko máá‑de chi ̱ káxiu̱ kú‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te máá‑ná nájaa̱‑ná nuu̱‑ní. Táa̱, máá‑ní kúu Iꞌa̱ ndoo, te jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní koto‑ní ta̱ká cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná, náva̱ꞌa ɨɨn‑ni ná kúu‑de nátu̱ꞌun kákuu máá‑yó. 12 Ná ni ̱ kanchaa̱‑ná jíín‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te ni ̱ ndi ̱to‑ná‑de jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní ja̱ ní ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná. Ni ̱ ndi ̱to‑ná‑de te tú ní náa ní ɨɨn‑de, chi ̱ máá‑ni se̱ꞌe kuiꞌna̱ ní naa, náva̱ꞌa skíkuu tutu̱ ii ̱. 13 Te vina najaa̱‑ná nuu̱‑ní. Te káꞌa̱n‑ná tu̱ꞌun yáꞌa ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ náva̱ꞌa ná kúsɨɨ ̱ váꞌa ini ̱‑de jíín túꞌun kúsɨɨ ̱ iní máá‑ná. 14 Ni ̱ kastu̱ꞌún‑ná tu̱ꞌun‑ní nuu̱‑ dé. Te ni ̱ kakiti ̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ núu̱‑dé, chi ̱ nasu̱ séꞌe ñu̱yɨ ́vɨ kákuu‑de nátu̱ꞌun máá‑ná nasu̱ séꞌe ñu̱yɨ ́vɨ kúu‑ná. 15 Na̱ tú jikán taꞌu̱‑ná ja̱ cháxio‑ní‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ sua koto‑ní‑de nuu̱ kíni nuu̱ kuíꞌa̱. 16 Nasu̱ táꞌan ñu̱yɨ ́vɨ kákuu‑de. Nátu̱ꞌun máá‑ná nasu̱ táꞌan ñu̱yɨ ́vɨ kúu‑ná. 17 Nasándoo‑ní‑de jíín túꞌun ndaa̱. Tu̱ꞌun máá‑ní kúu máá túꞌun ndaa̱. 18 Nátu̱ꞌun ni ̱ tájí‑ní náá va̱i‑ná ini ̱  























169

Juan 17​, ​18

ñu̱yɨ ́vɨ, suni súan tájí‑ná‑de kiꞌi ̱n‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 19 Te ja̱ sɨkɨ ́ máá‑de kúu ja̱ sándoo‑ná máá‑ná, náva̱ꞌa koo ndoo máá‑de jíín túꞌun ndaa̱. 20 Tú jikán taꞌu̱‑ná jaꞌa̱ máá ɨ ́ɨn cha̱a yáꞌa jínáꞌan‑de, chi ̱ suni jaꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ já ná kándíja‑i náá sáꞌa tu̱ꞌun kani‑de jínáꞌan‑de. 21 Náva̱ꞌa ta̱ká‑i ná kúu‑i ɨɨn‑ni, nátu̱ꞌun kánchaa̱‑ní jíín‑ná, Táa̱, te máá‑ná jíín máá‑ní. Te suni súan ná kúu‑i ɨɨn‑ni jíín‑yó kuní‑ná, náva̱ꞌa ná kándíja ñu̱yɨ ́vɨ já máá‑ní ni ̱ tájí‑ní náá va̱i‑ná. 22 A ni ̱ sáñáꞌnu‑ná máá‑de nátu̱ꞌun ni ̱ sáñáꞌnu‑ní náá, náva̱ꞌa ɨɨn‑ni ná kúu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn‑ni kákuu‑yó. 23 Te nátu̱ꞌun máá‑ná jíín máá‑de, te máá‑ní jíín máá‑ná, suni súan kuní‑ná ja̱ ná síyíja‑ní‑de náva̱ꞌa ɨɨn‑ni ná kúu‑de, te náva̱ꞌa kuni ̱ ña̱yɨvɨ já ní tájí‑ní náá va̱i‑ná, jíín já kúndáꞌú ini ̱‑ní‑de nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ní náá. 24 Táa̱, ta̱ká cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná‑ún, kuní‑ná ja̱ núu̱ kúnchaa̱ máá‑ná suni yúan ná kúxiu̱ kú máá‑de jíín‑ná, náva̱ꞌa ná kuní‑de ndasa ndúñáꞌnu‑ná sáꞌa‑ní. Chi ̱ kúndáꞌú ini ̱‑ní náá onde̱ ná té jukuiñi ̱‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 25 Táa̱, máá‑ní kúu Iꞌa̱ ndaa̱, ko tú kájini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ núu̱‑ní. Ko máá‑ná chi ̱ jiní‑ná nuu̱‑ní. Te cha̱a yáꞌa, kájini ̱‑de ja̱ ní tájí‑ní náá va̱i‑ná. 26 Te máá‑ná, a ni ̱ stáꞌa̱n‑ná níí jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní nuu̱‑dé. Te stáꞌa̱n‑ga̱‑ná nuu̱‑dé, náva̱ꞌa ná kúndáꞌú ini ̱‑de táꞌan‑de nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ní náá, te suni náva̱ꞌa kunchaa̱‑ná jíín‑de.  















18

Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑de Jesús

 e ni ̱ kuu, ni ̱ kaꞌa̱n Jesús T tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kenda‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín yá kuaꞌa̱n‑ya̱ yatá

yúcha Cedrón, nuu̱ íó ɨɨn jardín. Te yúan ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 2 Te Judas ja̱ ní nastúu‑ya̱‑ún, suni jiní‑de lugar yúan, chi ̱ íó kuaꞌa̱ vuelta ni ̱ ketáꞌan Jesús yúan jíín cháa káskuáꞌa jíín‑yá. 3 Te ni ̱ jaka Judas ɨɨn nuu soldado jíín yakú ndajáꞌa̱ sutú ñáꞌnu jíín cháa fariseo, te ni ̱ ja̱koyo‑de yúan jíín linterna jíín ñúꞌu̱n yitɨ jíín machete. 4 Yúan‑na te Jesús, ja̱ á ni ̱ jini ̱‑ya̱ táká tu̱ndóꞌo va̱i sɨkɨ‑̱ yá, ni ̱ kenda‑ya̱ íchi núu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ndé cha̱a kánandúkú‑ró, áchí‑ya̱. 5 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Jesús ñuu̱ Nazaret kánandúkú‑rí, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máá‑rí kúu, áchí‑ya̱ jíín‑de. Te Judas, cha̱a ni ̱ nastúu‑ya̱‑ún, suni kándii ̱‑de jíín cháa‑ún jínáꞌan‑de. 6 Te ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, máá‑rí kúu, te ni ̱ ka̱nakaka yátá‑de. Te ni ̱ kandua̱‑ni‑de nuu̱ ñúꞌun. 7 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún tuku‑ya̱‑dé: Ndé cha̱a kánandúkú‑ró, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Jesús ñuu̱ Nazaret, áchí‑de. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: A ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ máá‑rí kúu. Te nú ruu̱ kánandúkú‑ró, te sía̱ cha̱a yáꞌa ná kíngoyo‑de. Achí‑ya̱. 9 Súan ni ̱ kuu náva̱ꞌa ná skíkuu tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱: Tú ní xnáa‑ná ni ɨɨn cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa‑ní nuu̱‑ná, áchí‑ya̱. 10 Yúan‑na te Simón Pedro, ja̱ ñáva̱ꞌa‑de ɨɨn machete, ni ̱ tava‑dé. Te ni ̱ stují‑ni‑de mozo máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. Te ni ̱ kachi‑de so̱ꞌo lado váꞌa. Te mozo‑ún, nání Malco. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín Pedro: Nachiva̱ꞌa machete‑ro̱ iní cubierta. Chi tu̱ndóꞌo yáꞌa ja̱ ní ja̱ꞌa Táa̱‑ri ̱ nuu̱‑rí, tú kánúú já ndóꞌo‑ri ̱ náún. Achí‑ya̱.  



















Ja̱ ní kandii ̱ Jesús nuu̱ sutú ñáꞌnu‑ga̱ 12 Yúan‑na

te soldado, jíín cháa kuñáꞌnu, jíín ndájáꞌa̱ cháa

170

Juan 18 judío, ni ̱ ka̱katɨɨn‑de Jesús, te ni ̱ kajuꞌni ̱‑de‑ya̱. 13 Te xnaꞌa̱n‑ga̱ ni ̱ kaja̱ncha̱ka‑de‑ya̱ núu̱ Anás. Chi ̱ táchi ̱só Caifás ni ̱ kuu‑de. Te Caifás, ni ̱ kuu‑de máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ kuia̱‑ún. 14 Te Caifás kúu máá cháa ni ̱ ja̱ꞌa consejo nuu̱ cháa judío, ja̱ jínu ñúꞌún já kúu̱ ɨɨn cha̱a jaꞌa̱ ñáyɨvɨ. 15 Te Simón Pedro, ndikín‑de Jesús kuaꞌa̱n‑de jíín‑yá, jíín ɨngá cha̱a skuáꞌa. Te cha̱a‑ún, jiní sutu̱ ñáꞌnu nuu̱‑dé. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ Palacio jíín Jesús. 16 Ko Pedro, ni ̱ kandii ̱‑ni‑de ichi yúxéꞌé yatá véꞌe. Te máá cháa skuáꞌa ja̱ jiní sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱ nuu̱‑dé, ni ̱ kenda‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ñáꞌan ndíto yuxéꞌé. Te ni ̱ skɨ ́vɨ‑de Pedro ini ̱ ve̱ꞌe palacio. 17 Yúan‑na te ñaꞌan ndíto yuxéꞌé‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín Pedro: Te róó suni ɨɨn cha̱a skuáꞌa jíín cháa yáꞌa kúu‑ró vii, áchí‑ña. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nasu̱ náá kúu, áchí‑de. 18 Te mozo‑ún jíín policía, ni ̱ ka̱nastáꞌa̱n‑de ñuꞌu̱ n, chi ̱ sáꞌa vi ̱jin. Te káꞌi ̱in‑de kánduvixi ̱‑de. Te Pedro, suni kándii ̱‑de yúan, ndúvixi ̱‑de. 19 Te sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱, ni ̱ xndichí‑de Jesús sɨkɨ ̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá jíín sɨkɨ ́ túꞌun stáꞌa̱n‑ya̱. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: A ni ̱ kaꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yívɨ. Nene̱ ni ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga jíín iní ve̱ꞌe ii ̱, nuu̱ ndútútú ndɨ ́ꞌɨ ña̱yɨvɨ judío, te tú ni ɨɨn tu̱ꞌun ní káꞌa̱n sa̱ꞌí‑ri ̱. 21 Naja̱ jiká tu̱ꞌún‑ró rúu̱. Kaka̱ tu̱ꞌún ñáyɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ nú na̱ún ní kaꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ máá‑i káináꞌán‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑i, áchí‑ya̱ jíín‑de. 22 Te ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n Jesús, te ɨɨn mozo kándii ̱ yúan, ni ̱ ja̱ꞌa‑ni ɨɨn ji ̱kí núu̱ Jesús. Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑yá: Súan káꞌa̱n‑ro̱ jíín sutú ñáꞌnu náún,  



















áchí. 23 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín: Nú ni ̱ kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ri ̱, te kastu̱ꞌún na̱ún kúu tu̱ꞌun ñáá ní kaꞌa̱n‑ri ̱‑ún. Ko nú tu̱ꞌun va̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱, te naja̱ stují‑ro̱ rúu̱ núsáá, áchí‑ya̱. 24 Te Anás ni ̱ tájí‑de‑ya̱ núꞌni ̱‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ Caifás ja̱ kúu máá sutú ñáꞌnu‑ga̱. 25 Te kándii ̱ Simón Pedro ndúvixi ̱‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑de: Nasu̱ cháa skuáꞌa jíín‑de kúu‑ró náún, áchí. Te máá‑de, tú ní játu̱ꞌun‑de: Nasu̱ rúu̱ kúu, áchí‑de. 26 Te ɨɨn mozo sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱, táꞌan ja̱ ní xɨtɨ Pedro so̱ꞌo‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑de: Nasu̱ ní jini ̱‑ri ̱ róó jíín‑de ini ̱ jardín náún, áchí. 27 Te Pedro, tú ní játu̱ꞌun tuku‑de. Te ni ̱ kana‑ni líꞌli.  









Ja̱ kuáꞌa̱n Jesús nuu̱ Pilato

28 Yúan‑na

te ni ̱ ka̱ndenda‑de jíín Jesús ini ̱ ve̱ꞌe Caifás kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá onde̱ ini ̱ ve̱ꞌe palacio. Te ja̱ñáꞌa̱n kúu. Te ña̱yɨvɨ judío, tú ní kɨ ́vɨ koyo‑i ini ̱ ve̱ꞌe palacio, chi ̱ tú kákuni ̱‑i kucháꞌán‑i. Chi ̱ nú súan te ma̱ kúu kee‑í lélú Pascua. 29 Yúan‑na te ni ̱ kenda Pilato nuu̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in yata̱ véꞌe. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Na̱ún kua̱chi kájika̱n‑ro̱ sɨkɨ ́ cháa yáꞌa, áchí‑de. 30 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cha̱a yáꞌa, nú tú kúu‑de cha̱a ñáá, ma̱ kínchaka‑ná‑de nuu̱‑ní núú, áchí‑i jíín‑de. 31 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑i: Kiꞌin máá‑ró‑de, te sándaa̱‑ro̱ sɨkɨ‑́ dé nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley máá‑ró, áchí‑de. Te ña̱yɨvɨ judío ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín‑de: Ja̱ náá jínáꞌan‑ná, tú íó ley ja̱ káꞌni‑ná ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, áchí‑i. 32 Súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑i náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Jesús, ja̱ ní kastu̱ꞌún‑yá na̱ún modo kuu̱‑ya̱. 33 Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ Pilato ini ̱ ve̱ꞌe palacio. Te ni ̱ kana‑de xini ̱  









171

Juan 18​, ​19

Jesús ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Máá‑ró kúu Rey ña̱yɨvɨ judío náún, áchí‑de. 34 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Á súan jáni ini ̱ máá‑ró, xí súan ni ̱ kastu̱ꞌún sáva‑ga̱ cha̱a nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 35 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato: Cha̱a judío kúu‑ri ̱ náún. Ña̱yɨvɨ máá‑ró jíín sutú ñáꞌnu, ni ̱ kana̱kua̱ꞌa róó nuu̱‑rí. Na̱ún ní sáꞌa‑ró núsáá. Achí‑de. 36 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nasu̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa kúu nuu̱ táꞌú‑rí tiñu. Nú ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa kúu nuu̱ táꞌú‑rí tiñu, yúan‑na te cha̱a kájatíñu nuu̱‑rí, kua̱táꞌan‑de jaꞌa̱‑rí náva̱ꞌa tú natu̱u‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ judío núú. Ko nasu̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa kúu nuu̱ táꞌú‑rí tiñu vina. Achí‑ya̱. 37 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑yá: Te ɨɨn rey kúu‑ró ja̱ súan, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Máá‑ró káꞌa̱n ja̱ rúu̱ kúu rey. Kánúú káni‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱. Ja̱ yúán ní kaku‑ri ̱. Te ja̱ yúán vái‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ta̱ká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in jíín túꞌun ndaa̱, ña̱yɨvɨ‑ún jíni náꞌín‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. Achí‑ya̱. 38 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑yá: Na̱ún kúu tu̱ꞌun ndaa̱, áchí‑de. Te ja̱ ní kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ kenda tuku‑de nuu̱ ñáyɨvɨ judío. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑i: Tú kutɨ ní ɨɨn kua̱chi niꞌi ̱n‑rí sɨkɨ‑̱ dé. 39 Ko íó costumbre máá‑ró já víko Pascua te nuu̱‑ro̱ sía̱‑ri ̱ ɨɨn cha̱a índee veka̱a. Te kákuni ̱‑ro̱ já sía̱‑ri ̱ rey ña̱yɨvɨ judío nuu̱‑ro̱ xí túu, áchí‑de. 40 Yúan‑na te ndivii‑í ni ̱ ka̱kana jaa‑i ɨnga̱ jínu: Ma̱ sía̱‑ní cha̱a yáꞌa, chi ̱ sua ná sía̱‑ní Barrabás, áchí‑i. Te cha̱a kuíꞌná ní kuu Barrabás. Yúan‑na te Pilato, ni ̱ kiꞌin‑de Jesús. Te ni ̱ xndóꞌo‑de‑ya̱. 2 Te soldado, ni ̱ ka̱tɨɨn‑de ɨɨn corona iñu. Te ni ̱ kachuꞌun‑de xini ̱‑yá. Te ni ̱  













19



ka̱chuꞌun‑de‑ya̱ ɨ ́ɨn saꞌma kuáꞌá tíndíꞌí. 3 Te ni ̱ ka̱kandita‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Rey judío, ta̱á ndii, áchí‑de. Te kája̱ꞌa‑de ji ̱kí núu̱‑yá. 4 Yúan‑na te ni ̱ kenda Pilato ɨnga̱ jínu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ñáyɨvɨ: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró va̱i‑ri ̱ jíín‑de yata̱ véꞌe, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já tú ni ɨɨn kua̱chi níꞌi ̱n‑rí sɨkɨ‑̱ dé, áchí‑de. 5 Te ni ̱ kenda Jesús yata̱ véꞌe, ñúꞌun‑ya̱ corona iñu jíín sáꞌma kuáꞌá tíndíꞌí. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑i: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró cháa yáꞌa, áchí‑de. 6 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa kájatíñu, ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱‑yá. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑de: Kata kaa‑ní‑de jika̱ cruz, ná kúu̱‑de, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑de: Katɨɨn máá‑ró‑de te kaꞌni‑ro‑dé, chi ̱ ruu̱, tú níꞌi ̱n‑rí ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé, áchí‑de. 7 Te ni ̱ kakaꞌa̱n judío: Máá‑ná káñava̱ꞌa‑ná ley. Te sɨkɨ ̱ ley‑ún kuu̱‑de, chi ̱ áchí‑de ja̱ Séꞌe Dios kúu‑de, áchí. 8 Te ja̱ ní jini so̱ꞌo Pilato tu̱ꞌun yáꞌa, te víꞌí‑gá yúꞌú‑de. 9 Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ tuku‑de ɨnga̱ jínu ini ̱ ve̱ꞌe palacio. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de Jesús: Ndé onde̱ va̱i‑ró, áchí‑de. Ko Jesús, tú ní káꞌa̱n kutɨ‑yá jíín‑de. 10 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑yá: Tú kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí náún. Á tú jiní‑ro̱ já ndíso‑ri ̱ tiñu ja̱ káꞌni‑rí róó jika̱ cruz, te suni ndíso‑ri ̱ tiñu ja̱ sía̱‑ri ̱ róó kiꞌi ̱n‑ro̱. Achí‑de. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús: Nú tú ní kíi tu̱ꞌun onde̱ andɨ ́vɨ ́, te ma̱ kúu ndonda‑ró sɨkɨ‑́ rí. Ja̱ yúán cháa ni ̱ nakua̱ꞌa ruu̱ nuu̱‑ro̱, kua̱chi xaa̱n‑gá ndíso‑de. Achí‑ya̱. 12 Te onde̱ hora yúan ndúkú ndéé Pilato sía̱‑de‑ya̱. Ko ña̱yɨvɨ judío, ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Nú sía̱‑ní cha̱a yáꞌa, te nasu̱ amigo César kúu‑ní. Chi ̱ nú ɨɨn cha̱a sáꞌa‑de ja̱ máá‑de kúu rey, cha̱a‑ún káꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ César.  



















172

Juan 19 Achí‑i. 13 Te Pilato, ja̱ ní jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, ni ̱ kiñiꞌin‑de Jesús yata̱ véꞌe. Te ni ̱ jungo̱o‑de ini ̱ ve̱ꞌe tíñu nuu̱ nání pavimento. (Te nuu̱ yúꞌu hebreo nání Gabata.) 14 Te máá kɨvɨ ́ sátu̱ꞌa ja̱ kóo viko Pascua kúu, nátu̱ꞌun ka̱ꞌiñu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ñáyɨvɨ judío: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró núu̱ rey máá‑ró jínáꞌan‑ró, áchí‑de. 15 Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Ándale, chaxio‑ní‑de, te kaꞌni‑ní‑de jika̱ cruz, áchí‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato jíín‑i: Ja̱ káꞌni‑rí rey máá‑ró náún, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n sutu̱ ñáꞌnu: Tuká ɨnga̱ rey káñava̱ꞌa‑ná, chi ̱ máá‑ni César, áchí. 16 Yúan‑na te ni ̱ nakua̱ꞌa‑de‑ya̱ núu̱‑í ja̱ ná kúu̱‑ya̱ jiká cruz. Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑i Jesús, te kuaꞌa̱n‑i jíín‑yá.  







17 Te

Ja̱ ní ka̱jata kaa‑de‑ya̱

máá‑yá, ndíso‑ya̱ cruz‑ya̱. Te ni ̱ kenda‑ya̱ yúan, kuaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn nuu̱ nání yíkɨ xiní. Te nuu̱ yúꞌu hebreo nání Gólgota. 18 Yúan ni ̱ ka̱jata kaa‑i‑ya̱ jiká cruz. Te suni ni ̱ ka̱jata kaa‑i uu̱ cha̱a jíín‑yá, ɨɨn ɨɨn‑de lado xiin‑yá. Te máá Jesús ni ̱ ndi ̱ta kaa‑ya̱ máꞌñú. 19 Te suni ni ̱ chaa Pilato ɨɨn tutu̱. Te ni ̱ chitɨ ̱ɨn‑de xini ̱ cruz. Te súan ni ̱ kaꞌa̱n: Jesús ñuu̱ Nazaret, Rey ña̱yɨvɨ judío, áchí. 20 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío, ni ̱ ka̱kaꞌu‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Chi ̱ nuu̱ ní ndi ̱ta kaa Jesús, máá yáni yuñúu̱ kúu. Te yóso túꞌun‑ún jíín yúꞌu hebreo, jíín yúꞌu griego, jíín yúꞌu latín. 21 Te sutu̱ ñáꞌnu judío, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín Pilato: Ma̱ cháa‑ní: Rey ña̱yɨvɨ judío. Chi ̱ sua chaa‑ní ja̱ ní kaꞌa̱n‑de: Rey kúu‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ judío, achi ̱‑ní, áchí‑de. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pilato: Ma̱ násama‑ri ̱ ja̱ á ni ̱ chaa‑ri ̱, áchí‑de. 23 Te soldado, nuu̱ ní ka̱jata kaa‑de Jesús jika̱  











cruz, te ni ̱ ka̱kiꞌin‑de saꞌma‑yá. Te ni ̱ ka̱ndátá‑de kuu̱ n pedazo, ɨɨn ɨɨn kuu soldado‑ún. Te suni ni ̱ ka̱kiꞌin‑de tɨka̱chí‑yá. Ko tɨka̱chí‑ún tú ní kíku, chi ̱ ni ̱ kunu nɨ ́ɨ ́ ondé xini ̱ te onde̱ nuu̱ jáꞌa̱. 24 Te ni ̱ kakaꞌa̱n máá‑de: Ma̱ ndátá‑yó, chi ̱ ná sáꞌa‑yó ɨ ́ɨn apuesto sɨkɨ ̱. Te ná ndéó ndé ɨɨn‑yó níꞌi ̱n, áchí‑de. Súan ni ̱ ka̱sáꞌa soldado, náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Ni ̱ kajaꞌncha̱ sava‑de saꞌma‑ná, ni ̱ ka̱kuu máá‑de. Te sɨkɨ ̱ tɨ ́ka̱chí‑ná ni ̱ ka̱sáꞌa‑de apuesto. Achí. 25 Te xiin cruz Jesús káꞌi ̱in náa̱‑ya̱, jíín kúꞌu̱‑ña María, ñasɨ ́ꞌɨ ́ Cleofas, jíín María ñuu̱ Magdala. 26 Te ni ̱ jini ̱ Jesús nuu̱ náa̱‑ya̱ jíín núu̱ cháa skuáꞌa ja̱ maní‑yá jíín‑de. Te kándii ̱ yani‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín náa̱‑ya̱: Náa̱, jia̱n ndéꞌé‑ní kándii ̱ se̱ꞌe‑ní, áchí‑ya̱. 27 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín cháa skuáꞌa‑ún: Jia̱n ndéꞌé‑ró kándii ̱ náa̱‑ro̱, áchí‑ya̱. Te onde̱ sáá‑ni ni ̱ kana‑de‑ña kuáꞌa̱n‑ña jíín‑de veꞌe‑de. 28 Yu̱án‑na te ni ̱ jini ̱ Jesús ja̱ á ni ̱ ji ̱nu ta̱ká tiñu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Jichí‑ri ̱ nducha, áchí‑ya̱. Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱. 29 Te yúan ni ̱ i ̱o ɨɨn tɨndoꞌo̱ ñúꞌun chítú vinagre. Te ni ̱ chindaji‑de kachi ̱ núu̱ vinagre‑ún. Te ni ̱ chaa‑de xini ̱ ɨ ́ɨn yunu. Te ni ̱ ka̱chaa‑de yuꞌu‑yá. 30 Te Jesús ni ̱ jiꞌi‑ya̱ vinagre‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: A ni ̱ ji ̱nu, áchí‑ya̱. Te ni ̱ ka̱í‑ni xini ̱‑yá. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑ya̱. 31 Te kɨvɨ ̱ sátu̱ꞌa kúu, te cha̱a judío, tú kákuni ̱‑de ja̱ kuíta koyo ndɨ ̱yi‑ún jika̱ cruz kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Chi ̱ va̱i kɨvɨ ̱ ndéta̱tú, te ɨɨn kɨvɨ ̱ kánúú xáa̱n kúu. Te ni ̱ kajika̱n‑de nuu̱ Pilato ja̱ ná táꞌnu̱ sɨ ̱ꞌɨn‑i, te ná kúxio‑i jika̱ cruz. 32 Te ni ̱ cha̱koyo soldado. Te ni ̱ kajaꞌnu̱‑de sɨ ̱ꞌɨn cha̱a  

















173

Juan 19​, ​20

ɨɨn, te suni súan ɨnga̱ cha̱a ja̱ ndíta kaa jíín‑yá. 33 Ko nuu̱ ní cha̱koyo‑de nuu̱ Jesús, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. Te tú ní kájaꞌnu̱‑de sɨ ̱ꞌɨn‑ya̱. 34 Ko ɨɨn soldado, ni ̱ kaa̱n‑de xiin‑yá jíín punta machete, te ni ̱ kenda‑ni nɨñi ̱ jíín ndúcha. 35 Te ɨɨn cha̱a ni ̱ jini ̱‑ún, jáni‑de tu̱ꞌun. Te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de‑ún, íó ndaa̱. Te máá‑de, suni jiní‑de ja̱ túꞌun ndaa̱ káꞌa̱n‑de, náva̱ꞌa kandíja tuku máá‑ró jínáꞌan‑ró sáꞌa‑de. 36 Chi ̱ súan ni ̱ kuu, náva̱ꞌa skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Ma̱ káꞌnu̱‑ro̱ ní ɨɨn yikɨ‑yá, áchí. 37 Te suni ɨnga̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Nde̱ꞌé‑de nuu̱ Iꞌa̱ ni ̱ kakaa̱n‑de, áchí.  









Ja̱ ní ka̱chiyu̱ji‑de‑ya̱

38 Yu̱á n‑na,

te íó ɨɨn cha̱a nání José ñuu̱ Arimatea, cha̱a‑ún skuáꞌa sa̱ꞌí‑de jíín Jesús, chi ̱ yúꞌú‑de ña̱yɨvɨ judío. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín Pilato nú kuu kuanchaa̱‑de yikɨ kúñu Jesús. Te Pilato ni ̱ jatu̱ꞌun. Yúan‑na te ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ xnúu‑de yikɨ kúñu Jesús. 39 Te Nicodemo, cha̱a ni ̱ jaꞌa̱n nuu̱ Jesús akuáa‑ún núú, suni ni ̱ jaa̱‑de ndíso‑de su̱sia ua̱ jíín jíꞌo áloe, nátu̱ꞌun kuu̱ n arroba. 40 Te ni ̱ ka̱kiꞌin‑de yikɨ kúñu Jesús. Te ni ̱ ka̱chisúkun‑dé jíín sáꞌma kuítá jíín jíꞌo, nátu̱ꞌun kásáꞌa máá ñáyɨvɨ judío ja̱ káchiyu̱ji‑i añú. 41 Te nuu̱ ní jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz, yúan ni ̱ i ̱o ɨɨn jardín. Te nuu̱ jardín íó ɨɨn veꞌe añú jáá núu̱ té yu̱ji‑ga̱ ni ɨɨn añú. 42 Yúan ni ̱ ka̱chindee‑de Jesús, chi ̱ veꞌe añú‑ún kánchaa̱ yani. Te a yani kejáꞌá kɨvɨ ́ sátu̱ꞌa judío ja̱ kóo viko Pascua.  



ñuu̱ Magdala veꞌe añú‑ún ja̱ íñaa‑gá. Te ni ̱ jini ̱‑ña já ní kuxio yuu̱ já ndíꞌu̱ yuvéꞌe añú‑ún. 2 Yúan‑na te ni ̱ jinu‑ña ní jaa̱‑ña núu̱ Simón Pedro jíín núu̱ ɨngá cha̱a skuáꞌa‑ún ja̱ ní kumani ̱ Jesús jíín. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑de: Ni ̱ ka̱tava‑dé Jitoꞌo̱‑yo̱ iní ve̱ꞌe añú. Te tú kájini ̱‑yo̱ ndénu̱ ní ja̱chindee‑de‑ya̱, áchí‑ña. 3 Te ni ̱ kenda Pedro jíín ɨngá cha̱a skuáꞌa‑ún, te ni ̱ ja̱koyo‑de veꞌe añú. 4 Te ni ̱ ka̱jinu ta̱í ndendúú‑de. Ko ɨnga̱ cha̱a skuáꞌa‑ún, ni ̱ jinu yachi ̱‑ga̱‑de vásá Pedro. Te xnaꞌa̱n‑ga̱‑de ni ̱ jaa̱ veꞌe añú. 5 Te ni ̱ jito nuu‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de saꞌma kuítá kánda̱a máá‑na̱ ini ̱ kava. Ko tú ní kɨ ́vɨ‑de. 6 Te ni ̱ jaa̱ tuku Simón Pedro ja̱ ndikín‑de kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe añú‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑de saꞌma kuítá‑ún kánda̱a máá‑na̱. 7 Te pañito ni ̱ yi ̱súkun xiní Jesús, tú kátúu jíín sáꞌma kuítá‑ún chi ni ̱ naka̱itaꞌnu̱ te kátúu sɨ ́ɨn. 8 Yúan‑na te suni ɨnga̱ cha̱a skuáꞌa‑ún, cha̱a ni ̱ jaa̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ veꞌe añú, ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de. Te ni ̱ kandíja‑de. 9 Chi ̱ té cháꞌa̱n‑ga̱ juku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun kaꞌa̱n tutu̱ ii ̱, ja̱ jínu ñúꞌún náchaku̱‑ya̱ nú a ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. 10 Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ kanoꞌo̱n‑de nuu̱ táꞌan‑de.  





















20

Ja̱ ní nachaku̱‑ya̱

 e ja̱ñáꞌa̱n kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn T semana‑ún, ni ̱ jaa̱ María

Ja̱ ní nakuni ̱ María Magdalena nuu̱‑yá

11 Ko

María, kándii ̱‑ña ndéꞌe̱‑ña yatá véꞌe añú‑ún. Te nini ndéꞌe̱‑ña, te ni ̱ jito nuu‑ña ní nde̱ꞌé‑ña iní ve̱ꞌe añú. 12 Te ni ̱ jini ̱‑ña já káxiu̱ kú úu̱ ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, káñu̱ꞌun‑ya̱ sáꞌma kuíjín, ɨɨn‑ya̱ íchi xiní, te ɨnga̱‑ya̱ íchi núu̱ jáꞌa̱ núu̱ ní ka̱túu yíkɨ kúñu Jesús. 13 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña:  



174

Juan 20 Nána̱, naja̱ ndéꞌe̱‑ní. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Ni ̱ ka̱janchaa̱‑de Jitoꞌo̱‑ná, te tú jiní‑ná ndénu̱ ní jancha̱ka‑de‑ya̱, áchí‑ña. 14 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ña, te ni ̱ xíó kóto‑ña. Te ni ̱ jini ̱‑ña núu̱ Jesús kándii ̱‑ya̱ yúan. Ko tú ní nákuni ̱‑ña já Jesús kúu‑ya̱. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Súchi ̱, naja̱ ndéꞌe̱‑ro̱. Ndéja̱ nándúkú‑ró, áchí‑ya̱. Te máá‑ña, jáni ini ̱‑ña já cháa ndíto nuu̱ itú kúu‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Táta̱, te nú máá‑ní ni ̱ chaxio‑ní‑ya̱, te kastu̱ꞌún‑ní ndé ni ̱ chindee‑ní‑ya̱, te ná kína̱ki ̱ꞌin‑ná‑ya̱, áchí‑ña. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: María, áchí‑ya̱. Te ni ̱ naxíó kóto‑ña. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ña jíín‑yá: Raboni, áchí‑ña, ja̱ kuní kaꞌa̱n, Maestro. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑ña: Ma̱ kéꞌé‑ró rúu̱, chi ̱ té ndaa‑ga̱‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. Kuáꞌán nuu̱ ñaní‑ri ̱, te kachi ̱‑ro̱ núu̱‑dé ja̱ ndáa‑ri ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ nuu̱ máá Táa̱‑ri ̱, máá Táa̱ máá‑ró, te nuu̱ Dios máá‑rí, Dios máá‑ró, áchí‑ya̱. 18 Te kuaꞌa̱n María ñuu̱ Magdala, ni ̱ kastu̱ꞌún‑ña núu̱ cháa káskuáꞌa‑ún ja̱ ní jini ̱‑ña núu̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín já ní kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa jíín‑ña.  









Ja̱ ní nakuni ̱ cha̱a káskuáꞌa nuu̱‑yá 19 Te

ni ̱ ini máá kɨvɨ ́ ɨ ́ɨn semana‑ún, te káꞌi ̱in tútú cháa káskuáꞌa‑ún ini ̱ ɨɨn veꞌe. Te ndíꞌu̱ yuxéꞌé chi ̱ káyu̱ꞌú‑de kájito‑de ña̱yɨvɨ judío. Te ni ̱ chaa̱ Jesús ni ̱ jukuiñi ̱‑ya̱ máꞌñú‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. 20 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ndáꞌa‑yá jíín xíin‑yá. Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de ja̱ ní kajini ̱‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 21 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n tuku Jesús: Ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. Nátu̱ꞌun ni ̱ tájí  



máá Táa̱‑yo̱ Dios ruu̱ va̱i‑ri ̱, suni súan tájí‑rí róó ki ̱ngoyo‑ró. Achí‑ya̱. 22 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ tɨvɨ ̱ tachi ̱‑yá nuu̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kiꞌin Espíritu Santo jínáꞌan‑ró. 23 Nú sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi ɨɨn ña̱yɨvɨ, te koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi‑i. Te nú kendo̱o kua̱chi sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ sáꞌa‑ró, te kendo̱o. Achí‑ya̱. 24 Ko Tomás ja̱ nání‑de Dídimo, ɨɨn táꞌan ja̱ uxí uu̱‑ún kúu‑de, tú kánchaa̱‑de jíín cháa‑ún jínáꞌan‑de, ná ni ̱ chaa̱ Jesús. 25 Te sava‑ga̱ cha̱a káskuáꞌa, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín Tomás: Ni ̱ kajini ̱‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Tomás: Nú tú kuni ̱‑ri ̱ nuu̱ ní tuji ̱ ndáꞌa‑yá ni ̱ sáꞌa ndu̱yu ka̱a, te nú tú chindee‑ri ̱ xini ̱ ndáꞌa‑rí nuu̱ ní i ̱ndee ndu̱yu ka̱a, te nú tú chindee‑ri ̱ ndaꞌa‑rí xiin‑yá, te ma̱ kándíja kutɨ‑rí, áchí‑de. 26 Te ni ̱ kuu ɨɨn semana. Te ɨnga̱ jínu káꞌi ̱in tútú cháa káskuáꞌa‑ún ini ̱ ve̱ꞌe. Te kándee Tomás jíín‑de. Te ni ̱ chaa̱ tuku Jesús va̱sa ndíꞌu̱ yuxéꞌé. Te ni ̱ jukuiñi ̱‑ya̱ máꞌñú‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 27 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ni‑ya̱ jíín Tomás: Chindee xini ̱ ndáꞌa‑ro yáꞌa, te kuni ̱‑ro̱ ndáꞌa‑rí. Te skáa̱ ndaꞌa‑ro, te chindee‑ró xíin‑rí. Te ma̱ káni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑ro̱, chi ̱ sua ná kándíja‑ró. Achí‑ya̱. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Tomás jíín‑yá: Ai ̱ Táta̱, Jitoꞌo̱ máá‑ná, te Dios máá‑ná kúu‑ní, áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ni ̱ jini ̱‑ro̱ rúu̱, Tomás, te yu̱án ní kandíja‑ró: Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ já kákandíja va̱sa tú ní kájini ̱‑i nuu̱‑rí, áchí‑ya̱. 30 Te suni ni ̱ sáꞌa Jesús kuaꞌa̱‑gá tuni ̱ nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ja̱ tú yóso núu̱ tutú yáꞌa. 31 Ko tuni ̱ yáꞌa yóso náva̱ꞌa  



















175

Juan 20​, ​21

kandíja‑ró já Jesús kúu Cristo máá Séꞌe Dios. Chi ̱ nú kandíja‑ró‑yá, te kuchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá. Ja̱ ní nastáꞌa̱n‑ya̱ máá‑yá ini ̱ ñuu̱ Galilea

21

 e kukuéé‑ga̱ te Jesús, ni ̱ T nastáꞌa̱n ndiji ̱n tuku‑ya̱ máá‑yá nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá ja̱ káxiu̱ kú‑de nuu̱ mar Tiberias. Te modo yáꞌa ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá. 2 Káꞌi ̱in tútú Simón Pedro, jíín Tomás, ja̱ nání Dídimo, jíín Natanael, cha̱a ñuu̱ Caná ndañúu̱ Galilea, jíín táká se̱ꞌe Zebedeo, jíín úu̱‑ga̱ cha̱a káskuáꞌa jíín‑yá. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Simón jíín‑de: Ná kítɨ ̱ɨn‑ri ̱ ti ̱yáká, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑de. Suni ná kíngoyo‑ri ̱ jíín‑ró, áchí‑de. Te kua̱ngoyo‑de, te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ɨɨn barco. Ko tú ní kátɨɨn kutɨ‑dé‑tɨ ̱ ákuáa‑ún. 4 Te ja̱ kuáku̱ ndiji ̱n, te ni ̱ jukuiñi ̱ Jesús yuꞌu mar. Ko cha̱a káskuáꞌa‑ún, tú ní kánakuni ̱‑de ja̱ Jesús kúu‑ya̱. 5 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Súchi ̱, á káñava̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn ti ̱yáká kée‑rí, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Tú kutɨ, áchí‑de. 6 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Skuíta kaꞌnu ñunu‑ro íchi lado váꞌa barco, te niꞌi ̱n‑ro̱‑tɨ ́, áchí‑ya̱. Yúan‑na te ni ̱ ka̱skuíta kaꞌnu‑de ñunu. Te tuká ní kúu kutɨ nátava‑dé ñunu, ja̱ kuáꞌa̱ xáa̱n cháká ní niꞌi ̱n‑dé. 7 Yúan‑na te cha̱a skuáꞌa ja̱ maní Jesús jíín, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín Pedro: Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu, áchí‑de. Te ja̱ ní jini so̱ꞌo‑de ja̱ máá Jítoꞌo‑yo̱ kúu, te ni ̱ nachuꞌun‑de saꞌma‑dé, chi ̱ víchí lɨ ́ɨ‑dé núú. Te ni ̱ ndava‑ni‑de kuaꞌa̱n‑de nuu̱ mar. 8 Te sava‑ga̱ cha̱a káskuáꞌa‑ún, va̱i koyo‑de jíín  













barco jíín ñúnu ñúꞌun chítú tíyáká. Chi ̱ tú jíká káꞌi ̱in‑de jíín ñúꞌun íchí, chi ̱ yani nátu̱ꞌun uu̱ ciento yɨ ́kɨ ́. 9 Te ja̱ ní ka̱nuu‑de nuu̱ ñúꞌun, te ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ nduxiá tɨkua̱ñuꞌu̱ n. Te íxndée ɨɨn cháká núu̱ ñúꞌu̱ n‑ún, jíín stáa̱. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de jínáꞌan‑de: Kuáki ̱ꞌin ti ̱yáká já ní ka̱tɨɨn‑ró vína ná kíi, áchí‑ya̱. 11 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Simón Pedro ini ̱ barco. Te ni ̱ stáa‑de ñunu cháká ní chaa̱‑de jíín yúꞌu mar. Te ñúꞌun chítú cháká náꞌnu, ɨɨn ciento uu̱ xiko uxi ̱ uni ̱. Te va̱sa súan kuaꞌa̱‑tɨ ́ ni ̱ ñu̱ꞌun, ko tú ní téꞌnde̱ ñunu‑ún. 12 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Ñaꞌa̱n jínáꞌan‑ró te kasi ̱ ini ̱‑ro̱, áchí‑ya̱. Te ni ɨɨn cha̱a káskuáꞌa‑ún, tú ní chúndéé iní‑de ja̱ kaká tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Róó, ndé cha̱a kúu‑ró. Chi ̱ a kájini ̱‑de ja̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu‑ya̱. 13 Te ni ̱ chaa̱ Jesús. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ stáa̱‑ún. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑dé. Te suni súan ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ tíyáká‑ún nuu̱‑dé. 14 Ya̱ꞌá ní kuu vuelta uni ̱ ja̱ ní nastáꞌa̱n ndiji ̱n Jesús máá‑yá nuu̱ cháa káskuáꞌa jíín‑yá, ja̱ á ni ̱ nachaku̱‑ya̱ já ní jiꞌi ̱‑ya̱. 15 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kajasi ̱ ini ̱‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín Simón Pedro: Simón, se̱ꞌe Jonás, kúndáꞌú‑ga̱ ini ̱‑ro̱ rúu̱ vásá yáꞌá xí túu, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Jaa̱n, Táta̱, máá‑ní jiní ja̱ maní‑ná jíín‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Skée‑ro lélú‑rí núsáá, áchí‑ya̱. 16 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku‑ya̱ vuelta uu̱ jíín‑de: Simón, se̱ꞌe Jonás, kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ rúu̱ náún, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Jaa̱n Táta̱, máá‑ní jiní ja̱ maní‑ná jíín‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Skée‑ro rɨ ́ɨ‑̱ ri ̱ núsáá, áchí‑ya̱. 17 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku‑ya̱ vuelta uni ̱ jíín‑de:  

















176

Juan 21 Simón, se̱ꞌe Jonás, mani ̱‑ro̱ jíín‑rí náún, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kuxíí iní Pedro ja̱ vuelta uni ̱ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Mani ̱‑ro̱ jíín‑rí náún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, máá‑ní jiní ta̱ká tu̱ꞌun. Máá‑ní jiní ja̱ maní‑ná jíín‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Skée‑ro rɨ ́ɨ‑̱ ri ̱ núsáá. 18 Ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ondé ná súchí‑ró núú, te ni ̱ nakuꞌni ̱ máá‑ró chíi‑ró. Te ni ̱ jika‑ró ndénu̱ ní kuu ini ̱‑ro̱. Ko nú ná yíi‑ró, te skáa‑ro̱ ndáꞌa‑ro. Te ɨnga̱ cha̱a, nachiꞌi‑de chi ̱i‑ró, te kunchaka‑de róó kiꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑de va̱sa tú kuní‑ro̱. Achí‑ya̱ jíín‑de. 19 Tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ náva̱ꞌa ná júku̱ꞌun ini ̱‑de ndé modo kuu̱‑de ja̱ ndúñáꞌnu Dios sáꞌa‑de. Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kundiki ̱n ruu̱ ná kíꞌo̱n, áchí‑ya̱ jíín‑de. 20 Te ni ̱ xíó kóto Pedro. Te ni ̱ jini ̱‑de cha̱a skuáꞌa ja̱ maní Jesús jíín, ja̱ ndikín‑de va̱i‑de, cha̱a ni ̱ ndituu jika̱ Jesús ná ni ̱  





ka̱kuxíni‑ya̱, ja̱ ní jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Táta̱, ndé cha̱a kúu ja̱ nástúu níí. 21 Te ni ̱ jini ̱ Pedro nuu̱ cháa‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín Jesús: Táta̱, te cha̱a yáꞌa, na̱ún sáꞌa‑de, áchí‑de. 22 Te ni ̱ kaꞌa̱n Jesús jíín‑de: Nú kuní‑ri ̱ ja̱ kéndo̱o‑de onde̱ kɨvɨ ̱ ncháa̱‑ri ̱, naun jítú iní‑ro̱. Kundiki ̱n ruu̱ ná kíꞌo̱n. Achí‑ya̱. 23 Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ táká ñani ̱‑yo̱, ja̱ cháa skuáꞌa‑ún ma̱ kúu̱‑de. Ko tú ní káꞌa̱n Jesús ja̱ má kúu̱‑de, chi ̱ sua ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Nú kuní‑ri ̱ ja̱ kéndo̱o‑de onde̱ kɨvɨ ̱ ncháa̱‑ri ̱, te naun jítú iní‑ro̱. 24 Cha̱a ni ̱ skuáꞌa‑ún kúu cha̱a yáꞌa, te jáni ndaa̱‑de tu̱ꞌun ta̱ká tiñu yáꞌa. Te suni ni ̱ chaa‑de ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Te kájini ̱‑yo̱ já túꞌun jáni‑de káꞌa̱n ndaa̱. 25 Suni íó kuaꞌa̱ xáa̱n‑gá tiñu ni ̱ sáꞌa Jesús. Te nú chaa‑yó ná ɨɨn ná ɨɨn, te ma̱ kánda nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ já kúꞌun tutu̱ koso túꞌun‑ún núú, jáni ini ̱‑ri ̱. Amén.  









LOS HECHOS DE LOS APOSTOLES

JA NI KASAꞌA CHAA APOSTOL Ja̱ ní keyuꞌu‑yá kii Espíritu Santo

1

Teófilo, táta̱ máni ̱. Nuu̱ tutú ja̱ ní chaa núú‑ná ni ̱ kastu̱ꞌún‑ná ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa Jesús, jíín táká tu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ondé kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑yá, 2 te onde̱ kɨvɨ ̱ ní táꞌú‑yá tiñu jíín Espíritu Santo nuu̱ táká apóstol, cha̱a ni ̱ ka̱ji‑ya̱. Te suni kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. 3 Te nuu̱ ní ji ̱nu ni ̱ ndoꞌo‑ya̱, te jíín kuáꞌa̱ tuní íó ndaa̱ ni ̱ ndenda‑ya̱ chakú‑ya̱ núu̱ cháa‑ún jínáꞌan‑de. Te uu̱ xiko kɨvɨ ̱ ní stáꞌa̱n‑ya̱ máá‑yá nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de tu̱ꞌun ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 4 Káꞌi ̱in tútú‑de. Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑dé ja̱ má kúxio‑de ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, chi ná kúndatu‑de chaa̱ Iꞌa̱ ni ̱ keyuꞌu máá Táa̱‑yo̱ Dios. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: A ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró já súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 5 Chi ̱ Juan, ja̱ndáa̱ ja̱ jíín ndúcha ní skuánducha‑dé‑i. Ko róó jínáꞌan‑ró, yaku̱‑na̱ kɨvɨ ̱ te kuanducha‑ro jíín Espíritu Santo, áchí‑ya̱. 6 Te cha̱a ni ̱ ka̱kutútú núu̱‑yá, ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de‑ya̱: Táta̱, te vina natáꞌú tíñu cha̱a Israel ini ̱ ñuu̱ máá‑de sáꞌa‑ní xí túu, áchí‑de. 7 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱: Ma̱ kúu kuni ̱‑ro̱  







kɨvɨ ́ xí kuiá ja̱ ní tetaꞌa̱n máá Táa̱‑yo̱ jíín túꞌun ndíso‑ya̱ tíñu. 8 Ko nú a ni ̱ chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ ro̱, yúan‑na te niꞌi ̱n‑ro̱ fuerza‑ya̱, te kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun‑ri ̱ nɨ ́ɨ ́ iní ñuu̱ Jerusalén, nɨ ́ɨ ́ iní ñuu̱ Judea, jíín ñúu̱ Samaria, jíín ondé nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ ñu̱yɨ ́vɨ. Achí‑ya̱ jíín‑de.  

Ja̱ ní ndaa Jesús kua̱noꞌon‑yá andɨ ́vɨ ́ 9 Te

ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa. Te nini kánde̱ꞌé‑de, te ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn viko̱ nu̱ꞌún ní jasu̱ nuu̱‑yá. 10 Te nini káꞌi ̱in‑de kándakoto‑de ichi ándɨ ́vɨ ́ núu̱ ndáa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ chaa̱‑ni uu̱ táꞌa̱n cha̱a káñu̱ꞌun saꞌma kuíjín, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ xiin‑dé. 11 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a‑ún jíín‑de: Róó cha̱a ñuu̱ Galilea, naja̱ kándakoto‑ró íchi ándɨ ́vɨ ́. Jesús yáꞌa, ja̱ ní xndóo‑ya̱ róó te kuaꞌa̱n‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, suni súan ndii‑ya̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kajini ̱‑ro̱ kuánoꞌon‑yá andɨ ́vɨ ́. Achí‑de.  







Ja̱ ní nukuiñi ̱ Matías jíín cháa káskuáꞌa

te ni ̱ ka̱nuu‑de yuku Olivar kánoꞌo̱n‑de ñuu̱ Jerusalén.

177

12 Yúan‑na

178

Hechos 1​, ​2 Te onde̱ yuku‑ún, te onde̱ ñuu̱, jíká nátu̱ꞌun kájika cha̱a judío ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. 13 Te ni ̱ najaa̱ koyo‑de ini ̱ ñuu̱. Te ni ̱ ka̱kaa‑de xini ̱ ɨ ́ɨn veꞌe nuu̱ káxiu̱ kú Pedro, Juan, Jacobo, Andrés, Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, Jacobo se̱ꞌe Alfeo, Simón Zelote jíín Judas ñani ̱ Jacobo. 14 Ta̱ká cha̱a yáꞌa, ɨɨn núú‑ni káꞌi ̱in‑de kájika̱n taꞌu̱‑dé, jíín sáva ñasɨ ́ꞌɨ ́, jíín María náa̱ Jesús, jíín táká ñani ̱‑ya̱. 15 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ní jukuiñi ̱ Pedro nuu̱ táká ñani ̱‑ún. Te káꞌi ̱in nátu̱ꞌun ciento oko̱ ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: 16 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ni ̱ skíkuu nɨ ́nɨ túꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱ já ní kaꞌa̱n Espíritu Santo onde̱ sáá jíín yúꞌu David tu̱ꞌun Judas, cha̱a ni ̱ yoxnúú núu̱ já ní ka̱katɨɨn Jesús. 17 Te suu cha̱a‑ún, ni ̱ yoso̱ ‑ dé jíín‑yó. Te ni ̱ chindéé táꞌan‑de jíín‑yó sɨkɨ ́ túꞌun yáꞌa. 18 Cha̱a yúan, ni ̱ jaan‑de ɨɨn ñuꞌun jíín xúꞌún ní niꞌi ̱n‑dé sɨkɨ ̱ tíñu ñáá ni ̱ sáꞌa‑de. Te onde̱ súkún te ni ̱ kanangava‑de, te ni ̱ ndata̱ sáva chi ̱i‑de. Te ni ̱ ndɨꞌɨ jitɨ‑de ni ̱ jicha̱. 19 Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú ñúu̱ Jerusalén. Te yu̱án ní ka̱skúnání‑i ñuꞌun‑ún nuu̱ yúꞌu máá‑i Acéldama, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Ñuꞌun nɨñí. 20 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú Salmo: Veꞌe‑de, ná kúu ɨɨn veꞌe sáni. Te ma̱ kúnchaa̱ ni ɨɨn‑i ini ̱ ve̱ꞌe‑ún. Te suni káꞌa̱n: Tiñu ndíso‑de, ná kúndiso ɨnga̱ cha̱a. Achí. 21 Núsáá te jínu ñúꞌún já káji‑yó ɨ ́ɨn cha̱a ma̱ꞌñú táká cha̱a ja̱ á káꞌi ̱in jíín‑yó táká kɨvɨ ̱ ní jika máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús jíín‑yó, 22 te onde̱ kɨvɨ ̱ ní skuánducha Juan, te onde̱ kɨvɨ ̱ ní xndóo‑ya̱ yóó te ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. Te cha̱a ka̱ji‑yó, ná kúu‑de testigo jíín‑yó  



















já á ni ̱ nachaku̱‑ya̱. Achí‑de. 23 Te ni ̱ ka̱jani‑de uu̱ táꞌa̱n cha̱a: José, ja̱ nání‑de Barsabás te Justo kúu ɨnga̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ de, jíín Matías. 24 Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑dé: Táta̱, máá‑ní chi ̱ jiní‑ní ndasa káa ini ̱ añú ta̱ká ña̱yɨvɨ. Núsáá te ja̱ úu̱ táꞌa̱n cha̱a yáꞌa, stáꞌa̱n‑ní ndé ɨɨn‑de ni ̱ ka̱ji‑ní, 25 náva̱ꞌa kundiso‑de tiñu apóstol. Chi ̱ Judas, ni ̱ sáꞌa‑de kua̱chi, te ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de lugar máá‑de. Achí‑de. 26 Yúan‑na te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de sortear. Te ni ̱ jungava‑ni sɨkɨ ̱ Matías. Te ni ̱ nukoso̱‑dé jíín uxí ɨɨn‑ga̱ apóstol.  







2

Kɨvɨ ̱ Pentecostés

Te máá kɨvɨ ́ Pentecostés ni ̱ kaꞌi ̱in tútú ɨ ́ɨn núú‑ni‑de. 2 Te sánaa‑ní te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ndusu̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ nátu̱ꞌun nɨ ́ꞌɨn ɨɨn tachi ̱ xáa̱n, te ni ̱ skútú iní ve̱ꞌe nuu̱ káxiu̱ kú‑de. 3 Te ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ ní jicha̱ nátu̱ꞌun yáá ñúꞌu̱ n. Te ni ̱ jungo̱o sɨkɨ ̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑de. 4 Te ndɨꞌɨ‑de, ni ̱ kukútu jíín Espíritu Santo. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn yuꞌu, ndasa ni ̱ stáꞌa̱n máá Espíritu nuu̱‑dé kaꞌa̱n‑de. 5 Te ñuu̱ Jerusalén, káxiu̱ kú ñáyɨvɨ judío onde̱ ta̱ká ñuu̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te káchiñúꞌún‑i Dios. 6 Te ja̱ súan ni ̱ nɨ ̱ꞌɨn, te ni ̱ kataka̱ ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱. Te ni ̱ kuñáá ini ̱‑i, chi ̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑i, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i kákaꞌa̱n‑de yuꞌu máá‑i. 7 Te ni ̱ ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Nasu̱ cháa ñuu̱ Galilea kákuu ta̱ká cha̱a kákaꞌa̱n yáꞌa náún. 8 Ndasa kúu núsáá. Chi ̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑yó, kájini so̱ꞌo‑yó kákaꞌa̱n‑de yuꞌu ní ka̱kaku‑yó jíín. 9 Chi cha̱a onde̱ ñuu̱ Parto jíín ñúu̱ Media jíín ñúu̱ Elam kákuu‑yó. Te sava‑yó, va̱i‑yó ondé ñuu̱ Mesopotamia, jíín  















179

Hechos 2

ñúu̱ Judea, jíín ñúu̱ Capadocia, jíín ñúu̱ Ponto, jíín ñúu̱ Asia. 10 Suni onde̱ ñuu̱ Frigia jíín ñúu̱ Panfilia, jíín ñúu̱ Egipto jíín ndáñúu̱ África ja̱ kánchaa̱ ɨnga̱ lado ñuu̱ Cirene va̱i koyo‑yó. Te sava‑ga̱‑yo̱ ondé ñuu̱ Roma jíká vái‑yó. Te suni íó sava cha̱a ni ̱ nakiꞌin séꞌé judío. 11 Suni cha̱a ñuu̱ Creta jíín cháa ñuu̱ Arabia kákuu‑yó. Te kájini so̱ꞌo‑yó já jíín yúꞌu máá‑yó kákaꞌa̱n‑de ta̱ká tiñu ñáꞌnu sáꞌa Dios. Achí‑i. 12 Te ta̱ká‑i, cuenta kánaa íi ̱ iní‑i kánde̱ꞌé‑i. Te kákaꞌa̱n‑i jíín táꞌan‑i: Na̱ún tu̱ꞌun kúu ya̱ꞌá núsáá, áchí‑i. 13 Ko sava‑i kákaꞌa̱n kátá‑i: Kánaji ̱ni‑de, áchí‑i.  















Ja̱ ní jani Pedro tu̱ꞌun nuu̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ

14 Yúan‑na

te ni ̱ ndukuiñi ̱ Pedro jíín uxí ɨɨn‑ga̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑de jíín‑i: Níí, cha̱a judío, jíín táká níí cha̱a káxiu̱ kú iní ñuu̱ Jerusalén, tiñu yáꞌa ná kuní ndɨꞌɨ‑ní jínáꞌan‑ní. Te kuni náꞌín‑ní tu̱ꞌun ná káꞌa̱n‑ná jíín‑ní. 15 Chi cha̱a yáꞌa, tú kánaji ̱ni‑de nátu̱ꞌun kájani ini ̱‑ní, chi ̱ sáá káꞌɨɨ ̱n ja̱ñáꞌa̱n kúu. 16 Ko ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Joel cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá: 17 Achí Dios: Kɨvɨ ̱ sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te kacha̱ nu̱u‑ri ̱ Espíritu‑ri ̱ sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ. Te se̱ꞌe yíí‑ro̱ jíín séꞌe sɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱, kani‑i tu̱ꞌun‑ri ̱. Te cha̱a súchí jínáꞌan‑de jíín cháa ñáꞌnu, skóto ja̱ni‑de. 18 Te ja̱ndáa̱ ja̱ kɨvɨ‑́ ún te kacha̱ nu̱u‑ri ̱ Espíritu‑ri ̱ sɨkɨ ̱ mozo‑ri ̱, kúu cha̱a kúu ñaꞌan. Te kani‑i tu̱ꞌun‑ri ̱ jínáꞌan‑i. 19 Te sáꞌa‑ri ̱ tiñu ñáꞌnu onde̱ andɨ ́vɨ ́. Te sáꞌa‑ri ̱ tuni ̱ nuu̱ ñúyɨ ́vɨ. Te koo nɨñi ̱ jíín ñúꞌu̱ n jíín yokó ñuꞌma̱. 20 Te ndika̱ndii, nduu túún. Te yoo̱, nduu nɨñi ̱. Te vásá jáa̱ kɨvɨ ̱ máá  











Jítoꞌo̱‑yo̱. Kɨvɨ ̱ káꞌnu, kɨvɨ ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ máá‑yá kuu‑ún. 21 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káꞌa̱n nda̱ꞌú jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ondé jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, ka̱ku‑i, achí Joel. 22 Níí cha̱a ñuu̱ Israel, kuni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun yáꞌa jínáꞌan‑ní: Máá Jesús ñuu̱ Nazaret, Iꞌa̱ va̱ꞌa ni ̱ kuu‑ya̱ núu̱ Dios. Te nuu̱ máá‑ní ni ̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu ñáꞌnu jíín kuáꞌa̱ tuní. Te ni ̱ ka̱kee nuu̱‑ní ni ̱ ka̱nde̱ꞌé‑ní ja̱ súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ondé jíín Dios. Te suni súan kájini ̱ ta̱ká‑ní. 23 Ko níí, ni ̱ ka̱nachiꞌi‑ní‑ya̱ ndáꞌa cháa ñáá. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé‑ya̱ jiká cruz. Te jíín tiempo, a ni ̱ jini ̱ Dios ja̱ súan sáꞌa‑ní núú, chi ̱ súan ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱. 24 Ko ni ̱ nachaku̱‑ya̱ ní sáꞌa Dios. Te ni ̱ janchaa̱‑ya̱ fuerza kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, chi ̱ tú ní kúu kendo̱o‑ga̱ Jesús ini ̱ ndaꞌa kuéꞌe̱ kuu̱‑yo̱. 25 Chi ̱ David, ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun‑ya̱: Ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑ri ̱, ja̱ nené kánchaa̱‑ya̱ jíín‑rí. Chi ̱ kánchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa‑ri ̱, náva̱ꞌa ma̱ yúꞌú‑ri ̱. 26 Ja̱ yúán ní kusɨɨ ̱ iní añú‑ri ̱. Te ni ̱ nakana jaa‑ri ̱‑ya̱. Te suni ndeta̱tú yikɨ kúñu‑ri ̱, te kuñukuu ini ̱‑ri ̱. 27 Chi ma̱ skéndo̱o‑ní añú‑ná ini ̱ lugar ndɨ ̱yi, ni ma̱ kuáꞌa‑ní tu̱ꞌun teꞌyu̱ Se̱ꞌe‑ní, Iꞌa̱ ii ̱. 28 Ni ̱ stáꞌa̱n‑ní nuu̱‑ná ndasa niꞌi ̱n‑ná ichi kúchaku̱‑ná. Te kɨvɨ ̱ kúnchaa̱‑ná jíín‑ní te kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ná sáꞌa. Achí David. 29 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní, ná kachí ka̱jí‑ná nuu̱‑ní tu̱ꞌun David tatá ñúu̱‑yo̱. Chi ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te ni ̱ yu̱ji‑de. Te veꞌe añú‑de kánchaa̱ jíín‑yó ondé vina. 30 Chi cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios ni ̱ kuu‑de. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ní kaꞌa̱n téyíí‑yá jíín‑de ja̱ núu̱‑dé, cuenta chi ̱i tata̱‑de, nukuiñi ̱ Cristo kunchaa̱‑ya̱ mesa‑de táꞌú‑yá tiñu. 31 Te ya̱ꞌá ní jini ̱‑de jíín tiempo, ni ̱  













180

Hechos 2​, ​3 kastu̱ꞌún‑de ja̱ náchaku̱ Cristo, chi ̱ añú‑ya̱, tú ní kéndo̱o ini ̱ lugar ndɨ ̱yi. Te ni yikɨ kúñu‑ya̱, tú ní téꞌyu̱. 32 Te Jesús, ni ̱ nachaku̱‑ya̱ ní sáꞌa Dios. Te kájini ̱‑yo̱ já chakú‑ya̱. 33 Te ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. Te nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu máá Táa̱‑yo̱, te onde̱ nuu̱ máá‑yá, ni ̱ niꞌi ̱n Jesús Espíritu Santo. Te ni ̱ jacha̱ nu̱u‑ya̱ nátu̱ꞌun kánde̱ꞌé‑ní te kájini so̱ꞌo‑ní vina. 34 Chi ̱ David, tú ní ndáa‑de andɨ ́vɨ ́. Ko ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Máá Tatá Dios, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Jítoꞌo̱‑ri ̱: Nungo̱o‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱, 35 te ná chúkú‑rí cha̱a kájito uꞌu̱ róó, kuu‑de teyu̱ kúxndíi jaꞌa̱‑ro̱, áchí. 36 Te ná kuní ndaa̱ ndivii ñáyɨvɨ Israel ja̱ Dios, ni ̱ jani‑ya̱ máá Jesús ja̱ ná kúu‑ya̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ va̱sa ni ̱ ka̱jaꞌni‑ní máá‑yá jika̱ cruz, te suni máá‑yá kúu Cristo. Achí Pedro jíín‑i. 37 Te súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱nataꞌuꞌu̱ ini ̱ añú‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín Pedro jíín sáva‑ga̱ apóstol: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní, ndasa sáꞌa‑ná jínáꞌan‑ná núsáá, áchí‑i. 38 Te ni ̱ kachi ̱ Pedro jíín‑i: Nakani ini ̱‑ní jínáꞌan‑ní, te kuanducha‑ní jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jesucristo náva̱ꞌa koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi‑ní. Te kua̱ꞌa‑ya̱ Espíritu Santo‑ya̱ núu̱‑ní. 39 Chi ̱ nuu̱ máá‑ní jíín núu̱ séꞌe‑ní, súan ni ̱ keyuꞌu‑yá. Te suni súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú jíká, nuu̱ násaa‑i ja̱ máá Tatá‑yo̱ Dios kana‑ya̱ xiní‑í ná kíꞌi ̱n‑i nuu̱‑yá. 40 Te Pedro, jíín kuáꞌa̱‑gá tu̱ꞌun súan, ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de jíín‑i: Ná ndúkú ndéé‑ní ka̱ku‑ní ma̱ꞌñú táká ña̱yɨvɨ ñáá yáꞌa, áchí‑de. 41 Te ni ̱ ka̱jatúꞌún sáva‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱janducha‑í. Te kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ndea̱‑ga̱‑i nátu̱ꞌun uni ̱ mil ña̱yɨvɨ.  



















42 Te

ni ̱ kaꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑i sɨkɨ ̱ túꞌun kástáꞌa̱n apóstol, ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún ɨ ́ɨn núú‑de, ni ̱ ka̱sákuáchí‑de staa̱. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑dé. Ja̱ ní kañava̱ꞌa káꞌnu‑i ta̱ká ndatíñu‑i 43 Te

ndɨꞌɨ ña̱yɨvɨ, ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te cha̱a apóstol, ni ̱ ka̱sáꞌa‑de kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu jíín tuní. 44 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kákandíja, káxiu̱ kú tútú‑i. Te káñava̱ꞌa káꞌnu‑i ta̱ká ndatíñu‑i. 45 Te ni ̱ kaxi ̱kó‑i ta̱ká ndatíñu‑i, jíín táká veꞌe‑i. Te ni ̱ ka̱saka‑í xu̱ꞌún núu̱ táꞌan‑i, ndasa jínu ñúꞌún ɨ ́ɨn ɨɨn‑i jínáꞌan‑i. 46 Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ kájaꞌa̱n tútú‑i veꞌe ii ̱. Te kásákuáchí‑i staa̱ ndɨ ́taꞌa̱n veꞌe‑i. Te luu, sɨɨ ̱ ní kaꞌi ̱o ini ̱ añú‑i káyee‑í staa̱. 47 Te kánakana jaa‑i Dios. Te sava‑ga̱ ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n jíñúꞌún jíín‑i. Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní kaka̱ku sava‑ga̱ ña̱yɨvɨ ní sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ ka̱ndujíín‑i jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja‑ún.  







3

Ja̱ ní nduva̱ꞌa cha̱a rengo

Ɨɨn kɨvɨ ̱ te ni ̱ ka̱kaa Pedro jíín Juan, kájaꞌa̱n‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Chi ̱ máá hora ka̱ꞌuni ̱ aíni kúu, te jikán taꞌu̱‑í yúan. 2 Te kákinchaka‑i ɨɨn cha̱a rengo onde̱ kɨvɨ ̱ ní kaku‑de. Te cha̱a‑ún, ncháá‑de ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ yúxéꞌé véꞌe ii ̱ nuu̱ nání hermosa, jikán‑de caridad nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kɨ ́vɨ koyo ini ̱ veꞌe ii ̱ yúan. 3 Te cha̱a‑ún, ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ Pedro jíín Juan, ja̱ kuákɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑de ja̱ ná kuáꞌa‑de ɨɨn caridad. 4 Te Pedro jíín Juan, ni ̱ kande̱ꞌé váꞌa‑de nuu̱ cháa‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín‑de: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró núu̱‑rí, áchí‑de. 5 Te máá cháa‑ún, ndátu tu̱ꞌa‑de, jáni ini ̱‑de niꞌi ̱n‑dé yaku̱ na̱ jíín núu̱  







181

Hechos 3

Pedro jíín Juan. 6 Te ni ̱ kachi ̱ Pedro: Tú ñáva̱ꞌa‑ri ̱ plata ni oro. Ko ja̱ ñáva̱ꞌa‑ri ̱, yu̱án kuáꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jesucristo ñuu̱ Nazaret ndukuiñi ̱ te kaka‑ró, áchí‑de. 7 Te ni ̱ tɨɨn‑de ndaváꞌa cha̱a‑ún. Te ni ̱ xndúkuiñi ̱‑de cha̱a. Te jaꞌa̱‑dé jíín sukún jáꞌa̱‑dé, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑ni. 8 Te ɨɨn ni ̱ kanda‑ni‑de. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ jika‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de jíín Pedro jíín Juan ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, jíka‑de, kánda‑de, te nákana jaa‑de Dios. 9 Te ni ̱ kajini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ núu̱‑dé ja̱ nákaka‑de te nákana jaa‑de Dios. 10 Te ni ̱ nakuni ̱‑i nuu̱‑dé ja̱ máá cháa jikán caridad yuxéꞌé véꞌe ii ̱ ja̱ nání hermosa kúu‑de. Te ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kayu̱ꞌú‑i, chi ̱ kájini ̱‑i ja̱ súan ni ̱ taꞌa̱n cha̱a‑ún. 11 Te cha̱a ni ̱ nduva̱ꞌa‑ún, nini tɨ ́ɨn‑de Pedro jíín Juan, te ni ̱ kataka̱‑ni ña̱yɨvɨ núu̱‑dé ini ̱ corredor ja̱ nání Salomón. Te ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. 12 Te ni ̱ jini ̱ Pedro ja̱ súan kúu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín ñáyɨvɨ‑ún: Cha̱a ñuu̱ Israel, naja̱ kánaa iní‑ní kánde̱ꞌé‑ní tiñu yáꞌa. Naja̱ kánde̱ꞌé‑ní nuu̱‑ná. Kájani ini ̱‑ní ja̱ cháa va̱ꞌa kákuu‑ná xí íó fuerza ini ̱‑ná náva̱ꞌa nakaka cha̱a yáꞌa sáꞌa‑ná náún. 13 Máá Dios Abraham, jíín Isaac, jíín Jacobo, máá Dios, Táa̱‑yo̱, ni ̱ nduñáꞌnu Se̱ꞌe‑ya̱ Jesús ni ̱ sáꞌa‑ya̱, te ni ̱ ka̱nastúu‑ní Jesús, te ni ̱ ka̱naku̱ xndíi‑ní Iꞌa̱‑ún jíto nuu̱ Pilato, va̱sa sía̱ cha̱a‑ún‑ya̱ kuní‑de núú. 14 Ko máá‑ní, ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑ní Iꞌa̱ ii ̱, Iꞌa̱ ndoo. Te ni ̱ kajika̱n‑ní ɨɨn cha̱a jáꞌni ndɨ ́yi sía̱ Pilato. 15 Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ní máá Jítoꞌo̱, Iꞌa̱ náschakú yóó. Ko Dios, ni ̱ naschakú‑ya̱ Jesús onde̱ ma̱ꞌñú  



















ndɨ ́yi. Te máá‑ná kákuu‑ná testigo ja̱ súan íó. 16 Te a kájini ̱‑ní cha̱a yáꞌa te kánakuni ̱‑ní‑de. Te ni ̱ kandíja‑de Jesús jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, te ja̱ yúán ní nasáva̱ꞌa‑ya̱‑dé. Chi ̱ kándíja‑de‑ya̱, te yu̱án ní nduva̱ꞌa ii ̱ cháa yáꞌa nátu̱ꞌun kájini ̱ máá‑ní. 17 Ko vina ñáni ̱, a jiní‑ná chi ̱ sɨkɨ ̱ já tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱‑ní kúu ja̱ ní ka̱sáꞌa‑ní súan, te suni súan ni ̱ ka̱sáꞌa cha̱a kátáꞌú tíñu nuu̱‑ní. 18 Te jíín kɨvɨ ́, ni ̱ ka̱jani cha̱a tu̱ꞌun onde̱ sáá ní sáꞌa Dios, ndasa koo tiñu, jíín ndása ndoꞌo Cristo. Te vina a ni ̱ skíkuu‑ya̱ súan. 19 Te ná náxíó káva ini ̱‑ní, te ná nákani ini ̱‑ní jínáꞌan‑ní núsáá, náva̱ꞌa ná ndáꞌva̱ ta̱ká kua̱chi‑ní, te chaa̱ kɨvɨ ̱ já ndúsɨɨ ̱ iní‑ní sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 20 Náva̱ꞌa tájí Dios Jesucristo kii‑ya̱, nátu̱ꞌun ni ̱ sándaa̱‑ya̱ já kúu níí onde̱ sáá. 21 Ko jínu ñúꞌún já kéndo̱o ‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́, onde̱ kɨvɨ ̱ ndújáá táká ndatíñu, nátu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ndoo ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun onde̱ anáꞌán ní sáꞌa Dios. 22 Chi ̱ Moisés, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín táa̱‑yo̱: Máá Tatá‑ro̱ Dios, kua̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn cha̱a nátu̱ꞌun ruu̱, te kani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱. Te kenda‑de ma̱ꞌñú táká ñani ̱‑ro̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kenda‑ri ̱. Te ná chúꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun kaꞌa̱n cha̱a‑ún nú na̱ún ndɨꞌɨ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑de jíín‑ró. 23 Te nú ndé cha̱a tú kuní‑de chuꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun kaꞌa̱n cha̱a kani tu̱ꞌun‑ún, te naa íi ̱‑dé ma̱ꞌñú táká‑ga̱ ña̱yɨvɨ, áchí Moisés. 24 Te ta̱ká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun, onde̱ kɨvɨ ̱ ní kii Samuel te nɨ ́ɨ‑́ gá onde̱ vina, suni ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ja̱ kíi kɨvɨ ̱ yáꞌa. 25 Máá‑ní kákuu se̱ꞌe cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ jíín séꞌe sɨkɨ ̱ contrato ni ̱ sándaa̱ Dios jíín táa̱‑yo̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Abraham: Onde̱  



















182

Hechos 3​, ​4 chi ̱i tata̱‑ro̱ kénda ja̱ kéndo̱o ndatu̱ ta̱ká se̱ꞌe ñu̱yɨ ́vɨ sáꞌa, áchí. 26 Te Dios, ni ̱ naschakú‑ya̱ Séꞌe‑ya̱. Te ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱, te ni ̱ kii‑ya̱ nuu̱ máá‑ní xnaꞌa̱n‑ga̱, náva̱ꞌa chaxio‑ya̱‑ní nuu̱ táká kua̱chi‑ní. Yúan‑na te kendo̱o ndatu̱‑ní.  

Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑de Pedro jíín Juan

4

Te nini kákaꞌa̱n‑de jíín ñáyɨvɨ‑ún, te sutu̱, jíín já kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, jíín saduceo, ni ̱ cha̱koyo‑ún nuu̱‑dé. 2 Te kákiti ̱ xaa̱n iní ja̱ kástáꞌa̱n apóstol nuu̱ ñáyɨvɨ, ja̱ kájani‑de tu̱ꞌun Jesús ja̱ á ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. 3 Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún‑de. Te ni ̱ ka̱chindee‑de ini ̱ veka̱a onde̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, chi ̱ a ni ̱ ini. 4 Ko kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a apóstol. Te ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te ni ̱ ji ̱nu nátu̱ꞌun uꞌu̱ n mil cha̱a. 5 Te kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, te cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱ máá‑i, jíín cháa ni ̱ ka̱yii, jíín cháa káchaa tutu̱, ni ̱ ka̱ndutútú‑de ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. 6 Te suni ni ̱ ka̱ndutútú‑de jíín máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ Anás, jíín Caifás, jíín Juan, jíín Alejandro, jíín táká‑ga̱ ja̱ kákuu táꞌan sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱‑ún. 7 Te ni ̱ ka̱jani‑ún‑de ma̱ꞌñú. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑de: Na̱ jíín fuerza, xí na̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ kásáꞌa‑ró tíñu yáꞌa, áchí. 8 Yúan‑na te Pedro, chi ni ̱ kútú‑de jíín Espíritu Santo, te ni ̱ kachi ̱‑de jíín cháa‑ún: Níí cha̱a kákuñáꞌnu ini ̱ ñuu̱, jíín níí cha̱a ni ̱ ka̱yii nuu̱ ñúu̱ Israel: 9 Vina te nú xndichí‑ní náá sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn tiñu va̱ꞌa ni ̱ ka̱sáꞌa‑ná jíín ɨ ́ɨn cha̱a kúꞌu̱ yáꞌa nú ndasa ni ̱ nduva̱ꞌa‑de, 10 núsáá te máá‑ní jíín táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Israel, ná júku̱ꞌun ini ̱‑ní ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jesucristo ñuu̱ Nazaret ni ̱ nduva̱ꞌa cha̱a  

















kándii ̱ nuu̱‑ní yáꞌa. Te suu Iꞌa̱‑ún ni ̱ ka̱jaꞌni‑ní‑ya̱ jiká cruz. Ko ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi ni ̱ sáꞌa Dios. 11 Iꞌa̱ yáꞌa kúu yuu̱ já ní ka̱skéꞌichi ̱ níí, cha̱a káchutáꞌan veꞌe. Te yuu̱‑ún, máá yúu̱ ndíso fuerza jiki ̱ kúu vina. 12 Te tuká ɨnga̱ cha̱a nama yóó, chi ̱ túu ɨnga̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ nání ni ɨɨn cha̱a íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa ja̱ kúu nama ta̱ká ña̱yɨvɨ jínáꞌan‑i. Achí Pedro. 13 Yúan‑na te ni ̱ kajini ̱ ja̱ tú káyu̱ꞌú Pedro jíín Juan kákaꞌa̱n‑de. Te a kájini ̱ ja̱ tú tu̱ꞌa va̱ꞌa‑de, chi ̱ tú ní kájika‑de escuela. Te ni ̱ ka̱naa iní kánde̱ꞌé núu̱‑dé. Te ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱ ja̱ ní ka̱jika‑de jíín Jesús. 14 Te kánde̱ꞌé núu̱ cháa ni ̱ nduva̱ꞌa‑ún, kándichi ̱‑de jíín Pedro jíín Juan. Te tú ní kákuu kutɨ xndíó káni ni ɨɨn tu̱ꞌun. 15 Ko ni ̱ ka̱táꞌú tíñu nuu̱‑dé ja̱ ná kénda koyo‑de ichi yatá municipio nini ná ndátu̱ꞌún máá jínáꞌan. 16 Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Ndasa sáꞌa‑yó jíín cháa yáꞌa núsáá. Chi ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ní jicha̱ tu̱ꞌun kuaꞌa̱n nuu̱ táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén ja̱ súan ni ̱ kasáꞌa‑de ɨɨn tiñu ñáꞌnu. Te ma̱ kúu kaꞌa̱n‑yo̱ já tú íó ndaa̱. 17 Ko náva̱ꞌa ma̱ kuichá‑ga̱ tu̱ꞌun yáꞌa kiꞌi ̱n nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, te ná káꞌa̱n xaa̱n‑yo̱ núu̱‑dé ja̱ má kachí kutɨ‑gá‑de tu̱ꞌun cha̱a‑ún nuu̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, áchí. 18 Te ni ̱ ka̱nakana xini ̱‑dé. Te ni ̱ ka̱táꞌú tíñu nuu̱‑dé ja̱ má káꞌa̱n‑ga̱‑de te ma̱ stáꞌa̱n‑ga̱‑de ni ɨɨn tu̱ꞌun jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús. 19 Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n Pedro jíín Juan: Tava máá‑ní cuenta te nú játaꞌa̱n ini ̱ Dios ja̱ kuándatu̱‑ná nuu̱‑ní xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá núu̱ máá‑yá. 20 Chi ̱ nɨ ́nɨ káni‑ná tu̱ꞌun ja̱ ní kajini ̱‑ná jíín já ní ka̱jini so̱ꞌo‑ná. Achí‑de. 21 Yúan‑na te cha̱a junta, ni ̱ kakaꞌa̱n xaa̱n núu̱ Pedro  





















183

Hechos 4​, ​5

jíín Juan, te ni ̱ sía̱‑de kuaꞌa̱n‑de, chi ̱ tú ní kániꞌi ̱n kútɨ modo xndóꞌo Pedro jíín Juan, chi ̱ káyu̱ꞌú kájito ña̱yɨvɨ, chi ta̱ká‑i, kánakana jaa‑i Dios sɨkɨ ̱ já ní kuu‑ún. 22 Chi cha̱a ni ̱ nduva̱ꞌa jíín tíñu ñáꞌnu‑ún, víꞌí‑gá uu̱ xiko kuia̱ íó‑de.  

Ja̱ ní kajika̱n taꞌu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja

23 Te

ni ̱ kaka̱ku‑de kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ naja̱koyo‑de nuu̱ táꞌan‑de. Te ni ̱ ka̱nakani‑de ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n sutu̱ ñáꞌnu jíín cháa ni ̱ ka̱yii nuu̱‑dé. 24 Te súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun kánakani‑de. Te ɨɨn jínu‑ni ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i jíín Dios: Táta̱, máá‑ní kúu Dios ni ̱ sáꞌa andɨ ́vɨ ́, ñu̱yɨ ́vɨ, mar, jíín táká‑ga̱ ndatíñu. 25 Te jíín Espíritu Santo ni ̱ kaꞌa̱n‑ní jíín yúꞌu táa̱‑yo̱ David, ja̱ ní kuu‑de mozo‑ní. Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Naja̱ kákiti ̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ, te naja̱ kánakani sáni ini ̱‑i. 26 Ni ̱ kataka̱ cha̱a kákuu rey ñu̱yɨ ́vɨ jínáꞌan‑de. Te cha̱a kákuñáꞌnu‑ún, ni ̱ ka̱kutútú‑de. Te ɨɨn‑na̱ ni ̱ ka̱ndonda‑de sɨkɨ ̱ máá Tatá Dios jíín sɨkɨ ́ Cristo‑ya̱. 27 Chi ̱ Herodes jíín Poncio Pilato jíín cháa sɨ ́ɨn nación jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Israel, ni ̱ ka̱kutútú ndíja‑de ini ̱ ñuu̱ yáꞌa, ni ̱ ka̱ndonda‑de sɨkɨ ̱ Séꞌe ii ̱‑ní Jesús, Iꞌa̱ ni ̱ jani‑ní, 28 náva̱ꞌa sáꞌa‑de ta̱ká tiñu ni ̱ tetaꞌa̱n máá‑ní, jíín já ní kundaa̱ ini ̱‑ní onde̱ sáá. 29 Te vina, Táta̱, nde̱ꞌé‑ní ndasa kákaꞌa̱n xaa̱n‑dé nuu̱‑ná jínáꞌan‑ná. Te kua̱ꞌa‑ní fuerza nuu̱ mozo‑ní ja̱ ná chúndéé iní‑ná kani‑ná tu̱ꞌun máá‑ní. 30 Te skáa̱‑ní ndaꞌa‑ní náva̱ꞌa sáꞌa‑ní tana̱, jíín tuní, jíín tíñu ñáꞌnu. Te ta̱ká yu̱án ná kúu jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Séꞌe ii ̱‑ní Jesús. Achí‑i. 31 Te súan ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑í. Te nuu̱ káꞌi ̱in tútú‑i‑ún, ni ̱  















ta̱an. Te ndɨꞌɨ‑i, ni ̱ ka̱kútú‑i jíín Espíritu Santo. Te ni ̱ ka̱chundéé iní‑i kájani‑i tu̱ꞌun Dios. Ja̱ ní kañava̱ꞌa káꞌnu‑i ndatíñu‑i

32 Te

ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ kákandíja, chi ̱ jíín iní jíín añú‑i ni ̱ ka̱nduu ɨɨn núú‑i. Te tú ni ɨɨn‑i ní kákaꞌa̱n‑i ja̱ máá‑i xíin ɨ ́ɨn ndatíñu. Chi ta̱ká ndatíñu, ni ̱ kaña̱va̱ꞌa káꞌnu‑i. 33 Te téyíí xáa̱n kájani ndaa̱ apóstol tu̱ꞌun ndasa ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ ní nachaku̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesús. Te bueno ni ̱ kuu tu̱ꞌun luu Dios ini ̱‑de. 34 Te tú kutɨ na̱ún nándɨꞌɨ ni ɨɨn‑de, chi ta̱ká cha̱a káxíin ñúꞌun, xí véꞌe, ni ̱ kaxi ̱kó‑de, te ni ̱ ka̱kinchaka‑de xu̱ꞌún, 35 te ni ̱ ka̱chúkú‑de xu̱ꞌún‑ún nuu̱ jáꞌa̱ cháa apóstol. Te cha̱a apóstol ni ̱ ka̱saka‑dé nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn táꞌan‑de ndasa kájinu ñúꞌún máá‑i. 36 Te José, tata̱ Leví, ncháá‑de ñuu̱ Chipre, íó ɨnga̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ de kájatíñu apóstol, nání‑de Bernabé, ja̱ kuní kaꞌa̱n, se̱ꞌe tu̱ꞌun ndéé iní. 37 Ni ̱ xi ̱kó‑de ɨɨn ñuꞌun‑dé. Te ni ̱ kinchaka‑de xu̱ꞌún. Te ni ̱ chúkú‑de xu̱ꞌún‑ún nuu̱ jáꞌa̱ cháa apóstol.  









5

Sɨkɨ ̱ Ananías jíín Safira

Ko ɨɨn cha̱a nání Ananías jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de Safira, ni ̱ kaxi ̱kó‑de ɨɨn ñuꞌun. 2 Te ni ̱ janchaa̱‑de sava xu̱ꞌún. Te suni jiní ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ja̱ súan ni ̱ sáꞌa‑de. Te ni ̱ kinchaka‑de yaku̱‑ni. Te ni ̱ chúkú‑de nuu̱ jáꞌa̱ cháa apóstol. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Ananías, naja̱ ní kɨ ̱vɨ Satanás ini ̱ añú‑ro̱ já xndáꞌú‑ro̱ Espíritu Santo núú. Chi ni ̱ janchaa̱‑ro̱ sáva xu̱ꞌún ñúꞌun ní kaxi ̱kó‑ró. 4 Ná té xi ̱kó‑ga̱‑ro̱, á nasu̱ máá‑ró xíin núú. Te nuu̱ ní xi ̱kó‑ró, á nasu̱ iní  





184

Hechos 5 ndaꞌa máá‑ró ñúꞌun núú. Naja̱ ní nakani ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ró súan. Ko nasu̱ cháa xndáꞌú‑ro̱, chi ̱ Dios, áchí‑de. 5 Te súan ni ̱ jini so̱ꞌo Ananías ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ ndua̱‑ni‑de. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑de. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun‑ún, ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑í. 6 Te ni ̱ ka̱ndukuiñi ̱ cha̱a súchí. Te ni ̱ ka̱xndánuu‑de ndɨ ̱yi‑ún, te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑i yata̱ véꞌe. Te ni ̱ ka̱chiyu̱ji‑de‑i. 7 Te ni ̱ kunúu, nátu̱ꞌun uni ̱ hora. Te ni ̱ jaa̱ ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ña véꞌe‑ún. Te na̱ún jiní máá‑ña ja̱ súan ni ̱ kuu. 8 Te Pedro, ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑ña: Kastu̱ꞌún núu̱‑rí. Ni ̱ xi ̱kó‑ró ñúꞌun‑ún ɨɨn tanto súan xí túu. Achí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ña: Jaa̱n, ɨɨn súan ni ̱ kaxi ̱kó‑ná, áchí‑ña. 9 Te Pedro, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑ña: Naja̱ ní skétáꞌan‑ró túꞌun ja̱ kóto nchaa̱‑ro̱ Espíritu máá Tatá Dios. Kuni so̱ꞌo, yuxéꞌé yáꞌa káꞌma va̱i koyo cha̱a ni ̱ kachi ̱ndu̱ji yii‑ro. Te suni súan kiñiꞌin‑de róó kiꞌi ̱n‑ro̱, áchí‑de. 10 Te ni ̱ ndua̱‑ni‑ña núu̱ jáꞌa̱ Pedro. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑ña. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ koyo cha̱a súchí‑ún. Te ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑ña. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de‑ña, te ni ̱ ka̱chindu̱ji‑de‑ña xíin yíi‑ñá. 11 Te ndivii tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja jíín táká ña̱yɨvɨ ní ka̱jini tu̱ꞌun tiñu yáꞌa, ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑í.  













Kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu jíín tuní ni ̱ ka̱sáꞌa apóstol

12 Te

cha̱a apóstol, ni ̱ ka̱sáꞌa‑de kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu jíín tuní jíto nuu̱ ñáyɨvɨ. Te ɨɨn káꞌnu‑ni kándutútú‑de ini ̱ corredor Salomón. 13 Ko tú ní chúndéé iní ni ɨɨn‑i ketáꞌan‑i jíín‑de. Ko ña̱yɨvɨ, víꞌí‑gá ni ̱ ka̱jatúꞌún‑i‑de. 14 Te ña̱y ɨvɨ ní ka̱kandíja nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, víꞌí‑gá ni ̱ ndea̱‑i, kúu cha̱a  



kúu ñaꞌan, kuaꞌa̱ xáa̱n‑í. 15 Te ni ̱ ka̱kincha̱ka‑de kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱. Te ni ̱ kajaki ̱n‑de‑i ini ̱ ya̱ꞌya kánda̱a‑i nuu̱ jíto jíín núu̱ yúu, náva̱ꞌa nú va̱i Pedro sanaa jinu̱ va̱sté máá kátɨ‑dé sɨkɨ‑̱ í. 16 Te suni ta̱ká ña̱yɨvɨ ñúu̱ yani‑ún, ni ̱ kataka̱ kuaꞌa̱‑í ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, ni ̱ ka̱kinchaka‑i ja̱ kákuꞌu̱ jíín já kátaꞌa̱n tachi ̱ kíni. Te ndɨꞌɨ‑ún, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa jínáꞌan.  



Ja̱ ní ka̱chindiki ̱n‑i Pedro jíín Juan 17 Yúan‑na

te ni ̱ ka̱kukuásún iní sutu̱ ñáꞌnu jíín sáva táꞌan ja̱ káchíñúꞌún sɨkɨ ́ saduceo, te ni ̱ ka̱ndonda. 18 Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún cháa apóstol. Te ni ̱ ka̱taan‑dé ini ̱ veka̱a ñuu̱. 19 Ko ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios, akuáa ní juña‑ya̱ yúxéꞌé véka̱a‑ún. Te ni ̱ kiñiꞌin ya̱‑dé jínáꞌan‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: 20 Kuáꞌán, te kuiñi‑ró iní ve̱ꞌe ii ̱. Te yúan kani‑ró táká tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ ndasa kuchaku̱‑i vida jáá yáꞌa. Achí‑ya̱. 21 Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te nuu̱ ní kundiji ̱n, te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ. Te nini kástáꞌa̱n‑de, te ni ̱ cha̱koyo sutu̱ ñáꞌnu jíín táꞌan‑de. Te ni ̱ na̱stútú‑de cha̱a junta jíín cháa ni ̱ ka̱yii ini ̱ ñuu̱ Israel. Te ni ̱ tájí‑de ndajáꞌa̱ kuáki ̱ꞌin‑de cha̱a‑ún ini ̱ veka̱a. 22 Ko nuu̱ ní ja̱koyo cha̱a kákuu ndajáꞌa̱‑ún veka̱a, te tú ní kániꞌi ̱n‑dé apóstol. Te ni ̱ kanaxíó káva‑de. Te ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑de tu̱ꞌun yáꞌa: 23 Ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ní kajini ̱‑ná ndasú va̱ꞌa veka̱a. Te káꞌi ̱in cha̱a kándi ̱to‑ún ichi yúxéꞌé. Ko nuu̱ ní ka̱juña‑ná, te tú kutɨ na̱ún cha̱a ní kájini ̱‑ná nuu̱. Achí‑de. 24 Te cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ jíín sutú ñáꞌnu, nuu̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, ni ̱  













185

Hechos 5​, ​6

ka̱kejáꞌá‑de káyu̱ꞌú‑de ja̱ má júkuiñi ̱ tu̱ꞌun‑ún. 25 Ko ni ̱ jaa̱ ɨɨn ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑i: Ñaꞌa̱n‑ní, te nde̱ꞌé‑ní. Cha̱a ni ̱ ka̱taan‑ní veka̱a, káꞌi ̱in‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te kástáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ. Achí‑i. 26 Yúan‑na te ni ̱ kajaꞌa̱n cha̱a kúñáꞌnu‑ún jíín ndájáꞌa̱. Te ñúkúún vái‑de jíín apóstol, chi ̱ káyu̱ꞌú‑de kájito‑de ña̱yɨvɨ já kuáꞌa‑i yuu̱ xiní‑dé. 27 Te nuu̱ ní jaa̱‑de jíín apóstol, te ni ̱ jani‑de cha̱a‑ún ini ̱ municipio. Te sutu̱ ñáꞌnu, ni ̱ xndichí‑ún: 28 Á tú ní kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já má stáꞌa̱n‑ga̱‑ro̱ túꞌun cha̱a jia̱n. Ko vina chi ̱ nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Jerusalén ni ̱ xndeá‑ro̱ sáꞌa̱n‑ro̱. Te kákuni ̱‑ro̱ cháa‑ró nɨñí cháa jia̱n sɨkɨ‑́ rí jínáꞌan‑ri ̱, áchí. 29 Ko Pedro jíín apóstol, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Nɨ ́nɨ kuándatu̱‑ná nuu̱ Dios vásá núu̱ táká cha̱a. 30 Máá Dios ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, ni ̱ naschakú‑ya̱ Jesús, Iꞌa̱ ni ̱ ka̱jaꞌni máá‑ní ja̱ ní ka̱jata kaa‑ní‑ya̱ jiká cruz. 31 Iꞌa̱ yáꞌa ni ̱ nduñáꞌnu‑ya̱ kánchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. Te ni ̱ nduu‑ya̱ Iꞌa̱ táꞌú tíñu jíín Iꞌa̱ nama yóó, náva̱ꞌa nakani ini ̱ ña̱yɨvɨ ñúu̱ Israel te koo tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ táká kua̱chi‑i. 32 Te máá‑ná jíín Espíritu Santo, kákuu‑ná testigo máá‑yá nuu̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa. Chi ̱ jáꞌa Dios Espíritu‑ya̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ kájandatu̱ nuu̱‑yá. Achí‑de. 33 Te máá‑ún, súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kakiti ̱ xaa̱n iní. Te kaꞌni‑ún‑de kákuni ̱ núú. 34 Ko íó ɨɨn maestro ley, nání‑de Gamaliel. Te kúu‑de cha̱a fariseo. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, kájatúꞌún‑i‑de. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de nuu̱ junta. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ná kúxio núu cha̱a apóstol. 35 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín: Róó cha̱a ñuu̱ Israel, kani va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ te nú na̱ún kákuni ̱  















ro̱ sáꞌa‑ró jíín cháa yáꞌa. 36 Chi ̱ onde̱ sáá ní ndonda Teudas, te áchí‑de ja̱ cháa téyíí kúu‑de. Te ni ̱ kataka̱‑i nuu̱‑dé nátu̱ꞌun kuu̱ n ciento cha̱a. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑de ni ̱ sáꞌa sava‑ga̱ cha̱a. Te ta̱ká ja̱ ní ka̱jandatu̱ tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de, ni ̱ kajicha̱ nu̱u kájaꞌa̱n sáni. 37 Yúan‑na te kɨvɨ ̱ ní ndutútú xiní, te ni ̱ ndonda Judas cha̱a ñuu̱ Galilea. Te ni ̱ jaka‑de kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kuángoyo yata̱‑dé. Te suni ni ̱ naa cháa‑ún. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱jandatu̱ nuu̱‑dé, ni ̱ kajicha̱ nu̱u‑i kájaꞌa̱n‑i. 38 Te vina ná kuáꞌa‑ri ̱ consejo róó: Ma̱ kéꞌé‑ga̱‑ro̱ cháa yáꞌa. Sía̱‑de ná kíꞌi ̱n‑de. Chi ̱ nú onde̱ chi ̱i ña̱yɨvɨ vái tu̱ꞌun yáꞌa xí tíñu yáꞌa, te naa íi ̱. 39 Ko nú onde̱ nuu̱ Dios va̱i, ma̱ kúu kasu̱‑ro̱. Chi ̱ sánaa te natu̱u ja̱ jíín Dios kájatáꞌan‑ró. Achí‑de. 40 Te ni ̱ ka̱jatúꞌún túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Gamaliel. Te ni ̱ ka̱kana xini ̱ cháa apóstol. Te ni ̱ kaskúun yunu xíi suku̱ n‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n xaa̱n núu̱‑dé ja̱ má káꞌa̱n‑ga̱‑de tu̱ꞌun jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús. Te ni ̱ ka̱sía̱‑de kájaꞌa̱n‑de. 41 Te máá apóstol, nuu̱ junta ni ̱ kenda koyo‑de kájaꞌa̱n‑de, kákusɨɨ ̱ iní‑de ja̱ ní jatu̱ꞌun‑ya̱ kándoꞌo‑de sɨkɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá. 42 Te ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ jíín táká veꞌe, tú ní kájukuiñi ̱‑de ja̱ kástáꞌa̱n‑de te kájani‑de tu̱ꞌun Jesucristo.  



















Ja̱ ní ka̱jani‑de usia̱ cha̱a kuatíñu

6

Te ni ̱ ndea̱ kuaꞌa̱ cháa káskuáꞌa. Te ɨɨn kɨvɨ ̱, te cha̱a ñuu̱ Grecia, ni ̱ kakaꞌa̱n sóó‑de sɨkɨ ̱ cháa hebreo, chi ̱ tú ní tétaꞌa̱n ɨɨn núú‑de staa̱ kée ñáꞌan viuda hora ja̱ sáka‑dé ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱. 2 Yúan‑na te máá uxí uu̱ apóstol, ni ̱ ka̱nastútú‑de ta̱ká cha̱a káskuáꞌa, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu jukuiñi ̱  

Hechos 6​, ​7

186

máá‑rí ja̱ kájani‑ri ̱ tu̱ꞌun Dios, te kuatíñu‑ri ̱ nuu̱ mesa. 3 Núsáá te róó ñáni ̱, ka̱ji‑ró usiá táꞌan máá‑ró, cha̱a va̱ꞌa, cha̱a ndíchí, cha̱a káñu̱ꞌun chítú Espíritu Santo ná kúu‑de. Te ná cháa‑yó tíñu yáꞌa sɨkɨ‑̱ dé. 4 Te ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, kukuu‑ri ̱ jíín já kakán taꞌu̱‑rí, te kani‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa. Achí‑de. 5 Te tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑de, ni ̱ ka̱jataꞌa̱n ini ̱ ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kaka̱ji‑i Esteban, cha̱a kándíja va̱ꞌa kúu‑de. Te ñúꞌun chítú‑de Espíritu Santo, jíín Felipe, jíín Prócoro, jíín Nicanor, jíín Timón, jíín Parmenas, jíín Nicolás, cha̱a ni ̱ nakiꞌin séꞌé judío ñuu̱ Antioquía. 6 Ta̱ká cha̱a yáꞌa, ni ̱ ka̱jani‑i nuu̱ cháa apóstol. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑dé te ni ̱ ka̱xndée‑de ndaꞌa‑dé xini ̱ cháa‑ún. 7 Te tu̱ꞌun Dios ni ̱ jika kuaꞌa̱n. Te cha̱a káskuáꞌa, ni ̱ kandea̱ xaa̱n‑dé ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te suni kuaꞌa̱ sutú ni ̱ ka̱jatúꞌún, te ni ̱ ka̱kandíja.  









Tu̱ꞌun Esteban

8 Te

Esteban, ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ‑de jíín fuerza, te ñúkúún ní sáꞌa‑de tiñu ñáꞌnu xaa̱n jíín tuní nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. 9 Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ni ̱ ka̱ndonda yaku̱ cha̱a, cha̱a libertino, jíín cháa ñuu̱ Cirene, jíín cháa ñuu̱ Alejandría, jíín cháa ñuu̱ Cilicia, jíín Asia, ni ̱ kastátáꞌan jíín Esteban. 10 Ko tú ní kákundéé jíín‑de, chi ̱ ndíchí‑de, te suni ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín fuerza máá Espíritu. 11 Yúan‑na te ni ̱ ka̱skáꞌa̱n yaku̱ cha̱a ja̱ ní kakaꞌa̱n: Ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ná káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa Esteban sɨkɨ ̱ Moisés jíín sɨkɨ ́ Dios, áchí. 12 Te súan ni ̱ ka̱skáꞌa̱n‑ún ñáyɨvɨ, jíín cháa ni ̱ ka̱yii, jíín cháa káchaa tutu̱. Te ni ̱ kajinu̱ yu̱án sɨkɨ‑́ dé, te ni ̱ ka̱katɨɨn‑ún‑de kua̱ngoyo jíín‑de  







onde̱ nuu̱ junta. 13 Te ni ̱ ka̱jani testigo falso ja̱ ní kakaꞌa̱n: Cha̱a yáꞌa, ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de sɨkɨ ̱ véꞌe ii ̱ yáꞌa jíín sɨkɨ ́ ley. 14 Chi ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ná káꞌa̱n‑de ja̱ Jesús, cha̱a ñuu̱ Nazaret, kanu̱‑de veꞌe ii ̱ yáꞌa, te nasama‑de tani ̱nu ni ̱ xndóo Moisés nuu̱‑yo̱. Achí. 15 Yúan‑na te ta̱ká ja̱ káxiu̱ kú iní municipio, ni ̱ ka̱ndakoto nuu̱‑dé, te ni ̱ kajini ̱ ja̱ jíto nuu̱‑dé nátu̱ꞌun nuu̱ ɨ ́ɨn ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́.  





7

Tu̱ꞌun ni ̱ jani ndaa̱ Esteban

Te máá sutú ñáꞌnu‑ga̱, ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑de: Súan kúu náún, áchí. 2 Te máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱, ñáni ̱, kuni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun yáꞌa jínáꞌan‑ní. Máá Dios, Iꞌa̱ ñáꞌnu, Iꞌa̱ luu, ni ̱ kenda‑ya̱ núu̱ táa̱‑yo̱ Abraham ná ni ̱ kanchaa̱‑de ini ̱ ñuu̱ Mesopotamia, onde̱ ná té kiꞌi ̱n‑ga̱‑de kunchaa̱‑de ini ̱ ñuu̱ Harán núú. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kenda ini ̱ ñuu̱‑ro̱ jíín máꞌñú táꞌan‑ró, te kiꞌi ̱n‑ro̱ kúnchaa̱‑ro̱ iní ñuu̱ ja̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 4 Yúan‑na te ni ̱ kenda‑de ini ̱ ñuu̱ Caldea. Te ni ̱ kanchaa̱‑de ini ̱ ñuu̱ Harán. Te yúan ni ̱ jiꞌi ̱ táa̱‑de. Te ni ̱ sáꞌa Dios ja̱ ní chaa̱‑de ñuu̱ yáꞌa nuu̱ káxiu̱ kú‑ní vina. 5 Te tú ní jáꞌa‑ya̱ ñúꞌun‑ún kuu taꞌu̱‑dé, ni va̱sté ɨɨ́ n tíꞌli ̱. Ko ni ̱ keyuꞌu‑yá ja̱ kuáꞌa‑ya̱ ñúꞌun‑ún nuu̱‑dé onde̱ jíín núu̱ táká tata̱ kii nuu̱‑dé, va̱sa tú ní íó se̱ꞌe‑de sáá. 6 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n Dios jíín‑de: Tata̱‑de kuxiu̱ kú jíká‑i ɨnga̱ ñuu̱. Te kuu̱ n ciento kuia̱ kuatíñu sáni‑de‑i te xndóꞌo‑de‑i. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Ko máá‑rí, ndonda‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñúu̱ nuu̱ kúu‑i mozo‑ún. Te onde̱ nú ni ̱ kuu‑ún, te kenda koyo‑i te chiñúꞌún‑i ruu̱ ichi yáꞌa. 8 Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ contrato jíín‑de  













187

Hechos 7

jíín tuní ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱‑de. Te se̱ꞌe Abraham ni ̱ kuu Isaac. Te ni ̱ xɨtɨ ndúu̱‑de‑i nuu̱ uná kɨvɨ‑̱ í. Te se̱ꞌe Isaac ni ̱ kuu Jacob, te se̱ꞌe Jacob ni ̱ kuu ndɨ ́ꞌuxí uu̱ máá tatá ñúu̱. 9 Te ta̱ká tatá ñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱kukuásún iní‑de. Te ni ̱ kaxi ̱kó‑de José kuaꞌa̱n‑i onde̱ ñuu̱ Egipto, Ko Dios ni ̱ jika‑ya̱ jíín‑i. 10 Te ni ̱ nama‑ya̱‑í nuu̱ táká tu̱ ndóꞌo ni ̱ taꞌa̱n‑i. Te ni ̱ kundíchí‑i. Te Faraón, cha̱a kúu rey ñuu̱ Egipto, ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de jíín‑i ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ chaa‑de gobernador sɨkɨ ̱ José. Te José, ni ̱ táꞌú‑de tiñu nuu̱ ñúu̱ Egipto jíín núu̱ véꞌe Faraón. 11 Te ni ̱ kii ɨɨn tama̱ xáa̱n nɨɨ́ ́ ñúu̱ Egipto jíín nɨɨ́ ́ ñúu̱ Canaán. Ɨɨn tu̱ ndóꞌo xaa̱n ní kuu‑ún. Te ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, tú ní kániꞌi ̱n‑dé ja̱ kée‑dé jínáꞌan‑de. 12 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun Jacob ja̱ íó trigo onde̱ ñuu̱ Egipto. Te ni ̱ tájí‑de táa̱‑yo̱ ní kajaꞌa̱n‑de vuelta ɨɨn. 13 Te ja̱ vuelta uu̱, ni ̱ ka̱nakuni ̱ ñani ̱ José nuu̱‑dé ja̱ máá‑de kúu. Te suni ni ̱ stáꞌa̱n José ñani ̱‑de nuu̱ Faraón. 14 Te José, ni ̱ tájí‑de cha̱a kájaꞌa̱n ja̱ ní kana‑de xini ̱ táa̱‑de Jacob kii‑de jíín táká táꞌan‑de. Ió uni ̱ xiko xiaꞌu̱ n‑i. 15 Súan ni ̱ kuun Jacob kuaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Egipto. Te yúan ni ̱ jiꞌi ̱‑de jíín táká tatá ñúu̱‑yo̱. 16 Te cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱naja̱ꞌa‑de kánoꞌo̱n‑de onde̱ ñuu̱ Siquem. Te ni ̱ kayu̱ji‑de ini ̱ ve̱ꞌe añú ja̱ jíín plata ni ̱ jaan Abraham nuu̱ séꞌe Hamor ñuu̱ Siquem. 17 Ko ni ̱ kuyani kɨvɨ ̱ ní keyuꞌu Dios nuu̱ Abraham. Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ndea̱‑i. Te ni ̱ kukuaꞌa̱‑í ini ̱ ñuu̱ Egipto. 18 Te ni ̱ kuu kuia̱. Te ni ̱ nukuiñi ̱ ɨnga̱ rey ini ̱ ñuu̱ Egipto ja̱ tú játúꞌún‑de tu̱ꞌun José. 19 Te rey‑ún, ni ̱ xndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ ñúu̱‑yo̱, ni ̱ sándɨva̱ꞌa‑de jíín táa̱‑yo̱, ja̱ fuerza ná skána‑de se̱ꞌe‑de kuu̱‑i. 20 Te kuia̱‑ún  























ni ̱ kaku Moisés. Te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Dios jíín‑i. Te uni ̱ yoo̱ ní jaꞌnu‑i ini ̱ ve̱ꞌe táa̱‑i. 21 Te náa̱‑i, ni ̱ skána‑ña‑í. Te ni ̱ nakiꞌin se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Faraón‑ún‑i. Te ni ̱ skuáꞌnu‑ña‑í nátu̱ꞌun se̱ꞌe máá‑ña. 22 Te ni ̱ kutu̱ꞌa Moisés ta̱ká tu̱ꞌun ndíchí ñúu̱ Egipto. Te ñáꞌnu xaa̱n ní kuu‑de jíín táká tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de jíín táká tiñu sáꞌa‑de. 23 Te nuu̱ úu̱ xiko kuia̱‑de, te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de kinde̱ꞌé‑de ta̱ká ñani ̱‑de ja̱ kákuu se̱ꞌe Israel. 24 Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨɨ́ n cha̱a Egipto ja̱ sándɨva̱ꞌa jíín ɨɨ́ n cha̱a Israel. Te ni ̱ stují‑dé cha̱a Egipto‑ún, te súan ni ̱ nama‑de ñani ̱ nda̱ꞌú‑de. 25 Ko máá‑de, jáni ini ̱‑de ja̱ júku̱ꞌun ini ̱ ta̱ká ñani ̱‑de ja̱ Dios ni ̱ tájí‑yá‑de ja̱ náma‑de ñani ̱‑de núú. Ko máá ñaní‑de, tú ní kájuku̱ꞌun kutɨ iní. 26 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, suni ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ úu̱ cha̱a kája̱táꞌan. Te ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín já ná júkuiñi ̱: Súchi ̱, naja̱ kásáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró jíín táꞌan‑ró. Chi ̱ ñani ̱‑ro̱ kánakuni ̱ táꞌan‑ró. Achí‑de. 27 Ko máá cháa jáꞌa taꞌu̱ táꞌan‑ún, ni ̱ chujíkí‑de Moisés. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ndéja̱ ní jani róó ja̱ kúñáꞌnu‑ró te sándaa̱‑ro̱ tíñu‑ri ̱ jínáꞌan‑ri ̱. 28 Te suni kuní‑ro̱ káꞌni‑ro rúu̱ nátu̱ꞌun ni ̱ jaꞌni‑ro cháa ñuu̱ Egipto iku náún. Achí‑de jíín Moisés. 29 Te tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ jini so̱ꞌo Moisés. Te ni ̱ jinu‑de kuaꞌa̱n‑de. Te jíká ní ncha̱a‑de onde̱ ñuu̱ Madián. Te yúan ni ̱ skáku ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de uu̱ se̱ꞌe yíí. 30 Te ni ̱ ji ̱nu tuku uu̱ xiko kuia̱. Yúan‑na te ɨɨn ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, ni ̱ kenda‑ya̱ núu̱‑dé onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé yúku Sinaí, ma̱ꞌñú ɨɨ́ n yuku̱ kayú yáá ñúꞌu̱ n ni ̱ kenda‑ya̱. 31 Yúan‑na te Moisés, ndéꞌé‑de, te náa iní‑de ja̱ ní jini ̱‑de ñuꞌu̱ n‑ún. Te ni ̱ kandita‑de náva̱ꞌa kuni ̱‑de nuu̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n máá  





















Hechos 7

188

Tatá‑yo̱ Dios jíín‑de: 32 Máá‑rí kúu Dios ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱, Dios Abraham, Dios Isaac, Dios Jacob, áchí‑ya̱. Ko Moisés, kɨ ́sɨ‑i‑de, te tú ní chúndéé iní‑de nde̱ꞌé‑de nuu̱. 33 Te máá Tatá Dios, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Kiñiꞌin ndija̱n‑ro̱ jáꞌa̱‑ro̱. Chi ̱ nuu̱ kándii ̱‑ro̱ jián, ñuꞌun íi ̱ kúu. 34 A ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ séꞌe‑ri ̱ káꞌi ̱in‑i ini ̱ ñuu̱ Egipto, xaa̱n kándoꞌo‑i. Te suni jíni so̱ꞌo‑ri ̱ ja̱ kándeꞌe̱ nda̱ꞌú‑i. Te ni ̱ kuun‑ri ̱ va̱i‑ri ̱ ja̱ náma‑ri ̱‑i jínáꞌan‑i. Te vina, ñaꞌa̱n yáꞌa núsáá. Te ná tájí‑rí róó kiꞌi ̱n‑ro̱ ondé ñuu̱ Egipto. Achí‑ya̱ jíín‑de. 35 Núsáá te Moisés yáꞌa, va̱sa a ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑i‑de te va̱sa ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ndéja̱ ní jani róó ja̱ kúñáꞌnu‑ró sɨkɨ‑́ rí, te sándaa̱‑ro̱ tíñu‑ri ̱, ni ̱ achi ̱‑i jíín‑de. Ko Dios, ni ̱ tájí‑yá‑de kuaꞌa̱n‑de ja̱ táꞌú‑de tiñu nuu̱‑í te nama‑de‑i. Te ndajáꞌa̱‑yá ja̱ ní kenda nuu̱‑dé nuu̱ yukú‑ún, suni ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱‑dé. 36 Te cha̱a yáꞌa, ni ̱ ndiñiꞌin‑de‑i jínáꞌan‑i ini ̱ ñuu̱ yúan, te ni ̱ sáꞌa‑de kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu, jíín táká tuni ̱ ini ̱ ñuu̱ Egipto, jíín núu̱ mar kuáꞌá, jíín núu̱ ñúꞌun téꞌé, uu̱ xiko kuia̱. 37 Cha̱a yáꞌa kúu Moisés ja̱ ní kaꞌa̱n jíín táká se̱ꞌe Israel: Ma̱ꞌñú táká ñani ̱‑ro̱, nukuiñi ̱ ɨɨn cha̱a kani tu̱ꞌun máá Tatá‑ro̱ Dios sáꞌa‑ya̱ nátu̱ꞌun ruu̱. Te nuu̱ cháa‑ún kuni náꞌín‑ró túꞌun kaꞌa̱n‑de. Achí. 38 Cha̱a‑ún kúu cha̱a ni ̱ kandee jíín tɨ ́kuꞌni ̱ ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱ ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Te ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn ndajáꞌa̱‑ya̱ jíín‑de xini ̱ yúku Sinaí, te ni ̱ niꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ndasa kuchaku̱‑yo̱. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun‑ún nuu̱‑yo̱. 39 Ko ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, tú ní kákuni ̱‑de kuandatu̱‑de nuu̱ cháa‑ún, chi ̱ sasua ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑de cha̱a. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ́ n ini ̱‑de, noꞌo̱n‑de ñuu̱ Egipto kákuni ̱‑de núú. 40 Te ni ̱  

















kakaꞌa̱n‑de jíín Aarón: Sáva̱ꞌa tɨnɨ‑̱ ro̱ Iꞌa̱ ná kúxnúú núu̱‑yo̱. Chi cha̱a Moisés, ja̱ ní kiñiꞌin‑de yóó ini ̱ ñuu̱ Egipto va̱i‑yó, tú kájini ̱‑yo̱ na̱ún ní taꞌa̱n‑de. Achí. 41 Yúan‑na te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de ɨɨn chelu. Te nuu̱ ndosó‑ún ni ̱ kasoko̱‑dé kɨtɨ. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de jíín tíñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑de jíín ndáꞌa‑dé. 42 Te Dios, ni ̱ kuxio‑ya̱ núu̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ xndóo‑ya̱‑dé ná kuátíñu‑de nuu̱ tíñu̱ú xíní ándɨ ́vɨ ́, nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá: Róó ña̱yɨvɨ Israel, a ni ̱ ka̱jaꞌni‑ro kɨ ́tɨ núu̱‑rí uu̱ xiko kuia̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé náún. 43 Túu, chi ̱ sasua ni ̱ ka̱jani‑ró véꞌe kuii ndosó Moloc jíín tíñu̱ú xíní máá Renfán, ndoso̱ ja̱ ní ka̱sáꞌa máá‑ró já chíñúꞌún‑ró. Ja̱ yúán ná sjáꞌa‑ri ̱ róó kiꞌi ̱n‑ro̱ ondé yata̱ ñúu̱ Babilonia, áchí‑ya̱. 44 Ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, onde̱ ñuꞌun téꞌé ní ka̱ñava̱ꞌa‑de veꞌe ñii Dios, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú Dios tiñu nuu̱ Moisés ja̱ súan sáꞌa‑de veꞌe‑ún, nátu̱ꞌun muestra ni ̱ jini ̱‑de. 45 Sáá chi ̱ jíín fuerza Dios ni ̱ ka̱skúnu ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱ ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación ja̱ ní katɨɨ̱ n máá‑i ñuu̱ yáꞌa. Yúan‑na te jíín Josué ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ lugar máá‑i, ni ̱ ka̱kinchaka‑de veꞌe ñii‑ún ni ̱ kendo̱o yáꞌa onde̱ kɨvɨ ̱ David. 46 Te David, ni ̱ kusɨɨ ̱ iní Dios jíín‑de. Te ni ̱ jika̱n‑de ja̱ ná sáva̱ꞌa‑de ɨɨn veꞌe kuu Dios Jacob. 47 Ko Salomón, ni ̱ sáꞌa‑de ɨɨn veꞌe máá‑yá. 48 Ko Iꞌa̱ ñáꞌnu‑ún, tú ncháá‑ya̱ iní ve̱ꞌe kásáꞌa cha̱a, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a jáni tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá: 49 Andɨ ́vɨ ́ kúu silla kánchaa̱‑ri ̱, te táꞌú‑rí tiñu. Ñu̱yɨ ́vɨ kúu teyu̱ nuu̱ káxndíi jaꞌa̱‑rí. Ndasa koo veꞌe kani‑ró kúnchaa̱‑ri ̱ núsáá. Xí ndénu̱ kúu nuu̱ ndéta̱tú‑ri ̱. 50 Á tú ní sáꞌa ndɨꞌɨ‑ri ̱ ndatíñu yáꞌa, áchí  



















189

Hechos 7​, ​8

máá Tatá Dios. 51 Xaa̱n kákujáꞌa̱ ini ̱‑ní. Tú kákandíja ini ̱ añú‑ní te xaa̱n sóꞌó‑ní. Chi ̱ nene̱ kájasu̱‑ní nuu̱ Espíritu Santo, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa ndɨ ̱yi táa̱‑ní onde̱ anáꞌán. 52 Ió ɨɨn cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá ja̱ tú ní káchindiki ̱n táa̱‑ní‑de náún. Chi ̱ táa̱‑ní, a ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé cha̱a kájani tu̱ꞌun ja̱ kíi máá Iꞌa̱ ndaa̱ núú. Te Iꞌa̱‑ún, a ni ̱ kanastúu‑ní‑ya̱ te ni ̱ ka̱jaꞌni‑ní‑ya̱. 53 Ko máá‑ní, tú ní káskíkuu‑ní, va̱sa ndajáꞌa̱ máá‑yá, ni ̱ ka̱jani‑ya̱ ley nuu̱‑ní. Achí Esteban. 54 Ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo. Te ni ̱ ka̱taꞌuꞌu̱ ini ̱. Te kánakaji ñíi yúꞌu kájito Esteban. 55 Ko máá Esteban, ni ̱ kútú‑de Espíritu Santo. Te ni ̱ ndakoto‑de ichi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ndíi ncháa̱ nuu̱ kánchaa̱ Dios. Te Jesús, kándii ̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. 56 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Vina te ndéꞌé‑rí ja̱ núña andɨ ́vɨ ́. Te ndéꞌé‑rí nuu̱ máá Séꞌe cha̱a kándii ̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. Achí‑de. 57 Yúan‑na te ni ̱ ka̱kana kóꞌó. Te ni ̱ kajasu̱ so̱ꞌo. Te ɨɨn jínu‑ni ni ̱ ka̱ndonda vaa̱ sɨkɨ ̱ Esteban. 58 Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin Esteban kuaꞌa̱n jíín‑de onde̱ yuꞌu ñúu̱. Te ni ̱ ka̱skána tɨka̱chí. Te ni ̱ kaja̱ꞌa yuu̱ xiní‑dé. Te ña̱yɨvɨ kánde̱ꞌé, ni ̱ ka̱chúkú‑i tɨka̱chí‑ún nuu̱ jáꞌa̱ ɨɨ́ n cha̱a súchí nání Saulo. 59 Te nini kájoto̱ yuu̱ xiní Esteban, te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú Esteban jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Táta̱ Jesús, nakiꞌin‑ní añú‑ná vina, áchí‑de. 60 Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑de: Táta̱, ma̱ chíꞌi‑ní cuenta kua̱chi yáꞌa sɨkɨ‑̱ í jínáꞌan‑i, áchí‑de. Súan ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑de.  



















Ja̱ ní chindiki ̱n Saulo tɨkuꞌni ̱ kándíja

8

Te Saulo, ni ̱ jatúꞌún‑de ja̱ ní jiꞌi ̱ Esteban. Te kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kejáꞌá

káchindiki ̱n xaa̱n‑í tɨkuꞌni ̱ kándíja ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te tɨkuꞌni ̱‑ún, ni ̱ kajicha̱ nu̱u‑i kájaꞌa̱n‑i nɨ ́ɨ ́ ndáñúu̱ Judea jíín ndáñúu̱ Samaria. Ko cha̱a apóstol chi ̱ túu. 2 Te cha̱a káchiñúꞌún Dios, ni ̱ kajachi ̱ndu̱ji‑de Esteban. Te ni ̱ kandeꞌe̱ xaa̱n‑dé ja̱ ní naa Esteban. 3 Ko Saulo, chi ̱ xnáa‑dé tɨkuꞌni ̱ kándíja kuní‑de. Te kɨ ́vɨ‑de ndɨtaꞌa̱n veꞌe. Te ñúꞌun‑de cha̱a, ñaꞌan, táan‑dé‑i veka̱a.  



Ja̱ ní jika tu̱ꞌun Dios ini ̱ ñuu̱ Samaria 4 Te

ta̱ká ña̱yɨvɨ ní kajicha̱ nu̱u‑ún, kájaꞌa̱n‑i ta̱ká ñuu̱ kájani‑i tu̱ꞌun Dios. 5 Te Felipe, ni ̱ kuun‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Samaria. Te yúan ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun Cristo nuu̱ ñáyɨvɨ. 6 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱chuꞌun ini ̱‑i ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n Felipe jíín‑i. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i, te ni ̱ kajini ̱‑i ta̱ká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa‑de. 7 Chi ̱ ini ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kiñiꞌin‑de tachi ̱ kíni. Te ni ̱ kenda‑ún kákana kóꞌó kájaꞌa̱n. Te tɨnɨ ̱ cha̱a ni ̱ kuyúnú jíín cháa rengo, ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑de. 8 Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ xáa̱n iní ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún. 9 Te ini ̱ ñuu̱‑ún ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a nání Simón. Te cha̱a‑ún, cha̱a ña̱váꞌa kúu‑de. Te xaa̱n kánaa iní ña̱yɨvɨ ñúu̱ Samaria kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a ñáꞌnu xaa̱n kúu máá‑de. 10 Te ña̱yɨvɨ, xaa̱n váꞌa káchuꞌun ini ̱‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de onde̱ su̱chí lúlí te onde̱ cha̱a ñáꞌnu. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cha̱a yáꞌa xaa̱n yíꞌi fuerza Dios ñáꞌnu ini ̱‑de. 11 Te káchuꞌun ini ̱‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de, chi ̱ xaa̱n káni kɨvɨ ́ ní sáꞌa‑de tiñu ña̱váꞌa nuu̱‑í, ni ̱ ka̱naa iní‑i kánde̱ꞌé‑i. 12 Ko nuu̱‑í ni ̱ jani Felipe tu̱ꞌun va̱ꞌa ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, jíín túꞌun sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesucristo. Yúan‑na te ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te ni ̱  















190

Hechos 8 ka̱janducha‑í kúu cha̱a kúu ñaꞌan. máá Simón, suni ni ̱ kandíja‑de, ni ̱ janducha‑dé. Te ni ̱ jika kuu‑de jíín Felipe, ndéꞌé‑de ja̱ sáꞌa Felipe ta̱ká tuni ̱ jíín táká tiñu ñáꞌnu. Te ni ̱ kee nuu̱‑dé kándii ̱‑de. 14 Te cha̱a apóstol káꞌi ̱in‑de ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Samaria, ni ̱ ka̱jatáꞌú‑i tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ ka̱tájí‑de Pedro jíín Juan kájaꞌa̱n‑de yúan. 15 Te ni ̱ ja̱koyo cha̱a‑ún. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ ñáyɨvɨ‑ún, náva̱ꞌa ná níꞌi ̱n‑í Espíritu Santo jínáꞌan‑i. 16 Chi ̱ té chaꞌa̱n‑ga̱ kii‑ya̱ sɨkɨ ́ ní ɨɨn‑i. Chi ̱ máni ni ̱ ka̱janducha‑í jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús. 17 Yúan‑na te ni ̱ ka̱chaa‑de ndaꞌa‑dé xini ̱‑í jínáꞌan‑i te ni ̱ chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ í. 18 Te ni ̱ jini ̱ Simón ja̱ súan káchaa apóstol ndaꞌa‑dé xini ̱ ñáyɨvɨ‑ún, te jáꞌa‑ya̱ Espíritu Santo nuu̱‑í. Te kua̱ꞌa‑de xu̱ꞌún núu̱ apóstol kuní‑de núú. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Suni kuní‑ná ja̱ kuáꞌa‑ní fuerza yáꞌa nuu̱‑ná náva̱ꞌa na̱ni ña̱yɨvɨ xndée‑ná ndaꞌa‑ná xini ̱‑í, te chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ í, áchí‑de. 20 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Pedro jíín‑de: Xu̱ꞌún‑ró ná náa jíín‑ró, chi ̱ jáni ini ̱‑ro̱ já jíín xúꞌún kúu kuaan‑ró táꞌu̱ jáꞌa Dios. 21 Tú cuenta‑ro̱ ni tú taꞌu̱‑ro̱ já kúndii ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ tíñu yáꞌa, chi ̱ tú íó ndaa̱ ini ̱ añú‑ro̱ núu̱ Dios. 22 Núsáá te nakani ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑ró yáꞌa. Te nandaka̱n taꞌu̱‑ro̱ núu̱ Dios, sanaa te sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ kuáchi ñúꞌun ini ̱‑ro̱. 23 Chi ̱ jiní‑ri ̱ ja̱ xáa̱n kújáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱‑yá. Te máni kua̱chi tɨ ́ɨn róó. Achí Pedro jíín‑de. 24 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Simón jíín‑de: Kaka̱n taꞌu̱ máá‑ró jáꞌa̱‑rí nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ náva̱ꞌa ni ɨɨn tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱ jián ma̱ kíi sɨkɨ‑̱ rí, 13 Te

áchí‑de. 25 Te máá‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱‑de. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ ka̱naxíó káva‑de kánoꞌo̱n‑de ñuu̱ Jerusalén. Te kuaꞌa̱‑gá ndañúu̱ Samaria kájani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa.  























26 Te

Felipe jíín cháa eunuco

ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Felipe: Ndukuiñi ̱ te kiꞌi ̱n‑ro̱ íchi sur, ichi já kénda ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, ja̱ kúun kuaꞌa̱n onde̱ ñuu̱ Gaza. Achí‑ya̱. Te yúan chi ̱ ñuꞌun téꞌé kúu. 27 Yúan‑na te ni ̱ ndukuiñi ̱ Felipe kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kenda‑ni ɨɨn cha̱a eunuco etíope. Te cha̱a‑ún játíñu‑de nuu̱ reina etíope, nání‑ña Candace. Te ɨɨn gobernador kúu‑de. Te suni ndíto‑de yaka̱ xu̱ꞌún‑ña. Te ni ̱ kii‑de ñuu̱ Jerusalén, ni ̱ kichiñúꞌún‑de Dios. 28 Te kua̱noꞌon‑dé kánchaa̱‑de nuu̱ carreta‑de. Te káꞌu‑de tutu̱ ni ̱ chaa Isaías cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. 29 Te máá Espíritu ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Felipe: Kuáꞌán te kitaꞌa̱n‑ro̱ carreta‑ún. 30 Te Felipe, ni ̱ kundéé‑de ni ̱ jaa̱‑de. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑de káꞌu cha̱a‑ún tutu̱ ja̱ ní chaa Isaías onde̱ sáá. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de cha̱a‑ún: Á júku̱ꞌun ini ̱‑ní na̱ún káꞌu‑ní xí túu. Achí‑de. 31 Te máá eunuco, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín Felipe: Te ndasa juku̱ꞌun ini ̱‑ná te nú tú stáꞌa̱n ɨɨn cha̱a nuu̱‑ná, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de ja̱ ná káa Felipe nuu̱ carreta‑de te kunchaa̱‑de jíín‑de. 32 Te nuu̱ káꞌu‑de tutu̱ ii ̱‑ún ni ̱ kaꞌa̱n tu̱ꞌun yáꞌa: Nátu̱ꞌun ɨɨn rɨɨ ̱ ja̱ kuáꞌa̱n‑tɨ ̱ kúu̱‑tɨ ̱, súan ni ̱ jaꞌa̱n‑ya̱. Te nátu̱ꞌun ɨɨn lélú sété tú ndéꞌe̱‑tɨ ̱, suni súan tú ní káꞌa̱n kutɨ‑yá. 33 Te hora ni ̱ kuka nuu̱‑yá, tú ní sándaa̱ va̱ꞌa‑i jíín‑yá. Ndasa koo tu̱ꞌun  













191

Hechos 8​, ​9

tata̱‑ya̱, chi ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Achí. 34 Yúan‑na te cha̱a eunuco‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun yáꞌa, ndé sɨkɨ ̱ cháa káꞌa̱n‑de. Sɨkɨ ̱ máá‑de xí sɨkɨ ́ ɨngá cha̱a, áchí‑de jíín Felipe. 35 Yúan‑na te Felipe, ni ̱ kejáꞌá‑de káꞌa̱n‑de. Te jíín túꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱‑ún ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa Jesús nuu̱ cháa‑ún. 36 Te nini kájaꞌa̱n‑de ichi‑ún, te ni ̱ ja̱koyo‑de ɨɨn nuu̱ ñúꞌun nducha. Te ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a eunuco: Yáꞌa ñúꞌun nducha. Á tú kuu kuanducha‑ná, xí ndéja̱ jasú. Achí‑de. 37 Te ni ̱ kachi ̱ Felipe: Nú kándíja‑ní onde̱ jíín iní jíín añú‑ní, te kuu, áchí‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n eunuco: Kándíja‑ná ja̱ Jesucristo kúu máá Séꞌe Dios, áchí‑de. 38 Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ni ̱ jukuiñi ̱ carreta. Te ni ̱ ka̱nuu ndendúú‑de kájaꞌa̱n‑de nuu̱ ñúꞌun nducha yúan. Te ni ̱ skuánducha Felipe cha̱a eunuco. 39 Te nuu̱ ní ka̱nana‑de ini ̱ nducha, te Espíritu máá Tatá Dios, ni ̱ chaxio‑ni‑ya̱ Felipe kuaꞌa̱n‑de. Te cha̱a eunuco, tuká ní jiní‑de nuu̱ Felipe. Te ni ̱ kiꞌin‑de ichi kuánoꞌon‑dé. Te kúsɨɨ ̱ iní‑de. 40 Ko Felipe, ni ̱ ndenda‑de onde̱ ñuu̱ Azoto. Te nini jáꞌa‑de kuaꞌa̱n‑de, te jáni‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ táká ñuu̱. Te vásá ní jaa̱‑de ñuu̱ Cesarea.  













9

Ja̱ ní nakani ini ̱ Saulo

Te Saulo, nákata̱‑de ja̱ ndónda‑de kaꞌni‑dé ta̱ká cha̱a káskuáꞌa tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ jaa̱‑de nuu̱ sutú kúñáꞌnu‑ga̱. 2 Te ni ̱ jika̱n‑de tutu̱ nuu̱ cháa‑ún ja̱ kíꞌi ̱n‑de ta̱ká veꞌe sinagoga ñuu̱ Damasco, náva̱ꞌa katɨɨn‑de sava cha̱a xí ñáꞌan já káꞌi ̱in sɨkɨ ̱ túꞌun‑ya̱. Te kuꞌni ̱‑de ña̱yɨvɨ‑ún  

kunchaka‑de‑i kii‑de jíín‑i ñuu̱ Jerusalén kuní‑de. 3 Te ni ̱ kiꞌin‑de ichi kuáꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kuyani‑de ñuu̱ Damasco. Te sánaa‑ní te ni ̱ ndii ncháa̱‑ni nɨ ́ɨ ́ núu̱‑dé onde̱ andɨ ́vɨ ́. 4 Te ni ̱ ndua̱‑ni‑de nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑de káꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑de: Saulo, Saulo, naja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱. Achí. 5 Te máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a kúu‑ní vii, Táta̱, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Máá‑rí kúu Jesús ja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱. Xaa̱n yíí kúu ja̱ kuañú yátá‑ró punta garrocha. Achí‑ya̱. 6 Te máá‑de, kɨ ́sɨ‑i‑de, chi ̱ yúꞌú‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱, na̱ún sáꞌa‑ná kuní‑ní, áchí‑de. Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: Nduko̱o, te kɨ ̱vɨ‑ró iní ñuu̱. Te yúan niꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun ndasa sáꞌa‑ró. Achí‑ya̱. 7 Te cha̱a kájaꞌa̱n jíín Saulo, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱‑de kákee nuu̱‑dé kánde̱ꞌé‑de. Chi ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo ndija‑de nɨ ́ꞌɨn, ko tú ní kájini ̱‑de nuu̱ ní ɨɨn cha̱a káꞌa̱n. 8 Yúan‑na te ni ̱ nduko̱o Saulo nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ ndakoto‑de. Ko tú ni ɨɨn nuu̱ ní jiní‑de. Te kátɨ ̱ɨn cha̱a‑ún ndaꞌa‑dé kájaꞌa̱n‑de jíín‑de. Te ni ̱ ka̱skɨ ́vɨ‑de Saulo ini ̱ ñuu̱ Damasco. 9 Te yúan ni ̱ kanchaa̱‑de uni ̱ kɨvɨ ̱. Te tú ní kúu kutɨ ndéꞌé‑de, ni tú ní yée‑dé staa̱, ni tú ní jíꞌi‑de nducha.  













10 Te

Saulo ini ̱ ñuu̱ Damasco

ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a skuáꞌa tu̱ꞌun‑ya̱ ñúu̱ Damasco nání‑de Ananías, te jíín jáni ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de: Ananías, áchí‑ya̱. Te máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑yá: Táta̱, yáꞌa kánchaa̱‑ná, áchí‑de. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín‑de: Ndukuiñi ̱ te kiꞌi ̱n‑ro̱ íchi yáꞌya ja̱ nání derecha. Te ini ̱ ve̱ꞌe Judas ná ndúkú‑ró ɨ ́ɨn  

192

Hechos 9 cha̱a nání Saulo ñuu̱ Tarso, chi ja̱ndáa̱ jikán taꞌu̱‑dé. 12 Te skóto ja̱ni‑de ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a nání Ananías, kɨ ́vɨ‑de te cháa ndaꞌa xiní‑dé, náva̱ꞌa ndundiji ̱n nduchi‑dé. Achí‑ya̱. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Ananías: Táta̱, a ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ná sɨkɨ ̱ cháa yúan ja̱ xáa̱n sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑de jíín ñáyɨvɨ ndóo‑ní ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. 14 Te vina ni ̱ chaa̱‑ de yáꞌa ndíso‑de tiñu sutu̱ ñáꞌnu, náva̱ꞌa katɨɨn‑de ta̱ká ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún‑i níí, te taan‑dé‑i veka̱a. Achí‑de. 15 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Kuáꞌán, chi cha̱a ni ̱ ka̱ji máá‑rí kúu cha̱a jia̱n, náva̱ꞌa ná káni‑de tu̱ꞌun‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑de nɨ ́ɨ ́ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, nɨ ́ɨ ́ núu̱ rey, jíín nɨ ́ɨ ́ núu̱ táká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Israel. 16 Chi ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑dé ja̱ kánúú ndóꞌo‑de kuaꞌa̱ xáa̱n túndóꞌo sɨkɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí. Achí‑ya̱. 17 Yúan‑na te kuaꞌa̱n Ananías. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe‑ún. Te ni ̱ xndée‑de ndaꞌa‑dé xini ̱ Saulo. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ñáni ̱, Saulo. Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, Iꞌa̱ ni ̱ kenda nuu̱‑ro̱ íchi vái‑ró, ni ̱ tájí‑yá ruu̱ va̱i‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa ná ndúndiji ̱n nduchi‑ro, te ná kútú‑ró Espíritu Santo. Achí‑de. 18 Te ni ̱ ko̱yo‑ni nátu̱ꞌun soo̱ yúndúchi‑dé. Te ni ̱ ndundiji ̱n nduchi‑dé. Te ni ̱ ndukuiñi ̱‑de. Te ni ̱ janducha‑dé. 19 Yúan‑na te ni ̱ nakee‑dé staa̱. Te ni ̱ naniꞌi ̱n iní‑de. Te ni ̱ kendo̱o Saulo yaku̱ kɨvɨ ̱ jíín cháa káskuáꞌa ja̱ káxiu̱ kú‑de ini ̱ ñuu̱ Damasco. 20 Te ni ̱ kejáꞌá‑ni‑de jáni‑de tu̱ꞌun Jesucristo ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, áchí‑de ja̱ Iꞌa̱ yáꞌa kúu‑ya̱ Séꞌe Dios. 21 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de, ni ̱ ka̱kee nuu̱‑í kánde̱ꞌé‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Á nasu̱ cháa yáꞌa xaa̱n sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑de jíín táká ña̱yɨvɨ  







kándaku ñiꞌin sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá yáꞌa núú. Te ja̱ yúán ní chaa̱‑de yáꞌa, kuꞌni ̱‑de preso noꞌo̱n‑de jíín‑i nuu̱ sutú ñáꞌnu núú. Achí‑i. 22 Ko Saulo, víꞌí‑gá ni ̱ ndúkú ndéé‑de ni ̱ sáká núu‑de xini ̱ cháa judío káxiu̱ kú iní ñuu̱ Damasco, káꞌa̱n téyíí‑de ja̱ Jesús kúu Cristo. 23 Te ni ̱ kuu‑ga̱ kɨvɨ ̱. Te cha̱a judío, ni ̱ ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan‑de ja̱ káꞌni‑dé Saulo. 24 Ko Saulo, ni ̱ niꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ja̱ súan ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún cháa‑ún. Te máá cháa judío ndúú ñúú‑ni kájito yuꞌu‑dé ichi núu̱ kénda yuxéꞌé ñúu̱ ja̱ káꞌni‑dé Saulo núú. 25 Yúan‑na te cha̱a káskuáꞌa jíín‑de, ni ̱ ka̱kiꞌin‑de Saulo akuáa. Te ini ̱ ɨɨn ji ̱ka ni ̱ ka̱skúun‑de cha̱a jika̱ ɨ ́ɨn nama̱ ñúu̱‑ún.  



















26 Te

Saulo ini ̱ ñuu̱ Jerusalén

nuu̱ ní najaa̱‑de ñuu̱ Jerusalén, te kuní‑de naketáꞌan‑de jíín cháa káskuáꞌa‑ún. Ko máá cháa‑ún, ni ̱ kayu̱ꞌú‑de ni ̱ ka̱jito‑de Saulo, chi ̱ tú ní kákandíja‑de ja̱ cháa skuáꞌa kúu Saulo. 27 Ko Bernabé, ni ̱ jaka‑de kuaꞌa̱n jíín‑de nuu̱ cháa kákuu apóstol. Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun nuu̱ cháa‑ún ndasa ni ̱ jini ̱ Saulo nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ íchi kuáꞌa̱n‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de, jíín ndasa ni ̱ chundéé iní Saulo ni ̱ kaꞌa̱n téyíí‑de tu̱ꞌun Jesús ini ̱ ñuu̱ Damasco. 28 Te ndénda‑de ndɨ ́vɨ‑de ñuu̱ Jerusalén jíín cháa kákandíja yúan. 29 Te ni ̱ jani téyíí‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ státáꞌan‑de jíín cháa judío ñuu̱ Grecia. Ko máá cháa‑ún, kákuni ̱‑de kaꞌni‑dé Saulo. 30 Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun ta̱ká ñani ̱. Te ni ̱ ka̱chuꞌun íchí‑de Saulo onde ñuu̱ Cesarea. Te yúan ni ̱ ka̱tájí‑de Saulo kua̱noꞌon‑dé onde̱ ñuu̱ Tarso.  







193

Hechos 9​, ​10

31 Te

tɨkuꞌni ̱ kákandíja nɨ ́ɨ ́ iní ñuu̱ Judea, jíín ñúu̱ Galilea, jíín ñúu̱ Samaria, tuká ní káchindiki ̱n‑de‑i. Te ni ̱ jaꞌnu‑ga̱‑i jíín túꞌun. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑i máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ ka̱ndundéé iní‑i ni ̱ sáꞌa Espíritu Santo. Te ni ̱ ndea̱‑ga̱‑i. Pedro, jíka kuu‑de nuu̱‑í ta̱ká lado. Te suni ni ̱ jaꞌa̱n‑de nuu̱ ñáyɨvɨ ndóo ini ̱ ñuu̱ Lida. 33 Te yúan ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a nání Eneas, ja̱ ní kuu una̱ kuia̱ káa‑de ji ̱to, chi ni ̱ kuyúnú‑de. 34 Te ni ̱ kachi ̱ Pedro jíín‑de: Eneas, Jesucristo ná násáva̱ꞌa‑ya̱ róó. Nduko̱o, te natuu‑ro jíto‑ró. Achí‑de. Te ni ̱ nduko̱o‑ni cha̱a‑ún. 35 Te ni ̱ kajini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú ñúu̱ Lida jíín ñúu̱ Sarón. Te ni ̱ ka̱naxíó káva ini ̱‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱.

kándeꞌe̱‑ña. Te kástáꞌa̱n‑ña táká suꞌnu̱ jíín táká tɨka̱chí ní sáꞌa Dorcas ná ni ̱ kanchaa̱‑ña jíín‑ña jínáꞌan‑ña núú. 40 Yúan‑na te Pedro, ni ̱ jacha̱ ndɨꞌɨ‑de ña̱yɨvɨ‑ún kájaꞌa̱n‑i yata̱ véꞌe. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé. Te ni ̱ naxíó kóto‑de ichi núu̱ kátúu ndɨ ́yi‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Tabita, nduko̱o, áchí‑de. Te máá‑ña, ni ̱ ndakoto‑ni‑ña. Te ni ̱ jini ̱‑ña núu̱ Pedro. Te ni ̱ nduko̱o‑ni‑ña. 41 Te máá‑de, ni ̱ tɨɨn‑de ndaꞌa‑ñá. Te ni ̱ xndúkuiñi ̱‑de‑ña. Yúan‑na te ni ̱ kana‑de xini ̱ ñáyɨvɨ ndóo jíín viuda. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑de‑ña já á chakú‑ña. 42 Te tiñu yáꞌa ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Jope kuaꞌa̱n. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, ni ̱ ka̱kandíja‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 43 Te Pedro, kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní kendo̱o‑de ini ̱ ñuu̱ Jope, kánchaa̱‑de veꞌe ɨɨn cha̱a curtidor nání Simón.

Ja̱ ní nachaku̱ Dorcas

Pedro jíín Cornelio

32 Te

Ja̱ ní nduva̱ꞌa Eneas







36 Te

suni ni ̱ i ̱o ɨɨn ñaꞌan skuáꞌa ini ̱ ñuu̱ Jope, nání‑ña Tabita, ja̱ kuní kaꞌa̱n nuu̱ yúꞌu griego, Dorcas. Ñaꞌan yáꞌa, xaa̱n ní sáꞌa‑ña tíñu va̱ꞌa jíín caridad. 37 Te kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kuꞌu̱‑ña. Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ña. Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ nasándoo‑de ñaꞌan‑ún. Te ni ̱ kajaki ̱n‑de‑ña ɨ ́ɨn ini ̱ ve̱ꞌe. 38 Te ñuu̱ Lida, yani kánchaa̱ jíín ñúu̱ Jope. Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ kánchaa̱ Pedro yúan. Te ni ̱ ka̱tájí‑de uu̱ cha̱a kua̱kaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín Pedro: Ma̱ kúkuéé‑ní te chaa̱‑ní nuu̱‑ná, áchí‑de. 39 Yúan‑na te ni ̱ ndukuiñi ̱ Pedro kuaꞌa̱n‑de jíín‑de. Te nuu̱ ní jaa̱‑de, ni ̱ ka̱jaka‑de Pedro kuaꞌa̱n‑de jíín‑de ini ̱ ve̱ꞌe‑ún. Te yúan, ta̱ká ñaꞌan viuda, ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑ña‑dé  













10

Te ini ̱ ñuu̱ Cesarea ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a nání Cornelio, ni ̱ kuu‑de capitán, ni ̱ tɨ ̱ɨn‑de soldado nání Italiana. 2 Cha̱a chíñúꞌún váꞌa Dios kúu‑de onde̱ jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑de. Te bueno sáꞌa‑de caridad nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. Te nene̱ jikán taꞌu̱‑de nuu̱ Dios. 3 Te cha̱a yáꞌa, ni ̱ skóto‑ya̱‑dé nátu̱ꞌun ka̱ꞌuni ̱ aíni. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn ndajáꞌa̱ máá Dios ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ núu̱ kánchaa̱‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Cornelio, áchí‑ya̱. 4 Te máá‑de, ni ̱ ndakoto‑de nuu̱‑yá. Te yúꞌú‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Na̱ún kuní‑ní Táta̱, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑de: A ni ̱ jini ̱ Dios ndasa jikán taꞌu̱‑ro̱ jíín já sáꞌa‑ró caridad. 5 Vina te tájí‑ró úu̱ cha̱a ná kíꞌi ̱n‑de ñuu̱ Jope. Te kana‑ró xiní Simón ná kíi‑de, te  







194

Hechos 10 cha̱a‑ún, nání‑de Pedro. 6 Ncháá núu‑de veꞌe ɨɨn cha̱a nání Simón curtidor, ja̱ ncháá veꞌe‑de yani yundúcha mar. Te máá‑de kastu̱ꞌún núu̱‑ro̱ ndéja̱ kánúú sáꞌa‑ró. Achí‑ya̱. 7 Te ndajáꞌa̱ ní kaꞌa̱n jíín Cornelio, a kuaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kana‑de xini ̱ úu̱ mozo‑de jíín xiní ɨ ́ɨn soldado ja̱ játíñu kútu núu̱‑dé. 8 Te onde̱ ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ nakani‑de ta̱ká tu̱ꞌun nuu̱ mozo‑ún, te ni ̱ tájí‑de mozo kájaꞌa̱n onde̱ ñuu̱ Jope. 9 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, kájika‑i kájaꞌa̱n‑i. Te ni ̱ ka̱kuyani‑i ñuu̱‑ún. Te Pedro, ná ka̱ꞌuxi ̱ uu̱ ni ̱ kaa‑de xini ̱ véꞌe ja̱ kakán taꞌu̱‑dé. 10 Te ni ̱ chaa̱ so̱ko chi ̱i‑de. Te ni ̱ kuni ̱‑de kee‑dé staa̱. Ko nini kásátu̱ꞌa‑ña‑ún, te ni ̱ skóto‑ya̱‑dé. 11 Te ni ̱ jini ̱‑de núña andɨ ́vɨ ́. Te ɨɨn bulto nátu̱ꞌun ɨɨn saꞌma kuítá já núꞌni ̱ ndɨ ́kúu̱ n punta, ni ̱ kuun va̱i nuu̱ ñúꞌun ní skóto‑ya̱‑dé. 12 Te ini ̱‑ún káñu̱ꞌun ta̱ká kɨtɨ kúu̱ n ndáꞌa íó nuu̱ ñúꞌun yáꞌa, jíín kóo̱, jíín táká tɨsaa̱ andɨ ́vɨ ́. 13 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑de ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n: Pedro, ndukuiñi ̱, te kaꞌni‑ro, te kee‑ro, áchí. 14 Ko Pedro, ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ma̱ kúu Táta̱, chi ̱ té kee‑gá‑ná ku̱ ñu cháꞌán ni ja̱ tú íó ndoo, áchí‑de. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n tuku jíín‑de vuelta uu̱: Ja̱ ní sándoo Dios, ma̱ skúnání‑ró kúñu cháꞌán, áchí. 16 Te tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kii uni ̱ vuelta nuu̱‑dé. Te saꞌma kuítá‑ún, ni ̱ ndaa kua̱noꞌon ándɨ ́vɨ ́. 17 Te nini kánchaa̱ Pedro jáni ini ̱‑de na̱ún kúu ja̱ ní jini ̱‑de‑ún, te ni ̱ ja̱koyo mozo ni ̱ tájí Cornelio kuaꞌa̱n, kájika̱ tu̱ꞌún‑i veꞌe Simón onde̱ ni ̱ ja̱koyo‑i yuxéꞌé cháa‑ún. 18 Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i. Te ni ̱ kajika̱ tu̱ꞌún‑i nú yúan ncháá ɨɨn cha̱a nání Simón, te íó  

























ɨnga̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ de nání‑de Pedro. 19 Te nini kánchaa̱ Pedro nákani ini ̱‑de nú na̱ún kúu ja̱ ní jini ̱‑de‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n máá Espíritu jíín‑de: Ni ̱ chaa̱ uni ̱ mozo kánandúkú‑i róó. 20 Ndukuiñi ̱, te nuu‑ró. Te ma̱ yúꞌú‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑i. Chi ̱ máá‑rí, ni ̱ tájí‑rí‑i va̱i‑i, áchí‑ya̱. 21 Yúan‑na te Pedro, ni ̱ nuu‑de nuu̱ mozo ni ̱ tájí Cornelio. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Amigo, máá‑rí kúu cha̱a kánandúkú‑ró. Ndé sɨkɨ ̱ kúu ja̱ vái koyo‑ró núu̱‑rí núsáá, áchí‑de. 22 Te máá mozo‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cornelio, cha̱a capitán, cha̱a ndaa̱, cha̱a chíñúꞌún váꞌa Dios kúu‑de. Te suni ta̱ká ña̱yɨvɨ judío kákaꞌa̱n‑i ja̱ cháa va̱ꞌa kúu‑de. Ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn ndajáꞌa̱ ndóo‑ya̱ jíín‑de ja̱ ná kána‑de xini ̱‑ní kii‑ní kiꞌo̱n véꞌe‑de. Te ná kúni náꞌín‑de tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ní jíín‑de. Achí‑i. 23 Yúan‑na te ni ̱ skɨ ́vɨ‑de mozo‑ún ini ̱ ve̱ꞌe. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑i yu̱an. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ nduko̱o‑de. Te ni ̱ kee‑de kájaꞌa̱n‑de. Te suni kájaꞌa̱n yaku̱ ñani ̱ ñuu̱ Jope jíín‑de. 24 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑de ñuu̱ Cesarea. Te Cornelio, ndátu‑de cha̱a jínáꞌan‑de, chi ni ̱ stútú‑de táꞌan‑de jíín amigo va̱ꞌa‑de. 25 Te nini kɨ ́vɨ Pedro ini ̱ ve̱ꞌe, te ni ̱ kenda Cornelio kaꞌa̱n‑de jíín Pedro. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ jáꞌa̱ Pedro. Te ni ̱ chiñúꞌún‑de cha̱a. 26 Ko Pedro, ni ̱ xndúkuiñi ̱‑de Cornelio. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ndukuiñi ̱, chi ̱ ruu̱, suni cha̱a kúu‑ri ̱. Achí‑de. 27 Te kándatu̱ꞌún‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de. Te ni ̱ jini ̱ Pedro ja̱ ní ka̱kutútú kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú‑i ini ̱ ve̱ꞌe. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro jíín ñáyɨvɨ‑ún: A kájini ̱‑ní ja̱ tú íó ley ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a judío, ketáꞌan‑de xí sáꞌa‑de ɨɨn visita nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a tú kúu judío.  



















195

Hechos 10

Ko Dios, ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑ná ja̱ tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ cháꞌán, ña̱yɨvɨ kíni íó. 29 Ja̱ yúán, te nuu̱ ní kana‑ní xini ̱‑ná, te vai ̱‑ná, tú ní sájáꞌa̱ ini ̱‑ná. Ja̱ yúán jiká tu̱ꞌún‑ná níí: Na̱ sɨkɨ ̱ kúu ja̱ ní kana‑ní náá, áchí Pedro. 30 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Cornelio: Vina íó kuu̱ n kɨvɨ ́ nátu̱ꞌun máá hora yáꞌa íó ndicha̱ ini ̱‑ná. Te ka̱ꞌuni ̱ aíni kúu jikán taꞌu̱‑ná ini ̱ ve̱ꞌe‑ná. Te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ndajáꞌa̱‑yá nuu̱‑ná. Te ndíi ncháa̱ saꞌma ñúꞌun‑ya̱. 31 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ná: Cornelio, a ni ̱ jini ̱ Dios ndasa jika̱n taꞌu̱‑ro̱ jíín já sáꞌa‑ró caridad. 32 Núsáá te tájí‑ró mozo ná kíꞌi ̱n ñuu̱ Jope. Te kana‑ró xiní ɨ ́ɨn cha̱a kúu Simón ja̱ nání‑de Pedro, ná kíi‑de nuu̱‑ro̱. Te cha̱a‑ún, ncháá‑de veꞌe ɨɨn cha̱a nání Simón curtidor. Te máá yúꞌu mar ncháá veꞌe‑de. Te chaa̱ cha̱a‑ún, te kastu̱ꞌún‑de nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱ jíín‑ná. 33 Súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ tájí‑ná mozo kujaa̱ kana níí. Te va̱ꞌa ni ̱ sáꞌa‑ní ja̱ ní chaa̱‑ní. Te vina, ta̱ká‑ná, káꞌi ̱in tútú‑ná yáꞌa nuu̱ Dios, náva̱ꞌa kuni so̱ꞌo‑ná tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ní, ndasa ni ̱ táꞌú Dios tiñu nuu̱‑ní. Achí‑de. 34 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Vina te ni ̱ jini ̱ ndaa̱‑ná ja̱ Dios tú ncháá nuu̱‑yá ña̱yɨvɨ. 35 Chi na̱ni ña̱yɨvɨ, nú káchiñúꞌún‑i‑ya̱ te kásátiñu va̱ꞌa‑i nuu̱‑yá, te kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín‑i. 36 Ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín táká se̱ꞌe Israel, ni ̱ kastu̱ꞌún‑yá nuu̱‑í ja̱ máá Jesucristo jáꞌa‑ya̱ túꞌun ndéé iní‑i. Te Iꞌa̱ yáꞌa kúu Jitoꞌo̱ ta̱ká‑yo̱. 37 Máá‑ní, a kájini tu̱ꞌun‑ní tu̱ꞌun Jesucristo. Chi ni ̱ jani Juan tu̱ꞌun jánducha, yúan‑na te ni ̱ kejáꞌá túꞌun‑ya̱ ondé ñuu̱ Galilea, te ni ̱ jicha̱ nu̱u nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Judea, 38 ndasa ni ̱ ja̱ꞌa Dios Espíritu Santo jíín fuerza nuu̱‑yá. Te ndasa  



















ni ̱ jika kuu ya̱ ní sáꞌa‑ya̱ tíñu va̱ꞌa, te ni ̱ nasáva̱ꞌa‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ táꞌa̱n tachi ̱ kíni. Chi ̱ Dios, ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱ Jesús ñuu̱ Nazaret. 39 Te máá‑ná, ni ̱ kajini ̱‑ná ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ iní ñuu̱ Judea, jíín iní ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ ka̱jaꞌni‑í‑ya̱, ni ̱ ka̱jata kaa‑i‑ya̱ jiká ɨ ́ɨn cruz. 40 Ko Iꞌa̱ yáꞌa, ni ̱ nachaku̱‑ya̱ ní sáꞌa Dios kɨvɨ ̱ uní. Te ni ̱ ndenda ndiji ̱n‑ya̱ ní sáꞌa Dios. 41 Ko tú ní ndénda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ, chi ̱ máni nuu̱ cháa ja̱ á ni ̱ ka̱ji Dios ja̱ kúu‑de testigo. Te testigo‑ún kákuu‑ná, chi ni ̱ ka̱yee‑ná staa̱ ni ̱ ka̱jiꞌi‑ná nducha jíín‑yá, nuu̱ ní nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. 42 Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑ná jínáꞌan‑ná ja̱ ná káni‑ná tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ. Te kaꞌa̱n ndaa̱‑ná ja̱ ní jani Dios máá‑yá kuu‑ya̱ juez nuu̱ ñáyɨvɨ káichaku̱ jíín núu̱ ñáyɨvɨ ní kajiꞌi ̱. 43 Chi tu̱ꞌun Iꞌa̱ yáꞌa ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱ ta̱ká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. Ja̱ táká ña̱yɨvɨ kándíja nuu̱‑yá, jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ taká kua̱chi‑i. Achí Pedro.  









44 Te

Ja̱ ní jaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación

nini káꞌa̱n Pedro ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ chaa̱‑ni Espíritu Santo sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de. 45 Te cha̱a kákandíja, ja̱ ní ja̱koyo jíín Pedro, ja̱ kákuu‑de cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱, ni ̱ ka̱naa iní‑de kánde̱ꞌé‑de ja̱ súni ni ̱ chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 46 Chi ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ‑ún sɨ ́ɨn yuꞌu, te kánakana jaa‑i Dios. 47 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro: Ndéja̱ jasú kii nducha, náva̱ꞌa ná kuánducha ñáyɨvɨ yáꞌa, chi ni ̱ chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ ̱ máá‑i  





196

Hechos 10​, ​11 nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ máá‑yó, áchí‑de. 48 Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu nuu̱‑í jínáꞌan‑i ja̱ ná kuánducha‑í jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑de ja̱ ná kéndo̱o‑de jíín‑i yaku̱ kɨvɨ ̱. Te cha̱a apóstol jíín táká ñani ̱ káꞌi ̱in nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Judea, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, suni ni ̱ ka̱jatáꞌú‑i tu̱ꞌun Dios. 2 Te ni ̱ ndaa Pedro kua̱noꞌon‑dé ñuu̱ Jerusalén. Te sava cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱, ni ̱ kakaꞌa̱n sɨkɨ‑̱ dé. 3 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Naja̱ ní kɨ ̱vɨ‑ró iní ve̱ꞌe cha̱a tú ní káxɨtɨ ̱ ndúu̱, te ni ̱ yee‑ro stáa̱ jíín‑de, áchí. 4 Yúan‑na te ni ̱ kejáꞌá Pedro ni ̱ jani kájí‑de tu̱ꞌun nuu̱ cháa‑ún: 5 Ni ̱ kanchaa̱‑ri ̱ ñuu̱ Jope. Te nini jikán taꞌu̱‑rí, te ni ̱ skóto‑ya̱ rúu̱. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn bulto nátu̱ꞌun ɨɨn saꞌma kuítá já núꞌni ̱ ndɨ ́kúu̱ n punta. Te ni ̱ kuun va̱i onde̱ nuu̱‑rí ichi ándɨ ́vɨ ́. 6 Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ iní‑ún káñu̱ꞌun kɨtɨ kúu̱ n ndáꞌa kájika nuu̱ ñúꞌun yáꞌa, jíín kɨ ́tɨ xáa̱n, jíín kóo̱, jíín tɨ ́saa̱ andɨ ́vɨ ́. 7 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑rí: Pedro, ndukuiñi ̱, kaꞌni‑ro te kee‑ro. Achí. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱: Ma̱ kúu Táta̱, chi ̱ té kee‑gá‑ná ku̱ ñu cháꞌán ni ku̱ ñu ja̱ tú íó ndoo. 9 Ko tu̱ꞌun‑ún ni ̱ kaꞌa̱n tuku jíín‑rí onde̱ andɨ ́vɨ ́: Ja̱ ní sándoo Dios ma̱ skúnání‑ró kúñu cháꞌán. Achí. 10 Te suni súan ni ̱ kaꞌa̱n uni ̱ vuelta. Yúan‑na te ni ̱ ndaa bulto‑ún kua̱noꞌon íchi ándɨ ́vɨ ́. 11 Yúan‑na te suni hora‑ún ni ̱ ja̱koyo uni ̱ mozo kánandúkú‑i ruu̱. Te onde̱ ñuu̱ Cesarea ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑í va̱i‑i. Te ni ̱ ja̱koyo‑i veꞌe‑ri ̱. 12 Te máá Espíritu, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí ja̱ má yúꞌú‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ jíín‑i. Te suni  

11  





















ni ̱ kajaꞌa̱n iñu̱ ñani ̱ yáꞌa jíín‑rí. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe ɨɨn cha̱a. 13 Te cha̱a‑ún, ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑rí, ná ni ̱ jini ̱‑de ɨɨn ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ kándii ̱‑ya̱ iní ve̱ꞌe‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Tájí‑ró mozo ná kíꞌi ̱n ñuu̱ Jope te kana‑ró xiní Simón, cha̱a nání Pedro, ná kíi‑de. 14 Te cha̱a‑ún, kani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ ndasa ka̱ku‑ró ondé jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑ró, áchí‑de jíín‑rí. 15 Te nuu̱ ní kejáꞌá‑rí káꞌa̱n‑ri ̱, te ni ̱ chaa̱ Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ í jínáꞌan‑i suni nátu̱ꞌun ni ̱ chaa̱‑ya̱ sɨkɨ‑́ yo̱ já xnáñúú. 16 Yúan‑na te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Ja̱ndáa̱ jíín ndúcha skuánducha Juan. Ko róó, chi ̱ jíín Espíritu Santo kuanducha‑ro jínáꞌan‑ró, áchí‑ya̱. 17 Te nú suni ni ̱ ja̱ꞌa Dios Espíritu‑ya̱ núu̱ máá‑i nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ máá‑yó, ja̱ kákandíja‑yó núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, te ndé cha̱a kúu ruu̱ ja̱ kasú‑ri ̱ nuu̱ Dios núsáá. Achí Pedro. 18 Súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te tuká ní kákaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑de Dios: Suni ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun ja̱ ná nákani ini ̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación náva̱ꞌa kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni núsáá, áchí‑de.  











Tɨkuꞌni ̱ kándíja ini ̱ ñuu̱ Antioquía

19 Te

kɨvɨ ̱ ní ka̱jaꞌni‑dé Esteban, ni ̱ kejáꞌá ní ka̱chindiki ̱n‑de‑i. Te ña̱yɨvɨ ní kajicha̱ nu̱u kájaꞌa̱n ni ̱ ja̱koyo‑i onde̱ ñuu̱ Fenicia, jíín ñúu̱ Chipre, jíín iní ñuu̱ Antioquía. Te tú ni ɨɨn nuu̱ ñáyɨvɨ ní kájani‑i tu̱ꞌun, chi ̱ máni nuu̱ ñáyɨvɨ judío ni ̱ ka̱jani‑i tu̱ꞌun‑ya̱. 20 Ko ni ̱ i ̱o yaku̱ cha̱a ñuu̱ Chipre jíín cháa ñuu̱ Cirene jíín ñáyɨvɨ ní kajicha̱‑ún. Te cha̱a‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Antioquía. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín ñayɨvɨ ñúu̱ Grecia,  

197

Hechos 11​, ​12

ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús nuu̱‑í. 21 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱‑dé. Te ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, te ni ̱ ka̱naxíó káva ini ̱‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 22 Te ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ jini tu̱ꞌun tɨkuꞌni ̱ kándíja ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ ka̱tájí‑i Bernabé kuaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Antioquía. 23 Te Bernabé, nuu̱ ní jaa̱‑ de yúan, te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ lúu kuaꞌa̱n tu̱ꞌun Dios. Te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de jíín táká ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ jíín iní jíín añú‑i ná skíkuu va̱ꞌa‑i tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te ma̱ náyu̱ꞌú‑i. 24 Chi ̱ Bernabé, cha̱a va̱ꞌa kúu‑de. Te ni ̱ kútú‑de Espíritu Santo. Te kándíja va̱ꞌa‑de. Te ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 25 Yúan‑na te ni ̱ kenda Bernabé kuaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Tarso, kuana̱ndúkú‑de Saulo. Te ni ̱ naniꞌi ̱n‑dé cha̱a‑ún. Te ncháka‑de cha̱a ni ̱ chaa̱‑de ñuu̱ Antioquía jíín‑de. 26 Te nɨ ́ɨ‑́ ni ɨɨn kuia̱ ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de yúan jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja. Te ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun nuu̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ na̱kunání‑de cristiano xnáñúú‑gá ini ̱ ñuu̱ Antioquía. 27 Te cha̱a kájani tu̱ꞌun Dios, suni kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ kenda koyo‑de ñuu̱ Jerusalén kájaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Antioquía. 28 Te ni ̱ ndukuiñi ̱ ɨɨn táꞌan‑de nání‑de Ágabo. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑de, ni ̱ sáꞌa Espíritu, ja̱ kíi ɨɨn tama̱ xáa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te tama̱‑ún, ni ̱ kii kɨvɨ ̱ ní táꞌú Claudio tiñu. 29 Yúan‑na te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún cháa káskuáꞌa‑ún ja̱ chúndáꞌá‑de yaku̱ na̱ jíín kíꞌi ̱n nuu̱ ñaní‑de káxiu̱ kú iní ñuu̱ Judea, ndasa kákanda ɨɨn ɨɨn‑de kua̱ꞌa‑de. 30 Te súan ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. Te ni ̱ ka̱tájí‑de kuaꞌa̱n nuu̱ cháa kákuu  



nuu̱, ni ̱ ka̱jancha̱ka Bernabé jíín Saulo.

12

Te suni kuia̱‑ún ni ̱ ka̱tɨɨn rey Herodes sava ña̱yɨvɨ tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja. Te ni ̱ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑de jíín‑i. 2 Te jíín machete ni ̱ jaꞌni‑dé Jacobo, ñani ̱ Juan.  

















Ndasa ni ̱ jaꞌni‑dé Jacobo

Ndasa ni ̱ kenda Pedro veka̱a

3 Te

ni ̱ jini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní cha̱a judío ni ̱ sáꞌa‑de. Te suni ni ̱ ka̱tɨɨn‑de Pedro. Máá kɨvɨ‑́ ún ni ̱ kuu viko státilá ja̱ tú yíꞌi yujan íá. 4 Te nuu̱ ní tɨɨn‑de Pedro, te ni ̱ chindee‑de cha̱a veka̱a. Te ni ̱ jani‑de xiaꞌu̱ n ɨɨn soldado kándi ̱to‑ún‑de, chi ̱ kuní‑de kiñiꞌin‑de cha̱a stáꞌa̱n‑de nuu̱ ñáyɨvɨ nú ná jáꞌa viko Pascua. 5 Súan ni ̱ kuu ja̱ kándee Pedro ini ̱ veka̱a. Ko tɨkuꞌni ̱ kándíja, ni ̱ꞌin ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑í jaꞌa̱ Pedro nuu̱ Dios. 6 Te jáni ini ̱ Herodes ja̱ kíñiꞌin‑de cha̱a nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún núú. Te suni akuáa‑ún kixí Pedro iní veka̱a ma̱ꞌñú úu̱ soldado, núꞌni ̱‑de jíín úu̱ cadena. Te suni káꞌi ̱in soldado yuxéꞌé kándi ̱to‑ún véka̱a. 7 Te sanaa‑ní te ni ̱ jaa̱ ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios. Te ni ̱ ndii ncháa̱ ini ̱ veka̱a. Te ni ̱ skákɨ ̱ꞌvɨ‑ya̱ Pedro, ni ̱ xndúko̱o‑ya̱‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Yachi ̱ nduko̱o‑ró, áchí‑ya̱. Te cadena núꞌni ̱ ndaꞌa‑dé‑ún, ni ̱ jungava‑ni kuaꞌa̱n. 8 Te ni ̱ kachi ̱ ndajáꞌa̱‑yá jíín‑de: Nachiꞌi chi ̱i‑ró te nachiꞌi ndija̱n‑ro̱, áchí‑ya̱. Te súan ni ̱ sáꞌa‑de. Te ni ̱ kachi ̱ tuku ndajáꞌa̱‑yá jíín‑de: Kundii tɨka̱chí‑ró te kundiki ̱n‑ro̱ rúu̱ kiꞌo̱n, áchí‑ya̱. 9 Te ni ̱ kenda‑ya̱. Te ndikín‑de‑ya̱  











198

Hechos 12​, ​13 kuáꞌa̱n‑de jíín‑yá. Te na̱ún jiní máá‑de ja̱ jándáa̱ kúu ja̱ ní sáꞌa ndajáꞌa̱‑yá jíín‑de, chi ̱ jáni ini ̱‑de ɨɨn ja̱ni kúu ja̱ ní skóto‑i‑de. 10 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de nuu̱ káꞌi ̱in yuku̱ n ɨɨn jíín yukún uu̱ soldado ja̱ kándi ̱to‑ún‑de. Te ni ̱ ja̱koyo‑de yuxéꞌé káa ja̱ jíto ichi yúñúu̱. Te yuxéꞌé‑ún, ni ̱ nuña ii ̱‑ní máá. Te ni ̱ kenda koyo‑de. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ɨɨn ya̱ꞌya kájaꞌa̱n‑de. Yúan‑na te ni ̱ kuxio‑ni ndajáꞌa̱‑yá nuu̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱. 11 Te Pedro, ni ̱ ndukájí iní‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n máá‑de: Vina te ni ̱ jini ̱ ndaa̱‑ri ̱ ja̱ ní tájí máá Tatá Dios ndajáꞌa̱‑yá ni ̱ kii, te ni ̱ nama‑ya̱ rúu̱ ini ̱ ndaꞌa Herodes jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ judío ja̱ káꞌni‑í ruu̱ kákuni ̱‑i, áchí‑de. 12 Te nuu̱ ní jini ̱‑de ja̱ ní ka̱ku ndija‑de, te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de veꞌe María náa̱ Juan, cha̱a nání Marcos. Te yúan ni ̱ kanataka̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kájika̱n taꞌu̱‑í. 13 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pedro ichi yúxéꞌé yatá kéꞌe. Te kuaꞌa̱n ɨɨn su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́ nání‑i Rode ja̱ kúña‑i yuxéꞌé núú. 14 Te su̱chí‑ún, ni ̱ nakuni ̱‑i tachi ̱ Pedro. Te ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑i tú ní júña‑i yuxéꞌé‑ún, chi ̱ jínu‑i ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑i ini ̱ ve̱ꞌe. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑i ja̱ kándii ̱ Pedro ichi yatá yúxéꞌé. 15 Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíín‑i: Aa̱, kátachi ̱‑ro̱, áchí. Ko máá‑i, ni ̱ꞌin káꞌa̱n‑i ja̱ máá‑de kúu. Yúan‑na te ni ̱ kakaꞌa̱n: Añú‑de kúu núsáá, áchí. 16 Ko Pedro, víꞌí‑gá kána‑de. Yúan‑na te ni ̱ ka̱juña‑i. Te ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱ndakoto i ̱o‑i. 17 Ko máá‑de, ni ̱ sáꞌa‑de seña jíín ndáꞌa‑dé ja̱ ná kasú‑i yuꞌu‑í. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑de ndasa ni ̱ kiñiꞌin máá Jítoꞌo̱‑yo̱‑dé ini ̱ veka̱a. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kastu̱ꞌún táká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ Jacobo jíín núu̱ táká ñani ̱‑yo̱, áchí‑de. Te ni ̱ kenda‑de  















kuaꞌa̱n‑de ɨnga̱ lugar. 18 Te nuu̱ ní kundiji ̱n xia̱n‑ún, te ni ̱ ka̱kuvaa̱ téyíí soldado ja̱ tú ndénda Pedro. 19 Ko Herodes, nándúkú‑de Pedro. Ko tú ní nániꞌi ̱n‑dé cha̱a. Te nuu̱ ní xndichí‑de soldado jínáꞌan, te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ja̱ ná kíngoyo kuu̱. Yúan‑na te ni ̱ kenda‑de ini ̱ ñuu̱ Judea ni ̱ kuun‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Cesarea. Te ni ̱ kendo̱o‑de yúan.  



20 Te

Ja̱ ní jiꞌi ̱ Herodes

ni ̱ kiti ̱ xaa̱n iní Herodes ni ̱ jito‑de ña̱yɨvɨ ñúu̱ Tiro jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Sidón. Ko ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ katau̱‑i va̱i‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱kundéé‑i ni ̱ ka̱skáꞌa̱n‑i Blasto cha̱a kúñáꞌnu játíñu nuu̱ rey. Te ni ̱ kajika̱n‑i paz. Chi ta̱ká máá‑i, káñiꞌi ̱n‑í ja̱ káyee‑í onde̱ ñuꞌun Herodes. 21 Te ni ̱ tetaꞌa̱n Herodes ɨɨn kɨvɨ ̱. Te ni ̱ nuku̱ꞌun‑de saꞌma rey máá‑de. Te ni ̱ nungo̱o‑de mesa táꞌú‑de tiñu. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de ɨɨn tu̱ꞌun nuu̱‑í. 22 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Tu̱ꞌun Dios kúu ya̱ꞌá vii, nasu̱ túꞌun cha̱a kúu. Achí‑i. 23 Te ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Tatá Dios, ni ̱ stují‑ni‑ya̱‑dé te ni ̱ ka̱yaji tɨ ́ndákú‑de, te ni ̱ jiꞌi ̱‑ni‑de, chi ni ̱ sávixi ̱‑ni‑de máá‑de, lugar ja̱ nákana jaa‑de Dios. 24 Te tu̱ꞌun máá Tatá Dios, víꞌí‑gá ni ̱ ndea̱, te víꞌí‑gá ni ̱ jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n. 25 Te Bernabé jíín Saulo, ni ̱ ka̱skíkuu‑de tiñu ni ̱ kajaꞌa̱n‑de ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ ka̱naxíó káva‑de kánoꞌo̱n‑de. Te ni ̱ jaka‑de Juan cha̱a nání Marcos kuaꞌa̱n‑de jíín‑de.  









Ja̱ ní ka̱tájí‑i Saulo jíín Bernabé sáꞌa Espíritu Santo

13

Te ini ̱ tɨkuꞌni ̱ kándíja ini ̱ ñuu̱ Antioquía ni ̱ kaꞌi ̱o cha̱a

199

Hechos 13

jáni tu̱ꞌun Dios jíín cháa kástáꞌa̱n tu̱ꞌun‑ya̱. Te káinání‑de Bernabé, Simón ja̱ nání Niger, Lucio ñuu̱ Cirene, jíín Manaén cha̱a ni ̱ jaꞌnu jíín Herodes gobernador, jíín Saulo. 2 Te nini káchiñúꞌún cháa yáꞌa nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ te kásáꞌa ndicha̱‑de ini ̱‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n máá Espíritu Santo: Vina te kuní‑ri ̱ ja̱ sásɨ ́ɨn‑ró Bernabé jíín Saulo ná kíꞌi ̱n‑de ɨɨn tiñu, chi ja̱ yúán ní tetaꞌa̱n‑ri ̱‑de jínáꞌan‑de. 3 Yúan‑na te ndicha̱ ini ̱‑de ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑dé. Te ni ̱ ka̱xndée‑de ndaꞌa‑dé xini ̱ cháa‑ún. Te ni ̱ ka̱tájí‑de cha̱a kájaꞌa̱n‑de. 4 Te máá‑de, kuaꞌa̱n‑de ni ̱ sáꞌa Espíritu Santo, ni ̱ kuun‑de kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Seleucia. Te yúan ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de barco te kuaꞌa̱n‑de onde̱ isla Chipre. 5 Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Salamina. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun Dios ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga cha̱a judío. Te jíka Juan jíín‑de, játíñu nuu̱‑dé.  



sáꞌa tiñu cháꞌán xndáꞌú ñáꞌán kúu‑ró. Se̱ꞌe kuiꞌna̱ já jíto uꞌu̱ ta̱ká tiñu ndaa̱ kúu‑ró. Naja̱ máni sáyoꞌo̱‑ro̱ íchi ndóó máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 11 Te máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱, xndóꞌo‑ya̱ róó vina. Te kukuáá‑ro̱, ma̱ kuní‑ga̱‑ro̱ ndíka̱ndii yakú kɨvɨ ̱. Achí Pablo. Te ni ̱ kuñaa‑ní nuu̱‑dé. Te kíndáꞌá kíꞌin íú‑de jíku‑de, ndúkú‑de ndéja̱ tɨ ́ɨn ndaꞌa‑dé skáka‑de. 12 Yúan‑na te gobernador, ni ̱ jini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ kuu, te ni ̱ kandíja‑de. Te náa‑ná ini ̱‑de jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱.  







Ja̱ ní ndukuáá cháa ña̱váꞌa

6 Te

ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ini ̱ nɨ ́ɨ ́ isla‑ún. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Pafos. Te yúan ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ña̱váꞌa nání Barjesús. Cha̱a judío kúu‑de, te jáni‑de tu̱ꞌun túꞌún. 7 Te cha̱a‑ún, ni ̱ sátiñu‑de nuu̱ gobernador Sergio Paulo. Te gobernador, cha̱a ndíchí kúu‑de. Te ni ̱ kana‑de xini ̱ Bernabé jíín Saulo, ja̱ kúni náꞌín‑de tu̱ꞌun Dios kuní‑de. 8 Ko Elimas, cha̱a ña̱váꞌa‑ún (chi ̱ súan kuní kaꞌa̱n sɨ ́ꞌvɨ‑́ de), jasú‑de nuu̱ Saulo jíín núu̱ Bernabé, chi ̱ ndúkú ndéé‑de sáká núu‑de náva̱ꞌa ma̱ kándíja gobernador. 9 Yúan‑na te Saulo, ja̱ súni nání‑de Pablo, ni ̱ kútú‑de Espíritu Santo. Te ni ̱ nde̱ꞌé‑de nuu̱ cháa‑ún. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a  







Ja̱ ní ka̱jani Pablo tu̱ꞌun ini ̱ ñuu̱ Antioquía

13 Yúan‑na

te Pablo jíín táꞌan‑de‑ún, ni ̱ kenda koyo‑de ñuu̱ Pafos. Te jíín barco ni ̱ ja̱koyo‑de ndañúu̱ Perge ñuu̱ Panfilia. Te yúan ni ̱ kusɨ ́ɨn Juan kua̱noꞌon‑dé ñuu̱ Jerusalén. 14 Te máá‑de, ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ñuu̱ Perge kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Antioquía ndañúu̱ Pisidia. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Te ni ̱ ka̱jungo̱o‑de. 15 Te nuu̱ ní kuu ni ̱ kaꞌu tutu̱ ley jíín tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, yúan‑na te cha̱a kákuñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, ni ̱ ka̱kana‑de xini ̱ cháa‑ún: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní, nú káñava̱ꞌa‑ní yaku̱ tu̱ꞌun kani‑ní nuu̱ táká ña̱yɨvɨ yáꞌa, te kaꞌa̱n ndéé‑ní jíín‑i, áchí‑de. 16 Yúan‑na te ni ̱ ndukuiñi ̱ Pablo, ni ̱ sáꞌa‑de seña jíín ndáꞌa‑dé ja̱ ná kúnáꞌín ñáyɨvɨ‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Róó cha̱a ñuu̱ Israel, róó cha̱a káchiñúꞌún Dios, kuni náꞌín jínáꞌan‑ró. 17 Máá Dios ña̱yɨvɨ Israel, ni ̱ ka̱ji‑ya̱ táa̱‑yo̱ jínáꞌan‑de. Te nini káxiu̱ kú tatú‑de ini ̱ ñuu̱ Egipto  







200

Hechos 13 ni ̱ ka̱kuu jíñúꞌún‑ga̱‑de ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Yúan‑na te jíín fuerza máá‑yá ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱‑í ini ̱ ñuu̱‑ún kájaꞌa̱n‑i. 18 Yúan‑na te ni ̱ ndi ̱to‑ya̱‑í onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé nátu̱ꞌun uu̱ xiko kuia̱. 19 Te ni ̱ xnáa‑yá usia̱ nación ini ̱ ñuu̱ Canaán. Te ni ̱ saka‑yá ñuꞌun ñúu̱‑ún nuu̱‑í. 20 Te ni ̱ kuu‑ga̱ kɨvɨ ̱ nátu̱ꞌun kuu̱ n ciento uu̱ xiko uxi ̱ kuia̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ cháa ni ̱ ka̱kuu juez nuu̱‑í onde̱ kɨvɨ ̱ ní kenda Samuel cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun‑ya̱. 21 Yúan‑na te ni ̱ kajika̱n‑i ɨɨn rey. Te Dios, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Saúl nuu̱‑í ni ̱ táꞌú‑de tiñu uu̱ xiko kuia̱. Te Saúl, tata̱ Benjamín, se̱ꞌe Cis ni ̱ kuu‑de. 22 Te ni ̱ kuxio Saúl. Te ni ̱ nakani‑ya̱ David ni ̱ kuu‑de rey nuu̱‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ya̱ túꞌun‑de: A ni ̱ jini ̱‑ri ̱ David se̱ꞌe Isaí ja̱ ɨ ́ɨn cha̱a jándatu̱ va̱ꞌa nuu̱‑rí kúu‑de. Te skíkuu‑de ta̱ká tiñu játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱, áchí‑ya̱. 23 Te Dios, chi ̱i tata̱ yáꞌa ni ̱ jani‑ya̱ Jesús ja̱ náma‑ya̱ ñáyɨvɨ Israel nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 24 Te ná té cháꞌa̱n‑ga̱ kii‑ya̱ te ni ̱ jani Juan tu̱ꞌun jánducha jíín túꞌun nakani ini ̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ Israel. 25 Te nuu̱ á yani xndɨ ́ꞌɨ Juan tiñu sáꞌa‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ndé cha̱a kúu‑ri ̱ kájani ini ̱‑ro̱. Nasu̱ Iꞌa̱‑ún kúu‑ri ̱, ko kuni so̱ꞌo va̱ꞌa‑ró: Ichi yatá‑rí va̱i ɨɨn Iꞌa̱ ja̱ tú kúñáꞌnu‑ri ̱ ndájí‑rí ñii yíꞌi ndija̱n‑yá. Achí‑de. 26 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ta̱ká róó tata̱ Abraham jíín róó ja̱ kájandatu̱ nuu̱ Dios, nuu̱ máá‑ró ní tájí‑yá tu̱ꞌun yáꞌa va̱i ja̱ náma‑ya̱ róó. 27 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ ñúu̱ Jerusalén jíín táká cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱‑í, tú ní kánakuni ̱‑i nuu̱‑yá. Te ni ̱ ka̱ndonda‑i sɨkɨ‑̱ yá. Te súan ni ̱ ka̱skíkuu‑i tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, va̱sa a ni ̱ ka̱jini náꞌín‑i tu̱ꞌun‑ún  



















ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. 28 Va̱sa tú ní kániꞌi ̱n‑í ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ yá ja̱ kúu̱‑ya̱, ko ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑i jíín Pilato ja̱ ná kúu̱‑ya̱. 29 Te nuu̱ ní skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun yóso sɨkɨ‑́ yá nuu̱ tutú, te ni ̱ ka̱xnúu‑i‑ya̱ jiká cruz. Te ni ̱ ka̱chindee‑i‑ya̱ iní ɨɨn veꞌe añú. 30 Ko ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi ni ̱ sáꞌa Dios. 31 Te kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní ndenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ ní ka̱kaa kájaꞌa̱n jíín‑yá onde̱ ñuu̱ Galilea te onde̱ ñuu̱ Jerusalén. Te ña̱yɨvɨ‑ún kákuu ja̱ kájani ndaa̱ tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱ sáva‑ga̱‑i. 32 Te ruu̱, kájani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa yáꞌa nuu̱‑ro̱ já súan ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱ táa̱‑yo̱. 33 Te tu̱ꞌun‑ún ni ̱ skíkuu Dios jíín máá‑yó ja̱ kákuu‑yó séꞌe‑de. Chi ni ̱ naschakú‑ya̱ Jesús. Chi súan káꞌa̱n Salmo uu̱: Se̱ꞌe‑ri ̱ kúu‑ró, te ruu̱ kúu Táa̱‑ro̱ vína, áchí. 34 Te ni ̱ naschakú‑ya̱ Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi náva̱ꞌa ma̱ téꞌyu̱ kutɨ‑yá, te ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Skíkuu náꞌín‑rí jíín táká tu̱ꞌun va̱ꞌa ni ̱ keyuꞌu‑rí nuu̱ David, áchí. 35 Ja̱ yúán súni súan káꞌa̱n ɨnga̱ tutu̱: Téꞌyu̱ Se̱ꞌe ii ̱‑ní, chi ma̱ kuáꞌa‑ní tu̱ꞌun, áchí. 36 Chi ̱ David, ni ̱ jatíñu‑de nuu̱ Dios, ni ̱ sáꞌa‑de ja̱ kuní máá‑yá. Te ni ̱ jínu kuia̱‑de, te ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Te ni ̱ yu̱ji‑de ma̱ꞌñú táa̱‑de. Te ni ̱ teꞌyu̱ ndija‑de. 37 Ko Iꞌa̱ ni ̱ naschakú Dios, tú ní téꞌyu̱ kutɨ‑yá. 38 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, já Iꞌa̱ yáꞌa ni ̱ kastu̱ꞌún‑yá nuu̱‑ro̱ já sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ táká kua̱chi‑ró. 39 Chi ̱ nú ndé cha̱a kándíja‑de nuu̱ Iꞌa̱ yáꞌa, te ndaꞌva̱‑ya̱ táká kua̱chi‑de ja̱ tú ní kúu ndaꞌva̱ máá‑de jíín ley Moisés. 40 Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ma̱ kíi sɨkɨ‑̱ ro̱ táká tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun  

























201

Hechos 13​, ​14

Dios, súan: 41 Ta̱ká róó ña̱yɨvɨ kásákátá, ná ndéꞌé váꞌa‑ró, te ná kée nuu̱‑ro̱ ndéꞌé‑ró, te kuu̱‑ro̱. Chi ma̱ꞌñú máá‑ró sáꞌa‑ri ̱ ɨɨn tiñu ja̱ má kándíja kutɨ‑ro va̱sa ná káni sava‑ga̱ ña̱yɨvɨ túꞌun‑ún nuu̱‑ro̱. Achí. 42 Te ni ̱ ndenda koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga cha̱a judío. Te ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑de ja̱ ɨngá kɨvɨ ̱ ndéta̱tú kani tuku‑de tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑í. 43 Te ni ̱ jicha̱ ña̱yɨvɨ‑ún kájaꞌa̱n‑i. Te ña̱yɨvɨ judío jíín ñáyɨvɨ ní na̱kiꞌin séꞌé judío ja̱ káchiñúꞌún‑i nuu̱ Dios, tɨnɨ‑̱ i ni ̱ kandiki ̱n‑i Pablo jíín Bernabé kájaꞌa̱n‑i jíín‑de. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de jíín‑i kákaꞌa̱n‑de jíín‑i ja̱ ná kúndii ̱ ni ̱ꞌin‑i jíín túꞌun luu Dios. 44 Te kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ɨnga̱ semana, nátu̱ꞌun ndivii ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱kutútú‑i ja̱ kúni náꞌín‑i tu̱ꞌun Dios. 45 Ko cha̱a judío, ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, te ni ̱ ka̱kukuásún iní‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Pablo, te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de. Achí‑de ja̱ tú íó ndaa̱ tu̱ꞌun‑ún. 46 Yúan‑na te Pablo jíín Bernabé ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de: Kánúú já xnáꞌa̱n‑ga̱ nuu̱ máá‑ró káni‑ri ̱ tu̱ꞌun Dios. Ko a ni ̱ ka̱sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱, te kua̱chi máá‑ró kúu ja̱ má níꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun kuchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni. Vina te chaxio‑ri ̱ máá‑rí kika̱stu̱ꞌún‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 47 Chi ni ̱ táꞌú máá Jítoꞌo̱‑yo̱ tíñu nuu̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱ súan: Ni ̱ jani‑ri ̱ róó ja̱ stúu̱ n‑ro̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, te kani‑ró túꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ ja̱ náma‑ri ̱‑i jínáꞌan‑i, áchí‑ya̱. 48 Te ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación‑ún, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑i. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ní tetaꞌa̱n Dios ja̱ ná  















kúchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni, ni ̱ ka̱kandíja‑i. tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ táká ndañúu̱ yúan. 50 Te ini ̱ ñuu̱‑ún káxiu̱ kú ñáꞌan ndáa̱ ja̱ kájandatu̱‑ña núu̱ Dios. Ko cha̱a judío, ni ̱ ka̱skáꞌa̱n‑de‑ña jíín cháa kákuñáꞌnu jia̱n. Te ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑ña Pablo jíín Bernabé, te ni ̱ ka̱skúnu‑ña‑dé kájaꞌa̱n‑de. 51 Te máá‑de, ni ̱ ka̱skóyo‑de tɨkacha̱ ñúꞌun iní jaꞌa̱‑dé sɨkɨ ̱ máá‑i. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Iconio. 52 Te cha̱a káskuáꞌa‑ún, ni ̱ ka̱kútú‑de Espíritu Santo. Te kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de. 49 Te  





Ja̱ ní ka̱jinu‑de ini ̱ ñuu̱ Iconio

14

Te ñuu̱ Iconio ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga cha̱a judio. Te ni ̱ jani téyíí‑de tu̱ꞌun. Te ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ judío. Te suni súan ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Grecia. 2 Ko cha̱a judío ja̱ tú ní kákandíja, jíín túꞌun túꞌún ni ̱ ka̱skáꞌa̱n téyíí‑de ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Yu̱án ní kakaꞌa̱n nchaa̱‑i táká ñani ̱. 3 Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑de yúan kuaꞌa̱ kɨvɨ ́. Te jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ chundéé iní‑de, ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de tu̱ꞌun. Te máá‑yá, ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ já íó ndaa̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa, chi ̱ ñúkúún ní ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu íó ini ̱ máá‑yá, ja̱ ní ka̱sáꞌa‑de tuni ̱ jíín tíñu ñáꞌnu. 4 Te ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱sásɨ ́ɨn‑i máá‑i sava‑i ni ̱ ka̱ndujíín‑i jíín cháa judío, te sava‑ga̱‑i ni ̱ ka̱ndujíín‑i jíín cháa apóstol. 5 Te ña̱yɨvɨ judío jíín ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, ɨɨn káꞌnu ni ̱ kándonda‑i jíín cháa kákuñáꞌnu nuu̱‑í náva̱ꞌa kua̱ꞌa‑i tuka̱ nuu̱ apóstol, te kua̱ꞌa‑i yuu̱ xiní‑dé. 6 Te ni ̱ kaju̱ ku̱ꞌun ini ̱‑de. Te ni ̱ ka̱jinu‑de kájaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Listra jíín ñúu̱ Derbe, ndañúu̱ Licaonia, jíín táká ñuu̱ káꞌi ̱o yani  









202

Hechos 14 yúan. 7 Te yúan ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱.  

Ja̱ ní ka̱joto̱ ‑i yuu̱ xiní Pablo

8 Te

yúan kánchaa̱ ɨɨn cha̱a ñuu̱ Listra ja̱ tú íó fuerza jaꞌa̱‑dé. Te káa rengo‑de onde̱ kɨvɨ ̱ ní kaku‑de, ja̱ té chaꞌa̱n‑ga̱ kaka kutɨ‑dé. 9 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ jini so̱ꞌo‑de káꞌa̱n Pablo. Te ni ̱ nde̱ꞌé Pablo nuu̱ cháa‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ kándíja va̱ꞌa cha̱a‑ún ja̱ ndúva̱ꞌa‑de. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑de jíín cháa‑ún: Ndukuiñi ̱ te kundii ̱‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ kanda‑ni‑de, te ni ̱ jika kuu‑de. 11 Te ni ̱ kajini ̱ ña̱yɨvɨ‑ún tiñu ni ̱ sáꞌa Pablo. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i jíín yúꞌu máá ñúu̱ Licaonia: Ni ̱ kuun Iꞌa̱, ni ̱ cha̱koyo nuu̱‑yo̱, kájika kuu nátu̱ꞌun cha̱a vidáa̱, áchí‑i. 12 Te Bernabé, ni ̱ ka̱skúnání‑i‑de iꞌa̱ Júpiter. Te Pablo ni ̱ káskúnání‑i‑de iꞌa̱ Mercurio, chi ̱ Pablo kúu cha̱a jáni tu̱ꞌun. 13 Te yuñúu̱‑ún kánchaa̱ viñu̱ꞌun Júpiter. Te máá sutú viñu̱ꞌun‑ún, ni ̱ kenda‑de va̱i nchaka‑de xndɨkɨ ̱ jíín itá onde̱ yuxéꞌé ñúu̱. Te máá‑de jíín ñáyɨvɨ, kaꞌni‑dé xndɨkɨ ̱ te soko̱‑dé‑tɨ ̱ núu̱ Bernabé jíín Pablo kákuni ̱‑de núú. 14 Te Bernabé jíín Pablo, cha̱a kákuu apóstol, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de tu̱ꞌun‑ún. Te ni ̱ ka̱ndátá‑de suꞌnu̱‑dé. Te ni ̱ ke̱ndava‑de ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ ka̱kana kóꞌó‑de: 15 Hombre, naja̱ kásáꞌa‑ró súan. Chi ̱ ruu̱, suni cha̱a kákuu‑ri ̱ nátu̱ꞌun máá‑ró. Te kákastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, ma̱ sáꞌa‑ga̱‑ro̱ tíñu sáni yáꞌa, chi ̱ sua ná chíñúꞌún‑ró máá Dios, Iꞌa̱ chakú, Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ jíín ndúcha mar jíín táká‑ga̱ ndatíñu nɨ ́ɨ ́ káꞌnu. 16 Te onde̱ anáꞌán ní ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ sáꞌa  















ta̱ká ña̱yɨvɨ tíñu kákuni ̱ máá‑i. 17 Ko stáꞌa̱n ndaa̱‑ya̱ já íó‑ya̱, chi ̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu va̱ꞌa nuu̱‑yo̱. Skúun‑ya̱ saú íchi ándɨ ́vɨ ́. Te bueno kée itu̱‑yo̱ sáꞌa‑ya̱. Te jáꞌa‑ya̱ stáa̱ kée‑yo. Te kákusɨɨ ̱ iní‑yo̱ sáꞌa‑ya̱. Achí‑de. 18 Te va̱sa súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑de, ko xaa̱n úꞌu̱ ni ̱ kajasu̱‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún náva̱ꞌa tú soko̱‑í kɨtɨ‑ún nuu̱‑dé. 19 Yúan‑na te ni ̱ cha̱koyo yaku̱ cha̱a judío ñuu̱ Antioquía jíín ñúu̱ Iconio. Te ni ̱ ka̱skáꞌa̱n ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i yuu̱ xiní Pablo. Te ni ̱ ka̱skána‑i‑de yuñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱jani ini ̱‑i ja̱ ní jiꞌi ̱‑de. 20 Ko ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱ cha̱a káskuáꞌa‑ún nuu̱‑dé. Te ni ̱ nduko̱o‑de. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ñuu̱. Ko ɨnga̱ kɨvɨ ̱ te ni ̱ kiꞌin‑de ichi kuáꞌa̱n‑de jíín Bernabé onde̱ ñuu̱ Derbe.  







Ja̱ kánoꞌon túku‑de ñuu̱ Antioquía 21 Te

ini ̱ ñuu̱‑ún ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa. Te ni ̱ skándíja‑de kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. Te kánoꞌo̱n tuku‑de ñuu̱ Listra jíín ñúu̱ Iconio jíín ñúu̱ Antioquía. 22 Te ni ̱ ka̱yija‑ga̱ ini ̱ cha̱a káskuáꞌa yúan ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de jíín cháa‑ún ja̱ ná kúkuu‑ga̱‑de kandíja va̱ꞌa‑de. Te kákaꞌa̱n‑de ja̱ nɨ ́nɨ kíi kuaꞌa̱ túndóꞌo sɨkɨ‑̱ yo̱ te vásá kɨ ́vɨ‑yó iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 23 Te ni ̱ ka̱jani‑de cha̱a kákuu nuu̱ ná kóto ndɨtaꞌa̱n tɨkuꞌni ̱ kákandíja. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱ ndichá‑de jaꞌa̱ cháa‑ún nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ nuu̱ máá‑yá kákandíja‑de. 24 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ichi ñúu̱ Pisidia kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ naja̱koyo‑de ñuu̱ Panfilia. 25 Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ini ̱ ñuu̱ Perge. Te ni ̱ nuu‑de ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Atalia. 26 Te yúan ni ̱ kenda‑de. Te jíín  









203

Hechos 14​, ​15

barco kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Antioquía nuu̱ ondé xnáñúú ní kájika̱n taꞌu̱ ñáyɨvɨ núu̱ Dios jaꞌa̱‑dé ja̱ ná chíndéé chítuu‑ya̱‑dé jíín tíñu ja̱ á ni ̱ ka̱síjínu‑de. 27 Te nuu̱ ní naja̱koyo‑de yúan, te ni ̱ na̱stútú‑de tɨkuꞌni ̱ kándíja. Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ná ñáꞌnu tiñu ni ̱ sáꞌa Dios jíín‑de, chi ̱ bueno ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ ná kándíja ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación jínáꞌan‑i. 28 Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑de yúan kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ jíín cháa káskuáꞌa‑ún.  



Junta apóstol ini ̱ ñuu̱ Jerusalén

15

Yúan‑na te ichi ñúu̱ Judea ni ̱ kikoyo yaku̱ chaa, te ni ̱ kastáꞌa̱n‑de nuu̱ táká ñani ̱: Nú tú xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley Moisés, te ma̱ káku kutɨ‑ro, áchí‑de. 2 Te yu̱á n ní kuvaa̱. Te Pablo jíín Bernabé, ni ̱ ka̱státáꞌan téyíí‑de jíín cháa‑ún. Te ni ̱ kundaa̱ tu̱ꞌun ja̱ kíngoyo Pablo jíín Bernabé jíín sáva‑ga̱ cha̱a ñuu̱ Jerusalén. Te yúan ndatu̱ꞌún‑de jíín cháa apóstol jíín cháa kákuu nuu̱ sɨkɨ ́ túꞌun yáꞌa. 3 Yúan‑na te tɨkuꞌni ̱ kándíja‑ún, ni ̱ ka̱nakuatáꞌú‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de kájaꞌa̱n‑de ichi ñúu̱ Fenicia jíín íchi ñúu̱ Samaria, kájani‑de tu̱ꞌun ndasa ni ̱ ka̱kandíja ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Te xaa̱n ní ka̱kusɨɨ ̱ iní ta̱ká ñani ̱. 4 Te ni ̱ ja̱koyo‑de ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Te tɨkuꞌni ̱ kándíja yúan, jíín cháa apóstol, jíín cháa kákuu nuu̱, ni ̱ ka̱jatáꞌú‑de cha̱a. Te ni ̱ ka̱jani‑de ta̱ká tu̱ꞌun ndasa ni ̱ sáꞌa Dios jíín‑de. 5 Ko sava cha̱a fariseo ja̱ kákandíja, ni ̱ ndukuiñi ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Jínu ñúꞌún já xɨtɨ ́ ndúu̱‑i te táꞌú‑yó tíñu nuu̱‑í ja̱ ná kuándatu̱‑i nuu̱ ley Moisés, áchí. 6 Te ni ̱ ka̱ndutútú  









táká cha̱a apóstol jíín táká cha̱a kákuu nuu̱ náva̱ꞌa ndatu̱ꞌún‑de, te sándaa̱‑de sɨkɨ ̱ túꞌun yáꞌa. 7 Te nuu̱ ní ji ̱nu ni ̱ ka̱státáꞌan téyíí‑de, te ni ̱ ndukuiñi ̱ Pedro, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ñáni ̱, a kájini ̱ va̱ꞌa máá‑ró já ondé sáá ní ka̱ji Dios ruu̱ náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación te kandíj ‑i jínáꞌan‑i. 8 Te Dios ja̱ jiní‑ya̱ iní añú‑i, ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ já ní jatáꞌú‑yá‑i, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu Santo nuu̱‑í jínáꞌan‑i nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ máá‑yó. 9 Te tú ní sásɨ ́ɨn‑ya̱ yóó jíín‑i, chi ̱ suni ni ̱ ka̱kandíja‑i te ni ̱ sándoo‑ya̱ añú‑i. 10 Te vina naja̱ kájito nchaa̱‑ro̱ Dios núsáá, chi ̱ káxndée‑ró ɨ ́ɨn yugo xini ̱ cháa káskuáꞌa yáꞌa, te ni ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱ jínáꞌan‑de te ni máá‑yó, tú ní kákanda‑yó kúndiso‑yó. 11 Chi ̱ kákandíja‑yó já Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, te yu̱án náma‑ya̱ yóó. Te suni súan nama‑ya̱ máá‑i. Achí‑de. 12 Yúan‑na te cha̱a kuaꞌa̱‑ún, ni ̱ ka̱kunáꞌín‑de. Te ni ̱ ka̱jini náꞌín‑de tu̱ꞌun kákaꞌa̱n Pablo jíín Bernabé ná ta̱ká tiñu ñáꞌnu jíín táká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa Dios jíín‑de ja̱ ní ka̱sáꞌa máá‑de nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 13 Te nuu̱ ní ka̱kunáꞌín‑de, te ni ̱ chísó Jacobo tu̱ꞌun: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, kuni so̱ꞌo tu̱ꞌun ná káꞌa̱n‑ri ̱: 14 Simón, ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun ja̱ ondé xnáñúú ní ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ ná kúndiso‑i sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá. 15 Te tu̱ꞌun yáꞌa, ɨɨn núú‑ni kákaꞌa̱n jíín táká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá nátu̱ꞌun yóso túꞌun‑de nuu̱ tutú: 16 Te vásá ncháa̱‑ri ̱ nasáva̱ꞌa‑ri ̱ veꞌe David ja̱ ní ndua̱. Te nachutáꞌan‑ri ̱ ja̱ ní tanu̱, te ndukani jáá‑rí kundii ̱, 17 náva̱ꞌa ta̱ká‑ga̱ cha̱a jíín táká ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ kúnání‑i jíín  





















204

Hechos 15 sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí, ná nándúkú‑i máá Tatá Dios, áchí máá Iꞌa̱ sáꞌa ta̱ká tiñu yáꞌa. 18 Te onde̱ kɨvɨ ̱ ní jungo̱o ñu̱yɨ ́vɨ stáꞌa̱n‑ya̱ tíñu yáꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ. 19 Ja̱ yúán jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná tú kasu̱‑yo̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ kánaxíó káva ini ̱‑i nuu̱ Dios, 20 chi ̱ sua ná cháa‑yó carta kiꞌi ̱n nuu̱‑í ja̱ ná kúnu‑i koto‑i ndatíñu ja̱ kúcháꞌán sáꞌa ndoso̱, te ma̱ káka téné‑i, te ma̱ kée‑í nɨñi ̱, ni ku̱ ñu kɨtɨ ní kuáꞌñá. 21 Chi ̱ onde̱ anáꞌán káꞌi ̱o cha̱a jáni tu̱ꞌun Moisés ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ndɨtaꞌa̱n ñuu̱. Achí Jacobo. 22 Yúan‑na te ni ̱ ka̱kundaa̱ ini ̱ cha̱a apóstol, jíín cháa kákuu nuu̱, jíín ndívii tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja. Te ni ̱ kaka̱ji máá‑de sava cha̱a ki ̱ngoyo jíín Pablo jíín Bernabé onde̱ ñuu̱ Antioquía. Te cha̱a ni ̱ kaka̱ji‑de‑ún, kákuu Judas ja̱ nání‑de ɨnga̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ Barsabás, jíín Silas. Te kákuñáꞌnu‑de nuu̱ táká ñani ̱. 23 Te cha̱a‑ún, ndíso‑de carta yáꞌa: Máá‑rí kákuu cha̱a apóstol, jíín táká cha̱a kákuu nuu̱, jíín táká ñani ̱‑yo̱. Te káchaa‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ róó, ñáni ̱, ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ káxiu̱ kú‑ró iní ñuu̱ Antioquía jíín ñúu̱ Siria jíín ñúu̱ Cilicia. Sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 24 Ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ ní kenda koyo sava cha̱a yáꞌa, te kásáká núu‑de ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun kákaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱kuxíí iní‑ro̱. Chi ̱ kátáꞌú‑de tiñu ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱‑ro̱, jíín já kuándatu̱‑ro̱ núu̱ ley, kuní‑de. Ko ruu̱, tú ní kátájí‑rí cha̱a‑ún jaa̱‑de nuu̱‑ro̱. 25 Te ni ̱ ka̱sándaa̱‑ri ̱, chi ̱ ɨɨn‑na̱ ni ̱ naketáꞌan ini ̱‑ri ̱. Te ni ̱ kaka̱ji‑ri ̱ cha̱a tájí‑rí jaa̱ nuu̱‑ro̱ jíín ñaní‑yo̱ Bernabé jíín Pablo. 26 Cha̱a yáꞌa, a kájatañaa‑de máá‑de nuu̱ túndóꞌo, va̱sa ná kúu̱‑de ja̱ sɨkɨ ́  

















Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 27 Núsáá te tájí‑rí Judas jíín Silas jaa̱‑de nuu̱‑ro̱. Te cha̱a‑ún, suni ɨɨn‑ni tu̱ꞌun kastu̱ꞌún‑de nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 28 Chi ̱ máá‑rí jíín Espíritu Santo, kájani ini ̱‑ri ̱ ja̱ má xndée‑ri ̱ ni ɨɨn tiñu ve̱e sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ máá‑ni tiñu kánúú yáꞌa. 29 Ma̱ káji‑gá‑ro̱ ndátíñu ja̱ á ni ̱ soko̱ núu̱ ndosó, ni nɨñi ̱, ni kɨtɨ kuáꞌñá, te ma̱ káka téné‑ró. Nú ndɨꞌɨ ta̱ká ya̱ꞌá xnáa‑ro, te bueno skíkuu‑ró nú súan. A ni ̱ kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá. Achí. 30 Yúan‑na te cha̱a kájaꞌa̱n‑ún, ni ̱ ka̱kuun‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Antioquía. Te ni ̱ ka̱stútú‑de ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de carta‑ún nuu̱‑í. 31 Te ni ̱ ka̱kaꞌu‑i carta‑ún. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑i jíín túꞌun ndéé iní ja̱ ndíso carta‑ún. 32 Te Judas jíín Silas, suni cha̱a kájani tu̱ꞌun Dios kákuu‑de. Te jíín kuáꞌa̱ túꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de jíín táká ñani ̱‑ún. Te ni ̱ ka̱yija‑ga̱ ini ̱‑i ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. 33 Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑de yúan kuaꞌa̱ kɨvɨ ́. Yúan‑na te ñani ̱ yúan, ni ̱ ka̱nachuꞌun íchí‑i‑de kánoꞌo̱n‑de nuu̱ apóstol. Te ni ̱ kunáꞌín‑ni tu̱ꞌun‑ún. 34 Ko Silas, ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱‑de ja̱ kéndo̱o‑de yúan. 35 Te Pablo jíín Bernabé, ni ̱ ka̱kendo̱o‑de ini ̱ ñuu̱ Antioquía. Te jíín sáva‑ga̱ cha̱a ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱.  

















Ja̱ ní kusɨ ́ɨn Pablo jíín Bernabé

36 Te

ni ̱ kuu‑ga̱ kɨvɨ ̱. Te ni ̱ kachi ̱ Pablo jíín Bernabé: Vina te kinde̱ꞌé‑yó táká ñani ̱‑yo̱ ndɨ ́taꞌa̱n ñuu̱ ja̱ ní ka̱jani‑yó túꞌun máá Jítoꞌo‑yo̱ núu̱‑í, ná ndéó ndasa kákuu‑i. Achí‑de. 37 Te Bernabé, kuní‑de ja̱ kúnchaka‑de Juan, cha̱a nání Marcos. 38 Ko tú ní játaꞌa̱n ini ̱  



205

Hechos 15​, ​16

Pablo ja̱ kíꞌi ̱n cha̱a‑ún jíín‑de, chi ̱ onde̱ ñuu̱ Panfilia ni ̱ kusɨ ́ɨn Juan nuu̱ Pablo jíín Bernabé, te tú ní kuní‑de kukuu‑de jíín‑de jíín tíñu. 39 Te ni ̱ ka̱státáꞌan téyíí‑de sɨkɨ ̱ Juan. Te ni ̱ ka̱kusɨ ́ɨn‑de. Te Bernabé, ni ̱ jaka‑de Marcos, kuaꞌa̱n jíín‑de jíín barco onde̱ ñuu̱ Chipre. 40 Te Pablo, ni ̱ ka̱ji‑de Silas, kuaꞌa̱n jíín‑de. Te ni ̱ ka̱nakuatáꞌú táká ñani ̱ nuu̱‑dé. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑í jaꞌa̱ Pablo ja̱ ná chíndéé chítuu‑ya̱‑dé. 41 Te ni ̱ jika kuu‑de nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Siria jíín nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Cilicia. Te tɨkuꞌni ̱ kákandíja yúan, ni ̱ ka̱yija‑ga̱ ini ̱‑i ni ̱ sáꞌa‑de.  





16

Ja̱ ní ka̱ji Pablo Timoteo

Yúan‑na te vásá ní jaa̱ Pablo ñuu̱ Derbe jíín ñúu̱ Listra. Yúan íó ɨɨn cha̱a súchí skuáꞌa nání Timoteo. Se̱ꞌe yíí ɨɨn ñaꞌan judía kúu‑i. Te ñaꞌan kándíja va̱ꞌa kúu máá‑ña. Ko táa̱‑i kúu cha̱a ñuu̱ Grecia. 2 Te ta̱ká ñani ̱ ini ̱ ñuu̱ Listra jíín iní ñuu̱ Iconio, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de ja̱ cháa va̱ꞌa kúu‑i. 3 Te Pablo, kuní‑de kunchaka‑de cha̱a súchí yáꞌa kiꞌi ̱n‑i jíín‑de. Te ni ̱ jaka‑de‑i. Te ni ̱ xɨtɨ ndúu̱‑de‑i kua̱chi ja̱ káꞌi ̱in cha̱a judío yúan, chi ̱ ndɨꞌɨ‑de, a kájini ̱‑de ja̱ cháa ñuu̱ Grecia kúu táa̱‑i. 4 Te kájaꞌa̱n‑de ta̱ká ñuu̱. Te ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ni ̱ ka̱táꞌú tíñu cha̱a apóstol jíín cháa kákuu nuu̱ iní ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de ja̱ ná kuándatu̱‑i tu̱ꞌun‑ún. 5 Te tɨkuꞌni ̱ kákandíja, ni ̱ ka̱yija‑ga̱ ini ̱‑i. Te ni ̱ ndea̱ kuaꞌa̱‑gá‑i ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱.  







Ja̱ kájaꞌa̱n‑de ñuu̱ Macedonia ni ̱ sáꞌa ja̱ni

6 Te

ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ichi ñúu̱ Frigia ndañúu̱ Galacia kuaꞌa̱n‑de. Te ni ̱

jasu̱ Espíritu Santo nuu̱‑dé ja̱ má káni‑de tu̱ꞌun ini ̱ ñuu̱ Asia. 7 Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Misia. Te kákuni ̱‑de ki ̱ngoyo‑de ichi ñúu̱ Bitinia. Ko máá Espíritu, tú ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun kiꞌi ̱n‑de. 8 Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ichi xíin ñúu̱ Misia, ni ̱ ka̱kuun‑de ñuu̱ Troas kájaꞌa̱n‑de. 9 Te ɨɨn akuáa ní skóto‑ya̱ Pablo. Te ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a ñuu̱ Macedonia kándii ̱ nuu̱‑dé káꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de: Ñaꞌa̱n‑ní ñuu̱ Macedonia yáꞌa te chindéé chítuu‑ní náá, áchí. 10 Te súan ni ̱ jini ̱‑de ja̱ni‑ún, te ni ̱ ndúkú ndéé‑rí kájaꞌa̱n‑ni‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia, chi ̱ kájini ̱ kájí‑ri ̱ ja̱ máá Dios ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑rí ja̱ kástu̱ꞌún‑rí tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ yúan.  







Ja̱ ní ka̱ndee‑de veka̱a ini ̱ ñuu̱ Filipos 11 Te

ni ̱ kenda koyo‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Troas. Te jíín barco ní jío‑ni va̱i koyo‑ri ̱ ñuu̱ Samotracia. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Neápolis. 12 Te yúan ni ̱ kenda koyo‑ri ̱. Te ni ̱ jaa̱‑ri ̱ ñuu̱ Filipos ja̱ tɨ ́ɨn xini ̱ ñúu̱ Macedonia, te chi ̱i ñuu̱ Roma kándee. Te yúan ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ yaku̱ kɨvɨ ̱. 13 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ kenda koyo‑ri ̱ ñuu̱‑ún, ni ̱ jaa̱‑ri ̱ xiin ɨ ́ɨn yu̱cha. Te kájani ̱ ini ̱‑ri ̱ ja̱ yúan íó ɨɨn lugar kájika̱n taꞌu̱‑í. Te ni ̱ ka̱jungo̱o‑ri ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ jíín táká ñaꞌan ní ka̱nataka̱ yúan. 14 Te ɨɨn ñaꞌan nání Lidia xíkó‑ña sáꞌma ndíꞌí iní ñuu̱ Tiatira. Te jándatu̱ va̱ꞌa‑ña núu̱ Dios. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ña túꞌun kákaꞌa̱n‑ri ̱. Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ juña‑ya̱ añú‑ña náva̱ꞌa kuni náꞌín‑ña túꞌun káꞌa̱n Pablo. 15 Te nuu̱ ní janducha‑ñá onde̱ jíín nɨ ́ɨ ́ séꞌe‑ña, te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ña jíín‑rí: Nú kájani ini ̱‑ní ja̱ kándíja va̱ꞌa‑ná nuu̱  







206

Hechos 16 máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te kɨ ̱vɨ‑ní ini ̱ ve̱ꞌe‑ná kendo̱o‑ní, áchí‑ña. Te ni ̱ stétuu‑ña rúu̱. 16 Te ni ̱ kee‑ri ̱ kájaꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ kájika̱n taꞌu̱‑í yúan. Te ɨɨn su̱chí sɨ ́ꞌɨ ́ ndíso‑i tu̱ꞌun ña̱váꞌa, ni ̱ ketáꞌan‑i jíín‑rí. Te su̱chí‑ún, níꞌi ̱n‑í kuaꞌa̱ xúꞌún kúu patrón‑i jínáꞌan, ja̱ kástu̱ꞌún‑i nuu̱ ñáyɨvɨ ndasa íó. 17 Te su̱chí‑ún, ndikín‑i va̱i yata̱ Pablo jíín rúu̱ kána kóꞌó‑i: Cha̱a yáꞌa kájatíñu‑de nuu̱ Dios onde̱ andɨ ́vɨ ́, te kákastu̱ꞌún‑de nuu̱‑ro̱ ndasa ka̱ku‑ró jínáꞌan‑ró, áchí‑i. 18 Te kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní kaꞌa̱n‑i súan. Te ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱ Pablo. Te ni ̱ xíó kóto‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín tachí‑ún: Jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jesucristo táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱ já kénda‑ró iní‑i kiꞌi ̱n‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ kenda‑ni kuaꞌa̱n suni máá hora‑ún. 19 Te ni ̱ kajini ̱ patrón‑i ja̱ má níꞌi ̱n‑gá xu̱ꞌún. Te ni ̱ ka̱katɨɨn Pablo jíín Silas kuaꞌa̱n jíín‑de onde̱ municipio nuu̱ justicia. 20 Te ni ̱ ka̱jani‑ún‑de nuu̱ justicia. Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Cha̱a yáꞌa kákuu cha̱a judío, te kásáká núu‑de ini ̱ ñuu̱‑yo̱. 21 Te kájaki ̱n‑de ɨnga̱ costumbre ja̱ tú íó ley kuandatu̱‑yo̱ ni ma̱ sáꞌa‑yó, chi cha̱a ñuu̱ Roma kákuu‑yó. Achí. 22 Te suni ni ̱ ka̱ndonda ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ sɨkɨ‑́ dé. Te cha̱a justicia, ni ̱ ka̱janchaa̱ saꞌma‑dé. Te ni ̱ ka̱táꞌú tíñu ná ndóꞌo xaa̱n‑dé yunu xíi. 23 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱stují‑ún‑de ja̱ ní kaja̱ꞌa xaa̱n yúnu xíi‑de, te ni ̱ ka̱skɨ ́vɨ‑de veka̱a. Te ni ̱ ka̱táꞌú tíñu nuu̱ cháa ndíto veka̱a ja̱ ná kóto va̱ꞌa cha̱a‑ún‑de jínáꞌan‑de. 24 Te cha̱a ndíto veka̱a‑ún, nuu̱ ní taꞌu̱ tíñu yáꞌa nuu̱‑dé, te ni ̱ skɨ ́vɨ‑de Pablo jíín Silas kájaꞌa̱n‑de veka̱a onde̱ ichi iní‑ga̱. Te núꞌni ̱ jaꞌa̱‑dé jíín manea. 25 Ko nuu̱ ní kuu sava ñúú, te kájika̱n taꞌu̱ Pablo jíín  



















Silas, kájita‑de yaa̱ ii ̱ núu̱ Dios. Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in veka̱a jíín‑de, ni ̱ ka̱jini náꞌín‑i. 26 Te sanaa‑ní te ni ̱ ta̱an xaa̱n. Te onde̱ nuu̱ káyindu̱ji jaꞌa̱ véka̱a‑ún ni ̱ kakanda̱. Te ni ̱ ka̱nuña‑ni ta̱ká yuxéꞌé véka̱a‑ún. Te cadena ja̱ káinuꞌni ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kandaji ̱‑ní. 27 Te ni ̱ nataꞌu̱ núu̱ cháa ndíto veka̱a. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ kánu̱ ña yuxéꞌé véka̱a‑ún. Te ni ̱ tava‑dé machete ja̱ káꞌni‑dé máá‑de núú, chi ̱ jáni ini ̱‑de ja̱ ní ka̱jinu ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in veka̱a‑ún kájaꞌa̱n‑i. 28 Ko Pablo, ni ̱ kana jaa‑de: Ma̱ stují‑ro̱ máá‑ró, chi ̱ yáꞌa káꞌi ̱in ndɨꞌɨ‑ri ̱, áchí‑de. 29 Yúan‑na te máá cháa ndíto veka̱a, ni ̱ kana‑de ñuꞌu̱ n ni ̱ chaa̱. Te kɨ ́sɨ‑i‑de ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ veka̱a. Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ jáꞌa̱ Pablo jíín Silas. 30 Te ni ̱ kiñiꞌin‑de Pablo jíín Silas ichi fuera. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑de: Táta̱, na̱ún sáꞌa‑ná náva̱ꞌa ka̱ku‑ná, áchí‑de. 31 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín cháa‑ún: Kandíja nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo te ka̱ku‑ró ondé jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑ró, áchí‑de. 32 Te ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ núu̱ cháa‑ún jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in ini ̱ ve̱ꞌe‑de. 33 Te cha̱a ndíto veka̱a, suni máá ákuáa‑ún ni ̱ kiñiꞌin‑de Pablo jíín Silas. Te ni ̱ nakacha‑de nuu̱ ní katuji ̱ cháa‑ún ni ̱ sáꞌa yunu xíi. Te vásá ní janducha‑dé onde̱ jíín táꞌan‑de. 34 Te ni ̱ jaka‑de cha̱a kuaꞌa̱n‑de jíín‑de onde̱ veꞌe‑de. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de staa̱ ní ka̱yee‑dé. Te ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de ja̱ ní ka̱kandíja‑de nuu̱ Dios jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑de. 35 Te nuu̱ ní kundiji ̱n, te justicia ni ̱ ka̱tájí policía kájaꞌa̱n. Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Sía̱ cha̱a jia̱n ná kíngoyo‑de, áchí. 36 Te cha̱a ndíto veka̱a, ni ̱ kastu̱ꞌún‑de tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ Pablo: Cha̱a justicia, ni ̱  





















207

Hechos 16​, ​17

ka̱tájí‑de tu̱ꞌun va̱i ja̱ kénda koyo‑ní kiꞌi ̱n‑ní. Núsáá te kenda koyo‑ní te kuáꞌán‑ní, ma̱ yúꞌú‑ní. Achí‑de. 37 Ko ni ̱ kachi ̱ Pablo jíín‑de: Ni ̱ kajini ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ já ní kaja̱ꞌa‑de yunu xíi ruu̱ va̱sa tú na̱ kua̱chi‑ri ̱. Te ni ̱ ka̱skɨ ́vɨ‑de ruu̱ ini ̱ veka̱a yáꞌa va̱sa cha̱a ñuu̱ Roma kákuu‑ri ̱. Te vina kiñiꞌin sa̱ꞌí‑de ruu̱ kuní‑de náún. Ma̱ kúu kutɨ. Ná kíkoyo máá‑de kiñiꞌin‑de ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱. Achí Pablo. 38 Te policia, ni ̱ ka̱naxíó káva‑de ni ̱ kastu̱ꞌún‑de ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ justicia. Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n, chi ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo ja̱ cháa ñuu̱ Roma kákuu Pablo jíín Silas. 39 Te ni ̱ ja̱koyo justicia‑ún. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de veka̱a. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de ná kúxio‑de ki ̱ngoyo‑de ini ̱ ñuu̱‑ún. 40 Yúan‑na te ni ̱ kenda koyo‑de veka̱a. Te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑de veꞌe Lidia. Te ni ̱ kaja̱nde̱ꞌé‑de ta̱ká ñani ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑i. Te ni ̱ kee‑de kájaꞌa̱n‑de.

káchiñúꞌún‑de Dios, jíín kuáꞌa̱ ñáꞌan ñáꞌnu, ni ̱ ka̱ndujíín‑de jíín Pablo jíín Silas. 5 Yúan‑na te cha̱a judío ja̱ tú kákandíja, ni ̱ kakiti ̱ xaa̱n iní. Te ni ̱ ka̱stútú sáva cha̱a ñáá, cha̱a kúxí, kuaꞌa̱n jíín. Te ni ̱ kutútú kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ ní ka̱ndonda‑i ini ̱ ñuu̱‑ún. Te ni ̱ ja̱koyo‑i veꞌe Jasón kánandúkú‑i Pablo jíín Silas ja̱ kíñiꞌin‑i‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. 6 Ko tú ní kánaniꞌi ̱n‑í‑de. Te ni ̱ ka̱ñuꞌun‑i Jasón jíín sáva‑ga̱ ñani ̱ ni ̱ ja̱koyo‑i jíín‑de onde̱ nuu̱ justicia ñuu̱‑ún. Te ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Cha̱a yáꞌa ja̱ kásáká núu‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, suni ni ̱ cha̱koyo‑de yáꞌa, 7 te Jasón, ni ̱ ja̱ꞌa núu‑de veꞌe‑de ncháá cha̱a‑ún. Te ta̱ká máá‑de, tú kájandatu̱‑de nuu̱ ley César. Chi ̱ sua kákaꞌa̱n‑de ja̱ íó ɨnga̱ rey nání Jesús, áchí‑i. 8 Te ña̱yɨvɨ jíín cháa kákuu justicia, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱kuvaa̱‑i. 9 Ko ni ̱ kajika̱n‑i xu̱ꞌún núu̱ Jasón jíín núu̱ sáva‑ga̱‑de. Te onde̱ ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱ xúꞌún te vásá ní ka̱sía̱‑i‑de kájaꞌa̱n‑de.

Ja̱ ní ka̱kuvaa̱ ña̱yɨvɨ Tesalónica

Ña̱yɨvɨ ñúu̱ Berea kándúkú víi‑í tu̱ꞌun‑ya̱









17

Te Pablo jíín Silas, ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ñuu̱ Anfípolis jíín ñúu̱ Apolonia kájaꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ja̱koyo‑de ñuu̱ Tesalónica nuu̱ íó ɨɨn veꞌe sinagoga cha̱a judío. 2 Te Pablo, nátu̱ꞌun sáꞌa sáꞌa‑de ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de nuu̱ cháa‑ún uni ̱ kɨvɨ ̱ ndéta̱tú. Te ndɨtaꞌa̱n semana ni ̱ ka̱státáꞌan‑de jíín cháa‑ún sɨkɨ ̱ tutú ii ̱. 3 Te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑í, ni ̱ stáꞌa̱n‑de ja̱ kánúú ndóꞌo Cristo te nachaku̱‑ya̱ nú ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Jesús, Iꞌa̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa, máá‑yá kúu Cristo, áchí‑de. 4 Te sava ña̱y ɨvɨ, ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te suni súan kuaꞌa̱ cháa ñuu̱ Grecia ja̱  















10 Yúan‑na

te ñani ̱‑ún, ni ̱ ka̱skáka ñúú‑ni‑de Pablo jíín Silas kájaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Berea. Te nuu̱ ní ja̱koyo‑de yúan, te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga cha̱a judío. 11 Te cha̱a judío yúan, ndito‑ga̱ xini ̱‑dé vásá cháa judío ñuu̱ Tesalónica, chi ̱ bueno ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de jíín túꞌun. Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ kánandúkú víi‑dé ini ̱ tutu̱ ii ̱ nú ndaa̱ káꞌa̱n xí túu. 12 Súan ni ̱ kuu. Te ni ̱ ka̱kandíja kuaꞌa̱‑í, jíín kuáꞌa̱ ñáꞌan ñáꞌnu ñuu̱ Grecia, te suni súan kuaꞌa̱ cháa. 13 Ko cha̱a judío ñuu̱ Tesalónica, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ súni onde̱ ñuu̱  





208

Hechos 17 Berea ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun Dios ni ̱ sáꞌa Pablo. Te ni ̱ kee‑de kájaꞌa̱n‑de. Te suni yúan ni ̱ ka̱xndónda‑de ña̱yɨvɨ. 14 Yúan‑na te ñani ̱ yúan, ni ̱ ka̱tájí‑ni‑de Pablo kuaꞌa̱n‑de onde̱ yuꞌu mar. Te Silas jíín Timoteo, ni ̱ ka̱kendo̱o‑de ini ̱ ñuu̱ Berea. 15 Te ña̱yɨvɨ ní ka̱chuꞌun íchí Pablo, kuaꞌa̱n‑i jíín‑de onde̱ ñuu̱ Atenas. Te ni ̱ natáꞌú‑de tiñu nuu̱‑í ja̱ yachí jaa̱ Silas jíín Timoteo nuu̱‑dé. Te ni ̱ kee‑i va̱i ndikoyo‑i.  



Cha̱a ñuu̱ Atenas kújáꞌa̱ ini ̱‑de sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ nachaku̱‑ya̱

16 Te

nini ndátu Pablo cha̱a‑ún ini ̱ ñuu̱ Atenas, te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑ún xaa̱n káchiñúꞌún‑i ndoso̱. Te ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑de. 17 Te ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga ni ̱ státáꞌan‑de jíín cháa judío jíín cháa káchiñúꞌún Dios. Te suni ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ státáꞌan‑de jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱in nu̱yáꞌu. 18 Te sava cha̱a ndíchí káskuáꞌa sɨkɨ ̱ epicúreos jíín sɨkɨ ́ estoicos, ni ̱ ka̱státáꞌan jíín‑de. Te sava ni ̱ kakaꞌa̱n: Na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a tɨ ́lakuá yáꞌa, áchí. Te sava‑ga̱‑i: Cha̱a jáni tu̱ꞌun iꞌa̱ jáá kúu‑de, áchí‑i. Chi ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun Jesús ja̱ ní nachaku̱‑ya̱. 19 Te ni ̱ ka̱jaka‑ún‑de va̱i jíín‑de onde̱ municipio Areópago te kákaꞌa̱n: Á kuu kachi ̱‑ro̱ núu̱‑rí na̱ún tu̱ꞌun jáá kúu ja̱ stáꞌa̱n‑ro̱‑ún, 20 chi ̱ stáꞌa̱n‑ro̱ túꞌun jáá núu̱‑rí. Te ná júku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ na̱ún kúu‑ún kákuni ̱‑ri ̱. Achí jíín‑de. 21 Chi ta̱ká cha̱a ñuu̱ Atenas jíín táká cha̱a jíká káxiu̱ kú núu‑de yúan, tuká ndé ɨnga̱ tiñu kásáꞌa‑de, chi ̱ máni káꞌa̱n‑de xí jíni so̱ꞌo‑de ɨɨn tu̱ꞌun jáá. 22 Te Pablo, kándii ̱‑de ini ̱ municipio Areópago‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Cha̱a  











ñuu̱ Atenas jínáꞌan‑ró, jiní va̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ bueno káchiñúꞌún‑ró iꞌa̱ máá‑ró. 23 Chi ni ̱ jika kuu‑ri ̱ ni ̱ jande̱ꞌé‑rí ini ̱ viñu̱ꞌun‑ró. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn altar nuu̱ yóso túꞌun yáꞌa: Nuu̱ iꞌa̱ ja̱ ná tú jiní‑yo̱, áchí. Te máá Iꞌa̱‑ún, ja̱ káchiñúꞌún‑ró‑yá va̱sa tú kájini ̱‑ro̱‑yá, Iꞌa̱‑ún kúu Dios ja̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱‑ro̱. 24 Máá Dios, Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa ñu̱yɨ ́vɨ jíín táká‑ga̱ ndatíñu, máá‑yá kúu Jitoꞌo̱ andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ. Te tú ncháá‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱ já kúva̱ꞌa sáꞌa ndaꞌa. 25 Te tú nándɨꞌɨ‑ya̱ ní ɨɨn ndatíñu ni ña̱yɨvɨ kuátíñu nuu̱‑yá, chi ̱ máá‑yá, jáꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ káichaku̱ ña̱yɨvɨ jíín já stáa‑i tachi ̱ jíín já níꞌi ̱n‑í ndatíñu. 26 Te chi ̱i ɨɨn‑ni tata̱ ni ̱ sáꞌa‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ náva̱ꞌa kuxiu̱ kú‑i nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ jani‑ya̱ kɨvɨ ́ kúchaku̱ ɨɨn ɨɨn‑i jíín lugar kuxiu̱ kú‑i jínáꞌan‑i. 27 Náva̱ꞌa ná nándúkú‑i Dios, te nú súan skáka ndaꞌa‑í te niꞌi ̱n‑í‑ya̱, chi ̱ tú jíká ncháá‑ya̱ jíín ɨ ́ɨn ɨɨn‑yó. 28 Chi ̱ jíín máá‑yá, káichaku̱‑yo̱, kákanda‑yó, te ñúꞌun vida‑yo̱. Nátu̱ꞌun sava cha̱a kátava yáa̱‑ro̱, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Chi ̱ suni onde̱ tata̱ máá‑yá kákuu ta̱ká‑yo̱, áchí. 29 Nú tata̱ Dios kákuu‑yó núsáá, te ma̱ kúu kani ini ̱‑yo̱ já Dios kúu oro xí plata xí yúu̱. Chi ̱ máni kájani ini ̱‑i ja̱ súan jíto‑ya̱, te súan kánatava máá‑i‑ya̱. 30 Te va̱sa tú ní sáꞌa‑ya̱ cuenta ja̱ tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱ ña̱yɨvɨ ondé sáá, ko vina kána‑ya̱ xiní táká ña̱yɨvɨ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ ná nákani ini ̱‑i. 31 Te a ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn kɨvɨ ̱ já náku̱ xndíi ndaa̱‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, sáꞌa Dios jíín máá Iꞌa̱ ni ̱ jani‑ya̱‑ún. Te ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n Dios ja̱ súan kuu, chi ni ̱ naschakú‑ya̱ Iꞌa̱‑ún ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. Achí Pablo. 32 Te súan ni ̱  



















209

Hechos 17​, ​18

ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ja̱ náchaku̱ ndɨ ̱yi, te sava‑i, ni ̱ ka̱sákátá‑i nuu̱‑dé. Te sava‑ga̱‑i, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Kákuni ̱‑ná kuni so̱ꞌo‑ná ɨnga̱ jínu sɨkɨ ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ní yáꞌa, áchí‑i. 33 Te máá Pablo, ni ̱ kenda‑de ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ‑ún kuaꞌa̱n‑de. 34 Ko yaku̱ ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te ni ̱ ka̱ndujíín‑i jíín Pablo. Te ɨɨn‑i kúu Dionisio cha̱a Areópago, te ɨnga̱‑i kúu ɨɨn ñaꞌan nání‑ña Dámaris, jíín sáva‑ga̱‑i.  



Jasú‑ya̱ núu̱ cháa ñáá ini ̱ ñuu̱ Corinto

18

Yúan‑na te ni ̱ kenda Pablo ini ̱ ñuu̱ Atenas, te kuaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Corinto. 2 Te yúan ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a judío nání Aquila, cha̱a ñuu̱ Ponto kúu‑de, ja̱ sá yakú‑ni kɨvɨ ̱ ní chaa̱‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ ́‑de Priscila, ja̱ ní kuxio‑de ini ̱ ñuu̱ Italia. (Chi ̱ Claudio, ni ̱ táꞌú‑de tiñu ja̱ ná kénda koyo ta̱ká ña̱yɨvɨ judío ini ̱ ñuu̱ Roma.) Te ni ̱ jaa̱ Pablo nuu̱ cháa‑ún. 3 Te suni tiñu sáꞌa cha̱a‑ún sáꞌa Pablo. Te ni ̱ kendo̱o‑de yúan. Te ni ̱ sátiñu‑de, chi ̱ tiñu kásáꞌa‑de‑ún kúu ja̱ kájani‑de veꞌe saꞌma nátu̱ꞌun ñii. 4 Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ndéta̱tú ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ ndúkú ndéé‑de ni ̱ skándíja‑de ña̱yɨvɨ judío jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Grecia. 5 Te Silas jíín Timoteo, ni ̱ kikoyo‑de ichi ñúu̱ Macedonia. Te Pablo, a jáni téyíí‑de tu̱ꞌun, te jáni ndaa̱‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ judío ja̱ Jesús kúu‑ya̱ Cristo. 6 Ko ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱‑dé. Te máá‑de, ni ̱ kaja‑dé saꞌma‑dé. Te ni ̱ kachi ̱‑de jíín‑i: Kua̱chi máá‑ró kúu núsáá, chi ̱ ruu̱, tú kua̱chi‑ri ̱. Vina te kiꞌi ̱n‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Achí‑de. 7 Te ni ̱ kenda‑de yúan. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de veꞌe ɨɨn cha̱a nání Justo. Te cha̱a‑ún, chíñúꞌún‑de Dios. Te  











veꞌe cha̱a‑ún kándii ̱ yani jíín véꞌe sinagoga. 8 Te Crispo, cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga, ni ̱ kandíja‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ondé jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑de. Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Corinto, ni ̱ ka̱jini náꞌín‑i. Te ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te ni ̱ ka̱janducha‑í. 9 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, jíín jáni ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Pablo ɨɨn akuáa: Ma̱ yúꞌú‑ro̱ ni ma̱ kasú‑ro̱ yúꞌu‑ro, chi ̱ kukuu‑ró káꞌa̱n‑ro̱. 10 Chi ̱ jíka‑ri ̱ jíín‑ró, te ma̱ sándɨva̱ꞌa ni ɨɨn cha̱a jíín‑ró. Chi ̱ ñáva̱ꞌa‑ri ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ iní ñuu̱ yáꞌa, áchí‑ya̱. 11 Te ni ̱ kendo̱o‑de yúan ɨɨn kuia̱ yósáva, te stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun Dios nuu̱‑í. 12 Te Galión kúu gobernador ini ̱ ñuu̱ Acaya. Te ña̱yɨvɨ judío, ɨɨn káꞌnu‑ni ni ̱ ka̱ndonda‑i sɨkɨ ̱ Pablo. Te ni ̱ ka̱jaka‑i‑de kuaꞌa̱n‑i jíín‑de onde̱ ini ̱ municipio. 13 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Cha̱a yáꞌa, xaa̱n skáꞌa̱n‑de ta̱ká ña̱yɨvɨ já ná chíñúꞌún‑i Dios te ma̱ kuándatu̱‑ga̱‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n ley, kuní‑de. Achí‑i. 14 Te kejáꞌá Pablo kaꞌa̱n‑de núú, ko ni ̱ kaꞌa̱n‑ni Galión jíín ñáyɨvɨ judío: Ña̱yɨvɨ judío jínáꞌan‑ró, nú sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun ni ̱ꞌin ini ̱ kúu, xí ɨ ́ɨn kua̱chi xaa̱n kúu, te va̱tu‑ni ná kúni náꞌín‑rí tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱. 15 Ko nú sɨkɨ ̱ túꞌun‑ni kúu, xí sɨkɨ ́ na̱ni sɨ ́ꞌvɨ ́, xí sɨkɨ ́ ley máá‑ró, yúan‑na te ná sándaa̱ máá‑ró núsáá. Chi ̱ ruu̱, tú kuní‑ri ̱ skɨ ́vɨ nduu̱‑ri ̱ ja̱ sándaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun súan. 16 Te ni ̱ skúnu‑de‑i kájaꞌa̱n‑i fuera municipio. 17 Yúan‑na te ni ̱ ka̱katɨɨn‑i Sóstenes, cha̱a kúñáꞌnu ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i‑de yuxéꞌé municipio. Te Galión, tú ní sáꞌa‑de cuenta.  



















18 Ko

Ja̱ kuánoꞌon túku Pablo ñuu̱ Antioquía

Pablo, ni ̱ kuu kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ kánchaa̱‑de yúan. Te ni ̱

210

Hechos 18​, ​19 nakuatáꞌú‑de nuu̱ táká ñani ̱ yúan. Te kuaꞌa̱n‑de jíín barco onde̱ ñuu̱ Siria. Te Priscila jíín Aquila kájaꞌa̱n jíín‑de. Te ni ̱ jaa̱‑de ñuu̱ Cencrea. Te ni ̱ se̱té‑de xini ̱‑dé sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑dé. 19 Te ni ̱ jaa̱‑de ñuu̱ Éfeso, te ni ̱ skéndo̱o‑de cha̱a‑ún yúan. Ko Pablo, ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ni‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga kástátáꞌan‑de jíín ñáyɨvɨ judío. 20 Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑de ja̱ ná kéndo̱o‑de yaku̱‑ga̱ kɨvɨ ̱ jíín‑i. Ko Pablo, tú ní játu̱ꞌun‑de. 21 Chi ni ̱ nakuatáꞌú‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kánúú já kíꞌi ̱n náꞌín‑rí ñuu̱ Jerusalén, sáꞌa‑ri ̱ kɨvɨ ̱ íi ̱. Ko nú kuní Dios, te nchaa̱ tuku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Achí‑de. Te ni ̱ kenda‑de ñuu̱ Éfeso kuaꞌa̱n‑de. 22 Te ni ̱ jaa̱‑de jíín barco onde̱ ñuu̱ Cesarea. Te ni ̱ kaa‑de ñuu̱ Jerusalén. Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja yúan, te ni ̱ nuu‑de ni ̱ najaa̱‑de ñuu̱ Antioquía. 23 Te ni ̱ kendo̱o‑de yúan yaku̱ kɨvɨ ̱. Te vásá ní kenda‑de kuaꞌa̱n‑de, ni ̱ jika kuu‑de nɨɨ́ ́ ndáñúu̱ Galacia jíín ndáñúu̱ Frigia. Te ni ̱ ka̱yija‑ga̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ káskuáꞌa‑ún ni ̱ sáꞌa‑de.  









Ndasa ni ̱ niꞌi ̱n Apolos tu̱ꞌun Jesús

24 Te

ñuu̱ Éfeso ni ̱ chaa̱ ɨɨn cha̱a judío nání Apolos, cha̱a ñuu̱ Alejandría kúu‑de. Te va̱ꞌa káꞌa̱n‑de chi ̱ ndíchí xáa̱n‑dé tutu̱ ii ̱. 25 Te cha̱a‑ún, a ni ̱ kutu̱ꞌa‑de jíín túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te jítú iní‑de tú kuítá‑de káꞌa̱n‑de ja̱ stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱, va̱sa máni tu̱ꞌun ja̱ ní skuánducha Juan jiní‑de káꞌa̱n‑de. 26 Te ni ̱ chundéé iní‑de káꞌa̱n kájí‑de ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo Priscila jíín Aquila tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de. Te ni ̱ ka̱jaka‑de cha̱a kuaꞌa̱n‑de  



jíín‑de. Te ni ̱ ka̱jani kájí‑ga̱‑de tu̱ꞌun Dios nuu̱‑dé. 27 Te kuní Apolos ja̱ kíꞌi ̱n‑de onde̱ ñuu̱ Acaya. Te ta̱ká ñani ̱‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n ndéé jíín‑de. Te ni ̱ ka̱chaa tutu̱ kuaꞌa̱n nuu̱ cháa káskuáꞌa yúan ja̱ ná kuátáꞌú‑de cha̱a. Te nuu̱ ní jaa̱‑de yúan, te va̱ꞌa ni ̱ chindéé ní chituu‑de ña̱yɨvɨ kákandíja tu̱ꞌun luu máá‑yá. 28 Te ma̱ꞌñú táká ña̱yɨvɨ ní státáꞌan‑de jíín cháa judío. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑de ja̱ Jesús kúu‑ya̱ Cristo, nátu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱.  



Cha̱a káskuáꞌa jíín Juan kániꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun Espíritu Santo

19

Te nini kándee Apolos ini ̱ ñuu̱ Corinto, te ni ̱ ja̱ꞌa Pablo va̱i‑de ñuu̱ ichi nínu‑ga̱, te ni ̱ nchaa̱‑de ñuu̱ Éfeso. Te yúan ni ̱ jini ̱‑de nuu̱ sáva ña̱yɨvɨ káskuáꞌa. 2 Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de‑i: A ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ro̱ Espíritu Santo ja̱ ní ka̱kandíja‑ró xí té cháꞌa̱n‑ga̱, áchí‑de. Te máá‑i, ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín Pablo: Té kuni tu̱ꞌun‑ga̱‑ná ja̱ íó Espíritu Santo, áchí‑i. 3 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Pablo: Na̱ sɨkɨ ̱ ní ka̱janducha‑ro núsáá, áchí‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ skuánducha Juan, áchí‑i. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Ni ̱ skuánducha Juan jíín túꞌun ja̱ ná nákani ini ̱‑i, te áchí‑de jíín ñáyɨvɨ já ná kándíja‑i nuu̱ Iꞌa̱ va̱i ichi yatá‑dé, kúu Cristo Jesús. Achí‑de. 5 Te nuu̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ ka̱janducha‑ní‑i jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 6 Te Pablo, ni ̱ chaa‑de ndaꞌa‑dé sɨkɨ‑̱ í. Te ni ̱ chaa̱‑ni Espíritu Santo sɨkɨ‑̱ í jínáꞌan‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn yuꞌu. Te ni ̱ ka̱jani‑i tu̱ꞌun‑ya̱. 7 Te ni ̱ i ̱o nátu̱ꞌun uxi ̱ uu̱ táꞌa̱n‑i. 8 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Pablo ini ̱ ve̱ꞌe sinagoga. Te  













211

Hechos 19

ni ̱ chundéé iní‑de, ni ̱ kaꞌa̱n vatu̱ máá‑de nuu̱ uní yoo̱, ndátu̱ꞌún‑de te skándíja‑de ña̱yɨvɨ sɨkɨ ́ ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 9 Yúan‑na te sava‑i, ni ̱ ka̱kujáꞌa̱ ini ̱‑i te tú ní kákandíja‑i. Te ni kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ íchi Dios nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kánataka̱. Te ni ̱ kuxio‑ni Pablo núu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te kájaꞌa̱n cha̱a káskuáꞌa‑ún jíín‑de. Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní ndatu̱ꞌún‑de jíín cháa‑ún ini ̱ escuela ɨɨn cha̱a nání Tiranno. 10 Te uu̱ kuia̱ ni ̱ sáꞌa‑de súan. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú ñúu̱ Asia, kúu ña̱yɨvɨ judío te kúu ña̱yɨvɨ ñuu̱ Grecia, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 11 Te ni ̱ sáꞌa Dios tɨnɨ ̱ tiñu ñáꞌnu xaa̱n jíín ndáꞌa Pablo. 12 Te ni ̱ ka̱kinchaka pañito‑de xí sáꞌma‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ kákuꞌu̱. Te ni ̱ ka̱xndée sɨkɨ‑̱ í. Te ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑ni‑i kueꞌe̱ kátaꞌa̱n‑i. Te tachi ̱ kíni, ni ̱ ka̱kenda ini ̱‑i kájaꞌa̱n.  







13 Te

Ja̱ ní kundéé tachí kíni jíín séꞌe Esceva

tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ jicha̱ kuaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ núu̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú iní ñuu̱ Éfeso, kúu ña̱yɨvɨ judío jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Grecia, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑i. Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n‑í. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá. 18 Te kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ já ní ka̱kandíja, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱ Pablo, ni ̱ ka̱nakani ndaa̱‑i kua̱chi‑i jíín tíñu ñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑i. 19 Te kuaꞌa̱ cháa ja̱ ní ka̱sáꞌa tiñu ña̱váꞌa, ni ̱ ja̱koyo‑de kándáꞌá‑de tutu̱‑de. Te ni ̱ ka̱jaꞌmu‑de tutu̱‑ún jíto nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ ka̱tava‑dé cuenta na̱saa ncháá tutu̱ ni ̱ kayu̱‑ún. Te ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ úu̱ xiko uxi ̱ mil peso kúu. 20 Súan ni ̱ ndea̱ téyíí túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n. 21 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ta̱ká tiñu yáꞌa, te ni ̱ chaa ini ̱ Pablo ja̱ kíꞌi ̱n‑de ñuu̱ Macedonia jíín ñúu̱ Acaya te vásá nájaa̱‑de ñuu̱ Jerusalén. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Nú ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ yúan, yúan‑na te kánúú kíꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Roma, áchí‑de. 22 Te ni ̱ tájí‑de uu̱ cha̱a káchindéé táꞌan jíín‑de kájaꞌa̱n ñuu̱ Macedonia, kákuu Timoteo jíín Erasto. Te ni ̱ kanchaa̱ máá‑de ñuu̱ Asia yaku̱‑ga̱ kɨvɨ ̱.  









sava cha̱a judio, ni ̱ ka̱jika kuu‑de káskúnu‑de tachi ̱ kíni. Te kákuni ̱‑de kuatíñu‑de sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús ja̱ kíñiꞌin‑de tachi ̱ kíni iní ña̱yɨvɨ. Te súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús ja̱ jáni Pablo tu̱ꞌun‑ya̱, áchí‑de. 14 Te ɨɨn cha̱a judío nání‑de Esceva, kúu‑de sutu̱ ñáꞌnu, te ni ̱ i ̱o usia̱ se̱ꞌe yíí‑de ja̱ kásáꞌa tiñu yáꞌa. 15 Ko ni ̱ kaꞌa̱n‑ni tachi ̱ kíni‑ún: A jiní‑ri ̱ máá Jesús. Te suni a jiní‑ri ̱ Pablo. Ko róó, ndé cha̱a kákuu‑ró. Achí jíín‑de. 16 Te cha̱a táꞌa̱n tachi ̱ kíni‑ún, ni ̱ kundéé‑de, ni ̱ ke̱ndava‑de sɨkɨ ̱ usiá cha̱a‑ún. Te ni ̱ ka̱jinu víchí lɨ ́ɨ‑dé ni ̱ kenda koyo‑de ini ̱ ve̱ꞌe‑ún chi ni ̱ katuji ̱‑dé. 17 Te  







Ja̱ ní ka̱ndonda ñuu̱ Éfeso kákaꞌa̱n‑i jaꞌa̱ ndosó Diana

23 Te

suu kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ ka̱ndonda xaa̱n ñáyɨvɨ sɨkɨ ́ íchi‑yá. 24 Chi ni ̱ i ̱o ɨɨn cha̱a platero nání Demetrio. Te máá‑de jíín cháa kásátiñu taꞌa̱n jíín‑de, xaa̱n ní kaniꞌi ̱n‑dé xu̱ꞌún, chi ̱ jíín plata kásáꞌa‑de veꞌe lúlí iꞌa̱ Diana. 25 Te cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱stútú‑de táꞌan‑de ja̱ kásáꞌa suni tiñu‑ún jíín‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: A kájini ̱‑ro̱ já sɨkɨ ́ tíñu kásáꞌa‑yó yáꞌa kániꞌi ̱n téyíí‑ró xúꞌún. 26 Te kájini ̱‑ro̱ te suni kájini tu̱ꞌun‑ró já cháa Pablo yúan,  





212

Hechos 19​, ​20 nasu̱ máá ɨ ́ɨn ñuu̱ Éfeso chi ̱ nɨ ́ɨ‑́ ni ñuu̱ Asia sásɨ ́ɨn‑de ña̱yɨvɨ jíín túꞌun skáꞌa̱n‑de‑i. Chi ̱ káꞌa̱n‑de ja̱ násu̱ Dios kákuu iꞌa̱ kásáꞌa ndaꞌa. 27 Te yúꞌú‑ri ̱ ja̱ káni ini ̱ ña̱yɨvɨ já tíñu sáni kúu tiñu kásáꞌa‑yó. Te sanaa te ji ̱ta viñu̱ꞌun iꞌa̱ ñáꞌnu Diana, te suni sájáꞌa̱ ini ̱‑i nuu̱ Diana luu va̱sa ndivii ñáyɨvɨ ñúu̱ Asia jíín nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ káchiñúꞌún‑i nuu̱‑yá vina. Achí‑de. 28 Súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ kakiti ̱ xaa̱n iní‑de. Te ni ̱ ka̱kana jíín‑de: Kúñáꞌnu téyíí Diana iꞌa̱ ñuu̱ Éfeso, áchí‑de. 29 Te ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún, ni ̱ ka̱kuvaa̱‑i. Te ɨɨn káꞌnu‑ni ni ̱ ka̱ndonda‑i kájaꞌa̱n‑i onde̱ ini ̱ teatro káñuꞌun‑i Gayo jíín Aristarco, cha̱a ñuu̱ Macedonia ja̱ kájika taꞌa̱n‑de jíín Pablo. 30 Te kuní Pablo kɨ ̱vɨ‑de nuu̱ káꞌi ̱in tútú ñáyɨvɨ‑ún. Ko ña̱yɨvɨ káskuáꞌa‑ún, tú ní kája̱ꞌa‑i tu̱ꞌun kiꞌi ̱n‑de. 31 Te suni sava cha̱a kákuñáꞌnu ini ̱ ñuu̱ Asia, ja̱ kákuu amigo‑de, ni ̱ ka̱tájí túꞌun kuaꞌa̱n nuu̱‑dé kákaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑de ja̱ má kíꞌi ̱n‑de ini ̱ teatro. 32 Te sava ña̱y ɨvɨ, ni ̱ ka̱kana jaa‑i ɨɨn tu̱ꞌun, te sava‑ga̱‑i ɨnga̱ tu̱ꞌun, chi ̱ junta‑ún, ni ̱ kasaka̱ nu̱u‑i. Te kuaꞌa̱‑gá‑i, tú kájini ̱ kutɨ‑í na̱ sɨkɨ ̱ kúu ja̱ ní kataka̱‑i. 33 Te sava cha̱a judío, ni ̱ ka̱chundáꞌá‑de Alejandro, ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑de cha̱a ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Yúan‑na te Alejandro, sáꞌa‑de seña jíín ndáꞌa‑dé ja̱ ná kúnáꞌín‑i, chi ̱ kaꞌa̱n‑de jaꞌa̱ judío jíín ñáyɨvɨ kuáꞌa̱‑ún kuní‑de. 34 Ko ni ̱ ka̱nakuni ̱‑i‑de ja̱ cháa judío kúu‑de, te yu̱án ní ka̱kana kóꞌó‑i nátu̱ꞌun uu̱ hora: Kúñáꞌnu téyíí Diana iꞌa̱ ñuu̱ Éfeso, áchí‑i. 35 Yúan‑na te ni ̱ ka̱kunáꞌín ñáyɨvɨ ní sáꞌa cha̱a kúu secretario ñuu̱‑ún. Te  

















ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Róó ña̱yɨvɨ ñúu̱ Éfeso, a kájini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ já ñúu̱ Éfeso xaa̱n káchiñúꞌún‑i iꞌa̱ Diana jíín ndosó ja̱ ní tájí Júpiter, ni ̱ kuun va̱i. 36 Te tu̱ꞌun yáꞌa, ta̱ká kájatúꞌún‑i. Núsáá te va̱ꞌa‑ga̱ ná kasú‑ro̱ yúꞌu‑ro te ma̱ sáꞌa yachi ̱‑ro̱ ní ɨɨn tiñu ja̱ tú ní kátava‑ro cuenta. 37 Chi ni ̱ ka̱kinchaka‑ró cháa yáꞌa onde̱ yáꞌa va̱sa tú ní kásáꞌa‑de ni ɨɨn kua̱chi ni tú ní kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de ni ɨɨn tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ íꞌa̱ máá‑yó. 38 Te Demetrio jíín táká cha̱a kásátiñu taꞌa̱n jíín‑de, nú kájaki ̱n‑de kua̱chi sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a, íó juzgado ná kíꞌi ̱n‑de. Te íó gobernador, yúan ná kakán‑de kua̱chi sɨkɨ ̱ táꞌan‑de. 39 Te nú íó ɨnga̱ tu̱ꞌun kákuni ̱‑ro̱, te kuu sándaa̱‑ro̱ ondé nuu̱ ɨ ́ɨn junta legal. 40 Chi ̱ yúꞌú‑ri ̱ ja̱ cháa‑de kua̱chi sɨkɨ‑̱ yo̱, kachi ̱‑de ja̱ kánakua̱táꞌan máá‑yó, chi ma̱ níꞌi ̱n‑yo̱ túꞌun kaꞌa̱n‑yo̱ naja̱ ní ka̱nataka̱‑yo̱ vína. Achí‑de. Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n secretario tu̱ꞌun yáꞌa. 41 Te ni ̱ jacha̱‑ de ña̱y ɨvɨ‑ún kájaꞌa̱n‑i. Yúan‑na te ni ̱ jukuiñi ̱ tɨxɨ ̱n‑ún. Te ni ̱ kana Pablo xini ̱ cháa káskuáꞌa. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín cháa‑ún ja̱ má yúꞌú‑de. Te ni ̱ ka̱nanuu táꞌan‑de. Te kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Macedonia. 2 Te ni ̱ jika kuu‑de nɨ ́ɨ ́ táká ndañúu̱‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de kuaꞌa̱ túꞌun ndéé iní jíín táká ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ jaa̱‑de ñuu̱ Grecia. 3 Te ni ̱ kanchaa̱‑de yúan uni ̱ yoo̱. Te a yani kiꞌi ̱n‑de jíín barco onde̱ ñuu̱ Siria núú. Ko cha̱a judío, ni ̱ ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan ja̱ ndónda sɨkɨ‑̱ dé. Ja̱ yúán ní nakani ini ̱‑de te ñuꞌíchí ní jaꞌa̱n‑de ñuu̱ Macedonia. 4 Te ni ̱ kaꞌi ̱o sava cha̱a ni ̱ kajaꞌa̱n jíín Pablo onde̱ ñuu̱ Asia. Te káinání‑de Sópater ñuu̱ Berea, Aristarco jíín  









20  







213

Hechos 20

Segundo onde̱ ñuu̱ Tesalónica, Gayo ñuu̱ Derbe, Timoteo, Tíquico jíín Trófimo onde̱ ñuu̱ Asia. 5 Cha̱a yáꞌa, ni ̱ ka̱yoxnúú‑de. Te ka̱inda̱tu‑de ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱ onde̱ ñuu̱ Troas. 6 Te ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, nuu̱ ní ja̱ꞌa viko státilá tú yíꞌi yujan íá, te jíín barco ni ̱ kenda koyo‑ri ̱ ñuu̱ Filipos. Te nuu̱ úꞌu̱ n kɨvɨ ̱ ní ka̱naketáꞌan‑ri ̱ jíín‑de onde̱ ñuu̱ Troas. Te ñuu̱ yúan ni ̱ kaxiu̱ kú‑rí ɨɨn semana.  



7 Te

Ja̱ ní jungava Eutico ventana sáꞌa numa̱ꞌná

máá kɨvɨ ́ ɨ ́ɨn semana, ni ̱ ka̱ndutútú cháa káskuáꞌa‑ún ja̱ sákuáchí‑de sta̱tilá. Te ni ̱ stáꞌa̱n Pablo tu̱ꞌun nuu̱ cháa‑ún, chi ̱ kenda‑de kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún. Te káni ní kaꞌa̱n‑de onde̱ sava ñúú. 8 Te ni ̱ i ̱o kuaꞌa̱ lámpara ini ̱ ve̱ꞌe súkún núu̱ ní káꞌi ̱in tútú‑de yúan. 9 Te ɨɨn cha̱a súchí nání‑i Eutico, kánchaa̱‑i máá yúꞌu ventana. Te nini ni ̱ kunáꞌán káꞌa̱n Pablo, jíꞌi ̱ xaa̱n‑í numa̱ꞌná. Te ni ̱ kixi ̱‑ni‑i. Te ni ̱ jungava‑ni‑i onde̱ piso uni ̱ te onde̱ nuu̱ ñúꞌun. Te a ni ̱ jiꞌi ̱‑i ni ̱ ka̱ndukani‑de‑i. 10 Yúan‑na te ni ̱ nuu Pablo. Te ni ̱ jito nuu‑de nuu̱‑í. Te ni ̱ junu nchaa̱‑de‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ma̱ yúꞌú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ chakú‑i, áchí‑de. 11 Te ni ̱ ndaa‑de. Te ni ̱ sákuáchí‑de sta̱tilá. Te ni ̱ yee‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n náꞌán‑ga̱‑de onde̱ kua̱kundiji ̱n. Yúan‑na te ni ̱ kee‑de kuaꞌa̱n‑de. 12 Te kánoꞌo̱n ña̱yɨvɨ jíín súchí‑ún chakú‑i. Te kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑i. 13 Te ruu̱, ni ̱ ka̱koyo‑ri ̱ ini ̱ barco te kájaꞌa̱n‑ri ̱ jíín ondé ñuu̱ Asón, yúan naketáꞌan‑ri ̱ jíín Pablo. Chi ̱ súan ni ̱ sándaa̱‑de ja̱ kíꞌi ̱n‑de ñuꞌun íchí te jaa̱‑de yúan. 14 Te ni ̱ ka̱naniꞌi ̱n táꞌan‑ri ̱ jíín‑de  













ini ̱ ñuu̱ Asón. Te ni ̱ kaa‑de barco. Te kuaꞌa̱n‑de jíín‑rí ñuu̱ Mitilene. 15 Yúan ni ̱ ka̱kenda‑ri ̱ jíín barco. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Quío, te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Samos. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ ñuu̱ Trogilio. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Mileto. 16 Chi ̱ jáni ini ̱ Pablo ja̱ jáꞌa‑ni‑de kiꞌi ̱n‑de ñuu̱ Éfeso náva̱ꞌa ma̱ kúkuéé‑de ñuu̱ Asia te naa tiempo núú. Chi ̱ jítú iní‑de jaa̱ yachi ̱‑de ñuu̱ Jerusalén máá kɨvɨ ́ Pentecostés nú ná kúni ̱ꞌin‑de.  



17 Te

Consejo Pablo nuu̱ cháa kákuu nuu̱ ñúu̱ Éfeso

kánchaa̱‑de ñuu̱ Mileto. Te ni ̱ tájí‑de tu̱ꞌun kuaꞌa̱n onde̱ ñuu̱ Éfeso ni ̱ kana‑de xini ̱ cháa kákuu nuu̱ iní tɨkuꞌni ̱ kándíja. 18 Te nuu̱ ní cha̱koyo cha̱a‑ún nuu̱‑dé, te ni ̱ kachi ̱‑de: Máá‑ró kájini ̱ va̱ꞌa‑ró ndasa ni ̱ ji ̱ku‑ri ̱ jíín‑ró ondé kɨvɨ ̱ ní chaa̱ núú‑rí ñuu̱ Asia. 19 Te tú ní sávixi ̱‑ri ̱ máá‑rí kɨvɨ ̱ ní jatíñu‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te íó hora ni ̱ ndeꞌe̱‑ri ̱. Te kua̱chi ña̱yɨvɨ judío, ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan‑i te ni ̱ kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ rí. 20 Te tú ní yúꞌú‑ri ̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ já kuátíñu va̱ꞌa‑ró, ni tú ní yúꞌú‑ri ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, va̱sa nu̱yáꞌu xí iní ve̱ꞌe‑ró. 21 Te ni ̱ jani ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ judío jíín núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ ná nákani ini ̱‑i kuandatu̱‑i nuu̱ Dios. Te ná kándíja‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 22 Te vina cháa téyíí iní‑ri ̱ te ja̱ yúán ñúꞌun íchí‑rí kiꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén. Ko tú jiní‑ri ̱ na̱ún taꞌa̱n‑ri ̱ yúan. 23 Ko ndɨtaꞌa̱n ñuu̱ jáꞌa̱n‑ri ̱ chi ̱ káꞌa̱n Espíritu Santo jíín‑rí ja̱ chíndee‑i ruu̱ veka̱a te kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ rí. 24 Te ni tú sáꞌa‑ri ̱  













214

Hechos 20​, ​21 cuenta va̱sa ná káꞌni‑í ruu̱, chi ja̱ ná síjínu‑ri ̱ tiñu ni ̱ ja̱ꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús nuu̱‑rí kúu ja̱ kánúú jáni ini ̱‑ri ̱, jíín súni ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa tu̱ꞌun luu Dios. 25 Te ma̱ꞌñú táká róó ja̱ á ni ̱ jika kuu‑ri ̱ ni ̱ jani‑ri ̱ tu̱ꞌun ndasa koo ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, te vina a jiní‑ri ̱ ja̱ ní ɨɨn‑ró ma̱ kuní kutɨ‑gá‑ro̱ núu̱‑rí. 26 Ja̱ yúán kástu̱ꞌún kájí‑rí nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró vína, ja̱ tú tau̱ ya̱ꞌu‑ri ̱ nɨñi ̱‑ró. 27 Chi ̱ tú ní yúꞌú‑ri ̱ kani‑ri ̱ ndivii túꞌun Dios nuu̱‑ro̱. 28 Núsáá te koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró jíín nɨ ́ɨ ́ tɨ ́kuꞌni ̱, chi ̱ Espíritu Santo ni ̱ jani‑ya̱ róó ja̱ kúndito‑ró‑i te skée‑ro tɨ ́kuꞌni ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ni ̱ nakuaan‑ya̱‑í jíín nɨñí‑yá. 29 Chi ̱ jiní‑ri ̱ ja̱ nú ná kíꞌi ̱n‑ri ̱, te kɨ ̱vɨ koyo yiꞌɨ ̱ kɨtɨ xáa̱n máꞌñú‑ró te ma̱ kúndáꞌú ini ̱‑tɨ ̱ tɨ ́kuꞌni ̱. 30 Te suni onde̱ nuu̱ táꞌan máá‑ró kénda sava‑de kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun túꞌún náva̱ꞌa xndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ káskuáꞌa kiꞌi ̱n‑i jíín‑de. 31 Koo ndito ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró núsáá. Te ma̱ náa iní‑ro̱ já uní kuia̱ ndúú ñúú‑ni tú ní júkuiñi ̱‑ri ̱ ja̱ kána jíín‑rí nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑ró va̱sa ni ̱ ndeꞌe̱‑ri ̱. 32 Te vina ñáni ̱, jikán taꞌu̱‑rí nuu̱ Dios jaꞌa̱ máá‑ró ja̱ ná kuáꞌa‑ya̱ túꞌun luu‑ya̱ núu̱‑ro̱. Chi tu̱ꞌun‑ún kuu skuáꞌnu róó te niꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱ jíín táká‑ga̱ ña̱yɨvɨ ní sásɨ ́ɨn‑ya̱. 33 Tú ní ndío ini ̱‑ri ̱ ni plata ni oro ni saꞌma ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ. 34 A kájini ̱ va̱ꞌa‑ró já ndéndúú ndaꞌa‑rí yáꞌa, ni ̱ ndúkú táká ja̱ jínu ñúꞌún‑rí jíín cháa káxiu̱ kú jíín‑rí yáꞌa. 35 Te modo ni ̱ stáꞌa̱n ndɨꞌɨ‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ já kánúú sátiñu‑yó súan, náva̱ꞌa chindéé táꞌan‑yó jíín táká cha̱a vi ̱tá kákuꞌu̱. Te ma̱ náa iní‑ro̱ túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, chi ̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Luu‑ga̱ ja̱ kuáꞌa‑yó ɨ ́ɨn ndatíñu nasu̱ já  



níꞌi ̱n‑yo̱. Achí‑ya̱. Achí Pablo. 36 Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑de ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé jíín táká cha̱a‑ún. 37 Yúan‑na te xaa̱n ní kandeꞌe̱ ta̱ká‑de. Te ni ̱ ka̱kanuu‑de Pablo, te ni ̱ ka̱titú‑de cha̱a. 38 Chi ̱ kákukuíꞌa̱ xaa̱n iní‑de jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Pablo ja̱ má kuní‑ga̱‑de nuu̱‑dé. Te kájaꞌa̱n‑de jíín‑de onde̱ nuu̱ íó barco.  























Ja̱ ní chaa ini ̱ Pablo kiꞌi ̱n tuku‑de ichi ñúu̱ Jerusalén

21

Yúan‑na te ni ̱ ka̱kusɨ ́ɨn‑ri ̱ jíín‑de. Te ni ̱ ka̱kiꞌin ndóó‑ni‑ri ̱ ichi jíín barco onde̱ ni ̱ chaa̱‑ri ̱ ñuu̱ Cos. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Rodas. Te yúan ni ̱ kenda‑ri ̱ te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Pátara. 2 Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑rí ɨɨn barco ja̱ kíꞌi ̱n ñuu̱ Fenicia. Te ni ̱ ka̱kaa‑ri ̱ nuu̱ te kájaꞌa̱n‑ri ̱. 3 Te nuu̱ ní kajini ̱‑ri ̱ nuu̱ ñúu̱ Chipre, te ni ̱ ka̱skéndo̱o‑ri ̱ ñuu̱‑ún ichi ndávésé‑rí. Te ni ̱ ka̱jika‑ri ̱ kájaꞌa̱n‑ri ̱ jíín barco onde̱ ñuu̱ Siria. Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Tiro, chi ̱ yúan skéndo̱o barco‑ún carga. 4 Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ yúan ɨɨn semana, chi ni ̱ kaniꞌi ̱n táꞌan‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ káskuáꞌa. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín Pablo ni ̱ sáꞌa Espíritu ja̱ má kíꞌi ̱n‑de ñuu̱ Jerusalén. 5 Ko nuu̱ ní ja̱ꞌa kɨvɨ‑̱ ún, te ni ̱ kenda koyo‑ri ̱. Te ta̱ká‑i jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ i jíín séꞌe‑i, ni ̱ kaja̱chuꞌun íchí‑i ruu̱ onde̱ yata̱ ñúu̱‑ún. Te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ rí jíín‑i yuꞌu mar. Te ni ̱ kajika̱n taꞌu̱‑rí. 6 Te ni ̱ ka̱nanuu táꞌan‑ri ̱ yúan. Te ni ̱ ka̱kaa‑ri ̱ nuu̱ barco kájaꞌa̱n‑ri ̱. Te ni ̱ ka̱naxíó káva‑i kánoꞌo̱n‑i veꞌe‑i. 7 Te ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, ni ̱ kenda koyo‑ri ̱ ñuu̱ Tiro ni ̱ ka̱jika‑ri ̱ jíín barco. Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Tolemaida. Te  











215

Hechos 21

yúan ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ jíín táká ñani ̱. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ jíín‑de ɨɨn kɨvɨ ̱. 8 Te ɨnga̱ kɨvɨ ‑̱ ún ni ̱ kenda Pablo jíín táká‑ga̱‑ri ̱ ja̱ káꞌi ̱in‑ri ̱ jíín‑de. Te ni ̱ cha̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Cesarea. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun nání‑de Felipe. Cha̱a‑ún kúu ɨɨn cha̱a ndɨ ́ꞌusiá. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ jíín‑de. 9 Te cha̱a‑ún, íó kuu̱ n sésɨ ́ꞌɨ ́ súchí‑de kájani‑i tu̱ꞌun Dios. 10 Te ni ̱ kaxiu̱ kú‑rí yúan kuaꞌa̱ kɨvɨ ́. Te ichi ñúu̱ Judea ni ̱ kii ɨɨn cha̱a jáni tu̱ꞌun Dios, nání‑de Ágabo. 11 Te ni ̱ chaa̱‑de nuu̱‑rí. Te ni ̱ kiꞌin‑de sánchi ̱i Pablo. Te ni ̱ juꞌni ̱‑de ndaꞌa jíín sɨ ́ꞌɨn Pablo. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Súan káꞌa̱n Espíritu Santo: Ña̱yɨvɨ judío, súan kuꞌni ̱‑i cha̱a xíin sánchi ̱i yáꞌa, te nú ná jáa̱‑de ñuu̱ Jerusalén. Te nastúu‑i‑de nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Achí‑de. 12 Tu̱ꞌun‑ún ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ri ̱. Te ruu̱ jíín cháa káꞌi ̱in yúan, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín Pablo ja̱ má káa‑de kiꞌi ̱n‑de ñuu̱ Jerusalén. 13 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Naja̱ kándaꞌi ̱‑ro̱ te ndúkuíꞌa̱ ini ̱ añú‑ri ̱ kásáꞌa‑ró. Chi ̱ ruu̱, a íó tu̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ násu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ kúnuꞌni ̱‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, chi ̱ suni ja̱ kúu̱‑ri ̱ yúan ja̱ sɨkɨ ́ sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, áchí‑de. 14 Te tú ní kúu skáꞌa̱n‑ri ̱‑de. Te ni ̱ ka̱sía̱‑ni‑ri ̱‑de. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱: Ná kóo ndasa játaꞌa̱n ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, áchí‑ri ̱. 15 Yúan‑na te vásá ní ka̱sátu̱ꞌa‑ri ̱ ta̱ká ndatíñu‑ri ̱. Te ni ̱ ka̱kaa‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén kájaꞌa̱n‑ri ̱. 16 Te suni kájaꞌa̱n yaku̱ cha̱a káskuáꞌa ini ̱ ñuu̱ Cesarea jíín‑rí, ncháka‑de ɨɨn cha̱a ñuu̱ Chipre nání‑de Mnasón. Cha̱a ni ̱ skuáꞌa anáꞌán kúu‑de. Te ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ veꞌe cha̱a‑ún. 17 Te nuu̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén,  



















te ñani ̱‑yo̱‑ún, ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑de ni ̱ ka̱jatáꞌú‑de ruu̱. 18 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún ni ̱ kɨ ̱vɨ Pablo jíín‑rí jínáꞌan‑ri ̱ ini ̱ ve̱ꞌe Jacobo. Te yúan ni ̱ ka̱kutútú táká cha̱a kákuu nuu̱. 19 Te Pablo ni ̱ sáꞌa‑de saludar cha̱a‑ún. Yúan‑na te ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa Dios jíín ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación nini játíñu‑de nuu̱‑yá. 20 Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑de Dios. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de jíín Pablo: Ñáni ̱, vina te ni ̱ jini ̱‑ro̱ ná kuaꞌa̱ mil ña̱yɨvɨ judío ni ̱ ka̱kandíja‑i. Te nene̱ kájandatu̱ ni ̱ꞌin‑i nuu̱ ley. 21 Ko ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑de ja̱ stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱ táká cha̱a judío káxiu̱ kú iní ñuu̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ má kuándatu̱‑ga̱‑de nuu̱ Moisés, ni ma̱ xɨtɨ ́ ndúu̱‑ga̱ se̱ꞌe‑de, ni ma̱ kuándatu̱‑de tani ̱nu anáꞌán. 22 Ndasa kuu núsáá, chi ̱ kuni tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ já ní chaa̱‑ro̱, te taka̱ kuaꞌa̱ ndíja‑i. 23 Sáꞌa ja̱ kákaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró yáꞌa núsáá: A káꞌi ̱o kuu̱ n cháa yáꞌa ja̱ á ni ̱ ka̱keyuꞌu‑dé. 24 Kuaka cha̱a yáꞌa ná kíꞌi ̱n‑de jíín‑ró. Te nasándoo‑ró máá‑ró jíín‑de. Te kua̱ꞌa‑ró xúꞌún núu̱‑dé náva̱ꞌa ná sété‑de xini ̱‑dé. Yúan‑na te juku̱ꞌun ini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ tú kutɨ‑gá na̱ún íó ja̱ ní kanda̱tu̱ꞌún‑i sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ kundaa̱ ini ̱‑i ja̱ súni jándatu̱ máá‑ró núu̱ ley. 25 Ko ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ kákandíja‑ún, a ni ̱ ka̱chaa‑ri ̱ carta kuaꞌa̱n nuu̱‑í ja̱ má kuándatu̱‑i ni ɨɨn tu̱ꞌun yúan. Te ma̱ kée‑í ku̱ ñu ja̱ ní soko̱ núu̱ ndosó, ni nɨñi ̱, ni kɨtɨ kuáꞌñá. Te ma̱ káka téné‑i. Achí‑de. 26 Yúan‑na te Pablo, ni ̱ jaka‑de cha̱a‑ún. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ nasándoo‑de máá‑de jíín‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ ja̱ kástu̱ꞌún‑de nuu̱‑í na̱ kɨvɨ ̱ jínu kándundoo‑de te  

















216

Hechos 21​, ​22 soko̱‑dé kɨtɨ núu̱‑yá sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de núú. Ja̱ ní ka̱katɨɨn‑i Pablo ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱

27 Te

kákuu‑de ja̱ síjínu‑de ndɨ ́ꞌusiá kɨvɨ‑̱ ún núú. Ko sava judío ñuu̱ Asia, ni ̱ kajini ̱ nuu̱ Pablo kándee‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te ni ̱ ka̱skáꞌa̱n ndɨꞌɨ ña̱yɨvɨ yúan. Te ni ̱ ka̱katɨɨn Pablo. 28 Te ni ̱ ka̱kana jaa: Cha̱a Israel, kua̱ꞌa núu ndaꞌa jínáꞌan‑ró, chi cha̱a yáꞌa jíka kuu‑de ta̱ká ñuu̱, stáꞌa̱n‑de nuu̱ táká cha̱a te káꞌa̱n‑de sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ‑yo, jíín sɨkɨ ́ ley, jíín sɨkɨ ́ lugar yáꞌa. Te suni a ni ̱ skɨ ́vɨ‑de sava cha̱a sɨ ́ɨn nación ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ yáꞌa te ni ̱ sácháꞌán‑de veꞌe ii ̱. Achí. 29 Chi ̱ onde̱ ná kándee Pablo iní ñuu̱‑ún ni ̱ kajini ̱ judío ja̱ kándee‑de jíín Trófimo, cha̱a ñuu̱ Éfeso. Te ni ̱ ka̱jani ini ̱ ja̱ ní skɨ ́vɨ Pablo cha̱a‑ún ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. 30 Te nɨ ́ɨ‑́ ni ñuu̱‑ún ni ̱ ka̱ndonda‑i. Te ni ̱ kataka̱‑i. Te ni ̱ ka̱katɨɨn‑i Pablo. Te ni ̱ ka̱stáa‑i‑de ni ̱ kenda‑de yata̱ véꞌe ii ̱‑ún. Te ni ̱ ka̱nakasu̱‑ni‑i yuxéꞌé. 31 Te kájaꞌni‑í Pablo núú. Ko ni ̱ jaꞌa̱n tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ general cha̱a tɨ ́ɨn soldado ja̱ nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Jerusalén ni ̱ ka̱ndonda‑i kákuvaa̱‑i. 32 Te cha̱a general, ni ̱ jaka‑de soldado jíín capitán. Te kájinu‑de kájaꞌa̱n‑de onde̱ nuu̱ káꞌi ̱in ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱‑ún. Te ni ̱ kajini ̱ ña̱yɨvɨ já ní ja̱koyo general jíín soldado, te ni ̱ ka̱jukuiñi ̱‑i ja̱ kája̱ꞌa‑i Pablo. 33 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱ general te ni ̱ tɨɨn‑de Pablo. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ni ̱ ja̱kunuꞌni ̱ Pablo jíín úu̱ cadena. Yúan‑na te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún ndé cha̱a kúu‑de te na̱ún ní sáꞌa‑de. 34 Te ña̱y ɨvɨ kuáꞌa̱‑ún, sava‑i ni ̱ ka̱kana‑i ɨɨn tu̱ꞌun te sava‑ga̱‑i ɨnga̱. Te tú ní kúndaa̱ ini ̱‑de na̱ún sɨkɨ ̱ kúu ja̱ súan kákuvaa̱‑i. Te ni ̱ táꞌú‑de  













tiñu kuaꞌa̱n Pablo cuartel. 35 Te nuu̱ ní jaa̱ Pablo escalera veꞌe‑ún, te soldado ni ̱ kandi ̱so Pablo, chi ̱ xaa̱n ní ka̱ndonda ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱. 36 Chi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ vái koyo‑i ichi yatá soldado, te kákana jaa‑i: Kaꞌni‑ní cha̱a jia̱n, áchí‑i. 37 Te káskɨ ́vɨ‑de Pablo ini ̱ veka̱a, te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jíín general: Á kuu kaꞌa̱n‑ná ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑ní, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱ general jíín‑de: Jiní‑ro̱ káꞌa̱n‑ro̱ yúꞌu ñúu̱ Grecia náún. 38 Nasu̱ róó kúu máá cháa ñuu̱ Egipto ja̱ íku ñuu̱ ni ̱ xndónda‑ró‑i ni ̱ ka̱nakua̱táꞌan máá‑i, te suni ni ̱ kiñiꞌin‑ró kúu̱ n mil cha̱a kuíꞌná kájaꞌa̱n‑de jíín‑ró ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé náún. Achí. 39 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Pablo: Máá‑ná kúu ndija cha̱a judío, te ɨɨn se̱ꞌe ñuu̱ Tarso, ɨɨn ñuu̱ káꞌnu ndañúu̱ Cilicia. Te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní kua̱ꞌa‑ní tu̱ꞌun ná káꞌa̱n‑ná jíín ñáyɨvɨ yáꞌa. Achí‑de. 40 Te general, ni ̱ ja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun. Te ni ̱ jukuiñi ̱ Pablo nuu̱ escalera. Te ni ̱ sáꞌa‑de señal jíín ndáꞌa‑dé nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te náꞌín yúú‑ni ni ̱ ka̱kuu‑i. Yúan‑na te jíín yúꞌu hebreo ni ̱ kaꞌa̱n‑de:  











Ja̱ ní kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ máá‑de nuu̱‑í

22

Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní, jíín táká níí cha̱a kákuu táa̱, kuni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná jaꞌa̱ máá‑ná jíín‑ní vina, áchí‑de. 2 Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i ja̱ káꞌa̱n Pablo tu̱ꞌun jíín yúꞌu hebreo, te víꞌí‑gá ni ̱ ka̱kunáꞌín‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: 3 Máá‑ná kúu cha̱a judío, ni ̱ kaku ndija‑ná ini ̱ ñuu̱ Tarso ndañúu̱ Cilicia. Ko ni ̱ jaꞌnu‑ná ini ̱ ñuu̱ yáꞌa. Te escuela Gamaliel ni ̱ kutu̱ꞌa va̱ꞌa‑ná ni ̱ stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ni ̱ꞌin ley ñuu̱‑yo̱ núu̱‑ná. Te káchiñúꞌún váꞌa‑ná nuu̱ Dios  



217

Hechos 22

nátu̱ꞌun kásáꞌa máá‑ní vina. 4 Te ni ̱ chindiki ̱n‑ná ña̱yɨvɨ kákandíja tu̱ꞌun yáꞌa onde̱ ná ndɨꞌɨ‑i kuu̱. Te kúu cha̱a kúu ñaꞌan, ni ̱ ka̱tɨɨn‑ná‑i ni ̱ chindee‑ná‑i veka̱a. 5 Te sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a kákuu nuu̱, ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ sáꞌa‑ná. Te suni cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱chaa‑de tutu̱ nuu̱ táká ñani ̱. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de tutu̱‑ún nuu̱‑ná ni ̱ jaꞌa̱n‑ná onde̱ ñuu̱ Damasco ja̱ kuákuꞌni ̱‑ná ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú yúan. Te kinanchaka‑ná‑i onde̱ ñuu̱ Jerusalén te ndoꞌo‑i yáꞌa núú. 6 Te ni ̱ kiꞌin‑ná ichi kuaꞌa̱n‑ná. Te ni ̱ kuyani‑ná yuñúu̱ Damasco nátu̱ꞌun ka̱xiuu̱ kúu. Te ni ̱ ndii ncháa̱‑ni nuu̱‑ná ni ̱ jinu̱ ɨɨn ndua ndíi ní kii ichi ándɨ ́vɨ. 7 Te ni ̱ ndua̱‑ni‑ná nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ná káꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑ná: Saulo, Saulo, naja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱, áchí. 8 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná: Ndé cha̱a kúu‑ní vii, Táta̱, áchí‑ná. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ná: Máá‑rí kúu Jesús ñuu̱ Nazaret ja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱, áchí‑ya̱. 9 Te cha̱a kájaꞌa̱n jíín‑ná, ni ̱ kajini ̱ ndija‑de ndua ndíi‑ún, te ni ̱ kayu̱ꞌú‑de, ko tú ní kájini so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ná. 10 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná: Táta̱, te na̱ún sáꞌa‑ná, áchí‑ná. Te ni ̱ kachi ̱ máá Jítoꞌo̱‑ná jíín‑ná: Nduko̱o te kiꞌi ̱n‑ro̱ ñúu̱ Damasco. Te yúan taꞌu̱ tíñu nuu̱‑ro̱ ndasa sáꞌa‑ró, áchí‑ya̱. 11 Te tú ní jiní‑ná nuu̱ ní ɨɨn, chi ̱ ndíi ncháa̱ ndua ndíi‑ún. Te cha̱a kájaꞌa̱n jíín‑ná, kátɨ ̱ɨn‑na̱‑de ndaꞌa‑ná kuaꞌa̱n‑ná jíín‑de onde̱ ñuu̱ Damasco. 12 Te yúan kánchaa̱ ɨɨn cha̱a nání Ananías. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ judío yúan kákaꞌa̱n ja̱ cháa va̱ꞌa kúu Ananías, chi va̱ꞌa jándatu̱‑de nuu̱ ley. 13 Te ni ̱ jaa̱ cha̱a‑ún te ni ̱  



















kandita‑de nuu̱‑ná. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑ná: Ñáni ̱ Saulo, ná ndúndiji ̱n nuu̱‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ jini ̱‑ni‑ná nuu̱‑dé. 14 Te ni ̱ kachi ̱‑de: Máá Dios ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, ni ̱ jani‑ya̱ róó vina ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun kuní‑ya̱. Te kuni ̱‑ro̱ núu̱ máá Iꞌa̱ ndaa̱, te kuni so̱ꞌo‑ró túꞌun kaꞌa̱n‑ya̱. 15 Te kuu‑ró testigo máá‑yá nuu̱ ndívii ñáyɨvɨ táká ja̱ ní jini ̱‑ro̱ jíín já ní jini so̱ꞌo‑ró. 16 Ma̱ kúu uun ini ̱‑ro̱ vína núsáá. Ndukuiñi ̱ te kuanducha‑ro. Te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ núu̱‑yá. Achí‑de jíín‑ná. 17 Te ni ̱ naxíó káva‑ná ni ̱ nchaa̱‑ná ñuu̱ Jerusalén. Te jikán taꞌu̱‑ná ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, te ni ̱ skóto‑ya̱ náá. 18 Te ni ̱ jini ̱‑ná nuu̱‑yá ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ná: Ndúkú ndéé‑ró te kenda yachi ̱‑ro̱ iní ñuu̱ Jerusalén yáꞌa, chi ma̱ kuátúꞌún‑i tu̱ꞌun‑ri ̱ jáni ndaa̱‑ro̱ núu̱‑í, áchí‑ya̱. 19 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná jíín‑yá: Táta̱, a kájini ̱‑i ja̱ ní kɨ ̱vɨ‑ná ndɨ ́taꞌa̱n veꞌe sinagoga ni ̱ jatɨ ̱ɨn‑ná ta̱ká ña̱yɨvɨ kákandíja nuu̱‑ní. Te ni ̱ stují‑ná‑i ni ̱ taan‑ná‑i veka̱a. 20 Te kɨvɨ ̱ ní jicha̱ nɨñi ̱ Esteban, cha̱a ni ̱ jani ndaa̱ tu̱ꞌun‑ní, suni kándii ̱‑ná yúan sáá. Te ni ̱ jatúꞌún‑ná ja̱ ní jiꞌi ̱‑de. Te ni ̱ ndi ̱to‑ná saꞌma cháa ni ̱ ka̱jaꞌni Esteban. Achí‑ná jíín‑yá. 21 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑ná: Kuáꞌán, chi ̱ tájí máá‑rí róó kiꞌi ̱n jíká‑ró ondé nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, áchí‑ya̱ jíín‑ná. Achí Pablo. 22 Te a ni ̱ ka̱jini náꞌín‑i onde̱ ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Yúan‑na te ni ̱ ka̱kuvaa̱‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑i: Ná kúxio cha̱a jia̱n ná kúu̱‑de. Tú va̱ꞌa cha̱a kúu‑de ja̱ kúchaku̱‑ga̱‑de ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Achí‑i. 23 Te súan kákana kóꞌó‑i. Te ni ̱ ka̱skée‑i tɨka̱chí‑i kájaꞌa̱n. Te ni ̱ ka̱skánda‑i tɨkacha̱ ñúꞌun. 24 Te ni ̱ táꞌú tíñu general ná kɨ ́vɨ Pablo ini ̱  





















218

Hechos 22​, ​23 cuartel. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de ja̱ ná xndichí soldado Pablo onde̱ jíín cuarta náva̱ꞌa kutuní ini ̱ general na̱ sɨkɨ ̱ ní ka̱ndonda ña̱yɨvɨ‑ún sɨkɨ ̱ Pablo. 25 Te ni ̱ kajuꞌni ̱‑de Pablo jíín yóꞌo ñíi. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jíín cháa kúu capitán ja̱ kándii ̱‑de yúan: Á íó ley kua̱ꞌa‑ní cuarta ɨɨn cha̱a ñuu̱ Roma ja̱ té cháꞌa̱n‑ga̱ ndúkú víi‑ní kua̱chi‑de, áchí‑de. 26 Te ni ̱ jini so̱ꞌo capitán tu̱ꞌun yáꞌa, te ni ̱ kee kuaꞌa̱n. Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín general: Ndasa sáꞌa‑ní, chi cha̱a ñuu̱ Roma kúu cha̱a yáꞌa, áchí. 27 Yúan‑na te ni ̱ jaa̱ general nuu̱ Pablo. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de: Kachi ̱ nú suu cha̱a ñuu̱ Roma kúu‑ró, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Jaa̱n, suu máá‑ná kúu, áchí‑de. 28 Te ni ̱ kaꞌa̱n general: Ruu̱, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ri ̱ kuaꞌa̱ xúꞌún, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun kuu‑ri ̱ ɨɨn cha̱a ñuu̱ yúan, áchí. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Ko náá, chi ̱ túu. Chi ̱ ini ̱ ñuu̱‑ún ni ̱ kaku‑ná, áchí‑de. 29 Yúan‑na te ja̱ kákuni ̱ xndóꞌo‑de, ni ̱ ka̱kuxio‑ni kájaꞌa̱n. Te suni onde̱ general ni ̱ yu̱ꞌú, chi ni ̱ juku̱ꞌun ini ̱‑de ja̱ ní juꞌni ̱‑de Pablo. Te ɨɨn cha̱a ñuu̱ Roma kúu Pablo. 30 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, kuní‑de kundaa̱ va̱ꞌa ini ̱‑de na̱ sɨkɨ ̱ kúu ja̱ ní ka̱ndonda cha̱a judío sɨkɨ ̱ Pablo. Te ni ̱ ndájí‑de cadena núꞌni ̱ Pablo. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ni ̱ taka̱ ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a junta. Te ni ̱ kiñiꞌin‑de Pablo. Te ni ̱ jani‑de nuu̱ cháa ni ̱ ka̱ndutútú.  











23

Ja̱ ní kandii ̱ Pablo nuu̱ junta sɨkɨ ̱ máá‑de

Yúan‑na te ni ̱ ndakoto Pablo nuu̱ junta. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní. Máá‑ná chi ̱ a jiní va̱ꞌa ini ̱‑ná ja̱ ní jandatu̱

va̱ꞌa‑ná nuu̱ Dios onde̱ vina. Achí‑de. 2 Yúan‑na te máá sutú ñáꞌnu‑ga̱ nání Ananías, ni ̱ táꞌú tíñu nuu̱ cháa káꞌi ̱in yani nuu̱‑dé‑ún ja̱ ná kuáꞌa‑ún ɨɨn ji ̱kí máá yúꞌu‑dé. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jíín sutú ñáꞌnu‑ún: Xáán ndoo kaꞌa̱n‑ro̱. Dios stují‑yá róó. Chi ̱ kánchaa̱‑ro̱ já sándaa̱‑ro̱ tíñu‑ri ̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. Chi va̱sa tú íó ley te táꞌú‑ró tíñu ja̱ stují‑dé ruu̱ náún. Achí‑de. 4 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a káꞌi ̱in nuu̱‑dé‑ún: Naja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ró jíín sutú ñáꞌnu Dios, áchí jíín‑de. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Tú ní jiní‑ná ja̱ sutú ñáꞌnu kúu‑de ñáni ̱, chi ̱ yóso núu̱ tutú: Ma̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ró sɨkɨ ́ cháa kúñáꞌnu ini ̱ ñuu̱‑ro̱. Achí. 6 Ko nuu̱ ní jini ̱ Pablo ja̱ sáva‑de kákuu‑de saduceo te sava‑ga̱‑de kákuu‑de fariseo, te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑de nuu̱ junta: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ní, máá‑ná kúu cha̱a fariseo, se̱ꞌe fariseo. Chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ná ja̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, te ja̱ yúán xndichí‑ní náá. Achí‑de. 7 Te ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑de, te ni ̱ ka̱kana̱á cha̱a fariseo jíín cháa saduceo. Te cha̱a junta, sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑de. 8 Chi ̱ kákaꞌa̱n cha̱a saduceo ja̱ má náchaku̱ ndɨ ̱yi, ni tú káꞌi ̱o ndajáꞌa̱‑yá, ni tachi ̱. Ko cha̱a fariseo, kájatúꞌún‑de ndenúní tu̱ꞌun‑ún. 9 Te xaa̱n ní kuvaa̱. Te sava cha̱a káchaa tutu̱ ja̱ kákuu táꞌan cha̱a fariseo, ni ̱ ka̱ndukuiñi ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin: Tú ni ɨɨn kua̱chi kániꞌi ̱n‑rí sɨkɨ ̱ cháa yáꞌa. Sanaa te ni ̱ kaꞌa̱n ndija ɨɨn añú xí ɨ ́ɨn ndajáꞌa̱‑yá jíín‑de. Ma̱ sáni ̱ꞌin ini ̱‑yo̱ núu̱ Dios núsáá. Achí. 10 Te xaa̱n ní ka̱kana̱á‑i. Te general, yúꞌú‑de ja̱ ndátá ñáa̱‑i Pablo. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ja̱ ná kɨ ́vɨ soldado te kañaa ni ̱nu Pablo sava ma̱ꞌñú‑i, te ná kɨ ́vɨ‑de ini ̱  

















219

Hechos 23

cuartel. 11 Te akuáa‑ún ni ̱ chaa̱‑ni máá Jítoꞌo̱‑yo̱ núu̱‑dé te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Pablo, ma̱ ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ jani ndaa̱‑ro̱ túꞌun‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, suni súan kánúú kíka̱ni‑ró túꞌun‑ri ̱ onde̱ ini ̱ ñuu̱ Roma, áchí‑ya̱.  

12 Te

Ja̱ ní ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan‑i kaꞌni‑í Pablo

nuu̱ ní kundiji ̱n, ni ̱ ka̱kutútú sáva ña̱yɨvɨ judío. Te ni ̱ ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan‑i. Te ni ̱ kakaꞌa̱n téyíí‑i ja̱ má kée kútɨ‑í staa̱ ni ma̱ kóꞌo kutɨ‑í nducha onde̱ nú tú kaꞌni‑í Pablo. 13 Te víꞌí‑gá uu̱ xiko judío ni ̱ kakaꞌa̱n téyíí‑i tu̱ꞌun yáꞌa. 14 Te ni ̱ kajaꞌa̱n‑i nuu̱ sutú ñáꞌnu jíín núu̱ cháa kákuu nuu̱, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín cháa‑ún: Máá‑ná, ni ̱ kakaꞌa̱n téyíí‑ná ja̱ má kée kútɨ‑ná onde̱ nú tú kaꞌni‑ná Pablo. 15 Núsáá te máá‑ní jínáꞌan‑ní jíín táká junta, kuákaꞌa̱n‑ní jíín general ná kíñiꞌin‑de Pablo chaa̱‑de nuu̱‑ní yáꞌa, chi ̱ kákuni ̱‑ní xndichí va̱ꞌa‑ga̱‑ní‑de, achi‑ní. Te ná kótu̱ꞌa máá‑ná kaꞌni‑ná‑de onde̱ té chaa̱‑ga̱‑de yáꞌa. Achí‑i. 16 Ko ɨɨn se̱ꞌe yíí kua̱ꞌa Pablo, ni ̱ jini so̱ꞌo‑i ja̱ súan ni ̱ ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan. Te ni ̱ jaꞌa̱n‑i ni ̱ kɨ ̱vɨ‑i ini ̱ cuartel. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑i nuu̱ Pablo. 17 Te ni ̱ kana Pablo xini ̱ ɨ ́ɨn cha̱a kúu capitán. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Kunchaka su̱chí yáꞌa kiꞌi ̱n‑ro̱ jíín‑i nuu̱ general, chi ̱ íó ɨɨn tu̱ꞌun kastu̱ꞌún‑i nuu̱‑dé, áchí‑de. 18 Te capitán, ni ̱ jaka‑de‑i kuaꞌa̱n‑de jíín‑i nuu̱ general. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Pablo cha̱a yíndiꞌu̱ veka̱a, ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑ná ja̱ kínchaka‑ná su̱chí yáꞌa nuu̱‑ní, chi ̱ íó ɨɨn tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑i jíín‑ní, áchí‑de. 19 Te ni ̱ tɨɨn general ndaꞌa‑í. Te  













ni ̱ kuxio‑de jíín‑i. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún sáꞌí‑de‑i: Na̱ún tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí kuní‑ro̱, áchí‑de. 20 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑i: Cha̱a judío ni ̱ ka̱skétáꞌan‑de tu̱ꞌun ja̱ yúchaa̱n kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑ní kiñiꞌin‑ní Pablo nuu̱ táká cha̱a junta, chi ̱ xndichí va̱ꞌa‑de Pablo sɨkɨ ̱ tíñu kákuni ̱‑de, achi ̱‑de. 21 Ko ma̱ kándíja‑ní, chi ̱ víꞌí‑gá uu̱ xiko‑de káindatu̱ sa̱ꞌí‑de. Te kákaꞌa̱n téyíí‑de ja̱ má kée‑dé staa̱ ni ma̱ kóꞌo‑de nducha onde̱ nú tú kaꞌni‑dé Pablo, áchí‑de. Te vina a káinda̱tu tu̱ꞌa‑de onde̱ ná kuátu̱ꞌun‑ní. Achí‑i. 22 Te ni ̱ táꞌú tíñu general nuu̱‑í, ja̱ tú ni ɨɨn nuu̱ kachí‑i ja̱ súan ni ̱ kastu̱ꞌún‑i nuu̱‑dé. Te ni ̱ tájí‑de‑i kua̱noꞌon‑í. 23 Yúan‑na te ni ̱ kana‑de xini ̱ úu̱ capitán. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Sátu̱ꞌa‑ró úu̱ ciento soldado, jíín uní xiko uxi ̱ soldado koso caballo, jíín úu̱ ciento soldado kátɨ ̱ɨn lanza, náva̱ꞌa ki ̱ngoyo‑ró jíín‑de onde̱ ñuu̱ Cesarea ka̱ꞌɨɨ ̱n akuáa vína. 24 Te suni ná sátu̱ꞌa‑de caballo koso Pablo. Te koto va̱ꞌa‑de Pablo ki ̱ngoyo‑de onde̱ nuu̱ Félix cha̱a kúu gobernador, áchí‑de. 25 Te ni ̱ chaa‑de ɨɨn carta ja̱ ní kaꞌa̱n tu̱ꞌun yáꞌa: 26 Máá‑ná kúu Claudio Lisias. Te cháa‑ná carta yáꞌa nuu̱ níí Félix, gobernador ñáꞌnu. Ta̱ ni táa̱. 27 Ña̱yɨvɨ judío, ni ̱ ka̱tɨɨn‑i ɨɨn cha̱a yáꞌa. Te a yani kaꞌni‑í‑de núú, ko ni ̱ nama‑ná‑de jíín soldado chi ni ̱ jini ̱‑ná ja̱ cháa ñuu̱ Roma kúu‑de. 28 Te kuní‑ná kundaa̱ ini ̱‑ná naja̱ kájika̱n‑i kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé. Te ni ̱ jani‑ná‑de nuu̱ junta máá‑i jínáꞌan‑i. 29 Te ni ̱ jini ̱‑ná ja̱ sɨkɨ ́ ley máá‑i kájika̱n‑i kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé. Ko tú níꞌi ̱n‑ná ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé ja̱ kúu̱‑de xí já kúndee‑de veka̱a. 30 Ko ni ̱ niꞌi ̱n‑ná tu̱ꞌun ja̱ ní  





















220

Hechos 23​, ​24 ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan ña̱yɨvɨ judío sɨkɨ‑̱ dé. Te ja̱ yúán tájí‑ná‑de kujaa̱ yachi ̱‑de nuu̱‑ní. Te táꞌú‑ná tiñu nuu̱ ñáyɨvɨ kájika̱n‑i kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé ja̱ súni ná jákoyo‑i nuu̱‑ní. Te yúan kaꞌa̱n‑i jíín‑ní nú naja̱ kájika̱n‑i kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé. A ni ̱ kuu ni ̱ kaꞌa̱n‑yo̱ táa̱. Achí. 31 Te soldado, ni ̱ ka̱jaka ñúú‑ni Pablo kuaꞌa̱n jíín‑de onde̱ ñuu̱ Antípatris nátu̱ꞌun ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱. 32 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ka̱naxíó káva‑ni soldado kánoꞌo̱n onde̱ cuartel, te ni ̱ ka̱xndóo Pablo nuu̱ soldado káyo̱so caballo ná kíꞌi ̱n‑ún jíín‑de. 33 Te ni ̱ ja̱koyo‑ún ñuu̱ Cesarea. Te ni ̱ kaja̱ꞌa carta nuu̱ gobernador yúan. Te suni ni ̱ jani ndii ̱ Pablo nuu̱‑dé. 34 Te ni ̱ kaꞌu gobernador carta‑ún. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑de ndé estado kúu Pablo. Te ni ̱ jini ̱‑de ja̱ cháa ñuu̱ Cilicia kúu Pablo. 35 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ná cháa̱ cha̱a kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱. Yúan‑na te kuni náꞌín‑rí tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱, áchí‑de. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ni ̱ ja̱kuva̱ꞌa Pablo ini ̱ palacio Herodes.  









Ja̱ ní kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ máá‑de nuu̱ Félix

24

Te nuu̱ úꞌu̱ n kɨvɨ ̱ te máá sutú ñáꞌnu Ananías jíín sáva cha̱a kákuu nuu̱, jíín ɨ ́ɨn cha̱a káꞌa̱n yuꞌu núu̱‑dé nání Tértulo, ni ̱ cha̱koyo ñuu̱‑ún. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo nuu̱ gobernador ni ̱ ka̱sátúꞌún sɨkɨ ́ Pablo. 2 Te ni ̱ kana gobernador xini ̱ Pablo. Te ni ̱ sátúꞌún Tértulo sɨkɨ‑̱ dé ni ̱ kaꞌa̱n: Táta̱, ja̱ níí kúu ja̱ víndáa̱ vinené káxiu̱ kú‑yó. Te ja̱ váꞌa cha̱a kúu‑ní te ni ̱ kejáꞌá ndúva̱ꞌa ta̱ká tiñu ini ̱ ñuu̱ yáꞌa sáꞌa‑ní. 3 Chi ̱ nene̱ kánakuatáꞌú‑yó táká tiñu sáꞌa‑ní ta̱ká lugar. Te kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ jíín, chi ̱ xaa̱n váꞌa sáꞌa‑ní, táta̱ Félix. 4 Ko  





káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní, ma̱ kití ini ̱‑ní, te kuni so̱ꞌo‑ní ɨɨn tu̱ꞌun lúlí káꞌa̱n‑ná jíín‑ní nú va̱ꞌa‑ní. 5 Chi ni ̱ kajini ̱‑ná cha̱a yáꞌa ja̱ kúu‑de ɨɨn kueꞌe̱ kúu‑de ɨɨn kua̱chi. Te kánakua̱táꞌan máá ñáyɨvɨ judío nɨ ́ɨ ́ iní ñu̱yɨ ́vɨ sáꞌa‑de. Te skandá‑de ta̱ká cha̱a nazareno. 6 Te suni a ndúkú ndéé‑de sácháꞌán‑de veꞌe ii ̱, ko ni ̱ ka̱katɨɨn‑ná‑de. Te kákuni ̱‑ná sándaa̱‑ná jíín‑de núú, nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley máá‑ná. 7 Ko ni ̱ jaa̱‑ni general Lisias, te ni ̱ janchaa̱‑de cha̱a yáꞌa ndaꞌa‑ná. 8 Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ja̱ cháa kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé, ná kíkoyo‑de nuu̱‑ní. Te vina kuu xndichí máá‑ní‑de, te ná kuní‑ní jíín yúꞌu máá‑de ná káa ta̱ká kua̱chi ja̱ jikán‑ná sɨkɨ‑̱ dé nuu̱‑ní. Achí‑de. 9 Te suni ni ̱ ka̱sátúꞌún ñáyɨvɨ judío sɨkɨ‑̱ dé kákaꞌa̱n ja̱ súan kúu ndija ta̱ká kua̱chi‑de. 10 Yúan‑na te ni ̱ sáꞌa gobernador señal nuu̱ Pablo ná káꞌa̱n‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: A jiní‑ná ja̱ kuáꞌa̱ kuiá kúu‑ní gobernador ini ̱ ñuu̱ yáꞌa, te yu̱án kúsɨɨ ̱ iní‑ná sándaa̱‑ná ɨɨn tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ máá‑ná nuu̱‑ní. 11 Chi ̱ máá‑ní, kuu juku̱ꞌun ini ̱‑ní ja̱ té kuu‑ga̱ uxi ̱ uu̱ kɨvɨ ̱ ní kaa‑ná ni ̱ jaꞌa̱n‑ná ñuu̱ Jerusalén ni ̱ ja̱chiñúꞌún‑ná Dios yúan. 12 Te cha̱a yáꞌa, tú ní kájini ̱ kutɨ‑dé nú státáꞌan‑ná jíín ɨ ́ɨn cha̱a ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, xí nú xndónda‑ná ña̱yɨvɨ iní ve̱ꞌe ii ̱, xí iní máá ñúu̱. 13 Ni tú prueba ta̱ká kua̱chi kásátúꞌún‑de sɨkɨ‑̱ ná. 14 Ko kachi ̱ ndaa̱‑ná nuu̱‑ní ja̱ chíñúꞌún‑ná Dios ndɨ ̱yi táa̱‑ná. Ko modo chíñúꞌún‑ná‑ún, kákaꞌa̱n‑de ja̱ sáꞌa̱n ña̱á kúu. Te kándíja‑ná ta̱ká tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú ley jíín núu̱ tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá. 15 Te ɨɨn núú‑ni  





















221

Hechos 24​, ​25

kándíja‑ná jíín‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n Dios ja̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, kúu ña̱yɨvɨ váꞌa te kúu ña̱yɨvɨ úꞌu̱. 16 Ja̱ yúán jítú iní‑ná sáꞌa‑ná ta̱ká tiñu va̱ꞌa náva̱ꞌa tú kuka nuu̱‑ná nuu̱ Dios jíín núu̱ ñáyɨvɨ. 17 Ko kuaꞌa̱ kuiá ni ̱ kuu, te vásá ní nchaa̱‑ná ni ̱ sáꞌa‑ná caridad nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ ná. Te suni ni ̱ jaꞌni‑ná kɨtɨ núu̱‑yá. 18 Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé náá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ kándee‑ná násándoo‑ná máá‑ná. Ko tú ní káxiu̱ kú ñáyɨvɨ kuáꞌa̱ já kákuvaa̱‑i jíín‑ná, ko ni ̱ kaꞌi ̱in yaku̱ cha̱a ñuu̱ Asia jíín‑ná. 19 Te ná kuíñi cha̱a‑ún nuu̱‑ní yáꞌa. Te ná káꞌa̱n máá‑de sɨkɨ‑̱ ná nú na̱ún kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑ná kájani ini ̱‑de. 20 Xí ná káꞌa̱n cha̱a káꞌi ̱in yáꞌa te nú ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé ɨɨn kua̱chi xaa̱n sɨkɨ‑́ ná kɨvɨ ̱ ní kandii ̱‑ná nuu̱ junta‑de yúan. 21 Xí sánaa te kájani ini ̱‑de ja̱ kuáchi‑ná kúu máá yáꞌa‑ni, chi ̱ kɨvɨ ̱ ní kandii ̱‑ná nuu̱ junta ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ná: Kándíja‑ná ja̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, te ja̱ yúán káxndichí‑ní náá, áchí‑ná. Achí Pablo. 22 Te ni ̱ jini so̱ꞌo Félix tu̱ꞌun yáꞌa. Te a kúndaa̱ va̱ꞌa ini ̱‑de jíín íchi yáꞌa. Te ni ̱ sténdatu‑de‑ún jínáꞌan. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Onde̱ ná cháa̱ general Lisias te kuni ̱ ndɨꞌɨ‑ri ̱ tiñu kákuni ̱‑ro̱. Achí‑de. 23 Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu nuu̱ capitán ná kóto va̱ꞌa Pablo. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun ná káka kuu‑de ɨɨn tíꞌli ̱. Te ma̱ kasú nú va̱i táꞌan‑de kinchaka‑i ja̱ kée‑dé, xí kíkaꞌa̱n‑i jíín‑de. 24 Te ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱. Te ni ̱ chaa̱ Félix jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de Drusila, ñaꞌan judía kúu‑ña. Te ni ̱ kana‑de xini ̱ Pablo. Te ni ̱ jini náꞌín‑de tu̱ꞌun ja̱ kánúú kándíja‑yó núu̱ Jesucristo. 25 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jíín‑de ndasa jíka tiñu ndaa̱, te ná kúxndíi va̱ꞌa‑de máá‑de. Te suni ni ̱  



















jani Pablo tu̱ꞌun ja̱ cháa̱ juicio. Te ni ̱ yu̱ꞌú Félix. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Vina te kuáꞌán. Ko nú ɨnga̱ kɨvɨ ̱ núña‑ri ̱ te kana‑ri ̱ xini ̱‑ro̱ kíi‑ró, áchí‑de. 26 Te suni ñúkuu ini ̱‑de ja̱ kuáꞌa Pablo xu̱ꞌún núu̱‑dé núú. Ja̱ yúán tɨnɨ ́ jínu ni ̱ kana‑de xini ̱ Pablo ni ̱ jaꞌa̱n‑de nuu̱‑dé ni ̱ ndatu̱ꞌún‑de jíín‑de. 27 Ko nuu̱ ní ndɨꞌɨ uu̱ kuia̱ te ni ̱ nukuiñi ̱ Porcio Festo nuu̱ Félix. Te kuní Félix ja̱ ná kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ judío jíín‑de. Te yu̱án ní skéndo̱o‑de Pablo ini ̱ veka̱a.  



Naja̱ kuní Pablo kiꞌi ̱n‑de nuu̱ César

25

Te uni ̱‑ni kɨvɨ ̱ já ní kɨ ̱vɨ Festo kúu‑de gobernador ini ̱ ñuu̱‑ún, te ni ̱ kenda‑de ini ̱ ñuu̱ Cesarea kuaꞌa̱n‑de onde̱ ñuu̱ Jerusalén. 2 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu jíín táká cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱ ñáyɨvɨ judío, ni ̱ ja̱koyo nuu̱ Festo. Te ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun nuu̱‑dé sɨkɨ ̱ Pablo. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín Festo, 3 ja̱ nú va̱ꞌa‑de te ná tájí‑de Pablo noꞌo̱n ñuu̱ Jerusalén. Chi ni ̱ ka̱natɨɨn tu̱ꞌun táꞌan ja̱ káꞌni Pablo ini ̱ ichi. 4 Ko ni ̱ kachi ̱ Festo ja̱ á yíndiꞌu̱ va̱ꞌa Pablo onde̱ ñuu̱ Cesarea, te suni nakiꞌin yachi ̱ máá‑de ichi nóꞌo̱n‑de. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱ Festo: Ndé róó kánu̱ ña‑ró kíꞌi ̱n‑ro̱, ná kúun‑ró kíngoyo tútú‑ró jíín‑rí. Te yúan kaꞌa̱n‑ro̱ te nú íó kua̱chi‑de. Achí‑de. 6 Te ni ̱ kendo̱o‑de jíín cháa‑ún nátu̱ꞌun una̱ xí uxí kɨvɨ ̱. Te ni ̱ nchaa̱‑de ñuu̱ Cesarea. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní nungo̱o‑de ini ̱ municipio. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu ni ̱ chaa̱ Pablo nuu̱‑dé. 7 Te a káꞌi ̱in cha̱a judío ja̱ ní kikoyo ichi ñúu̱ Jerusalén. Te ni ̱ chaa̱ Pablo te ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑ún‑de. Te ni ̱ ka̱ndonda ni ̱ ka̱sátúꞌún téyíí sɨkɨ‑́ dé. Ko tú  











222

Hechos 25 ní kákundéé jíín túꞌun túꞌún. 8 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ máá‑de: Tú ní sáꞌa‑ná ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ ̱ ley judío, ni sɨkɨ ̱ véꞌe ii ̱, ni sɨkɨ ̱ César, áchí‑de. 9 Ko Festo, chi ̱ ná kúsɨɨ ̱ iní cha̱a judío kuní‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín Pablo: Á tú kuní‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ ondé ñuu̱ Jerusalén te yúan sándaa̱‑ri ̱ ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, áchí‑de. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: A kándii ̱‑ná ini ̱ municipio César vina, te yáꞌa nɨ ́nɨ kúndaa̱ tiñu‑ná. Máá‑ní, a jiní va̱ꞌa‑ní ja̱ tú ní sáꞌa‑ná ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ ̱ cháa judío. 11 Chi ̱ nú íó kua̱chi‑ná, nú ni ̱ sáꞌa‑ná ɨɨn kua̱chi xaa̱n já káꞌni‑ní náá te va̱tu‑ni kuu̱‑ná núsáá. Ko nú tú íó ndaa̱ tu̱ꞌun kásátúꞌún cháa yáꞌa sɨkɨ‑̱ ná, te ni ɨɨn cha̱a ma̱ kúu kua̱ꞌa‑de náá nuu̱ cháa yáꞌa jínáꞌan‑de. Núsáá te kiꞌi ̱n‑ná nuu̱ César kuní‑ná. Achí‑de. 12 Te Festo, ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de jíín junta, te ni ̱ kachi ̱‑de jíín Pablo: A ni ̱ kaꞌa̱n‑ro̱ já kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ César kuní‑ro̱. Vina te kiꞌi ̱n‑ro̱ núu̱‑dé núsáá. Achí‑de.  









Ja̱ ní kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ máá‑de nuu̱ Agripa

13 Te



















ni ̱ kuu yaku̱ kɨvɨ ̱. Te ni ̱ jaa̱ rey Agripa jíín Berenice onde̱ ñuu̱ Cesarea kákaꞌa̱n‑de jíín Festo. 14 Te kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní kaxiu̱ kú‑de yúan. Te ni ̱ jani Festo tu̱ꞌun Pablo nuu̱ rey‑ún: Ió ɨɨn cha̱a yáꞌa ni ̱ skéndo̱o Félix kándee veka̱a. 15 Te ná ni ̱ jaꞌa̱n‑ná ñuu̱ Jerusalén, te sutu̱ ñáꞌnu jíín ñáyɨvɨ kákuu nuu̱ judío, ni ̱ ja̱koyo‑i nuu̱‑ná kájika̱n‑i kua̱chi sɨkɨ ̱ cháa yáꞌa. 16 Te ni ̱ kachi ̱‑ná jíín‑i ja̱ tú íó costumbre cha̱a ñuu̱ Roma ja̱ káꞌni‑dé ɨɨn cha̱a nú tú xnaꞌa̱n‑ga̱ kuiñi ña̱yɨvɨ kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé nuu̱‑dé. Yúan‑na te kuu kaꞌa̱n‑de jaꞌa̱  

máá‑de nuu̱ kuáchi‑ún. 17 Yúan‑na te ni ̱ cha̱koyo tútú‑i yáꞌa. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ tú ní kúkuéé‑ná ni ̱ nungo̱o‑ná mesa sándaa̱‑ná kua̱chi. Te ni ̱ táꞌú‑ná tiñu ni ̱ kii cha̱a yáꞌa. 18 Te káꞌi ̱in ña̱yɨvɨ kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé. Ko tú ni ɨɨn kua̱chi xaa̱n ní kániꞌi ̱n‑í sɨkɨ‑̱ dé nátu̱ꞌun jáni ini ̱‑ná núú. 19 Chi ̱ máni sɨkɨ ̱ já kákandíja máá‑i ni ̱ kuu tu̱ꞌun‑ún, jíín sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn cha̱a nání Jesús ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱‑de. Ko Pablo, áchí‑de ja̱ chakú ndija cha̱a‑ún. 20 Te máá‑ná, tú ní kútuní kutɨ iní‑ná ndasa kundaa̱ tu̱ꞌun‑ún. Te ni ̱ jika̱ tu̱ꞌún‑ná‑de, sánaa kuní‑de kiꞌi ̱n‑de ñuu̱ Jerusalén te yúan kundaa̱ kua̱chi‑de. 21 Ko máá Pablo, ni ̱ kachi ̱‑de ja̱ kíꞌi ̱n‑de nuu̱ Augusto te kundaa̱ kua̱chi‑de yúan kuní‑de. Te ni ̱ táꞌú‑ná tiñu ná kúndee‑de veka̱a onde̱ tájí‑ná‑de kiꞌi ̱n‑de nuu̱ César. Achí‑de. 22 Yúan‑na te ni ̱ kachi ̱ Agripa jíín Festo: Máá‑ná, suni kuni so̱ꞌo‑ná tu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a jia̱n kuní‑ná, áchí‑de. Te ni ̱ kachi ̱ Festo: Yuchaa̱n te kuni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de, áchí‑de. 23 Te kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ cha̱koyo Agripa jíín Berenice káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑de ini ̱ municipio jíín sáva general jíín cháa kákuñáꞌnu ini ̱ ñuu̱‑ún. Te ni ̱ táꞌú tíñu Festo ni ̱ chaa̱ Pablo. 24 Te ni ̱ kaꞌa̱n Festo: Táta̱ rey Agripa jíín táká níí cha̱a káxiu̱ kú jíín‑ná yáꞌa. Vina te nde̱ꞌé‑ní nuu̱ cháa yáꞌa, chi ̱ sɨkɨ‑̱ dé ni ̱ ka̱ndonda ta̱ká ña̱yɨvɨ judío ñuu̱ Jerusalén jíín ñáyɨvɨ judío ñuu̱ yáꞌa kájika̱n‑i cha̱a yáꞌa nuu̱‑ná te kákaꞌa̱n‑i ja̱ tú íó va̱ꞌa kuchaku̱‑ga̱ cha̱a yáꞌa. 25 Ko tú níꞌi ̱n‑ná ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé ja̱ kúu̱‑de. Ko ni ̱ kaꞌa̱n‑de ja̱ kíꞌi ̱n‑de nuu̱ Augusto kuní‑de. Te ja̱ yúán ní  



223

Hechos 25​, ​26

kaꞌa̱n‑ná ja̱ tájí‑ná‑de kiꞌi ̱n‑de. 26 Te sɨkɨ ̱ cháa yáꞌa tú kútuní ini ̱‑ná na̱ún tu̱ꞌun chaa‑ná nuu̱ jítoꞌo̱‑ná. Ja̱ yúán ní kiñiꞌin‑ná‑de nuu̱‑ní jínáꞌan‑ní, te kánúú‑gá nuu̱ máá‑ní, táta̱ rey Agripa. Te xndichí‑ní‑de náva̱ꞌa ná níꞌi ̱n‑ná tu̱ꞌun chaa‑ná carta kiꞌi ̱n. 27 Chi ̱ kúka nuu̱‑ná tájí‑ná ɨɨn preso kiꞌi ̱n, te nú tú kastu̱ꞌún‑ná na̱ún kua̱chi kájika̱n‑i sɨkɨ‑̱ dé. Achí‑de. Te ni ̱ kachi ̱ Agripa jíín Pablo: Jáꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱ máá‑ró, áchí‑de. Te ni ̱ skáa̱ Pablo ndaꞌa‑dé. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jaꞌa̱ máá‑de: 2 Kúsɨɨ ̱ iní‑ná vina, chi ̱ kuu kaꞌa̱n‑ná jaꞌa̱ máá‑ná nuu̱‑ní, táta̱ rey Agripa. Chi ña̱yɨvɨ judío, kásátúꞌún‑i sɨkɨ‑̱ ná. 3 Chi ̱ a jiní va̱ꞌa máá‑ní ta̱ká tani ̱nu jíín táká tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ judío jínáꞌan‑i. Ja̱ yúán káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní ja̱ jíín paciencia kuni so̱ꞌo‑ní tu̱ꞌun kani‑ná nuu̱‑ní. 4 A kájini ̱ ta̱ká ña̱y ɨvɨ judío ndasa ni ̱ sáꞌa‑ná onde̱ lúlí‑ná, chi ̱ onde̱ ná lúlí‑ná ni ̱ ncha̱a‑ná jíín ñáyɨvɨ ñúu̱‑ná jíín iní ñuu̱ Jerusalén. 5 Te máá‑de, nú kákuni ̱‑de kachi ̱ ndaa̱‑de, te a kájini ̱‑de náá ja̱ ondé xnáñúú ní kuu‑ná ɨɨn fariseo. Te saꞌa̱n fariseo, yíí‑ga̱ káa vásá táká‑ga̱ saꞌa̱n‑yo̱. 6 Te vina, chi ̱ sɨkɨ ̱ já ñúkuu ini ̱‑ná tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu Dios nuu̱ ndɨ ́yi táa̱‑yo̱, yu̱án ní ka̱kana‑de náá vina kúndaa̱ kua̱chi‑ná yáꞌa. 7 Chi ̱ ndɨ ́ꞌuxí uu̱ tata̱ Israel, ndúú ñúú kájatíñu va̱ꞌa‑i nuu̱‑yá sanaa te kuni ̱ máá‑i tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. Sɨkɨ ̱ túꞌun yáꞌa ni ̱ ka̱sátúꞌún cháa judío sɨkɨ‑̱ ná, táta̱ rey Agripa. 8 Te naja̱ kájani ini ̱‑ní ja̱ má kúu naschakú Dios ta̱ká ndɨ ̱yi. 9 Te máá‑ná, ni ̱ jani ini ̱‑ná ndíso‑ná tiñu ndonda téyíí‑ná sɨkɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús ñuu̱ Nazaret núú. 10 Te  



26



















tiñu‑ún, suni súan ni ̱ sáꞌa‑ná ini ̱ ñuu̱ Jerusalén. Chi ni ̱ niꞌi ̱n‑ná orden nuu̱ táká sutu̱ ñáꞌnu. Te xaa̱n ní taan‑ná ña̱yɨvɨ ndóo ini ̱ veka̱a. Te suni ni ̱ chuꞌun‑ná voto ja̱ ná kúu̱‑i, te ni ̱ kajiꞌi ̱‑i. 11 Te tɨnɨ ̱ jínu ni ̱ xndóꞌo‑ná‑i ini ̱ ta̱ká veꞌe sinagoga. Te fuerza stétuu‑ná kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i núú, chi ̱ téyíí xáa̱n ní kiti ̱ ini ̱‑ná nuu̱‑í. Te ni ̱ chindiki ̱n‑ná‑i jínu‑ná jíín‑i onde̱ ñuu̱ jíká. 12 Te jíku‑ná jíín tíñu‑ún. Te ni ̱ jaꞌa̱n‑ná ñuu̱ Damasco ndíso‑ná tiñu sutu̱ ñáꞌnu. 13 Te máá káꞌuxi ̱ uu̱ kúu, táta̱ rey, kuaꞌa̱n‑ná ichi‑ún. Te ni ̱ jini ̱‑ná ɨɨn ndua ndíi ní kii ichi ándɨ ́vɨ ́, víꞌí‑gá vásá ndíka̱ndii káa. Te ni ̱ ndii ncháa̱‑ni nɨ ́ɨ ́ núu̱‑ná jíín núu̱ cháa kua̱ngoyo jíín‑ná. 14 Te ni ̱ kandua̱ ndɨꞌɨ‑ná nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ná tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑ná jíín yúꞌu hebreo: Saulo, Saulo, naja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱. Xaa̱n yíí kúu ja̱ kuañú yatá‑ró punta garrocha. Achí. 15 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná: Ndé cha̱a kúu‑ní vii, Táta̱, áchí‑ná. Te máá Jítoꞌo̱‑ná ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑ná: Máá‑rí kúu Jesús ja̱ chíndiki ̱n‑ro̱ rúu̱. 16 Nduko̱o te kundii ̱‑ro̱, chi ni ̱ kenda‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa kani‑ri ̱ róó kuatíñu‑ró núu̱‑rí, te kani ndaa̱‑ro̱ túꞌun na̱ún ní jini ̱‑ro̱ jíín sáva‑ga̱ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ ndenda‑ga̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 17 Te nama‑ri ̱ róó nuu̱ táká ña̱y ɨvɨ ñúu̱‑ro̱ jíín núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Chi ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún tájí‑rí róó kiꞌi ̱n‑ro̱ vína. 18 Náva̱ꞌa kuña‑ró ndúchi‑í. Te ná kénda‑i chi ̱i ñu̱ ñáa nuu̱ táꞌú Satanás tiñu nuu̱‑í, te noꞌo̱n‑i nuu̱ Dios nuu̱ íó ndiji ̱n, náva̱ꞌa kandíja‑i nuu̱‑rí te sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱‑ri ̱ nuu̱‑í. Yúan‑na te niꞌi ̱n‑í taꞌu̱ jíín ñáyɨvɨ ní sásɨ ́ɨn‑ri ̱. Achí‑ya̱ jíín‑ná. 19 Tata̱  

















224

Hechos 26​, ​27 rey Agripa, ja̱ yúán tú ní sáni ̱ꞌin ini ̱‑ná nuu̱ túꞌun ni ̱ jini so̱ꞌo‑ná onde̱ andɨ ́vɨ ́. 20 Chi ̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ ni ̱ jani‑ná tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú ñúu̱ Damasco, jíín iní ñuu̱ Jerusalén, jíín nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Judea, jíín núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Ni ̱ jani‑ná tu̱ꞌun nuu̱‑í ja̱ ná nákani ini ̱‑i, te ná náxíó káva ini ̱‑i ichi núu̱ Dios, te ná sáꞌa‑i tiñu va̱ꞌa ja̱ kánúú sáꞌa‑i te nú a ni ̱ nakani ini ̱‑i. 21 Ja̱ sɨkɨ ́ yáꞌá te ni ̱ ka̱katɨɨn ña̱yɨvɨ judío náá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱. Te kaꞌni‑í náá kákuni ̱‑i núú. 22 Ko ni ̱ chindéé ní chituu Dios náá, te kándii ̱ ni ̱ꞌin‑ná onde̱ vina, jáni ndaa̱‑ná tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ lúlí jíín núu̱ ñáyɨvɨ ñáꞌnu. Chi ̱ Moisés jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, súan ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ná ta̱ká tiñu chaa̱. Te suni máá yúan‑ni káꞌa̱n tuku máá‑ná. 23 Chi ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun ja̱ kánúú ndóꞌo Cristo, te xnaꞌa̱n‑ga̱ máá‑yá nachaku̱ vásá táká‑ga̱ ndɨ ̱yi, náva̱ꞌa kani‑ya̱ túꞌun ja̱ ní ndundiji ̱n nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑yo̱ jíín núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Achí‑de. 24 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ máá‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n jaa Festo: Kátachi ̱‑ro̱, Pablo. Ja̱ ní skuáꞌa xaa̱n‑ro̱ te ndúkú kútachi ̱‑ro̱. Achí. 25 Ko ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Tú kátachi ̱‑ná, táta̱ Festo, chi ̱ íó kájí iní‑ná káꞌa̱n ndaa̱‑ná tu̱ꞌun yáꞌa. 26 Chi ̱ máá rey, a jiní va̱ꞌa‑de ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Te tú yúꞌú‑ná kaꞌa̱n‑ná tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑de. Chi ̱ a jiní‑ná ja̱ tú kúñáá ini ̱‑de jíín ní ɨɨn tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná, chi ̱ tú sa̱ꞌí jíka ta̱ká tiñu yáꞌa. 27 Táta̱ rey Agripa, á kándíja‑ní ja̱ kákaꞌa̱n cha̱a kájani tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá. A jiní máá‑ná ja̱ kándíja‑ní, áchí Pablo. 28 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n Agripa jíín Pablo: A yani kandíja‑ri ̱ nuu̱ Cristo sáꞌa‑ró kuní‑ro̱,  

















áchí‑de. 29 Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo: Va̱sa a yani xí túu, ko jikán taꞌu̱‑ná nuu̱ Dios ja̱ máá‑ní jíín táká‑ga̱ cha̱a kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ná vina, ná ndúu‑ní nátu̱ꞌun máá‑ná, ko cadena yáꞌa chi ̱ túu, áchí‑de. 30 Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n Pablo ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ ndukuiñi ̱ rey jíín gobernador jíín Berenice, jíín táká cha̱a ni ̱ kaxiu̱ kú jíín‑de. 31 Te ni ̱ ka̱kuxio sɨ ́ɨn máá‑de. Te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún‑de: Tú ni ɨɨn kua̱chi ní sáꞌa cha̱a yáꞌa ja̱ kúu̱‑de xí já kúndee‑ga̱‑de veka̱a, áchí‑de. 32 Te ni ̱ kachi ̱ Agripa jíín Festo: Kuu sía̱‑ní cha̱a yáꞌa núú, nú tú ní káꞌa̱n‑de ja̱ kíꞌi ̱n‑de onde̱ nuu̱ César kuní máá‑de. Achí‑de.  







Jíín barco kuaꞌa̱n Pablo ichi ñúu̱ Roma

27

Te ni ̱ kundaa̱ ja̱ kíngoyo‑ri ̱ jíín barco onde̱ ñuu̱ Italia. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑de Pablo jíín sáva‑ga̱ cha̱a káꞌi ̱in veka̱a‑ún nuu̱ ɨ ́ɨn capitán nání Julio ja̱ tɨ ́ɨn‑de soldado nání Augusto. 2 Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ri ̱ ini ̱ ɨɨn barco ñuu̱ Adramitio kájaꞌa̱n‑ri ̱ ichi yúꞌu mar ñuu̱ Asia. Te suni ɨɨn cha̱a onde̱ ñuu̱ Macedonia ñuu̱ Tesalónica ja̱ nání‑de Aristarco, kuaꞌa̱n‑de jíín‑rí. 3 Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Sidón. Te Julio, ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑de Pablo. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun ni ̱ jande̱ꞌé Pablo amigo‑de, náva̱ꞌa chindéé chítuu‑i‑de. 4 Te ñuu̱ yúan ni ̱ kenda‑ri ̱ kájaꞌa̱n‑ri ̱ jíín barco, ni ̱ kaja̱ꞌa‑ri ̱ ichi chíi ñuu̱ Chipre nuu̱ ndóꞌyo̱ tachi ̱, chi ̱ sua ni ̱ nana nuu tachi ̱. 5 Te ni ̱ kundéé‑rí ni ̱ kaja̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱ mar Cilicia jíín núu̱ mar ñuu̱ Panfilia. Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Mira ja̱ kándee ini ̱ ñuu̱ Licia. 6 Te ñuu̱ yúan ni ̱ niꞌi ̱n capitán ɨɨn  









225

Hechos 27

barco ñuu̱ Alejandría ja̱ kíꞌin ichi ñúu̱ Italia. Te ni ̱ skɨ ́vɨ‑de ruu̱ ini ̱ barco‑ún jínáꞌan‑ri ̱. 7 Te kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ ní ka̱jika kuéé‑ri ̱ nuu̱ ndúcha‑ún. Te fuerza‑ni ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ yuñúu̱ Gnido. Te tuká ní jáꞌa tachi ̱‑ún tu̱ꞌun kaka‑ri ̱. Te ni ̱ kaja̱ꞌa‑ri ̱ ichi chíi ñuu̱ Creta nuu̱ ndóꞌyo̱ tachi ̱, xiin ñúu̱ Salmón. 8 Te xaa̱n ní ndúkú ndéé barco‑ún. Ni ̱ jika nduu̱ te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ jíín ɨ ́ɨn lugar nuu̱ káskúnání‑i Buenos Puertos. Te yani puerto‑ún íó ñuu̱ Lasea. 9 Te vina chi ̱ a ni ̱ kuu kuaꞌa̱ kɨvɨ ́. Te sanaa te kiñáꞌán ɨ ́ɨn tu̱ ndóꞌo nuu̱ mar, chi ̱ a ni ̱ ja̱ꞌa viko kóndicha̱ ini ̱, te ni ̱ kaꞌa̱n ni ̱ꞌin Pablo jíín‑de: 10 Táta̱ jínáꞌan‑ní, jiní‑ná ja̱ xáa̱n yíí kóo viaje yáꞌa, te kii ɨɨn tu̱ ndóꞌo sɨkɨ ̱ barco. Ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn barco jíín ndátíñu naa, chi ̱ suni kii tu̱ ndóꞌo‑ún sɨkɨ ̱ máá‑yó. Achí‑de. 11 Ko tú ní kándíja capitán ja̱ káꞌa̱n Pablo, chi ̱ sua ni ̱ kandíja‑ga̱‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a skáka barco‑ún jíín já ní kaꞌa̱n cha̱a xíin barco. 12 Ko sɨkɨ ̱ já puerto‑ún tú íó va̱ꞌa ja̱ kéndo̱o‑de nɨ ́ɨ ́ víko víjin, te ni ̱ ka̱nakani ini ̱ kuaꞌa̱‑gá‑i ja̱ kénda koyo‑i yúan, sanaa te kuu ja̱koyo‑i ñuu̱ Fenice, te yúan kendo̱o‑i viko víjin kájani ini ̱‑i. Chi ̱ ñuu̱ Fenice kúu ɨɨn puerto ñuu̱ Creta ja̱ jíto xíin íchi nínu jíín íchi véé. 13 Te ni ̱ kee ɨɨn tachi ̱ íchi sur. Te ni ̱ ka̱jani ini ̱‑i ja̱ jáa̱‑i nuu̱ kákuni ̱‑i. Te ni ̱ skáka‑ga̱‑i barco, kájika nduu̱‑i ñuu̱ Creta.  













14 Ko

Ja̱ ní ndonda ɨɨn tachi ̱ xáa̱n sɨkɨ ́ barco

ni ̱ kunúu. Te ni ̱ ndonda‑ni ɨɨn tachi ̱ xáa̱n já nání Euroclidón. 15 Te ni ̱ stáa‑ni barco kuaꞌa̱n‑ni jíín. Te tú  

ní kúu kundéé barco jíín tachí. Te ni ̱ ka̱sía̱‑ni‑ri ̱ kuaꞌa̱n te kua̱ngoyo‑ni‑ri ̱ jíín. 16 Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ nuu̱ ndóꞌyo̱ tachi ̱ chíi ɨɨn isla lúlí nání Clauda. Te uꞌu̱ xaa̱n ní ka̱natɨɨn‑ri ̱ barco lúlí ja̱ ndikín yata̱. 17 Te ni ̱ ka̱skɨ ́vɨ‑i ini ̱ barco káꞌnu. Te ni ̱ ka̱juꞌni ̱ va̱ꞌa‑i máá barco káꞌnu jíín yóꞌo jíín vitú. Te ni ̱ síjinú‑i saꞌma xndéché íchi xiní, chi ̱ káyu̱ꞌú‑i ja̱ tɨ ́ɨn barco nú kaku̱ꞌun yuꞌu mar. Te súan‑na̱ kájaꞌa̱n‑ri ̱ jíín. 18 Ko xaa̱n ní kaja barco ni ̱ sáꞌa tachi ̱ xáa̱n. Te kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ ka̱kejáꞌá‑i káskána‑i ta̱ká ndatíñu ndíso barco. 19 Te kɨvɨ ̱ uní, ta̱ká ndatíñu játíñu barco ni ̱ kajacha̱ ndaꞌa‑rí. 20 Te kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ tuká ndiji ̱n túu̱ n ndika̱ndii jíín tíñu̱ú xíní, ni tú ní júkuiñi ̱ kutɨ tachí xáa̱n‑ún. Te tuká káñukuu ini ̱‑ri ̱ ka̱ku‑ri ̱ núú. 21 Te ni ̱ kuu kɨvɨ ̱ já tuká káyee kútɨ‑rí staa̱. Te ni ̱ jukuiñi ̱ Pablo sava ma̱ꞌñú cháa‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Táta̱, ni kájandatu̱‑ní tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ná, te ma̱ kénda‑yó iní ñuu̱ Creta, te ma̱ kóto‑yó túndóꞌo yáꞌa ni ma̱ náa ndátíñu núú. 22 Ko vina káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ná jíín‑ní, ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ní jínáꞌan‑ní. Chi ̱ ni ɨɨn‑ní ma̱ náa‑ní. Chi ̱ máni máá‑ni ndatíñu jíín barco kúu ja̱ náa. 23 Chi ̱ kuni‑ni ni ̱ kanchaa̱ ɨɨn ndajáꞌa̱ máá Dios jíín‑ná. Chi ̱ Iꞌa̱‑ún xíin náá, te játíñu‑ná nuu̱‑yá. 24 Te ni ̱ kachi ̱‑ya̱ jíín‑ná: Pablo, ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ̱ kánúú jáa̱‑ro̱ núu̱ César. Te a ni ̱ ja̱ꞌa Dios ta̱ká cha̱a kuaꞌa̱n jíín‑ró jián núu̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 25 Táta̱ jínáꞌan‑ní, ma̱ yúꞌú‑ní núsáá. Chi ̱ máá‑ná, a kándíja‑ná nuu̱ Dios ja̱ súan kuu nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ná. 26 Ko nɨ ́nɨ kíka̱ni‑yó núu̱ ɨ ́ɨn isla, áchí‑de. 27 Te ni ̱ kuu uxi ̱ kuu̱ n ákuáa. Te kájika‑ri ̱ nuu̱ mar  























226

Hechos 27​, ​28 Adriático. Te nuu̱ ní kuu sava ñúú, te kájani ini ̱ ña̱yɨvɨ káskáka barco ja̱ á ni ̱ ka̱kuyani‑ri ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn ñuꞌun íchí. 28 Te ni ̱ ka̱skuíta kaꞌnu‑i ɨɨn plomada chi ̱i nducha. Te ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ íó oko̱ ndaꞌa̱. Te ni ̱ ka̱jika‑ga̱‑i ɨɨn tíꞌli ̱. Te ni ̱ ka̱naskuíta kaꞌnu tuku‑i plomada. Te ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ íó‑ga̱ xiaꞌu̱ n ndaꞌa̱. 29 Te káyu̱ꞌú‑i jaa̱‑i ɨɨn nuu̱ íó toto chíi nducha. Te ni ̱ ka̱skána‑i kuu̱ n káa tɨ ́kánchu tɨ ́ɨn yata̱ barco‑ún kuaꞌa̱n. Te kákuni ̱‑i ja̱ ná kúndiji ̱n yachi ̱ yachi ̱. 30 Te cha̱a káskáka barco, kákuni ̱‑de kunu‑de kiꞌi ̱n‑de jíín barco lúlí, te xndóo‑de barco káꞌnu núú. Ja̱ yúán ní ka̱skúun‑de barco lúlí‑ún nuu̱ ndúcha, te kásáꞌa‑de ja̱ kíꞌi ̱n‑de ichi núu̱ barco káꞌnu ja̱ skáa‑ga̱‑de ka̱a tɨ ́kánchu yúan núú. 31 Te ni ̱ kachi ̱ Pablo jíín capitán jíín soldado: Nú tú kendo̱o cha̱a yúan ini ̱ barco káꞌnu yáꞌa, te ma̱ kúu ka̱ku kutɨ máá‑ní jínáꞌan‑ní, áchí‑de. 32 Yúan‑na te soldado, ni ̱ ka̱xɨtɨ‑dé yoꞌo tɨ ́ɨn barco lúlí. Te ni ̱ ka̱sía̱‑ni‑de ni ̱ tene kuaꞌa̱n. 33 Te nuu̱ kuákundiji ̱n te ni ̱ kaꞌa̱n ndéé Pablo jíín táká cha̱a ja̱ ná kée‑dé staa̱: Vina íó uxi ̱ kuu̱ n kɨvɨ ́ já káindi ̱to‑ní te káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑ní chi ̱ tú ní káyee kútɨ‑ní staa̱. 34 Te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní ja̱ ná kée‑ní staa̱, te ná nániꞌi ̱n iní‑ní núsáá. Chi ̱ ni ɨɨn‑ní, ma̱ náa ní ɨɨn ixi xiní‑ní. Achí‑de. 35 Te ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te ni ̱ kiꞌin‑de ɨɨn staa̱. Te ma̱ꞌñú táká ña̱yɨvɨ‑ún ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé nuu̱ Dios. Te ni ̱ sákuáchí‑de. Te ni ̱ kejáꞌá‑de yée‑dé staa̱‑ún. 36 Yúan‑na te ni ̱ ka̱ndundéé iní ta̱ká‑i. Te suni ni ̱ ka̱yee‑í staa̱. 37 Te ja̱ úndɨꞌɨ‑ri ̱ káꞌi ̱o uu̱ ciento uni ̱ xiko xiaꞌu̱ n ɨɨn‑ri ̱ ja̱ káxiu̱ kú‑rí ini ̱ barco. 38 Te  





















ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑i ja̱ ní ka̱yee‑í staa̱. Yúan‑na te ni ̱ kajacha̱‑i trigo kuaꞌa̱n nuu̱ ndúcha‑ún, ni ̱ ka̱nasáñama̱‑i barco. Ja̱ ní naa barco nuu̱ ñúꞌun íchí

39 Te

nuu̱ ní kundiji ̱n, te tú ní kánakuni ̱‑i ñuꞌun íchí. Ko ni ̱ kajini ̱‑i ɨɨn nuu̱ kátɨ ́súꞌú ja̱ íó ñi ̱tɨ ́. Te kákuni ̱‑i jaa̱‑i yúan jíín barco nú ná kúu sáꞌa‑i. 40 Te ni ̱ ka̱xɨtɨ‑í yoꞌo yíꞌi ka̱a tɨ ́kánchu yúan. Te ni ̱ ka̱xndóo‑i ka̱a‑ún nuu̱ mar. Te ni ̱ ka̱stáꞌya‑i nuu̱ tɨ ́ɨn suꞌma̱ skuíkó barco. Te ni ̱ ka̱jata kaa‑i saꞌma xiní náva̱ꞌa xndéché tachí barco. Te ni ̱ ka̱jika‑i kuaꞌa̱n‑i ichi yúꞌu mar. 41 Ko ni ̱ ja̱koyo‑de ɨɨn nuu̱ náketáꞌan uu̱ yu̱cha ini ̱ mar. Te ni ̱ kaku̱ꞌun táꞌan barco jíín tóto jíín ñítɨ ́. Te ichi núu̱ barco‑ún ni ̱ tɨ ̱ɨn‑ni, te tuká ní kandá kutɨ. Te yata̱ barco‑ún ni ̱ kaꞌya‑ni ja̱ níꞌin ni ̱ kaku̱ꞌun suꞌma mar. 42 Yúan‑na te ni ̱ kanda̱tu̱ꞌún soldado ja̱ káꞌni táká preso náva̱ꞌa ma̱ súchá ni ɨɨn‑i ja̱ kúnu‑i. 43 Ko capitán‑ún, nama‑de Pablo kuní‑de. Te ni ̱ jasu̱‑de tu̱ꞌun‑ún. Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu nú ndé ña̱yɨvɨ kúu su̱chá‑i te ná kée‑ni‑i kiꞌi ̱n‑i nuu̱ mar xnaꞌa̱n‑ga̱ te ja̱koyo‑i onde̱ nuu̱ ñúꞌun íchí. 44 Te sava‑ga̱‑i ná kénda‑i kiꞌi ̱n‑i, sava‑i koso téne‑i jíín tabla te sava‑ga̱‑i jíín pedazo yunu barco. Te súan ni ̱ kaka̱ku ndɨꞌɨ‑i ni ̱ ja̱koyo‑i ñuꞌun íchí.  









Ja̱ ní taꞌa̱n Pablo ñuu̱ isla Malta

28

Te nuu̱ ní kaka̱ku‑ri ̱, yúan‑na te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑rí tu̱ꞌun ja̱ isla‑ún nání Malta. 2 Te ña̱y ɨvɨ sɨ ́ɨn yuꞌu yúan, ni ̱ ka̱kumani ̱‑í jíín‑rí jínáꞌan‑ri ̱. Te  

227

Hechos 28

ni ̱ kastáꞌa̱n‑i ɨɨn ñuꞌu̱ n, chi ̱ kúun sau̱ te vi ̱jin sáꞌa. Yúan‑na te ni ̱ ka̱kana‑i xini ̱‑rí ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ nuu̱‑í. 3 Te ni ̱ stútú Pablo yaku̱ tɨtaka̱. Te ni ̱ taan‑dé nuu̱ ñúꞌu̱ n. Te ɨɨn koo̱, jínu‑tɨ ̱ ní kenda‑tɨ ̱ já ní kuníꞌní. Te ni ̱ chiyúꞌú‑ni‑tɨ ̱ ndáꞌa‑dé. 4 Te ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn yuꞌu ñúu̱‑ún, ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ ndíta kaa koo̱‑ún yíyúꞌú‑tɨ ́ ndaꞌa‑dé. Te kákaꞌa̱n‑i: Ndaa̱ ja̱ cháa jáꞌni ndɨ ́yi kúu cha̱a yáꞌa núsáá. Te va̱sa a ni ̱ ka̱ku‑de nuu̱ mar, ko máá Iꞌa̱ tu̱ꞌun ndaa̱ tú jáꞌa tu̱ꞌun kuchaku̱‑ga̱‑de, áchí‑i. 5 Ko Pablo, ni ̱ kɨsɨ‑de koo̱‑ún nuu̱ ñúꞌu̱ n. Te tú na̱ún ní táꞌa̱n‑de. 6 Te máá‑i, káinda̱t u‑i ja̱ chúꞌun kuiñi‑dé xí nduá‑de te kuu̱‑de. Ko ni ̱ kunáꞌán xáa̱n káinda̱tu‑i ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ tú na̱ún ní táꞌa̱n‑de. Yúan‑na te ni ̱ nakani ini ̱‑i te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i ja̱ ɨ ́ɨn iꞌa̱ kúu Pablo. 7 Te yani yúan ni ̱ i ̱o ñuꞌun cháa kúu gobernador ini ̱ isla‑ún, nání‑de Publio. Te cha̱a‑ún, ni ̱ kana‑de ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa núu‑de veꞌe‑de ni ̱ ka̱kendo̱o mani ̱‑rí jíín‑de uni ̱ kɨvɨ ̱. 8 Te táa̱ Publio kátúu‑dé nuu̱ jíto, kúꞌu̱‑de jíín kuéꞌe̱ ki ̱ji jíín ɨ ́ɨn kueꞌe̱ kúun chi ̱i‑de. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ Pablo veꞌe cha̱a‑ún. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé. Te ni ̱ chaa‑de ndaꞌa‑dé sɨkɨ ̱ cháa‑ún. Te ni ̱ nduva̱ꞌa‑ni cha̱a‑ún. 9 Yu̱á n‑na, te suni sava‑ga̱ ña̱y ɨvɨ kákuꞌu̱ nɨ ́ɨ ́ isla‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑i. Te ni ̱ kandu̱va̱ꞌa‑ni‑i. 10 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱jatúꞌún‑i ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i kuaꞌa̱ ndátíñu ni ̱ ka̱kutaꞌu̱‑rí. Te nuu̱ ní kenda koyo‑ri ̱ kuaꞌa̱n‑ri ̱, te ni ̱ kaja̱ꞌa‑i ta̱ká ndatíñu kánandɨꞌɨ‑ri ̱.  















Ja̱ ní jani Pablo tu̱ꞌun ini ̱ ñuu̱ Roma 11 Súan‑ni

onde̱ nuu̱ uní yoo̱, te ni ̱ ka̱jika‑ri ̱ kuaꞌa̱n‑ri ̱ jíín ɨ ́ɨn barco

ñuu̱ Alejandría ja̱ ní kanchaa̱ nuu̱ isla tiempo viko víjin. Te barco‑ún, máá cháa̱n ndíso ɨɨn figura ña̱yɨvɨ Cástor jíín Pólux. 12 Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Siracusa. Te yúan ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ uni ̱ kɨvɨ ̱. 13 Te yúan ni ̱ kenda koyo‑ri ̱ kuaꞌa̱n‑ri ̱ nduu̱ nduu̱ yundúcha. Te ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Regio. Te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ ní kee tachi ̱ íchi sur, te ɨnga̱ kɨvɨ ̱ xía̱n‑ún, ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Puteoli. 14 Te yúan ni ̱ kaniꞌi ̱n táꞌan‑ri ̱ jíín sáva ñani ̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑rí ni ̱ ka̱kendo̱o‑ri ̱ jíín‑de ɨɨn semana. Yúan‑na te vásá ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Roma. 15 Te ñani ̱ yúan a ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱. Te ni ̱ kenda koyo‑de, ni ̱ ka̱kitaꞌa̱n‑de ruu̱ onde̱ nu̱yáꞌu nání Apio jíín ndénúní mesón. Te ni ̱ jini ̱ Pablo nuu̱‑dé. Te ni ̱ na̱kuatáꞌú‑de nuu̱ Dios. Te ni ̱ ndundéé iní‑de. 16 Te nuu̱ ní ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Roma, te ni ̱ ja̱ꞌa capitán ta̱ká preso nuu̱ cháa kákuñáꞌnu nuu̱ ejército ñuu̱ Roma. Ko ni ̱ ja̱ꞌa‑de tu̱ꞌun kunchaa̱ sɨ ́ɨn Pablo jíín ɨ ́ɨn soldado kukoto‑ún‑de. 17 Te nuu̱ uní kɨvɨ ̱ te ni ̱ kana Pablo xini ̱ táká cha̱a kákuñáꞌnu nuu̱ ñáyɨvɨ judío ni ̱ ka̱kutútú‑de. Te ni ̱ kaꞌa̱n Pablo jíín‑de: Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ruu̱ tú kutɨ na̱ún ní sáꞌa‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñúu̱‑yo̱ ni sɨkɨ ̱ táni ̱nu táa̱‑yo̱. Ko onde̱ ñuu̱ Jerusalén ni ̱ kaja̱ꞌa‑i ruu̱ nuu̱ cháa ñuu̱ Roma jínáꞌan‑de. Te ni ̱ ka̱chindee‑de ruu̱ veka̱a. 18 Te cha̱a ñuu̱ Roma, ni ̱ ka̱xndichí‑de ruu̱. Te kákuni ̱‑de sía̱‑de ruu̱ núú, chi ̱ tú ni ɨɨn kua̱chi íó sɨkɨ ̱‑rí ja̱ kúu̱‑ri ̱. 19 Ko tú ní játúꞌún ñáyɨvɨ judío. Yu̱án ní jika̱n‑ri ̱ ja̱ kíi‑ri ̱ nuu̱ César. Ko na̱ tú va̱i‑ri ̱ ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ  















Hechos 28

228

ñúu̱‑ri ̱. 20 Ja̱ yúán ní kana‑ri ̱ xini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ná kuní‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ te kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. Chi ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun káñukuu ini ̱ ña̱yɨvɨ Israel kúu ja̱ núꞌni ̱‑ri ̱ jíín cadena yáꞌa. Achí‑de. 21 Te ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a‑ún jíín Pablo: Tú ni ɨɨn carta ní cháa̱ nuu̱‑rí onde̱ ñuu̱ Judea ja̱ kúni tu̱ꞌun‑ri ̱ róó. Te ta̱ká ñani ̱ ja̱ ní cha̱koyo yáꞌa, tú kákastu̱ꞌún‑de ni tú kákaꞌa̱n‑de ni ɨɨn tu̱ꞌun ñáá sɨkɨ ̱‑ro̱. 22 Ko kuni so̱ꞌo‑ri ̱ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱ nú ndasa jáni ini ̱‑ro̱ kákuni ̱‑ri ̱. Chi ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun yáꞌa a kájini ̱‑yo̱ já táká ña̱yɨvɨ kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i. Achí‑de. 23 Te ni ̱ tetaꞌa̱n Pablo ɨɨn kɨvɨ ̱. Te ni ̱ cha̱koyo kuaꞌa̱‑dé veꞌe nuu̱ ncháá Pablo. Te nuu̱ cháa‑ún ni ̱ jani ndaa̱‑de tu̱ꞌun ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te ndúkú‑de skándíja‑de cha̱a‑ún sɨkɨ ̱ túꞌun Jesús onde̱ jíín túꞌun káꞌa̱n ley Moisés jíín tutú cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. Te súan ni ̱ stáꞌa̱n‑de onde̱ ja̱ñáꞌa̱n te onde̱ aíni. 24 Te sava cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jatáꞌú‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Pablo. Ko sava‑ga̱‑de, tú ní kákandíja kutɨ‑dé. 25 Te ni ̱ ka̱státáꞌan‑de jíín táꞌan‑de. Te nini kájaꞌa̱n‑de  











ni ̱ kaꞌa̱n Pablo tu̱ꞌun yáꞌa: Bueno ni ̱ kaꞌa̱n Espíritu Santo jíín túꞌun Isaías, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, chi ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín táa̱‑ro̱ ní sáꞌa‑ya̱: 26 Kuáꞌán nuu̱ ñáyɨvɨ yáꞌa te kachi ̱‑ro̱ kúni‑i: Va̱sa kájini náꞌín váꞌa‑ró, ko ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Te va̱sa kánde̱ꞌé ndɨ ́ɨ‑ro, ko ma̱ kuní‑ro̱. 27 Chi ̱ xaa̱n ní kakuni ̱ꞌin ini ̱ ña̱yɨvɨ yáꞌa, te xaa̱n úꞌu̱ kájini so̱ꞌo‑i. Te kájasu̱‑i nduchi‑í náva̱ꞌa ma̱ kuní‑i jíín ndúchi‑í, te ma̱ kúni náꞌín‑i jíín sóꞌo‑i, te ma̱ júku̱ꞌun ini ̱‑i, te ma náxíó káva ini ̱‑i, ja̱ násáva̱ꞌa‑ri ̱‑i. Achí‑ya̱. 28 Ná kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ núsáá, chi tu̱ꞌun ni ̱ tájí Dios Iꞌa̱ náma yóó, vina te ná tájí‑yá tu̱ꞌun yáꞌa kiꞌi ̱n nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, Te máá‑i kuni náꞌín‑i. Achí‑de. 29 Te ni ̱ ji ̱nu ni ̱ kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Te kájaꞌa̱n cha̱a judío kástátáꞌan xaa̱n máá‑de. 30 Te ni ̱ kendo̱o Pablo ni ̱ ncha̱a‑de uu̱ kuia̱ ɨɨn veꞌe ni ̱ kiꞌin núu‑de. Te ni ̱ jatáꞌú‑de ta̱ká ña̱yɨvɨ ní ja̱koyo‑i nuu̱‑dé. 31 Te jáni‑de tu̱ꞌun ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te bueno stáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Te tú ni ɨɨn cha̱a ní jasú nuu̱‑dé.  











EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS ROMANOS

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU ROMA Saꞌa̱n kútaꞌu̱

1

Máá‑rí kúu Pablo, mozo Jesucristo, chi ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑rí kúu‑ri ̱ apóstol nuu̱‑yá, te ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ rúu̱ ja̱ káni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios. 2 Chi ni ̱ keyuꞌu‑yá onde̱ anáꞌán. Te súan ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱, te yóso núu̱ tutú ii ̱. 3 Tu̱ꞌun Se̱ꞌe‑ya̱ káꞌa̱n. Te yikɨ kúñu‑ya̱ ní kaku chi ̱i tata̱ David. 4 Te ni ̱ kaꞌa̱n ni ̱ꞌin Dios ja̱ Séꞌe máá‑yá kúu Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Te yíꞌi fuerza jíín Espíritu Santo ini ̱‑ya̱, sɨkɨ ̱ já ní nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. 5 Te ja̱ sɨkɨ ́ sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, ni ̱ kaniꞌi ̱n‑rí tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱. Te kákuu‑ri ̱ apóstol ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa kuandatu̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, te kandíja‑i. 6 Suni onde̱ róó, chi ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ náva̱ꞌa ná kɨ ́ꞌvɨ‑ró ndáꞌa Jesucristo. 7 Cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ táká róó ja̱ káxiu̱ kú‑ró iní ñuu̱ Roma, chi kúndáꞌú ini ̱ Dios róó. Te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ ná ndúndoo‑ró. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi  











nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 8 Xnáñúú‑gá nuu̱ Dios máá‑rí, nákuatáꞌú‑rí ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró sáꞌa Jesucristo. Chi ̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ jichá tu̱ꞌun kuaꞌa̱n ja̱ kákandíja‑ró‑yá. 9 Te Dios kúu testigo‑ri ̱, chi ̱ nuu̱‑yá játíñu‑ri ̱ jíín iní jíín añú‑ri ̱ te jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Se̱ꞌe‑ya̱. Te nene̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jaꞌa̱‑ro̱ nú jikán taꞌu̱‑rí. 10 Káꞌa̱n nda̱ꞌú nɨ ́nɨ‑rí jíín‑yá, sanaa te nú kuní máá Dios, te jaa̱ va̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ va̱sté ɨ ́ɨn vina‑na̱. 11 Chi ̱ kúu ini ̱‑ri ̱ nde̱ꞌé‑rí nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa saka‑rí yaku̱ taꞌu̱ yíꞌi Espíritu nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná yíja‑ga̱ ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 12 Súan kuní‑ri ̱, náva̱ꞌa ɨɨn káꞌnu‑ni ná sándéé iní‑yo̱, chi ̱ róó jíín rúu̱ kákandíja káꞌnu‑ni‑yó. 13 Ñáni ̱, kuní‑ri ̱ ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já tɨnɨ ́ jínu ni ̱ chaa ini ̱‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ko onde̱ vina sáni‑ga̱ ndasú ichi‑rí. Chi ̱ kuní‑ri ̱ kandíja sava‑ró sáꞌa‑ri ̱, nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín sáva ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 14 Taú‑ri ̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ griego jíín núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn yuꞌu, nuu̱ ñáyɨvɨ ndíchí jíín

229















230

Romanos 1 núu̱ ñáyɨvɨ tú jiní kutɨ. 15 Chi ̱ ruu̱, ja̱ yúán kúu yachi ̱ ini ̱‑ri ̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱ róó tuku, ja̱ káxiu̱ kú‑ró iní ñuu̱ Roma. 16 Chi ̱ tú kúka nuu̱‑rí sɨkɨ ̱ túꞌun va̱ꞌa, chi ̱ fuerza Dios kúu, náva̱ꞌa na̱ni cha̱a nú kándíja‑de te ka̱ku‑de sáꞌa, ña̱yɨvɨ judío xnaꞌa̱n‑ga̱, te suni ña̱yɨvɨ griego. 17 Te jíín túꞌun‑ún jiní ndiji ̱n‑yo̱ ndasa íó ndoo ini ̱ Dios, te nú kándíja‑yó te kendo̱o‑yó súan. Te kandíja‑ga̱‑yo̱ sáꞌa‑ún. Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Cha̱a ndaa̱, chi ̱ sɨkɨ ̱ já kándíja‑de te kuchaku̱‑de, áchí.  





Ja̱ kití ini ̱ Dios nuu̱ kuáchi

18 Chi ̱ onde̱

ichi ándɨ ́vɨ ́ jiní ndiji ̱n‑yo̱ já kití ini ̱ Dios jíto‑ya̱ táká tiñu ñáá kásáꞌa ña̱yɨvɨ já tú káchiñúꞌún‑i‑ya̱. Chi ̱ jíín tíñu ñáá kásáꞌa‑i te kájasu̱‑i nuu̱ túꞌun káꞌa̱n ndaa̱. 19 Chi ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ kájini ̱ ña̱yɨvɨ ndasa káa Dios, suni a kájini ̱ ndiji ̱n máá‑i, chi ̱ máá Dios ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ nuu̱‑í. 20 Onde̱ kɨvɨ ̱ ní jukuiñi ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te kúu jiní ndiji ̱n ña̱yɨvɨ ndasa káa tu̱ꞌun sa̱ꞌí Dios, ndasa yíꞌi fuerza‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni jíín ndása Iꞌa̱ kúu máá‑yá. Chi ̱ jíín ndátíñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ kúu ja̱ kájuku̱ꞌun ini ̱‑i súan. Te ja̱ yúán tú modo nama‑i máá‑i nuu̱ kuáchi‑i. 21 Chi ni ̱ kajini ̱‑i nuu̱ Dios. Ko tú ní kánakana jaa‑i‑ya̱ já kúu‑ya̱ Dios, ni tú ní kánakuatáꞌú‑i nuu̱‑yá, chi ̱ sua ni ̱ ka̱sáñáá‑i máá‑i jíín túꞌun kákaꞌa̱n‑i. Te ini ̱ añú‑i ni ̱ kutúún, ni ̱ ndasu̱. 22 Kákaꞌa̱n‑i ja̱ kákuu ndíchí‑i, ko ni ̱ ka̱nduu ñáá‑i. 23 Te Dios ja̱ má téꞌyu̱ kutɨ‑yá, ndíi ncháa̱ nuu̱ kánchaa̱‑ya̱. Ko ni ̱ ka̱sía̱‑i‑ya̱ ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑i muestra ndasa káa ɨɨn cha̱a ja̱ téꞌyu̱, ndasa kánda̱a  









tɨsaa̱, kɨtɨ kúu̱ n ndáꞌa jíín kóo̱. 24 Ja̱ yúán ní sía̱ Dios ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ ná sáꞌa máá‑i tiñu cháꞌán jíín táká ja̱ kíni kákuni ̱ ini ̱ añú‑i, ɨɨn modo ja̱ kásácháꞌán‑i táꞌan‑i kúu. 25 Te tu̱ꞌun ndaa̱ káꞌa̱n Dios ni ̱ kajasu̱ ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑i jíín túꞌun túꞌún ni ̱ ka̱jatúꞌún‑i. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑i ta̱ká ndatíñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te súan ni ̱ ka̱sáꞌa ña̱yɨvɨ‑ún, lugar ja̱ chíñúꞌún‑i máá Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa‑ún, chi ̱ máá‑yá nɨ ́ɨ ́ káni kúu‑ya̱ Iꞌa̱ ii ̱. Amén. 26 Ja̱ yúán Dios ni ̱ sía̱‑ya̱‑í ja̱ ná sáꞌa máá‑i tiñu ja̱ tú íó jíñúꞌún, chi ̱ onde̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́, ni ̱ ka̱sama‑ña máá modo ja̱ xíin tíñu, te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ña jíín modo káñáá. 27 Suni súan cha̱a jínáꞌan‑de, ni ̱ ka̱sía̱‑de máá modo ja̱ xíin tíñu jíín ñásɨ ́ꞌɨ ́. Te ni ̱ ka̱nduki ̱jí‑de ni ̱ ka̱sáꞌa kuáxán‑de jíín táꞌan yíí‑de. Te ni ̱ ka̱sáñáá cha̱a jíín cháa. Te ini ̱ yikɨ kúñu‑de bueno ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé taꞌu̱‑dé sɨkɨ ̱ kuáchi ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. 28 Chi ̱ máá‑de tú ní kájatúꞌún‑de ja̱ júku̱ꞌun ini ̱‑de Dios, Ja̱ yúán ní sía̱ Dios cha̱a‑ún ja̱ ná kúñáá xini ̱‑dé jíín já ná sáꞌa‑de tiñu ja̱ tú íó va̱ꞌa. 29 Ni ̱ kútú ndɨ ́ꞌɨ‑de ta̱ká tiñu tú káꞌi ̱o ndaa̱, kájika téné, kásáñáá, kákutóó iní, tú káꞌi ̱o va̱ꞌa, kándio ini ̱, kájaꞌni ndɨ ́yi, kákana̱á, káxndáꞌú, kándukini, 30 kákutuku ini ̱ kájito táꞌan, kákaꞌa̱n túꞌún sɨkɨ ́ táꞌan, kájito uꞌu̱‑de Dios, kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa, kásávixi ̱ máá, kásátéyíí máá, kástúu costumbre káñáá, tú kájandatu̱ nuu̱ táa̱ nuu̱ náa̱, 31 tú kájuku̱ꞌun kutɨ iní, tú káskíkuu tu̱ꞌun kándatu̱ꞌún, tú kákumani ̱ váꞌa, tú káinda̱tu núu, tú kákundáꞌú ini ̱ táꞌan. 32 Te cha̱a‑ún, va̱sa a kájini ̱‑de ndasa káꞌa̱n ley Dios, ja̱ cháa kásáꞌa súan, ná kúu̱‑de nú kuu̱‑de, te nasu̱ máni ja̱  

















231

Romanos 1​, ​2

kásáꞌa‑de‑ún chi ̱ suni kájatúꞌún‑de cha̱a kásáꞌa súan.

2

jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱. 11 Chi ̱ Dios tú ncháá nuu̱‑ní‑ya̱ ɨ ́ɨn ɨɨn ña̱yɨvɨ. 12 Chi ta̱ká cha̱a ja̱ ní ka̱sáꞌa kua̱chi, va̱sa tú káyi ̱ꞌi‑de chi ̱i ley, suni tú nɨ ́nɨ ley te naa‑dé. Ko ta̱ká cha̱a ni ̱ ka̱sáꞌa kua̱chi ja̱ á káyi ̱ꞌi‑de chi ̱i ley, suni jíín ley kundaa̱ tiñu‑de. 13 Chi ̱ nasu̱ cháa kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n ley kúu ja̱ káꞌi ̱o ndaa̱ nuu̱ Dios, chi cha̱a káskíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n ley kúu ja̱ káꞌi ̱o ndaa̱ nuu̱‑yá. 14 Chi cha̱a sɨ ́ɨn nación ja̱ tú káñava̱ꞌa‑de ley ja̱ á yóso, ko kásáꞌa‑de súan‑ni ta̱ká tiñu yíꞌi nuu̱ ley. Chi cha̱a‑ún, va̱sa tú káñava̱ꞌa‑de ley, ko máá‑de kákuu‑de ley kájatíñu máá‑de. 15 Ja̱ yúán jiní‑yo̱ já túꞌun táꞌú ley chi ̱ yóso iní añú‑de. Te añú‑de kúu testigo‑de. Te tu̱ꞌun kájani ini ̱‑de kájika̱n kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé, xí sánaa káꞌa̱n ja̱ tú na̱ún kua̱chi ndíso‑de. 16 Súan sáꞌa‑de kɨvɨ ̱ sándaa̱ Dios sɨkɨ ̱ táká tiñu sa̱ꞌí kásáꞌa ña̱yɨvɨ. Te jíín Jesucristo sándaa̱‑ya̱ jíín túꞌun va̱ꞌa káꞌa̱n‑ri ̱.  



Sɨkɨ ̱ já sándaa̱ Dios tiñu‑i

Núsáá te ja̱ sɨkɨ ́ yúán ma̱ káku‑ró va̱sa na̱ún cháa kúu‑ró já jikán‑ro̱ kuáchi, chi ni ̱ kuni ̱‑ro̱ náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ɨngá cha̱a, ko sua ni ̱ naku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ máá‑ró. Chi ̱ róó suni súan sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ɨngá cha̱a‑ún. 2 Ko a kájini ̱‑yo̱ já ndónda Dios naku̱ xndíi ndija‑ya̱ sɨkɨ ́ táká cha̱a kásáꞌa súan. 3 Te róó, cha̱a náku̱ xndíi sɨkɨ ̱ táká cha̱a kásáꞌa súan, te suni súan sáꞌa máá‑ró, te jáni ini ̱‑ro̱ já káku‑ró núu̱ Dios kɨvɨ ̱ sándaa̱‑ya̱ náún. 4 Xí sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ já váꞌa xaa̱n iní‑ya̱ jíín‑ró, te paciencia ini ̱‑ya̱, te tú yachi ̱ kití ini ̱‑ya̱ núu̱‑ro̱. Tú júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já túꞌun va̱ꞌa ini ̱‑ya̱‑ún nakani ini ̱‑ro̱ sáꞌa náún. 5 Ko sɨkɨ ̱ já níꞌin ini ̱‑ro̱ jíín sɨkɨ ́ já tú nákani ini ̱ añú‑ro̱ kúu ja̱ kayá‑ga̱‑ro̱ túꞌun kití ini ̱‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱ já kúu kɨvɨ ̱ kití ini ̱‑ya̱, chi ̱ kenda ndiji ̱n kɨvɨ ̱ sándaa̱ va̱ꞌa Dios jíín ñáyɨvɨ. 6 Chi ̱ máá‑yá, cha̱ꞌu‑ya̱ ná ɨɨn ná ɨɨn cha̱a ndasa tiñu kásáꞌa máá‑de. 7 Ko nuu̱ cháa kásáꞌa ndɨꞌɨ tiñu va̱ꞌa, jáꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ ná kúchaku̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni, chi ̱ kándúkú‑de tu̱ꞌun luu tu̱ꞌun jíñúꞌún, jíín túꞌun ja̱ má kúu̱ kutɨ‑dé jíín. 8 Te kití xaa̱n iní‑ya̱ te jíto uꞌu̱‑ya̱ cháa kákana̱á, chi ̱ kásáni ̱ꞌin ini ̱‑de nuu̱ túꞌun káꞌa̱n ndaa̱, te kájandatu̱‑de nuu̱ túꞌun yákuá yóꞌo̱. 9 Te tu̱ ndóꞌo uꞌu̱ xaa̱n jáꞌa‑ya̱ sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá, xnáñúú‑gá nuu̱ ñáyɨvɨ judío te suni súan nuu̱ ñáyɨvɨ griego. 10 Ko sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ kásáꞌa máni tiñu va̱ꞌa, jáꞌa‑ya̱ túꞌun luu, tu̱ꞌun jíñúꞌún,  

























17 Te

Káyi ̱ꞌi judío ndaꞌa kuáchi

nú róó, cha̱a judío nání‑ró, te jíín ley kándii ̱ ni ̱ꞌin‑ró, te sátéyíí‑ró máá‑ró káꞌa̱n‑ro̱ já chíñúꞌún‑ró Dios, 18 te nú jiní‑ro̱ ndasa játaꞌa̱n ini ̱‑ya̱, te nú játúꞌún‑ró túꞌun jíñúꞌún, te nú ni ̱ kutu̱ꞌa‑ró jíín ley, 19 te nú jáni ndija ini ̱‑ro̱ já máá‑ró kúu cha̱a yóxnúú núu̱ cháa kuáá, nú máá‑ró kúu ñuꞌu̱ n stúu̱ n nuu̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in ñu̱ ñáa, 20 nú máá‑ró kúu cha̱a stáꞌa̱n nuu̱ ñáyɨvɨ tú kájini ̱ kutɨ, nú máá‑ró kúu maestro su̱chí lúlí, te nú súan jáni ini ̱‑ro̱, chi ̱ jíín máá ley te ñáva̱ꞌa‑ró íchi ndasa júku̱ꞌun ini ̱‑i jíín túꞌun káꞌa̱n ndaa̱, 21 te nú róó súan stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱ ɨngá cha̱a,  







232

Romanos 2​, ​3 naja̱ tú stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱ máá‑ró núsáá. Te nú róó súan jáni‑ró túꞌun ja̱ má kúu sákuíꞌná‑yó, te naja̱ sákuíꞌná‑ró núsáá. 22 Róó, chi ̱ káꞌa̱n‑ro̱ já má kúu kusɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑yó, te naja̱ ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró núsáá. Róó, chi ̱ káꞌa̱n‑ro̱ já kúkini ini ̱‑ro̱ jíto‑ró ndosó, te naja̱ sákuíꞌná‑ró ndátíñu íó ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ núsáá. 23 Róó, chi ̱ sátéyíí‑ró máá‑ró jíín ley, te naja̱ kúka nuu̱ Dios sáꞌa‑ró sɨkɨ ́ já tú jándatu̱‑ro̱ núu̱ ley núsáá. 24 Chi cha̱a sɨ ́ɨn nación, máni kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de sɨkɨ ̱ Dios ja̱ kuáchi róó jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú. 25 Chi ̱ nú skíkuu‑ró túꞌun káꞌa̱n ley, yúan‑na te niꞌi ̱n tíñu ndija ja̱ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱. Ko nú tú jándatu̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n ley, yúan‑na te ja̱ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱‑ún kúu nátu̱ꞌun túu‑ni ní xɨtɨ ́ ndúu̱‑ro̱. 26 Ja̱ yúán, ɨɨn cha̱a ja̱ tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱, nú skíkuu‑de ta̱ká tiñu táꞌú ley, te va̱sa tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱‑de, te tú nduu‑de nátu̱ꞌun ja̱ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱ náún. 27 Te cha̱a yúan ja̱ máá jándáa̱ cha̱a tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱ kúu‑de, ko nú skíkuu va̱ꞌa‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n ley, yúan‑na te kuu naku̱ xndíi‑de sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ tú jándatu̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n ley va̱sa ñáva̱ꞌa‑ro̱ tutú, te ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱. 28 Chi ̱ judío máá jándáa̱ ndija, nasu̱ cuenta ndasa káa ichi sɨkɨ ́ kúu. Ni ja̱ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱ ndija, nasu̱ cuenta ndasa káa ichi sɨkɨ ́ yíkɨ kúñu kúu. 29 Chi ̱ judío ndija kúu ja̱ káa súan onde̱ ichi iní. Te ja̱ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱ ndija, kúu ja̱ káa súan onde̱ ini ̱, onde̱ añú, chi ̱ nasu̱ cuenta tutu̱ kúu, te nasu̱ ñáyɨvɨ kájatúꞌún cháa‑ún, chi ̱ Dios. Ndénu̱ níꞌi ̱n tíñu‑ga̱ cha̱a judío núsáá. Te ndénu̱ játíñu  















3

ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱ núsáá. 2 Xaa̱n váꞌa níꞌi ̱n tíñu vii ̱. Te ja̱ xnáñúú, chi ̱ ini ̱ ndaꞌa máá‑de ni ̱ kɨ ̱vɨ tu̱ꞌun Dios ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 3 Tú na̱ún sáꞌa va̱sa sava‑de tú ní kákandíja. Te kua̱chi ja̱ tú ní kákandíja‑ún, te ni ̱ skíkuu sáni Dios tu̱ꞌun máá‑yá náún. 4 Túu̱, chi ̱ sua káꞌa̱n ndaa̱ Dios, va̱sa máni káxndáꞌú ta̱ká cha̱a nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Náva̱ꞌa ná kéndo̱o ndaa̱‑ní jíín táká tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ní, te kundéé‑ní nú káxndichí‑de níí, áchí. 5 Te nú kenda ndiji ̱n‑ga̱ tu̱ꞌun ndaa̱ Dios sáꞌa kua̱chi‑yó, te ndasa kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá. Kándii ̱ yoꞌo̱ Dios ja̱ súan xndóꞌo‑ya̱ yóó náún. Aa̱, nátu̱ꞌun kákaꞌa̱n cha̱a yúkú, káꞌa̱n‑ri ̱ nú súan. 6 Ma̱ kúu kutɨ. Chi ̱ nú súan te ndasa sándaa̱ Dios kua̱chi ña̱yɨvɨ núsáá. 7 Te nú kénda luu‑ga̱ tu̱ꞌun ndaa̱ Dios sáꞌa tu̱ꞌun túꞌún máá‑rí, te naja̱ níꞌi ̱n náꞌín‑rí kua̱chi núsáá, áchí‑i. 8 Va̱tu‑ni sáꞌa‑yó tíñu ñáá náva̱ꞌa kenda tiñu va̱ꞌa náún. Chi ̱ sava ña̱yɨvɨ kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ‑̱ yo̱ já súan kákaꞌa̱n‑yo̱. Bueno taꞌnu̱ ndatu̱ máá‑i nú súan.  













Ndivii ñáyɨvɨ káyi ̱ꞌi‑i ndaꞌa kuáchi 9 Naun.

Va̱ꞌa‑ga̱ yóó, cha̱a judío, vásá cháa‑ún náún. Túu. Chi ̱ a ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ táká ña̱yɨvɨ va̱sa judío va̱sa griego káyi ̱ꞌi‑i ndaꞌa kuáchi. 10 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Tú kutɨ ñáyɨvɨ ndáa̱ íó, ni va̱sté ɨ ́ɨn‑i. 11 Tú kutɨ ñáyɨvɨ júku̱ꞌun ini ̱ íó, ni tú kutɨ ñáyɨvɨ nándúkú Dios íó. 12 Ta̱ká‑i, ni ̱ ka̱kusɨ ́ɨn‑i kájaꞌa̱n‑i, ɨɨn‑na̱ ni ̱ katɨ ̱vɨ ́ sáni‑i. Tú kutɨ ñáyɨvɨ sáꞌa tiñu va̱ꞌa íó, ni va̱sté ɨ ́ɨn máá túꞌún‑i. 13 Yau̱ ndɨ ̱yi ja̱ núña kúu yo̱o suku̱ n‑í. Te jíín yáa‑í jakín‑i tu̱ꞌun xndáꞌú. Te nducha kuíñi‑tɨ ́ yíꞌi yuꞌu‑í. 14 Ni ̱  









233

Romanos 3​, ​4

chítú iní yuꞌu‑í, ñúꞌun tu̱ꞌun tásɨ ́ jíín túꞌun tɨx́ ɨ ́n. 15 Xaa̱n yachí jaꞌa̱‑í káskáka‑i nɨñi ̱. 16 Sɨkɨ ̱ íchi káꞌi ̱in‑i, yúan kii tu̱ ndóꞌo naa sáva‑ga̱‑i. 17 Te ichi íó tu̱ꞌun vindáa̱ vinené tú kájini ̱ kutɨ máá‑i. 18 Tú kájini ̱‑i kuandatu̱‑i nuu̱ Dios. Achí. 19 Ko kájini ̱‑yo̱ já táká tu̱ꞌun káꞌa̱n ley, káꞌa̱n jíín máá cháa káyi ̱ꞌi ndaꞌa ley, náva̱ꞌa ná kasú ta̱ká ña̱yɨvɨ yúꞌu‑í, te sɨkɨ ̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ ná náku̱ xndíi Dios. 20 Chi ̱ jíín sɨkɨ ́ táká tiñu táꞌú ley, ni ɨɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kéndo̱o ndaa̱‑i nuu̱‑yá. Chi ̱ ley sáꞌa ja̱ jiní‑yo̱ núu̱ kuáchi.  











Na̱ún modo kendo̱o ndaa̱ ña̱yɨvɨ

21 Ko

vina a ni ̱ kenda ndiji ̱n tu̱ꞌun ndaa̱ Dios, ko nasu̱ jíín ley. Chi ̱ testigo sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún kákuu máá ley jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. 22 Te tu̱ꞌun‑ún kúu ja̱ nú kándíja‑yó Jesucristo te kendo̱o nda̱a‑yo̱ sáꞌa Dios nuu̱ táká‑i ja̱ kákandíja‑i nuu̱‑yá. Chi ̱ ɨɨn núú‑ni káꞌi ̱o ta̱ká‑i. 23 Chi ta̱ká‑i kásáꞌa‑i kua̱chi. Te ja̱ yúán tú kákundéé‑i skíkuu‑i tu̱ꞌun luu Dios. 24 Sɨkɨ ̱ já túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ kúu ja̱ ní ja̱ꞌa sáni‑ya̱ túꞌun ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑i, te ni ̱ na̱kuaan Cristo Jesús ña̱yɨvɨ‑ún. 25 Te ni ̱ kenda Jesús ni ̱ sáꞌa Dios, náva̱ꞌa kuanchaa̱ Iꞌa̱‑ún kua̱chi‑yó jíín nɨñí‑yá, te nú kándíja‑yó núu̱‑yá. Náva̱ꞌa ná kuní‑yo̱ ja̱ Iꞌa̱ ndaa̱ kúu‑ya̱. Chi ̱ jíín paciencia te tú ní ndónda Dios sɨkɨ ̱ kuáchi ni ̱ ka̱sáꞌa ña̱yɨvɨ sáá. 26 Súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ náva̱ꞌa ná kuní‑yo̱ vína ja̱ Iꞌa̱ ndaa̱ kúu máá‑yá jíín já ná kéndo̱o ndaa̱ ña̱yɨvɨ nú kándíja‑i nuu̱ Jesús sáꞌa Dios. 27 Ndéchi kuáꞌa̱n tu̱ꞌun sátéyíí‑i máá‑i núsáá. A ni ̱ kenda kuaꞌa̱n. Ndé jíín ley. Jíín ley ja̱ táꞌú  











tíñu ndasa sáꞌa‑yó náún. Túu, chi ̱ jíín ley sɨkɨ ̱ túꞌun kándíja‑yó. 28 Ja̱ yúán jiní‑yo̱ já kéndo̱o ndaa̱ ɨɨn cha̱a jíín túꞌun kándíja‑de, nasu̱ jíín túꞌun skíkuu‑de ja̱ káꞌa̱n ley. 29 Te máá ɨ ́ɨn nuu̱ ñáyɨvɨ judío kúu‑ya̱ Dios náún. Nasu̱ súni kúu‑ya̱ Dios nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación náún. Ja̱ndáa̱ chi ̱ suni Dios kúu‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 30 Chi ̱ Dios, máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ íó. Te máá Iꞌa̱‑ún, skéndo̱o ndaa̱‑ya̱ ñáyɨvɨ ní xɨtɨ ̱ ndúu̱, sɨkɨ ̱ já kándíja‑i, jíín ñáyɨvɨ tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱ suni jíín túꞌun kandíja‑i. 31 Te a ni ̱ stɨ ́vɨ‑́ yó ley jíín túꞌun kákandíja‑yó náún. Ma̱ kúu kutɨ, chi ̱ sua skíkuu‑ga̱‑yo̱.  







4

Tu̱ꞌun ni ̱ kandíja Abraham

Ndasa kákaꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ndɨ ́yi tatá ñúu̱ súká‑yó Abraham, chi chi ̱i máá‑de ni ̱ ka̱kaku‑yó. 2 Chi ̱ nú ní kéndo̱o ndaa̱ Abraham sɨkɨ ̱ táká tiñu sáꞌa‑de, íó modo sátéyíí‑de máá‑de núú, ko nasu̱ núu̱ Dios. 3 Chi ̱ ndasa káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Ni ̱ kandíja Abraham nuu̱ Dios, te ni ̱ chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de, áchí. 4 Ko nuu̱ ñáyɨvɨ sátiñu, nasu̱ ɨ ́ɨn favor sáꞌa‑yó jíín‑i ja̱ kuáꞌa‑yó kútaꞌu̱‑í. Chi ̱ tiñu ni ̱ sáꞌa‑i, yu̱án cháꞌu‑yó‑i. 5 Ko nú kándíja ɨɨn ña̱yɨvɨ, va̱sa tú sátiñu‑i, chíꞌi‑ya̱ cuenta ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱ máá‑i, chi ni ̱ kandíja‑i nuu̱ máá‑yá ja̱ kúu skéndo̱o ndaa̱‑ya̱ ñáyɨvɨ cháꞌa̱n‑ga̱ kuandatu̱ va̱ꞌa nuu̱‑yá. 6 Te nú ni ̱ chiꞌi Dios cuenta ɨɨn cha̱a ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de, va̱sa tú ní sátiñu‑de, ná kéndo̱o ndatu̱‑de, áchí David súan: 7 Xáán ndatu̱ kéndo̱o ña̱yɨvɨ já á ni ̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ táká tiñu ñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, te ni ̱ jasu̱‑ya̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑i. 8 Xáán  













234

Romanos 4​, ​5 ndatu̱ kéndo̱o ɨɨn cha̱a ja̱ tú ndenda kua̱chi‑de sɨkɨ‑̱ dé, sáꞌa máá Tatá Dios, áchí David. 9 Nuu̱ máá ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ xɨtɨ ́ ndúu̱ kúu tu̱ꞌun ndatu̱ yáꞌa náún, xí súni kúu nuu̱ ñáyɨvɨ tú xɨtɨ ́ ndúu̱ náún. Chi ̱ kákaꞌa̱n‑yo̱ já ní kandíja Abraham te ja̱ yúán ni ̱ chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de. 10 Ndasa ni ̱ chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de núsáá. Onde̱ ná té xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ga̱‑de xí já á ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱‑de náún. Nasu̱ já á ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱‑de kúu, chi ̱ onde̱ ná té xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ga̱‑de. 11 Te onde̱ ná té xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ga̱ Abraham, te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ja̱ ná xɨ ́tɨ ndúu̱‑de máá‑de. Jia̱n ní kuu ɨɨn tuni ̱ xí ɨ ́ɨn sello, ja̱ ní kandíja‑de, te ja̱ yúán a ni ̱ skéndo̱o ndaa̱‑ya̱‑dé. Súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa ná kúu máá‑de táa̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kákandíja, náva̱ꞌa ná chíꞌi‑ya̱ cuenta‑i ja̱ á ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑i va̱sa tú ní káxɨtɨ ̱ ndúu̱‑i. 12 Te suni kuu‑de táa̱ nuu̱ ñáyɨvɨ ní kaxɨtɨ ̱ ndúu̱, ko nasu̱ núu̱ ñáyɨvɨ já nían ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱, chi ̱ suni káꞌi ̱in‑i ichi ndɨ ́yi táa̱‑yo̱ Abraham. Te kákandíja‑i nátu̱ꞌun ni ̱ kandíja máá‑de onde̱ ná té xɨtɨ ̱ ndúu̱‑ga̱‑de núú. 13 Chi ̱ nasu̱ sɨkɨ ́ ley ní kéyuꞌu‑yá, ja̱ Abraham xí ñáyɨvɨ kákuu tata̱‑de niꞌi ̱n táꞌu̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Chi ̱ sua sɨkɨ ̱ já kéndo̱o ndaa̱‑i sáꞌa tu̱ꞌun kándíja‑i kúu ja̱ ní keyuꞌu‑yá. 14 Chi ̱ nú cha̱a káyi ̱ꞌi chi ̱i ley kákuu cha̱a xíin táꞌu̱, te kákandíja sáni‑yó núsáá. Te tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá naa núú. 15 Chi ̱ kití ini ̱‑ya̱ núu̱‑í sáꞌa ley. Ko nuu̱ tú ley íó, tú na̱ún tu̱ꞌun stɨ ́vɨ ́ tíñu íó. 16 Ja̱ yúán, cuenta tu̱ꞌun kándíja‑yó kúu ja̱ kéndo̱o ndaa̱‑yo̱, náva̱ꞌa ná kóo‑ún jíín túꞌun íó luu ini ̱ máá‑yá, te náva̱ꞌa ná kéndo̱o seguro tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱ táká  















tata̱‑de. Ko nasu̱ núu̱ máá ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ káyi ̱ꞌi ndaꞌa ley kúu, chi ̱ suni nuu̱ ñáyɨvɨ kákandíja nátu̱ꞌun ni ̱ kandíja Abraham. Chi cha̱a‑ún kúu táa̱ ta̱ká yóó jínáꞌan‑yó, jíto nuu̱ máá‑yá. 17 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Róó kuu táa̱ nuu̱ kuáꞌa̱ xáa̱n nación ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, áchí. Te nuu̱ máá‑yá ni ̱ kandíja‑de. Te máá‑yá kúu Iꞌa̱ náschaku ta̱ká ndɨ ̱yi, te kána‑ya̱ xiní táká ndatíñu ja̱ té koo‑ga̱, te va̱i jáá‑ni. 18 Te máá Abraham, va̱sa tú ñúkuu ini ̱‑de núú, ko ni ̱ ñu̱ kuu ini ̱‑de. Chi ni ̱ kandíja‑de ja̱ jáa̱‑de kuu‑de táa̱ nuu̱ kuáꞌa̱ xáa̱n ñúu̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de: Súan ndea̱ tata̱‑ro̱. Achí‑ya̱. 19 Te ni ̱ꞌin ni ̱ kandíja‑de. Tú ní kuítá‑de, ni tú ní sáꞌa‑de cuenta ja̱ á kua̱yii‑de, chi ̱ a yani koo‑de ɨɨn ciento kuia̱. Ni tú ní sáꞌa‑de cuenta ja̱ ní ichi ̱ chi ̱i Sara. 20 Suni súan jíín túꞌun ni ̱ keyuꞌu Dios, tú ní jáni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑de ja̱ má kándíja‑de núú, chi ̱ sua ni ̱ kandíja ni ̱ꞌin‑ga̱‑de. Te ni ̱ nakana jaa‑ga̱‑de Dios. 21 Te seguro xaa̱n ní kandíja‑de ja̱ kúu skíkuu Dios tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 22 Ja̱ yúán ní chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de. 23 Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ Abraham yóso tutú ja̱ súan ni ̱ chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de. 24 Chi ̱ suni yóso já sɨkɨ ́ yóó, ja̱ ná chíꞌi‑ya̱ cuenta yóó, ña̱yɨvɨ kákandíja nuu̱ máá Dios ja̱ ní naschakú‑ya̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 25 Chi ̱ Jesús ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ já sɨkɨ ́ kuáchi‑yó. Te ni ̱ nachaku̱‑ya̱ náva̱ꞌa ná kéndo̱o ndaa̱‑yo̱.  

















Sɨkɨ ̱ táꞌu̱ níꞌi ̱n ñáyɨvɨ kákendo̱o ndaa̱

5

A ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑yo̱ jíín túꞌun kákandíja‑yó núsáá. Te ja̱ yúán, tú kájito uꞌu̱ táꞌan‑yó jíín Dios ni ̱ sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 2 Chi  

235

Romanos 5

ja̱ sɨkɨ ́ Iꞌa̱‑ún kákandíja‑yó, te núña ichi kɨ ́vɨ‑yó jíín túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ yáꞌa. Chi ̱ sɨkɨ ̱ yáꞌá káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑yó te kusɨɨ ̱ iní‑yo̱. Chi ̱ káñukuu ini ̱‑yo̱ kɨ ́vɨ‑yó núu̱ ndíi ncháa̱ kánchaa̱ Dios. 3 Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ tíñu yáꞌa, chi ̱ suni kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ sɨkɨ ́ já kájito‑yó túndóꞌo. Chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já túndóꞌo sáꞌa ja̱ íó paciencia ini ̱‑yo̱. 4 Te pacienkcia‑ún yíja‑yó sáꞌa. Te ja̱ ní yija‑yó‑ún, sáꞌa ja̱ ñúkuu ini ̱‑yo̱. 5 Te tu̱ꞌun ñúkuu ini ̱‑ún, tú kúka nuu̱‑yo̱ sáꞌa, chi tu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Dios yóó, ni ̱ jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n ini ̱ añú‑yo̱ ní sáꞌa Espíritu Santo ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱. 6 Chi ̱ onde̱ ná tú kúu nama‑yó máá‑yó núú, te máá míꞌín kɨvɨ ́ te ni ̱ jiꞌi ̱ Cristo ja̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ ñáá. 7 Chi ̱ fuerza‑ni kuu kuu̱ ndija ɨɨn cha̱a sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a jíka ndaa̱. Ko sanaa te chundéé iní ɨɨn cha̱a kuu̱‑de jaꞌa̱ ɨ ́ɨn cha̱a va̱ꞌa. 8 Ko Dios, stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑yo̱ ndasa kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, chi ̱ nini kándi ̱so‑yó kuáchi te ni ̱ jiꞌi ̱ Cristo jaꞌa̱ yóó. 9 Vina a ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑yo̱ ní sáꞌa nɨñi ̱‑yá. Núsáá te víꞌí‑gá ka̱ku‑yó núu̱ túꞌun kití ini ̱ Dios sáꞌa‑ya̱. 10 Chi ̱ nú kájito uꞌu̱‑yo̱ ‑yá sáá, te ni ̱ naketáꞌan‑yó jíín Dios ni ̱ sáꞌa ja̱ ní jiꞌi ̱ Se̱ꞌe‑ya̱, te ja̱ súan, a ni ̱ naketáꞌan‑yó jíín‑yá, núsáá te víꞌí‑gá ka̱ku‑yó vína ja̱ súan chakú‑ya̱. 11 Te nasu̱ níni máá súan‑ni, chi ̱ suni kákusɨɨ ̱ iní‑yo̱ núu̱ Dios sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Chi ja̱ sɨkɨ ́ Iꞌa̱‑ún, te ni ̱ naketáꞌan‑yó jíín Dios vina.  



ni ̱ jicha̱ kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱‑ún, nuú táká ña̱yɨvɨ, chi ta̱ká‑i ni ̱ ka̱sáꞌa‑i kua̱chi. 13 Chi ̱ onde̱ ná té koo‑ga̱ ley, te ni ̱ i ̱o kua̱chi ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Ko tú chíꞌi‑ya̱ cuenta nuu̱ túu máá ley. 14 Kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱‑ún, ni ̱ táꞌú tíñu onde̱ kɨvɨ ̱ ní kii Adam, te onde̱ kɨvɨ ̱ ní kenda Moisés, va̱sa onde̱ sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ já tú ní kásáꞌa‑i kua̱chi modo ni ̱ stɨ ́vɨ ́ Adam tiñu. Chi cha̱a‑ún ni ̱ kuu muestra Iꞌa̱ chaa̱.  

















12 Ja̱

Ja̱ ní kenda kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱

yúán, suni súan nátu̱ꞌun ni ̱ kɨ ̱vɨ kua̱chi ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ní sáꞌa máá túꞌún‑ni cha̱a. Te sɨkɨ ̱ kuáchi‑ún, te ni ̱ kɨ ̱vɨ kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱. Te súan

Ja̱ ní kenda tu̱ꞌun kuchaku̱‑yo̱

15 Ko

taꞌu̱ já ní ja̱ꞌa‑ya̱, nasu̱ ní kíi nátu̱ꞌun máá kuáchi‑ún. Chi ̱ nú sɨkɨ ̱ tíñu ni ̱ stɨ ́vɨ ́ máá túꞌún‑ni cha̱a onde̱ sáá, te ni ̱ kajiꞌi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ ní sáꞌa, núsáá te víꞌí‑gá sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios jíín táꞌu̱ lúu jáꞌa máá túꞌún‑ni cha̱a Jesucristo, ni ̱ ka̱jicha̱ nu̱u nuu̱ kuáꞌa̱‑í. 16 Te sɨ ́ɨn sáꞌa kua̱chi máá túꞌún‑ni cha̱a‑ún, te sɨ ́ɨn sáꞌa taꞌu̱‑yá. Chi ̱ sɨkɨ ̱ kuáchi máá túꞌún‑ni cha̱a‑ún te ni ̱ naku̱ xndíi‑ya̱‑í ja̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑i. Ko jíín táꞌu̱‑ún, te kii tu̱ꞌun ja̱ kéndo̱o ndaa̱‑i, va̱sa kuaꞌa̱‑í ni ̱ ka̱stɨ ́vɨ‑́ í tiñu. 17 Te nú máá túꞌún‑ni cha̱a‑ún ni ̱ stɨ ́vɨ ́ tíñu, te ja̱ yúán ní táꞌú tíñu kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱ ní sáꞌa máá túꞌún‑ni cha̱a‑ún, núsáá te víꞌí‑gá ná táꞌú tíñu ña̱yɨvɨ kúchaku̱, sáꞌa máá túꞌún‑ni cha̱a Jesucristo. Chi ̱ niꞌi ̱n váꞌa‑i máá túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, te suni niꞌi ̱n‑í taꞌu̱ já kéndo̱o ndaa̱‑i. 18 Núsáá te nátu̱ꞌun ni ̱ naku̱ x ndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ táká cha̱a, chi ni ̱ stɨ ́vɨ ́ máá túꞌún‑ni cha̱a‑ún tiñu, suni súan máá túꞌún‑ni cha̱a ni ̱ sáꞌa tiñu ndaa̱, ja̱ yúán te ka̱ku ta̱ká cha̱a te kuchaku̱‑de. 19 Chi ̱ nátu̱ꞌun tú ní jándatu̱ máá túꞌún‑ni cha̱a, te kuaꞌa̱ xáa̱n cháa ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo chi ̱i kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑de. Suni súan ni ̱ jandatu̱  







236

Romanos 5​, ​6 máá túꞌún‑ni cha̱a, te kuaꞌa̱ xáa̱n cháa kendo̱o ndaa̱ sáꞌa‑ya̱. 20 Ko ley, ni ̱ chaa̱ náva̱ꞌa ná ndeá‑ga̱ kua̱chi, ko nuu̱ ní ndea̱‑ga̱ kua̱chi, te ni ̱ ndea̱‑ga̱ tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱. 21 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu kua̱chi ja̱ kóo kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, suni súan ná táꞌú tíñu tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín tíñu ndaa̱ náva̱ꞌa kuchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo.  



6

Ja̱ tuká chakú‑yo̱ chíi kua̱chi

Ndasa kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá. Kukuu‑ni‑yó jíín kuáchi náva̱ꞌa ná kuáꞌnu‑ga̱ tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ náún. 2 Ma̱ kúu kutɨ, chi ̱ yóó ni ̱ kajiꞌi ̱‑yo̱, ni ̱ ka̱kenda‑yó chíi kua̱chi. Te naja̱ káka kuu‑ga̱‑yo̱ jíín kuáchi núsáá. 3 Á tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já táká yóó ja̱ ní ka̱janducha‑yo chíi Cristo Jesús, suni ni ̱ ka̱janducha‑yo chíi tu̱ꞌun ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. 4 Chi ni ̱ kayu̱ji taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá ja̱ ní jiꞌi ̱‑ya̱, chi ni ̱ ka̱janducha‑yo chíi tu̱ꞌun ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. Te ni ̱ nachaku̱ Cristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi ni ̱ sáꞌa tu̱ꞌun luu máá Táa̱‑ya̱, náva̱ꞌa yóó, suni súan kuu kaka kuu jáá‑yó. 5 Chi ̱ nú ɨɨn núú‑ni ni ̱ ka̱nduu‑yó jíín‑yá jíín nátu̱ꞌun ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱, suni súan nduu‑yó jíín‑yá jíín nátu̱ꞌun ni ̱ nachaku̱‑ya̱. 6 Tu̱ꞌun yáꞌa a kájini ̱‑yo̱, chi cha̱a túꞌú já kándee ini ̱‑yo̱, ɨɨn núú‑ni ni ̱ jiꞌi ̱‑de jika̱ cruz jíín máá Cristo, náva̱ꞌa ná náa yíkɨ kúñu ja̱ ndíso kua̱chi, náva̱ꞌa ma̱ kuátíñu sáni‑ga̱‑yo̱ núu̱ kuáchi. 7 Chi cha̱a ja̱ á ni ̱ jiꞌi ̱, a ni ̱ kenda‑de ini ̱ ndaꞌa kuáchi. 8 Te nú ni ̱ jiꞌi ̱‑yo̱ jíín Cristo, a kákandíja‑yó já súni súan nachaku̱‑yo̱ jíín‑yá. 9 Chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já Cristo ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi, te ma̱ kúu̱ kutɨ‑gá‑ya̱. Chi ̱ kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, tuká tɨ ́ɨn so̱ꞌo‑ya̱. 10 Te ja̱  

















súan ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ chíi kua̱chi, ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ ɨ ́ɨn jínu‑ni. Ko ja̱ vína chakú‑ya̱, chi ̱i Dios chakú‑ya̱. 11 Suni súan róó jínáꞌan‑ró, ná sáꞌa‑ró cuenta ja̱ á ni ̱ kajiꞌi ̱ ndija‑ró chíi kua̱chi, ko a káichaku̱‑ro̱ chíi Dios ni ̱ sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús.  

Ja̱ tuká tɨ ́ɨn kua̱chi so̱ꞌo‑yó

12 Núsáá

te ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ táꞌú tíñu‑ga̱ kua̱chi nuu̱ yíkɨ kúñu‑ró já kúu̱. Chi ̱ kuní kua̱chi‑ún ja̱ kuándatu̱‑ro̱ núu̱ sáꞌa‑ró táká tiñu ndío ini ̱ yikɨ kúñu‑ró. 13 Ni ma̱ sokó‑ro̱ táká pedazo yikɨ kúñu‑ró núu̱ kuáchi ja̱ sáꞌa tiñu ñáá, chi ̱ sua sáꞌa‑ró cuenta ja̱ ní ka̱nachaku̱‑ro̱ máꞌñú ndɨ ́yi, te ná kuáꞌa‑ró máá‑ró núu̱ Dios. Te ta̱ká pedazo yikɨ kúñu‑ró ná kuáꞌa‑ró núu̱‑yá ja̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu ndaa̱ jíín. 14 Chi kua̱chi, ma̱ kúu táꞌú‑ga̱ tiñu nuu̱‑ro̱, chi ̱ tuká káyi ̱ꞌi‑ró ndáꞌa ley, chi ̱ sua káyi ̱ꞌi‑ró ndáꞌa túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱. 15 Ndasa kuu núsáá, kukuu‑yó sáꞌa‑yó kuáchi, chi ̱ tuká káyi ̱ꞌi‑yó ndáꞌa ley, chi ̱ sua káyi ̱ꞌi‑yó ndáꞌa túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ náún. Ma̱ kúu kutɨ. 16 Á tú kájini ̱‑ro̱ já nú kájandatu̱‑ro̱ núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a, mozo‑de kákuu‑ró, chi ni ̱ kaja̱ꞌa‑ró máá‑ró núu̱‑dé náva̱ꞌa kuu‑ró mozo‑de kuandatu̱‑ro̱ núu̱‑dé. Suni súan nú kuandatu̱‑ro̱ núu̱ kuáchi, te kuu̱‑ro̱. Xí nú kuandatu̱‑ro̱ núu̱‑yá, te kendo̱o ndaa̱‑ro̱. 17 Ko ná kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱ Dios, chi va̱sa ni ̱ ka̱kuu‑ró mozo nuu̱ kuáchi, ko vina chi ̱ onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱ ní ka̱jandatu̱‑ro̱ núu̱ túꞌun, ná modo ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró. 18 Te vina a ni ̱ kenda koyo‑ró iní ndaꞌa kuáchi. Te ni ̱ ka̱nduu‑ró mozo nuu̱ táká tiñu ndaa̱. 19 Nátu̱ꞌun kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ yúkú, súan káꞌa̱n‑ri ̱  













237

Romanos 6​, ​7

jíín‑ró. Chi ̱ tú yachi ̱ xini ̱‑ro̱. Chi ̱ nátu̱ꞌun sáá, ni ̱ ja̱ꞌa‑ró táká pedazo yikɨ kúñu‑ró núu̱ tíñu cháꞌán jíín núu̱ tíñu ñáá ja̱ ní kaa ñáá‑ga̱ sáꞌa, suni súan vina ná kuáꞌa‑ró táká pedazo yikɨ kúñu‑ró núu̱ tíñu ndaa̱, náva̱ꞌa kenda tiñu ndoo. 20 Chi ̱ ná ni ̱ ka̱kuu‑ró mozo nuu̱ kuáchi, ko sɨkɨ ̱ tíñu ndaa̱ tú ní kákuu‑ró mozo. 21 Na̱ún ní ja̱ꞌa ta̱ká tiñu‑ún nuu̱‑ro̱, chi ̱ vina kákuka nuu̱‑ro̱ sáꞌa‑ún. Chi ̱ nú kukuu‑yó jíín‑ún te kuu̱‑yo̱. 22 Ko vina a ni ̱ kenda koyo‑ró iní ndaꞌa kuáchi. Te ni ̱ ka̱nduu‑ró mozo Dios. Te a ni ̱ ka̱ndundoo‑ró ní sáꞌa‑ya̱, te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te kuchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 23 Chi ya̱ꞌu‑yó já kuáꞌa kua̱chi nuu̱‑yo̱ kúu ja̱ kúu̱‑yo̱. Ko ɨɨn taꞌu̱‑yo̱ já kuáꞌa̱ Dios nuu̱‑yo̱ kúu ja̱ kúchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús.  







7

Modo ja̱ tɨ ́ɨn ley so̱ꞌo ña̱yɨvɨ

Ñáni ̱, xí tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já tɨ ́ɨn ley so̱ꞌo ɨɨn cha̱a nú nini chakú‑de náún. Káꞌa̱n‑ri ̱ jíín cháa kájini ̱ ndasa káꞌa̱n ley. 2 Chi ̱ ñaꞌan ní ta̱ndaꞌa, yíꞌi‑ña ndáꞌa yíi‑ñá sáꞌa ley, ko nú a ni ̱ jiꞌi ̱ yii‑ñá, a ni ̱ kenda‑ña chíi ley cuenta yii‑ñá. 3 Ja̱ yúán, nú chakú yii‑ñá, te ketáꞌan‑ña jíín ɨngá cha̱a, te kunání‑ña ñáꞌan ísɨ ́kɨ ncháa̱ yii nú súan. Ko nú a ni ̱ jiꞌi ̱ yii‑ñá, a ni ̱ kenda‑ña chíi ley‑ún. Te va̱sa ná kétáꞌan‑ña jíín ɨngá cha̱a, nasu̱ ísɨ ́kɨ ncháa̱‑ña yíi‑ñá. 4 Suni súan róó jínáꞌan‑ró, ñáni ̱ máni ̱, a ni ̱ kajiꞌi ̱‑ro̱ núu̱ ley ja̱ súan ni ̱ jiꞌi ̱ yikɨ kúñu Cristo, náva̱ꞌa ná náketáꞌan‑ró jíín ɨngá, ja̱ kúu máá Iꞌa̱ ja̱ ní nachaku̱ ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, náva̱ꞌa kuu sáꞌa‑yó táká tiñu va̱ꞌa kuní Dios. 5 Chi ̱ ná ni ̱ ka̱jika‑yó jíín modo kákuu  







ini ̱ ña̱yɨvɨ, te ni ̱ ndukanda̱ ta̱ká ja̱ ndío ini ̱‑yo̱ jíín kuáchi ni ̱ sáꞌa ley. Te ni ̱ ka̱sátiñu‑ún iní pedazo yikɨ kúñu‑yó, te ni ̱ sáꞌa ta̱ká tiñu ja̱ kúu̱‑yo̱ jíín núú. 6 Ko vina ni ̱ kenda koyo‑yó iní ndaꞌa ley, te ni ̱ kajiꞌi ̱‑yo̱ núu̱ já jasú‑yó‑ún. Te ja̱ yúán kájatíñu jáá‑yó jíín máá Espíritu, nasu̱ jíín tutú anáꞌán. 7 Ndasa kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá, ley kúu kua̱chi náún. Ma̱ kúu kutɨ. Ko ja̱ máá‑rí, ma̱ kuní‑ri ̱ ja̱ íó kua̱chi nú tú ley núú. Te suni ma̱ kuní‑ri ̱ ja̱ íó tu̱ꞌun ndío ini ̱ nú tú ní káꞌa̱n ley jíín‑rí: Ma̱ ndío ini ̱‑ro̱, áchí. 8 Te jíín ley ni ̱ jiki ̱n nuu̱ kuáchi jíín‑rí, te ni ̱ skíi ini ̱‑ri ̱ ni ̱ ndio ini ̱‑ri ̱ ta̱ká tiñu kuní. Chi ̱ nú tú ley, te a ni ̱ jiꞌi ̱ kua̱chi nú súan. 9 Te ruu̱, tú ní jiní‑ri ̱ ley, te ni ̱ ichaku̱‑ri ̱ sáá. Ko nuu̱ ní chaa̱ tu̱ꞌun táꞌú tíñu, yúan‑na te ni ̱ nachaku̱ kua̱chi, te ruu̱ ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱. 10 Te ley chi ̱ kuchaku̱‑yo̱ jíín núú, ko ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ kuní kuu̱‑ri ̱ jíín. 11 Te jíín túꞌun táꞌú tíñu, ni ̱ jiki ̱n nuu̱ kuáchi jíín‑rí, te ni ̱ xndáꞌú ruu̱, te ni ̱ jaꞌni rúu̱. 12 Ja̱ yúán íó ndoo ndija máá ley. Te tu̱ꞌun táꞌú tíñu, suni íó ndoo, íó va̱ꞌa, te íó ndaa̱.  













Ndasa kája̱táꞌan ley yúkú jíín ley máá‑yá

13 Te

ja̱ íó va̱ꞌa yúan, ni ̱ jaꞌni rúu̱ náún. Túu, chi ̱ sua máá kuáchi, jíín máá ley ja̱ íó va̱ꞌa ni ̱ jaꞌni rúu̱, náva̱ꞌa ná kuní‑yo̱ já kuáchi ndíso ndija kua̱chi, te kaa xaa̱n‑gá kua̱chi sɨkɨ ̱ kuáchi sáꞌa tu̱ꞌun táꞌú tíñu. 14 Chi ̱ kájini ̱‑yo̱ já ley jíka cuenta Espíritu, ko ruu̱, chi cha̱a yúkú kúu‑ri ̱. Te ni ̱ jaan kua̱chi ruu̱, te jándatu̱‑ri ̱ nuu̱. 15 Chi ̱ tiñu sáꞌa‑ri ̱, tú júku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ jíín, ni tú sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kuní‑ri ̱, chi ̱ sasua sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kití ini ̱‑ri ̱ jíto‑ri ̱‑ún.  



238

Romanos 7​, ​8 16 Te

nú sáꞌa‑ri ̱ ja̱ tú kuní‑ri ̱‑ún, yúan‑na te játúꞌún‑rí ja̱ íó va̱ꞌa ley. 17 Ja̱ yúán, vina nasu̱ rúu̱ kúu ja̱ sáꞌa tiñu‑ún, chi kua̱chi ja̱ ncháá ini ̱‑ri ̱ kúu ja̱ sáꞌa. 18 Te a jiní‑ri ̱ ja̱ iní‑ri ̱, ja̱ kuní kaꞌa̱n ini ̱ añú máá‑rí, tú ncháá tiñu va̱ꞌa, chi ̱ kúu ini ̱‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu va̱ꞌa, ko tú kúndéé‑rí sáꞌa‑ri ̱. 19 Chi ̱ tú sáꞌa‑ri ̱ tiñu va̱ꞌa ja̱ kúu ini ̱‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱, ko tiñu ñáá ja̱ tú kuní‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱‑ún, sa yu̱án sáꞌa‑ri ̱. 20 Te nú sáꞌa‑ri ̱ tiñu ja̱ tú játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱, nasu̱ rúu̱ sáꞌa yu̱án, chi kua̱chi ja̱ ncháá ini ̱‑ri ̱ kúu ja̱ sáꞌa. 21 Jiní‑ri ̱ ɨnga̱ ley yáꞌa núsáá: Va̱sa kúu ini ̱‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu va̱ꞌa, sasua ncháá tiñu ñáá ini ̱‑ri ̱. 22 Chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín ley Dios onde̱ jíín iní jíín añú‑ri ̱. 23 Ko jiní‑ri ̱ nuu̱ ɨngá ley ja̱ jíka ini ̱ ta̱ká pedazo yikɨ kúñu‑ri ̱, kája̱táꞌan jíín ley ja̱ jíka jíín já jíni tuní‑ri ̱, te nátu̱ꞌun preso skɨ ́vɨ ruu̱ ini ̱ ndaꞌa ley ndíso kua̱chi ja̱ ncháá ini ̱ pedazo yikɨ kúñu‑ri ̱. 24 Naka̱ ndáꞌú cha̱a kúu‑ri ̱. Ndéja̱ náma ruu̱ chi ̱i modo máá‑rí yáꞌa ja̱ kúu̱ núsáá. 25 Ná kútaꞌu̱‑rí nuu̱ Dios sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Núsáá te játíñu‑ri ̱ nuu̱ ley Dios jíín já jiní tuní‑ri ̱, ko nuu̱ ley kua̱chi, chi ̱ jíín modo máá‑rí játíñu‑ri ̱.  

















Modo jíka‑yó jíín máá Espíritu

8

Núsáá te vina ma̱ náku̱ xndíi kutɨ‑yá sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ káyi ̱ꞌi ndaꞌa Cristo, chi ̱ tuká kájika‑i nátu̱ꞌun kuní modo máá‑i, chi ̱ sua kájika‑i nátu̱ꞌun kuní máá Espíritu. 2 Chi ̱ ley ja̱ káꞌa̱n Espíritu, onde̱ jíín Cristo Jesús sáꞌa ja̱ chakú‑yo̱. Yu̱án ní nama ruu̱ ini ̱ ndaꞌa ley ja̱ ndíso kua̱chi jíín já ndíso kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱. 3 Chi ̱ tiñu ja̱ tú ní kúu sáꞌa ley sɨkɨ ̱ já vítá ini ̱ ña̱yɨvɨ, te ni ̱ sáꞌa Dios,  



chi ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱ ní kii nátu̱ꞌun kánda̱a máá‑yó, náva̱ꞌa kundiso‑ya̱ kuáchi. Te ni ̱ naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ kuáchi ja̱ ndíso ña̱yɨvɨ. 4 Náva̱ꞌa ná skíkuu‑yó táká tiñu táꞌú ley sáꞌa‑ya̱, jíín yóó ja̱ tú kájika‑yó nátu̱ꞌun kuní máá modo ña̱yɨvɨ, chi ̱ kájika‑yó nátu̱ꞌun kuní máá Espíritu. 5 Chi ña̱yɨvɨ kájika nátu̱ꞌun kuní máá modo máá‑i, ja̱ kúu modo máá‑i kájítú iní‑i jíín. Ko ña̱yɨvɨ kájika nátu̱ꞌun kuní máá Espíritu, ja̱ kúu tiñu Espíritu kájítú iní‑i jíín. 6 Chi ̱ nú kájani ini ̱‑yo̱ nátu̱ꞌun kuní modo ña̱yɨvɨ, te kuu̱‑yo̱. Ko nú kájani ini ̱‑yo̱ nátu̱ꞌun kuní máá Espíritu, te kuchaku̱‑yo̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱. 7 Ña̱yɨvɨ jáni ini ̱‑i sɨkɨ ̱ modo máá‑i, chi ̱ jíto uꞌu̱‑i Dios, chi ̱ tú jándatu̱‑i nuu̱ ley Dios. Te ni ma̱ kúu kuandatu̱‑i. 8 Tú kúu kusɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa ña̱yɨvɨ kájika jíín modo máá‑i. 9 Ko róó tuká kájika‑ró jíín modo máá‑ró, chi ̱ jíín Espíritu kájika‑ró, te nú ncháá ndija Espíritu Dios ini ̱‑ro̱. Te nú ɨɨn ña̱yɨvɨ tú ndíso‑i Espíritu máá Cristo, nasu̱ iní ndaꞌa‑yá yíꞌi‑i. 10 Ko nú ncháá Cristo ini ̱‑ro̱, te va̱sa sɨkɨ ̱ kuáchi a ni ̱ jiꞌi ̱ yikɨ kúñu‑ró, ko chakú añú‑ro̱ sɨkɨ ́ tíñu ndaa̱. 11 Ko nú ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró ncháá Espíritu máá Dios, Iꞌa̱ ni ̱ naschakú Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, te suni súan jíín Espíritu‑ya̱ já ncháá ini ̱‑ro̱ te nachaku̱ yikɨ kúñu‑ró ja̱ kúu̱‑ún sáꞌa Dios ja̱ ní naschakú‑ya̱ Cristo Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 12 Ñáni ̱, cha̱a káitau̱ kákuu‑yó núsáá. Ko nasu̱ núu̱ modo máá‑yó, ja̱ káka‑yó nátu̱ꞌun kúu ini ̱ máá‑yó. 13 Chi ̱ nú kájika‑ró nátu̱ꞌun kuní modo máá‑ró, te kuu̱‑ro̱ nú súan. Ko nú jíín Espíritu xnáa‑ro táká tiñu ja̱ sáꞌa‑ró jíín  



















239

Romanos 8

modo máá‑ró, te kuchaku̱‑ro̱. 14 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ já káyo̱xnúú Espíritu Dios nuu̱‑í, ña̱yɨvɨ yúan kákuu se̱ꞌe Dios. 15 Chi ̱ nasu̱ nátu̱ꞌun mozo ni ̱ sáꞌa‑ya̱ róó ja̱ yúꞌú‑ro̱ ɨngá jínu, chi ni ̱ nduu‑ró nátu̱ꞌun se̱ꞌe‑ya̱. Te ja̱ yúán kákana ndáꞌú‑yo̱: Abba, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Ai ̱ Táta̱ máni ̱. 16 Chi ̱ suni máá Espíritu káꞌa̱n ndaa̱ taꞌa̱n jíín añú‑yo̱ já kákuu‑yó séꞌe Dios. 17 Te nú se̱ꞌe‑ya̱ kákuu‑yó, suni cha̱a niꞌi ̱n táꞌu̱ kákuu‑yó, cha̱a niꞌi ̱n táꞌu̱ núu̱ Dios kákuu‑yó. Te niꞌi ̱n káꞌnu‑yó táꞌu̱‑yo̱ jíín Cristo. Te nú súan kua̱ndéé iní yo̱ ndóꞌo taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá, náva̱ꞌa suni nduñáꞌnu luu taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá.

Te nú ndiji ̱n kánde̱ꞌé‑yó núu̱ ɨɨn ja̱ káñu̱ kuu ini ̱‑yo̱, nasu̱ já káñukuu ini ̱‑yo̱ kúu. Chi ̱ nú ɨɨn ja̱ á kájini ̱‑i nuu̱ kúu, ndé ña̱yɨvɨ kúñukuu‑ga̱ ini ̱ núsáá. 25 Ko nú ja̱ tú kájini ̱‑yo̱ núu̱ kúu, káñukuu ini ̱‑yo̱. Yúan‑na te jíín paciencia káinda̱tu‑yó‑ún. 26 Suni súan chíndéé táꞌan Espíritu jíín‑yó já vítá ini ̱‑yo̱, chi ̱ tú kájini ̱‑yo̱ kakán taꞌu̱‑yo̱ nátu̱ꞌun kánúú kakán taꞌu̱‑yo̱, ko suni máá Espíritu kúu ja̱ jikán taꞌu̱ jáꞌa̱‑yo̱, te tána jíín, te tú níꞌi ̱n túꞌun kaꞌa̱n jíín. 27 Ko máá Iꞌa̱ jíto nchaa̱ vii iní añú‑yo̱, jiní‑ya̱ ndasa jáni ini ̱ Espíritu. Chi ̱ máá Espíritu, jikán taꞌu̱ jáꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo nátu̱ꞌun kuní máá Dios.

Ja̱ kóo kɨvɨ ̱ kuánchaa̱ tu̱ ndóꞌo ñu̱yɨ ́vɨ

Ja̱ má kúu kuanchaa̱‑i yóó ini ̱ ndaꞌa Cristo









18 Chi ̱ jáni

ini ̱‑ri ̱ ja̱ táká tu̱ ndóꞌo kándoꞌo‑yó vína, ni ma̱ káni táꞌan kutɨ jíín túꞌun nduñáꞌnu luu‑yó já kénda kuee̱‑ga̱, te kuni ̱ ndiji ̱n‑yo̱ núu̱. 19 Chi ta̱ká ja̱ ní sáꞌa‑ya̱, káñukuu ini ̱ onde̱ kenda ndiji ̱n ta̱ká se̱ꞌe Dios. 20 Chi ta̱ká ja̱ ní sáꞌa‑ya̱, ni ̱ kɨ ̱vɨ sáni ini ̱ ndaꞌa túꞌun téꞌyu̱, ko nasu̱ já kákuni ̱ máá, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ máá Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa. Te káñukuu ini ̱. 21 Chi ̱ ɨɨn kɨvɨ ̱, te ta̱ká ja̱ ní sáꞌa‑ya̱‑ún, kenda ini ̱ ndaꞌa túꞌun téꞌyu̱, te kaka kuu ndicha̱‑na̱ jíín túꞌun luu nátu̱ꞌun ta̱ká se̱ꞌe Dios. 22 Chi ̱ kájini ̱‑yo̱ já táká ja̱ ní sáꞌa‑ya̱‑ún, ɨɨn káꞌnu‑ni kátana, te kájito tu̱ ndóꞌo onde̱ vina. 23 Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ ní sáꞌa‑ya̱‑ún, chi ̱ suni onde̱ yóó, ja̱ ní kejáꞌá sátiñu Espíritu ini ̱‑yo̱, te suni kátana‑yó jíín iní máá‑yó, káinda̱tu‑yó já nákiꞌin séꞌé‑yá yóó. Yu̱án kúu ja̱ náma‑ya̱ yíkɨ kúñu‑yó. 24 Chi ̱ káñukuu ini ̱‑yo̱ te a ni ̱ kaka̱ku‑yó.  

















28 Te

a kájini ̱‑yo̱ já táká ja̱ táꞌa̱n ña̱yɨvɨ, kendo̱o va̱ꞌa‑ga̱‑i jíín sáꞌa‑ya̱, nuu̱ ñáyɨvɨ já kákumani ̱‑í jíín‑yá, ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑í nátu̱ꞌun ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱‑ya̱. 29 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ, jíín tiempo a ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱‑í. Suni ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱‑í ja̱ ná kóo‑i nátu̱ꞌun káa Se̱ꞌe‑ya̱, náva̱ꞌa ná kúu Jesús ñani ̱ núú vásá sáva‑ga̱ ñani ̱. 30 Te máá ñáyɨvɨ ní tetaꞌa̱n‑ya̱‑ún, suni ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑í, te ña̱yɨvɨ ní kana‑ya̱ xiní‑ún, suni ni ̱ kakendo̱o ndaa̱‑i ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Te ña̱yɨvɨ ní kakendo̱o ndaa̱‑ún, suni ni ̱ nduñáꞌnu luu‑i ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 31 Te na̱ún kákaꞌa̱n‑yo̱ sɨkɨ ́ túꞌun yáꞌa núsáá. Chi ̱ nú Dios káꞌa̱n‑ya̱ jáꞌa̱‑yo̱, te ndéja̱ kúu kaꞌa̱n sɨkɨ‑̱ yo̱ núsáá. 32 Chi ̱ máá‑yá, tú ní sásáꞌán‑yá Se̱ꞌe‑ya̱, chi ̱ sua ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱‑í ja̱ sɨkɨ ́ táká‑yo̱. Te naja̱ má kuáꞌa‑ya̱ táká ndatíñu nuu̱‑yo̱ ondé jíín Séꞌe‑ya̱ núsáá. 33 Ndéja̱ kúu kaka̱n kua̱chi sɨkɨ ̱  









240

Romanos 8​, ​9 ñáyɨvɨ ní ka̱ji Dios núsáá. Máá Dios kúu Iꞌa̱ skéndo̱o ndaa̱ yóó. 34 Ndéja̱ náku̱ x ndíi sɨkɨ‑̱ yo̱. Máá Cristo kúu Iꞌa̱ ni ̱ jiꞌi ̱, te suni ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi, te vina kánchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios, te suni Iꞌa̱‑ún káꞌa̱n‑ya̱ jáꞌa̱‑yo̱. 35 Ndéja̱ kúu kuanchaa̱ yóó nuu̱ túꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Cristo yóó núsáá. Á tu̱ ndóꞌo, xí já ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑yo̱, xí já kájika jínu‑yó, xí tamá, xí já kájika víchí‑yó, xí já káyu̱ꞌú‑yo̱, xí yuchí náún. 36 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ja̱ sɨkɨ ́ níí kúu ja̱ kájiꞌi ̱‑ná ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱, te nátu̱ꞌun rɨɨ ̱ kɨtɨ kúu̱, kájani ini ̱‑i kájito‑i náá, áchí. 37 Ko tú súan, chi ̱ sua ni ̱ kundéé‑ga̱‑yo̱ jíín táká tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ sáꞌa máá Iꞌa̱‑ún ja̱ ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. 38 Chi ̱ jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ ní kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, ni tu̱ꞌun ja̱ chakú‑yo̱, ni ndajáꞌa̱ máá‑ún, ni ja̱ kákuñáꞌnu, ni ja̱ kátáꞌú tíñu, ni ja̱ vína, ni ja̱ yúchaa̱n, 39 ni nuu̱ súkún, ni nuu̱ kúnú, ni ɨɨn ndatíñu ja̱ ní sáꞌa‑ya̱, ma̱ kúu kutɨ kuánchaa̱ yóó nuu̱ túꞌun ja̱ máá Dios jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús, ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó.  











Tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ Israel

9

Káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun Cristo, tú xndáꞌú‑ri ̱, chi ̱ súan káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ jiní‑ri ̱ ini ̱ añú‑ri ̱ jíín Espíritu Santo. 2 Chi ̱ ndúkuíꞌa̱ xaa̱n iní‑ri ̱, te nene̱ táꞌuꞌu̱ ini ̱ añú‑ri ̱. 3 Chi ̱ suni kuní máá‑rí kuxio‑ri ̱ nuu̱ Cristo, te ná náa‑rí núú, ja̱ sɨkɨ ́ ñaní‑ri ̱ ja̱ kúu táꞌan‑ri ̱ ja̱ ɨ ́ɨn‑ni nɨñi ̱, ɨɨn‑ni ku̱ ñu, kákuu‑ri ̱ jíín. 4 Te cha̱a Israel kákuu‑de. Máá‑de kákuu cha̱a nakiꞌin séꞌé‑yá, jíín já ndúñáꞌnu‑de, jíín já ní sáꞌa‑ya̱ contrato jíín‑de, jíín já ní ja̱ꞌa‑ya̱ ley nuu̱‑dé, jíín já chíñúꞌún‑de máá‑yá, jíín túꞌun  





ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱‑dé. 5 Te chi ̱i tata̱ cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱kenda ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱. Te suni chi ̱i tata̱ yúan, ni ̱ kenda nɨñi ̱, ku̱ ñu Cristo. Te ta̱ká ndatíñu yíꞌi ndaꞌa Dios. Te ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén. 6 Ko nasu̱ já ní tɨ ̱vɨ ́ tu̱ꞌun Dios, chi ̱ nasu̱ táká ña̱yɨvɨ já kákuu tata̱ Israel kúu máá cháa Israel. 7 Te suni va̱sa tata̱ Abraham kákuu‑i, ko nasu̱ ndɨ ́ꞌɨ‑i kákuu se̱ꞌe‑de. Chi ̱ sua káꞌa̱n: Chi ̱i Isaac koo ja̱ kunání‑i tata̱‑ro̱, áchí. 8 Yu̱án kuní kaꞌa̱n, nasu̱ já kákuu se̱ꞌe yikɨ kúñu kákuu se̱ꞌe Dios, chi ̱ sua se̱ꞌe ja̱ ní keyuꞌu‑yá‑ún. Chiꞌi‑ya̱ cuenta‑i ja̱ kákuu ndija‑i tata̱‑ún. 9 Chi ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá: Suni kɨvɨ ̱ yáꞌa ji ̱nu kuia̱, te chaa̱‑ri ̱, te koo ɨɨn se̱ꞌe yíí Sara, áchí. 10 Te suni íó ɨnga̱ tu̱ꞌun, chi ̱ suni ni ̱ niꞌi ̱n séꞌe Rebeca. Uu̱ se̱ꞌe yíí ni ̱ sáꞌa ɨɨn‑ni cha̱a, ja̱ kúu ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱ Isaac. 11 Te onde̱ ná té kaku‑ga̱‑i jínáꞌan‑i, ni té kuni ̱‑ga̱‑i sáꞌa‑i ja̱ váꞌa ja̱ úꞌu̱, náva̱ꞌa kendo̱o ni ̱ꞌin tu̱ꞌun, ni ̱ ka̱ji ñúkúún Dios máá‑i. Chi ̱ nasu̱ jíín tíñu sáꞌa‑i, chi ̱ sɨkɨ ̱ já ní kana‑ya̱ xiní‑í. 12 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑ña: Ja̱ ñáꞌnu kuatíñu nuu̱ já súchí, áchí‑ya̱. 13 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ni ̱ kumani ̱‑rí jíín Jacob, te ni ̱ kiti ̱ ini ̱‑ri ̱ nuu̱ Esaú, áchí. 14 Ndasa kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá. Á sáꞌa Dios tiñu ja̱ tú íó ndaa̱ náún. Ma̱ kúu kutɨ. 15 Chi ni ̱ kaꞌa̱n máá‑yá jíín Moisés: Ndéja̱ kuní‑ri ̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱ te kundáꞌú ini ̱‑ri ̱, te ndéja̱ kuní‑ri ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ jíín te kukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ jíín, áchí‑ya̱. 16 Núsáá te tú kée tiñu sáꞌa ni cha̱a kuní, ni cha̱a jíku jíín, chi ̱ máá Dios kúu Iꞌa̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱. 17 Chi ̱ áchí tutu̱ ii ̱ jíín rey Faraón: Ja̱ yúán ní jani‑ri ̱ róó náva̱ꞌa ná  

























241

Romanos 9​, ​10

kuichá tu̱ꞌun sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí kiꞌi ̱n nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te kuni ndiji ̱n‑i ndasa káa fuerza‑ri ̱ ja̱ kúkuu‑ri ̱ jíín‑ró, áchí. 18 Núsáá, te nú ndéja̱ kuní‑ya̱, te kúndáꞌú ini ̱‑ya̱, te nú ndéja̱ kuní‑ya̱, te sándava‑yá ini ̱. 19 Sanaa te kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑rí: Naja̱ jikán‑ga̱‑ya̱ kuáchi núsáá, chi ̱ ndé cha̱a kuu kasu̱ nuu̱‑yá ndasa játaꞌa̱n ini ̱‑ya̱, achi ̱‑ro̱. 20 Chi ̱ sua kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Te róó, ndé cha̱a kúu‑ró já státáꞌan‑ró jíín Dios. Á kuu kaꞌa̱n kɨ ̱sɨ ñuꞌun jíín máá cháa ni ̱ sáꞌa‑ún: Naja̱ ní sáꞌa‑ró rúu̱, achi ̱. 21 Te cha̱a sáꞌa‑ún, íó derecho‑de ja̱ sáꞌa‑de ɨɨn kɨ ̱sɨ kuꞌun ndatíñu luu, te ɨnga̱ kɨ ̱sɨ kuꞌun ndatíñu cháꞌán xí túu. 22 Te nú kuní Dios stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑í ndasa káa tu̱ꞌun kití ini ̱ máá‑yá, náva̱ꞌa kuni ̱‑i na̱ fuerza ndíso‑ya̱, te nú ja̱ yúán jíín paciencia tú ní xndɨ ́ꞌɨ yachi ̱‑ya̱ ñáyɨvɨ‑ún, cuenta kɨ ̱sɨ ja̱ á yani naa ñúkúún máá, te naja̱ tú játúꞌún‑ró nú súan. 23 Te súan sáꞌa‑ya̱, chi ̱ kuní‑ya̱ kuichá tu̱ꞌun ndasa sáꞌa‑ya̱ kuáꞌa̱ tíñu luu xaa̱n núu̱ ñáyɨvɨ já ní sáva̱ꞌa‑ya̱‑í, nátu̱ꞌun jíín kɨ ́sɨ, súan ná kéndo̱o luu‑i jíín‑yá. 24 Ña̱yɨvɨ yúan kákuu yóó ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑yo̱. Chi ̱ nasu̱ máá ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ judío ní kána‑ya̱ xiní, chi ̱ suni ni ̱ kana‑ya̱ xiní ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 25 Suni súan nátu̱ꞌun káꞌa̱n nuu̱ tutú Oseas: Ña̱yɨvɨ já ná tú ní kúu ña̱yɨvɨ máá‑rí‑ún núú, skúnání‑rí‑i ña̱yɨvɨ máá‑rí vina. Te ñaꞌan já tú ní kúmani ̱‑rí jíín‑ña núú, skúnání‑rí‑ña ñáꞌan já maní‑rí jíín vína. Achí. 26 Yúan‑na te nuu̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱: Nasu̱ róó kákuu ña̱yɨvɨ máá‑rí, áchí‑ya̱, tu̱ꞌun ñuu̱ yúan kaꞌa̱n‑i: Ña̱yɨvɨ yúan se̱ꞌe Dios Iꞌa̱ chakú kákuu‑i. 27 Suni súan ni ̱ kana jaa Isaías tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ Israel: Va̱sa  



















nándeá se̱ꞌe ñuu̱ Israel nátu̱ꞌun ñi ̱tɨ ́ káa yuꞌu mar, ko ɨɨn tɨ ́ɨn‑ni‑i ka̱ku, 28 chi ̱ máá Tatá Dios síjínu‑ya̱ tíñu sáꞌa‑ya̱ já ndónda‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te yachi ̱ sándaa̱‑ya̱. 29 Nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Isaías onde̱ sáá: Te nú máá Tatá Iꞌa̱ tɨ ́ɨn so̱ꞌo ta̱ká soldado, nú tú ní skéndo̱o‑ya̱ yakú‑ga̱ tata̱ nuu̱‑yo̱ núú, te nátu̱ꞌun ña̱yɨvɨ ñúu̱ Sodoma jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Gomorra, súan kuu‑yó te súan taꞌa̱n‑yo̱ núú. Achí. 30 Ndasa kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá. Ña̱y ɨvɨ sɨ ́ɨn nación, tú ní kándúkú‑i tiñu ndaa̱, ko ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑i, chi ̱ sɨkɨ ̱ já ní ka̱kandíja‑i, yu̱án ní ka̱kendo̱o ndaa̱‑i. 31 Te ña̱yɨvɨ Israel, ni ̱ ka̱ndúkú‑i ja̱ kéndo̱o ndaa̱‑i jíín ley, ko tú ní skíkuu kutɨ‑í jíín máá ley. 32 Te naja̱. Chi ni ̱ ka̱ndúkú sáni‑i, nasu̱ jíín túꞌun kándíja, chi ̱ sasua jíín táká tiñu táꞌú ley. Ja̱ yúán ní ka̱jungoyo‑i sɨkɨ ̱ máá yúu̱ xíin tíñu skáchiꞌi xini ̱ jáꞌa̱‑í. 33 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Nde̱ꞌé, chi ̱ onde̱ Sion ka̱itúu‑rí máá yúu̱ xíin tíñu skáchiꞌi xini ̱ jáꞌa̱‑í, te suni jungoyo‑i sáꞌa yuu̱‑ún. Te ña̱yɨvɨ kándíja nuu̱ yúu̱‑ún, ma̱ kúka nuu̱‑í, chi ̱ máá‑yá kúu, áchí. Ñáni ̱, kúu ndija ini ̱ añú‑ri ̱, te jikán taꞌu̱‑rí nuu̱ Dios jaꞌa̱ ñáyɨvɨ Israel, náva̱ꞌa ka̱ku‑i jínáꞌan‑i. 2 Chi ̱ ruu̱, a jiní ndaa̱‑ri ̱ ja̱ bueno kákuu ini ̱‑i kájito‑i Dios, ko tú kákundaa̱ ini ̱‑i jíín. 3 Chi ̱ tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i ndasa kendo̱o ndaa̱‑i sáꞌa Dios, te kándúkú‑i ja̱ kéndo̱o ndaa̱‑i sáꞌa máá‑i. Te ja̱ yúán tú kájandatu̱‑i nuu̱ íchi ndáa̱ Dios. 4 Chi ̱ jíín Cristo te ni ̱ jukuiñi ̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n ley, náva̱ꞌa kendo̱o ndaa̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ kándíja. 5 Chi ni ̱ kaꞌa̱n Moisés ja̱ nú ɨɨn cha̱a skíkuu tiñu  











10









Romanos 10​, ​11

242

ndaa̱ káꞌa̱n ley, te kuchaku̱‑de jíín. 6 Ko tu̱ꞌun kéndo̱o ndaa̱, kénda chi ̱i tu̱ꞌun kándíja‑yó, te káꞌa̱n súan: Ma̱ káni ini ̱ añú‑ro̱: Ndé cha̱a kaa kiꞌi ̱n andɨ ́vɨ ́ núsáá, áchí. Yu̱án kuní kaꞌa̱n, ja̱ xnúu‑de Cristo onde̱ nuu̱ ñúꞌun. 7 Ni ma̱ káni ini ̱‑ro̱: Ndé cha̱a kuun‑de kiꞌi ̱n‑de ini ̱ tu̱ nchi núsáá, áchí. Yu̱án kuní kaꞌa̱n, ja̱ xndáa‑de Cristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 8 Ko ndasa káꞌa̱n tu̱ꞌun‑ún: Yani jíín‑ró íó tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱, ini ̱ yuꞌu‑ro te ini ̱ añú‑ro̱ íó, áchí. Yu̱án kúu tu̱ꞌun kákandíja‑yó, te yu̱án kúu tu̱ꞌun kájani‑ró. 9 Chi ̱ nú játúꞌún‑ró ondé jíín yúꞌu‑ro já Jítoꞌo̱‑ro̱ kúu Jesús, te nú onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱ kándíja‑ró já ní nachaku̱ Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi ni ̱ sáꞌa Dios, yúan‑na te ka̱ku‑ró.  







Kánúú káni‑yó túꞌun‑ya̱ ná kándíja‑i 10 Chi ̱ jíín

iní jíín añú‑yo̱ kándíja‑yó‑yá náva̱ꞌa kendo̱o ndaa̱‑yo̱. Ko jíín yúꞌu‑yo kuátúꞌún‑yó‑yá náva̱ꞌa ka̱ku‑yó. 11 Chi ̱ tutu̱ ii ̱ káꞌa̱n: Ta̱ká ña̱y ɨvɨ kándíja‑i nuu̱‑yá, ma̱ kéndo̱o kutɨ‑í tuka̱ nuu̱, áchí. 12 Chi ̱ tú káꞌi ̱o sɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ griego jíín ñáyɨvɨ judío, chi ̱ suni ɨɨn‑ni máá Jítoꞌo̱‑yo̱ tɨ ́ɨn so̱ꞌo ta̱ká‑i. Te kúndáꞌú xaa̱n iní‑ya̱ ñáyɨvɨ kákaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑yá. 13 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ kákaꞌa̱n nda̱ꞌú jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ondé jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, ka̱ku‑i. 14 Ndasa kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá te nú tú kákandíja‑i‑ya̱. Te ndasa kandíja‑i‑ya̱ te nú tú jíni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun‑ya̱. Te ndasa kuni so̱ꞌo‑i te nú tú na̱ún kani tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱‑í. 15 Te ndasa kani‑i tu̱ꞌun‑ya̱ te nú tú tájí‑yá‑i kiꞌi ̱n‑i. Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Xáán luu kánda̱a jaꞌa̱ ñáyɨvɨ kájani tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, jíín jáꞌa̱  

ñáyɨvɨ kájani tu̱ꞌun va̱ꞌa tu̱ꞌun luu. nasu̱ táká‑i káchuꞌun ini ̱‑i ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun va̱ꞌa, chi ni ̱ kaꞌa̱n Isaías: Táta̱, ndé ña̱yɨvɨ kándíja tu̱ꞌun kájani‑ná vii, áchí‑de. 17 Núsáá te kuu kandíja‑i onde̱ nú kuni so̱ꞌo‑i, te kuu kuni so̱ꞌo‑i onde̱ nú koo ja̱ káni tu̱ꞌun Dios. 18 Ko ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱: Á tú ní kájini so̱ꞌo‑i. Ja̱ndáa̱ ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i, chi ̱ káꞌa̱n: Nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ ní kenda tu̱ꞌun‑i te onde̱ nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ‑na̱ ñu̱yɨ ́vɨ ní jicha̱ tu̱ꞌun‑i, áchí. 19 Ko ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱: Á tú ní kájuku̱ꞌun ini ̱ ña̱yɨvɨ Israel tu̱ꞌun yáꞌa. Xnáñúú‑ga̱ ni ̱ kaꞌa̱n Moisés: Ná kúkuíñí‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín ɨngá nación ja̱ násu̱ ñúu̱ máá‑rí kúu, te jíín ɨ ́ɨn nación ñáá skití ini ̱‑ri ̱ róó, áchí‑de. 20 Suni Isaías ni ̱ chundéé iní‑de ni ̱ kaꞌa̱n‑de: Ña̱yɨvɨ já tú ní kánandúkú rúu̱, a ni ̱ jini ̱‑i ruu̱. Te ña̱yɨvɨ já tú ní kájika̱ tu̱ꞌún rúu̱, ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ máá‑rí nuu̱‑í, áchí‑de. 21 Ko sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ Israel káꞌa̱n: Ncháka ncháa, ni ̱ jata ñaa‑ri ̱ ndaꞌa‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ tú jándatu̱, jíín núu̱ ñáyɨvɨ níꞌin ini ̱, áchí‑ya̱. 16 Ko



















Ja̱ íó ɨɨn tɨ ́ɨn‑ga̱ ña̱yɨvɨ Israel

11

Núsáá te káꞌa̱n‑ri ̱: A ni ̱ kiñiꞌin Dios ña̱yɨvɨ máá‑yá náún. Ma̱ kúu kutɨ. Chi ̱ ruu̱, suni cha̱a Israel kúu‑ri ̱, tata̱ Abraham kúu‑ri ̱, táꞌan tata̱ Benjamín kúu‑ri ̱. 2 Tú ní kíñiꞌin Dios ña̱y ɨvɨ máá‑yá ja̱ á ni ̱ jini ̱‑ya̱ núu̱‑í jíín tiempo xí tú kájini ̱‑ro̱ tutú ii ̱ ndasa káꞌa̱n tu̱ꞌun Elías, ndasa ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín Dios sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ Israel: 3 Táta̱, ni ̱ ka̱jaꞌni‑í cha̱a kájani tu̱ꞌun‑ní, te ni ̱ ka̱jacha̱‑i altar‑ní. Te náá, máá ɨ ́ɨn‑na̱‑ná ni ̱ kendo̱o. Te vina, káchindiki ̱n‑i náá, kaꞌni‑í náá  



243

Romanos 11

kákuni ̱‑i, áchí‑de. 4 Ko yúan‑na te ndasa ni xndíó káni Dios tu̱ꞌun nuu̱‑dé núsáá: A ñáva̱ꞌa náꞌín‑rí va̱sté usiá mil ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún rúu̱, te ña̱yɨvɨ‑ún tú kájukuiñi ̱ jítɨ ́ kútɨ‑í nuu̱ ndosó Baal, áchí‑ya̱. 5 Te suni súan vina, chi ̱ íó ɨɨn tɨ ́ɨn‑ga̱, te jíín túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ní ka̱ji‑ya̱‑ún. 6 Te nú sɨkɨ ̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ kúu, nasu̱ ní níꞌi ̱n‑í jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑i núsáá. Chi ̱ nú súan, te ni ̱ ji ̱ta tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núú. 7 Na̱ún kákaꞌa̱n‑ri ̱ núsáá. Ja̱ ní ka̱ndúkú ñáyɨvɨ Israel, tú ní kákundéé‑i niꞌi ̱n‑í. Ko ni ̱ ka̱kundéé ñáyɨvɨ ní ka̱ji‑ya̱‑ún, ni ̱ kaniꞌi ̱n‑í. Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kandu̱ ni ̱ꞌin ini ̱‑i. 8 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Nuu̱‑í ni ̱ ja̱ꞌa Dios ɨɨn xini ̱ já tú júku̱ꞌun kutɨ iní, jíín ndúchi já tú kuni ̱ kutɨ, jíín sóꞌo ja̱ tú kuni so̱ꞌo kutɨ ondé vina, áchí. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n David: Viko kásáꞌa‑i, ná kúu nátu̱ꞌun ɨɨn xeyu̱, ɨɨn ja̱ tɨ ́ɨn yátá‑ún‑i, ɨɨn tu̱ nchi, ɨɨn nuu̱ níꞌi ̱n‑í ya̱ꞌu‑i. 10 Te nduchi‑í, ná kúñaa náva̱ꞌa ma̱ kúu nde̱ꞌé‑i jíín, te ná kóo tɨ ́ꞌɨ‑́ i nɨ ́ɨ ́ káni, áchí‑de. 11 Núsáá te ruu̱ káꞌa̱n‑ri ̱: Ni ̱ kandua̱‑i, te ni ̱ kaji ̱ta ii ̱‑í náún. Ma̱ kúu kutɨ. Chi ̱ sua ni ̱ kaka̱ku ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ súan ni ̱ ka̱sáñaꞌmu ña̱yɨvɨ Israel, náva̱ꞌa ná kúkuíñí máá Israel jínáꞌan. 12 Ni ̱ ka̱sáñaꞌmu Israel, te ja̱ yúán ní ndukúká ñúyɨ ́vɨ. Ni ̱ kaji ̱ta Israel, te ja̱ yúán ní ndukúká ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Naga̱ ni ̱ kuu ja̱ xáán ndatu̱ tiñu koo onde̱ kɨvɨ ̱ ná nákiꞌin séꞌé‑yá ta̱ká Israel núsáá. 13 Chi ̱ jíín róó ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ ruu̱ suni cha̱a skáka tu̱ꞌun nuu̱ cháa sɨ ́ɨn nación kúu‑ri ̱, te jíñúꞌún káꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ tíñu sáꞌa‑ri ̱, 14 náva̱ꞌa ná kúkuíñí táꞌan‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱, te ka̱ku sava‑de sáꞌa‑ri ̱. 15 Chi ̱ nú ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ Israel,  

te ja̱ yúán ní ka̱naketáꞌan ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ jíín‑yá, núsáá te kɨvɨ ̱ nákiꞌin séꞌé‑yá Israel, te nasu̱ nátu̱ꞌun ja̱ ní nachaku̱‑i ma̱ꞌñú ndɨ ́yi koo yu̱án náún.























Olivo yúkú xiní olivo táta

16 Te

nú íó ndoo ndeꞌe̱ já kúun núú, te suni nɨ ́ɨ‑́ ni íó ndoo. Te nú nduꞌu íó ndoo, suni súan íó ndoo ta̱ká ndaꞌa. 17 Ko nú sava ndaꞌa‑ún, ni ̱ ka̱janchaa̱, te nú róó ja̱ kúu‑ró ɨ ́ɨn ndaꞌa yúnu olivo yúkú, ni ̱ nuku̱ꞌun‑ró núu̱ ní ka̱janchaa̱ ndaꞌa táta‑ún, te nú stáa taꞌa̱n‑ro̱ kájin ondé nduꞌu númá máá yúnu olivo táta, 18 ma̱ sátéyíí‑ró máá‑ró já ndónda‑ró sɨkɨ ́ táká ndaꞌa‑ún núsáá. Chi ̱ nú sátéyíí‑ró máá‑ró, te ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já tú stáa nduꞌu‑ún kajin‑ro, chi ̱ sua stáa‑ró kájin máá ndúꞌu‑ún. 19 Sanaa te kaꞌa̱n‑ro̱: Sava ndaꞌa ní ka̱janchaa̱ kuaꞌa̱n náva̱ꞌa nuku̱ꞌun‑ri ̱ yáꞌa, achi ̱‑ro̱. 20 Bueno, ko sɨkɨ ̱ já tú ní kákandíja máá ndáꞌa‑ún, yu̱án ní ka̱janchaa̱. Ko róó, chi ̱ sɨkɨ ̱ já kándíja‑ró, yu̱án núkuiñi ̱ ni ̱ꞌin‑ró. Ma̱ sávixi ̱‑ro̱ máá‑ró núsáá, sua yu̱ꞌú‑ro̱. 21 Chi ̱ nú Dios, tú ní kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ máá ndáꞌa xíin tíñu‑ún, naga̱ ni ̱ kuu róó, ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. 22 Nde̱ꞌé váꞌa‑ró núsáá, ndasa kúndáꞌú ini ̱ Dios, te suni xaa̱n iní‑ya̱. Xaa̱n iní‑ya̱ jíín cháa ni ̱ kandua̱‑ún, ko kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó, te nú kundii ̱ ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. Te nú túu, te suni kuanchaa̱‑ya̱ róó kiꞌi ̱n‑ro̱. 23 Suni súan máá ñáyɨvɨ‑ún, nú kandíja‑i, suni nuku̱ꞌun‑i, chi ̱ máá Dios kuu nachuꞌun tuku‑ya̱‑í. 24 Te nú róó, va̱i‑ró chíi yunu olivo ja̱ á káa yúkú, te ni ̱ nuku̱ꞌun‑ró xiní  















244

Romanos 11​, ​12 yúnu olivo táta, va̱sa nasu̱ táꞌan‑ún kúu‑ró, naga̱ ni ̱ kuu ña̱yɨvɨ‑ún ja̱ máá ndáꞌa xíin tíñu kákuu‑i, ja̱ má náchuꞌun‑ya̱‑í xini ̱ máá yúnu olivo máá‑i núsáá. 25 Ñáni ̱, chi ̱ tú kuní‑ri ̱ ja̱ kúñáá xini ̱‑ro̱ ndasa íó sɨkɨ ̱ túꞌun sa̱ꞌí yáꞌa, náva̱ꞌa ma̱ sávixi ̱‑ro̱ máá‑ró te kani ini ̱‑ro̱ já ndíchí xáa̱n‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ sava ña̱yɨvɨ Israel, ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱‑i, te ni ̱ ka̱naa‑í, onde̱ ná ndéka̱va ta̱ká ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 26 Yúan‑na te ndɨꞌɨ ña̱yɨvɨ Israel ka̱ku‑i. Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ichi ñúu̱ Sion kii Iꞌa̱ nama yóó, te kuanchaa̱‑ya̱ cháꞌa̱n táꞌan Jacob, ja̱ tú káchiñúꞌún‑i‑ya̱. 27 Te tu̱ꞌun yáꞌa kuu contrato sándaa̱‑ri ̱ jíín‑i onde̱ ná kuánchaa̱‑ri ̱ kua̱chi‑i, áchí. 28 Jaꞌa̱ róó, kájito uꞌu̱‑i‑ya̱ já sɨkɨ ́ máá túꞌun va̱ꞌa. Ko ni ̱ ka̱ji‑ya̱‑í, te kúndáꞌú ini ̱‑ya̱‑í, ja̱ sɨkɨ ́ táa̱‑i. 29 Chi ̱ Dios tú nátuꞌu̱ ini ̱‑ya̱ já tétaꞌa̱n‑ya̱ táꞌu̱‑yo̱ jíín já kána‑ya̱ xiní‑yo̱. 30 Suni súan róó, ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱‑ro̱ núu̱ Dios onde̱ sáá. Ko vina, chi ̱ sɨkɨ ̱ já ní ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱ máá ñáyɨvɨ‑ún, te ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. 31 Suni súan máá ñáyɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱‑i vina, náva̱ꞌa suni nátu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ róó jínáꞌan‑ró, suni súan ná kúndáꞌú ini ̱‑ya̱‑í vina. 32 Chi ̱ máá Dios, ni ̱ jasu̱‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ chíi tu̱ꞌun sáni ̱ꞌin ini ̱‑i, náva̱ꞌa kundáꞌú ini ̱‑ya̱ táká‑i. 33 Xáán kúnú káa tu̱ꞌun kúká, tu̱ꞌun ndíchí, tu̱ꞌun tu̱ꞌa Dios. Ni ma̱ júku̱ꞌun kutɨ iní‑yo̱ ndasa káa ta̱ká tiñu sándaa̱‑ya̱. Te xaa̱n sáꞌí íin ta̱ká ichi‑yá. 34 Chi ̱ ndé cha̱a, a ni ̱ jini ̱ ndasa jáni ini ̱ Dios, xí ndé cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa consejo nuu̱ yá. 35 Xí ndé cha̱a ni ̱ ja̱ꞌa nuu̱‑yá xnaꞌa̱n‑ga̱ náva̱ꞌa chunáa‑yá nuu̱‑dé. 36 Chi ̱ onde̱ nuu̱

máá‑yá va̱i ta̱ká ndatíñu. Te suni máá‑yá ni ̱ sáꞌa. Te suni máá‑yá tɨ ́ɨn. Te ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén.

























Ndasa kuatíñu va̱ꞌa ña̱yɨvɨ ndóo

12

Ñáni ̱, ja̱ yúán káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró jíín túꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Dios róó, chi ̱ vina chakú‑ro̱ jíín yíkɨ kúñu‑ró, te kuní‑ri ̱ ja̱ ná kóo ndoo te kua̱ꞌa‑ro̱ núu̱ máá‑yá. Te ná kúsɨɨ ̱ iní Dios jíín‑ró, chi yu̱án kúu ja̱ chíñúꞌún‑ró‑yá onde̱ jíín iní jíín añú‑ro̱. 2 Te ma̱ kóo ɨɨn núú iní‑ro̱ jíín ñúyɨ ́vɨ yáꞌa, chi ̱ sua ná násama‑ró máá‑ró, te ná ndúu jáá xiní‑ro̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ ndasa va̱ꞌa káa tu̱ꞌun játaꞌa̱n ini ̱ Dios, jíín túꞌun ni ̱ yija va̱ꞌa ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ sáꞌa. 3 Chi tu̱ꞌun luu ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑rí sáꞌa ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín ɨ ́ɨn ɨɨn cha̱a káꞌi ̱in ma̱ꞌñú‑ró jián, ja̱ má skákunu‑ga̱‑de ku̱ꞌa máá‑de nuu̱ kúꞌa ja̱ á káꞌi ̱in‑de, chi ̱ sua ná káni kuándíꞌí iní‑de nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun kándíja nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de. 4 Chi ̱ nátu̱ꞌun yóó, jíín modo ja̱ kuáꞌa̱ pedazo ndíso yikɨ kúñu‑yó ko tú ɨɨn‑ni tiñu kásáꞌa, 5 suni súan yóó, va̱sa kuaꞌa̱‑yo̱, ko nátu̱ꞌun ɨɨn‑ni ña̱yɨvɨ kákuu‑yó núu̱ Cristo. Ko ja̱ ɨ ́ɨn ɨɨn máá‑yó, chi ̱ pedazo‑ni‑yó kánakuni ̱ táꞌan‑yó. 6 Chi ni ̱ niꞌi ̱n‑yo̱ sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn taꞌu̱ ndasa ku̱ꞌa ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱. Te nú taꞌu̱ já káni‑yó túꞌun‑ya̱ kúu, ná sáꞌa‑yó jíín kúꞌa kándíja‑yó núsáá. 7 Xí nú taꞌu̱ já kuátíñu‑yó kúu, ná kuátíñu‑yó. Te nú taꞌu̱ já stáꞌa̱n‑yo̱ kúu, ná stáꞌa̱n‑yo̱. 8 Ña̱yɨvɨ káꞌa̱n ndéé, ná káꞌa̱n ndéé‑i. Ña̱yɨvɨ jáꞌa, ná táva iní‑i kua̱ꞌa‑i. Ña̱yɨvɨ táꞌú tíñu, ñúkúún ná sáꞌa‑i. Ña̱yɨvɨ  













245

Romanos 12​, ​13

kúndáꞌú ini ̱, sɨɨ ̱ ná kóo ini ̱‑i. 9 Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, ma̱ kóo jíín túꞌun yóso yúꞌu. Ná kóto uꞌu̱‑ro̱ tíñu ñáá, te ma̱ sía̱‑ro̱ tíñu va̱ꞌa. 10 Ná kúnchaka mani ̱ táꞌan‑ró. Te sáꞌa‑ró cuenta ja̱ maní‑ro̱ jíín ñaní máá‑ró. Te kuítú iní‑ro̱ já sáꞌa jíñúꞌún‑ró jíín táꞌan‑ró. 11 Ma̱ sáꞌa kúxí‑ró nú íó tiñu kásáꞌa‑ró. Te jíín iní jíín añú‑ro̱ ná kuítú iní‑ro̱ kuátíñu‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 12 Te a káñukuu ini ̱‑ro̱, te ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱. Te nú íó tu̱ ndóꞌo, te kua̱ndéé iní‑ro̱. Te nene̱ kakán taꞌu̱‑ro̱. 13 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo, nú kánandɨꞌɨ‑i yaku̱ na̱jíín, te koto táꞌan‑ró jíín‑i. Te koto ndáꞌú‑ro̱ núu̱ ñáyɨvɨ jíká. 14 Kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱ ñáyɨvɨ káchindiki ̱n róó, kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑í te ma̱ káꞌa̱n tásɨ‑́ ró sɨkɨ‑́ í. 15 Ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱o sɨɨ ̱ iní, te ná ndéꞌe̱‑ro̱ jíín ñáyɨvɨ kándeꞌe̱. 16 Ɨɨn‑ni ná kóo xini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Ma̱ skákunu‑ró máá‑ró, chi ̱ sua ná ndútáꞌan‑ró jíín cháa káꞌi ̱o súchí iní. Ma̱ sáꞌa‑ró já cháa ndíchí xáa̱n kákuu‑ró. 17 Ma̱ ná sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró jíín ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, nú ni ̱ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑ró. Kuítú iní‑ro̱ sáꞌa jíñúꞌún‑ró tíñu onde̱ jíto jíín núu̱ táká‑i. 18 Te nú kuu sáꞌa‑ró, te vindáa̱ vinené kuxiu̱ kú‑ró jíín táká ña̱yɨvɨ, onde̱ jíín kúꞌa kúndéé‑ró jíín. 19 Ñáni ̱ máni ̱, ma̱ cháa ini ̱‑ro̱ já nániꞌi ̱n táꞌan‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ sua nuu̱ máá‑yá ná kuáꞌa‑ró túꞌun kiti ̱ ini ̱‑ya̱ núu̱‑í, chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Naniꞌi ̱n táꞌan máá‑rí jíín‑i, máá‑rí kua̱ꞌa ya̱ꞌu‑i, áchí máá Tatá Dios. 20 Ja̱ yúán, nú cha̱a kájito uꞌu̱ róó, jíꞌi ̱‑de so̱ko, kua̱ꞌa ja̱ ná kée‑dé. Nú jichí‑de, kua̱ꞌa ja̱ ná kóꞌo‑de. Chi ̱ nú súan, te kundéé‑ró jíín‑de, kuka nuu̱‑de sáꞌa‑ró. 21 Ma̱ yují‑ro̱ sáꞌa  

























tiñu ñáá, chi ̱ sua ná yují tiñu ñáá sáꞌa‑ró jíín tíñu va̱ꞌa. Ndasa kaka‑yó íchi núu̱ gobierno

13

Ta̱ká ña̱yɨvɨ, ná kuándatu̱‑i nuu̱ cháa kákuñáꞌnu‑ga̱, chi ̱ túu cha̱a táꞌú tíñu te nú tú ní jáꞌa Dios tu̱ꞌun núú. Te ta̱ká cha̱a a kándi ̱so tíñu, Dios ni ̱ chaa tiñu sɨkɨ‑̱ dé. 2 Ja̱ yúán, nú íó cha̱a tú jándatu̱ nuu̱ cháa táꞌú tíñu, te tiñu ni ̱ tetaꞌa̱n Dios skéꞌichi ̱‑de, te cha̱a káskéꞌichi ̱, naku̱ xndíi‑de sɨkɨ ̱ máá‑de. 3 Chi cha̱a kátáꞌú tíñu, tú ndónda‑de sɨkɨ ̱ cháa sáꞌa tiñu va̱ꞌa, chi ̱ sua sɨkɨ ̱ cháa sáꞌa tiñu ñáá. Te róó, kuní‑ro̱ já tú yu̱ꞌú‑ro̱ sáꞌa cha̱a táꞌú tíñu náún. Sáꞌa tiñu va̱ꞌa, te ná kuátúꞌún‑de róó. 4 Chi ̱ mozo Dios kúu‑de, ja̱ kóto va̱ꞌa‑de róó. Ko nú sáꞌa‑ró tiñu ñáá, te ná yúꞌú‑ro̱, chi ̱ nasu̱ já kúsɨɨ ̱ iní máá‑de ndíso‑de machete, chi ̱ mozo Dios kúu‑de, náva̱ꞌa xndóꞌo‑de ña̱yɨvɨ sáꞌa tiñu ñáá. 5 Ja̱ yúán kánúú kuándatu̱‑ro̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑ró, nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ tú kití ini ̱‑ya̱ nuu̱‑ro̱, te suni náva̱ꞌa ma̱ kána jíín añú‑ro̱ núu̱‑ro̱. 6 Chi ̱ suni ja̱ sɨkɨ ́ yúán kúu ja̱ kája̱ꞌa‑ró xúꞌún yóo̱, chi ̱ mozo kájatíñu nuu̱ Dios kákuu‑de, suni ja̱ sɨkɨ ́ tíñu yúan. 7 Kaꞌncha̱ ja̱ káitau̱‑ro̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ. Nuu̱ já taú‑ro̱ xúꞌún yóo̱, te xu̱ꞌún yóo̱. Nuu̱ ñáyɨvɨ já taú‑ro̱ xúꞌún póniná, te xu̱ꞌún póniná. Nú nɨ ́nɨ kuandatu̱‑ro̱, te ná kuándatu̱‑ro̱. Te nú nɨ ́nɨ kóo tu̱ꞌun jíñúꞌún, te ná kóo jíñúꞌún‑ró. 8 Ma̱ kútau̱ kutɨ‑ro núu̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, chi ̱ máá‑ni ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. Chi cha̱a kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, a ni ̱ kundéé‑de ni ̱ skíkuu‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 9 Chi ̱ káꞌa̱n nuu̱ tutú: Ma̱ kúsɨ ́kɨ  















246

Romanos 13​, ​14 ncháa̱ táꞌan‑ró, ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi, ma̱ sákuíꞌná‑ró, ma̱ sátúꞌún‑ró, ma̱ ndío ini ̱‑ro̱. Te nú íó sava‑ga̱ tu̱ꞌun táꞌú tíñu, ko ɨɨn káꞌnu‑na̱ káꞌa̱n: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró, áchí. 10 Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tú sáꞌa ndɨva̱ꞌa jíín táꞌan. Ja̱ yúán, tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan kúu tu̱ꞌun skíkuu ta̱ká tiñu káꞌa̱n ley. 11 Te súan ná sáꞌa‑yó, chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já máá hora nataꞌu̱ núu̱‑yo̱ já kákixi ̱‑yo̱ kúu. Chi ̱ vina a ni ̱ ku̱yani‑ga̱ kɨvɨ ̱ káku‑yó, vásá kɨvɨ ́ ní kandíja‑yó. 12 Akuáa a ni ̱ ja̱ꞌa kuaꞌa̱n, te a kúyani chaa̱ ndúú. Núsáá te ná skána‑yó tíñu ñu̱ ñáa kíꞌi ̱n, te ná sáꞌa‑yó tíñu ndúú. 13 Ná káka kuu jíñúꞌún‑yó cuenta ndúú. Ma̱ kée úꞌini ̱‑yo̱, te ma̱ kóo káꞌvá‑yó. Ma̱ káka téné‑yó, te ma̱ káka kuáxán‑yó. Ma̱ kuátáꞌan‑yó, te ma̱ kóo kuásún iní‑yo̱. 14 Sua ná kúkútu‑ro jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, te ma̱ sákútu‑ro máá‑ró jíín tíñu ndío ini ̱ yikɨ kúñu‑ró.  









Ndasa sáꞌa‑yó jíín ñáyɨvɨ vítá ini ̱

14

Cha̱a kándíja vi ̱tá, ná kuátáꞌú‑ró‑de, ko nasu̱ já státáꞌan‑ró jíín‑de sɨkɨ ̱ táká tu̱ꞌun. 2 Chi ̱ íó cha̱a kándíja ja̱ kúu kee‑dé ta̱ká‑ni nuu̱, ko cha̱a vi ̱tá ini ̱ máá nían‑ni yua̱ yée‑dé. 3 Róó cha̱a yée, ma̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱ cháa tú yée. Te róó cha̱a tú yée, ma̱ náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ cháa yée, chi ̱ Dios játáꞌú‑yá cha̱a‑ún. 4 Te róó, ndé cha̱a kúu‑ró já náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ cháa kúu mozo tatú núsáá. Te nú kundii ̱ ni ̱ꞌin‑de, xí káka yátá‑de, ko nuu̱ máá patrón‑de játíñu‑de. Ko nukuiñi ̱ ni ̱ꞌin‑de, chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kuu nakani ni ̱ꞌin‑ya̱‑dé. 5 Ɨɨn cha̱a káꞌa̱n ja̱ íi ̱ ɨ ́ɨn  







kɨvɨ ̱ vásá ɨngá kɨvɨ ̱. Te ɨnga̱ cha̱a káꞌa̱n ja̱ ɨ ́ɨn‑ni kánda̱a ta̱ká kɨvɨ ̱. Ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ná nátava‑dé cuenta ndasa jáni ndija ini ̱‑de. 6 Cha̱a játúꞌún kɨvɨ ́, ndúkú‑de ndasa skíkuu‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te cha̱a tú játúꞌún kɨvɨ ́, suni ndúkú‑de ndasa skíkuu‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Cha̱a yée, yée‑dé te játíñu‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ nákuatáꞌú‑de nuu̱ Dios. Te cha̱a tú yée, suni játíñu‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, va̱sa tú yée‑dé, chi ̱ nákuatáꞌú‑de nuu̱ Dios. 7 Chi ̱ tú ni ɨɨn‑yó káichaku̱‑yo̱ já máá‑yó. Ni tú ni ɨɨn‑yó kúu̱‑yo̱ já máá‑yó. 8 Te nú káichaku̱‑yo̱, káichaku̱‑yo̱ já kuátíñu‑yó núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te nú kuu̱‑yo̱, suni kuu̱‑yo̱ já játíñu‑yó núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Núsáá te va̱sa ná kúchaku̱‑yo̱, xí va̱sa ná kúu̱‑yo̱, ko máá Jítoꞌo̱‑yo̱ xíin yóó. 9 Chi ja̱ sɨkɨ ́ yúan kúu ja̱ ní jiꞌi ̱ Cristo, te ni ̱ nachaku̱ tuku‑ya̱, náva̱ꞌa kuu‑ya̱ Jítoꞌo̱ nuu̱ ñáyɨvɨ ní kajiꞌi ̱ jíín núu̱ ñáyɨvɨ káichaku̱. 10 Te róó, naja̱ náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ñaní‑ro̱ núsáá. Xí róó, naja̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱ ñaní‑ro̱ núsáá. Chi ta̱ká‑yo̱, kuiñi‑yó yúꞌu mesa Cristo sándaa̱‑ya̱ tíñu‑yó. 11 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Ja̱ndáa̱ ndíja nuu̱ máá‑rí jukuiñi ̱ jítɨ ́ táká ña̱yɨvɨ, te nakana jaa ta̱ká‑i Dios, áchí máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 12 Núsáá te ná ɨɨn ná ɨɨn‑yó, nakua̱ꞌa‑yó cuenta nuu̱ Dios ndasa ni ̱ ka̱sáꞌa máá‑yó. 13 Ma̱ náku̱ x ndíi‑yó sɨkɨ ́ táꞌan‑yó núsáá, chi ̱ sua ná cháa ini ̱‑yo̱ já má skɨ ́vɨ‑yó ñaní‑yo̱ júngava‑de nuu̱ kuáchi. 14 A jiní‑ri ̱, te kándíja‑ri ̱ sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, ja̱ tú ni ɨɨn ndatíñu kúcháꞌán máá já máá. Nú ɨɨn cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ kácháꞌán ɨ ́ɨn ndatíñu, te sɨkɨ ̱ máá‑de kácháꞌán.  

















247

Romanos 14​, ​15

15 Ko

nú sɨkɨ ̱ ndéyu‑ro táꞌuꞌu̱ ini ̱ ñani ̱‑ro̱ núsáá te nasu̱ kúndáꞌú ini ̱‑ro̱‑í. Ma̱ xnáa‑ro cháa‑ún ja̱ kuáchi ndeyu‑ro, chi ja̱ cháa‑ún kúu ja̱ ní jiꞌi ̱ Cristo. 16 Núsáá te ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun kaꞌa̱n‑i sɨkɨ ̱ tíñu sáꞌa‑ró já íó va̱ꞌa jiní máá‑ró. 17 Chi ̱ nasu̱ já kée já kóꞌo kúu ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tíñu, chi tu̱ꞌun ndaa̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, jíín túꞌun kúsɨɨ ̱ iní sáꞌa Espíritu Santo kúu. 18 Chi cha̱a ja̱ súan játíñu‑de nuu̱ Cristo, kúsɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa‑de. Te suni ta̱ká ña̱yɨvɨ kájatúꞌún‑i‑de. 19 Núsáá te ná kuítú iní‑yo̱ sáꞌa‑yó táká tiñu ndíso tu̱ꞌun vindáa̱ vinené, náva̱ꞌa skuáꞌnu táꞌan‑yó. 20 Ja̱ kuáchi ndeyu‑ro, ma̱ xnáa‑ro tíñu ni ̱ sáꞌa Dios. Ta̱ká ndatíñu íó ndoo ndija, ko nú ɨɨn cha̱a skɨ ́vɨ‑de ɨnga̱‑i ini ̱ kua̱chi, sáꞌa ndeyu yée‑dé, te kua̱chi ndíso‑de nú súan. 21 Vaꞌa̱‑ga̱ ma̱ kée‑ro kúñu, ni ̱ ma̱ kóꞌo‑ró vino, ni ɨɨn ma̱ sáꞌa‑ró te nú kɨ ̱vɨ ñani ̱‑ro̱ kuáchi sáꞌa, xí tɨ ́vɨ‑́ de sáꞌa. 22 Kándíja va̱ꞌa‑ró náún. Núsáá te súan ná káni ini ̱ máá‑ró jíín ondé nuu̱ Dios. Xáán ndatu̱ kendo̱o cha̱a ja̱ tú naku̱ xndíi añú‑de sɨkɨ ̱ máá‑de jíín túꞌun játúꞌún‑de. 23 Ko cha̱a jáni ɨɨn jáni uu̱ ini ̱‑de nú yée‑dé, kucháꞌán‑de sáꞌa, chi ̱ tú kándíja va̱ꞌa‑de te yée‑dé. Chi ta̱ká ja̱ sáꞌa‑yó, te nú tú kándíja va̱ꞌa‑yó, te máni kua̱chi kúu. Núsáá te yóó, nú ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ga̱ kákuu‑yó, te nɨ ́nɨ ná kuándéé iní‑yo̱ jíín já kásáñaꞌmu ña̱yɨvɨ vítá ini ̱. Te ma̱ ndúkú‑yó já kúsɨɨ ̱ iní máá‑yó sáꞌa‑yó. 2 Ná ɨɨn ná ɨɨn‑yó ná kúsɨɨ ̱ iní táꞌan‑yó sáꞌa‑yó, náva̱ꞌa skuáꞌnu‑yó‑i, te kendo̱o va̱ꞌa‑ga̱‑i. 3 Chi ̱ Cristo, nasu̱ ní ndúkú‑yá ja̱  















15





kúsɨɨ ̱ iní máá‑yá sáꞌa‑ya̱, chi ̱ sua yóso núu̱ tutú: Ta̱ká tu̱ꞌun ndɨva̱ꞌa ja̱ ní kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ‑̱ ní, ni ̱ nduu sɨkɨ ̱ máá‑ná, áchí. 4 Chi ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ ní jukoso̱ ondé sáá, ni ̱ jukoso̱ náva̱ꞌa skuáꞌa‑ún yóó. Náva̱ꞌa nú kuiñi ni ̱ꞌin‑yó, te koo ndéé iní‑yo̱ sáꞌa tutu̱ ii ̱. Yúan‑na te kuñukuu ini ̱‑yo̱. 5 Ko máá Dios, ja̱ ñáva̱ꞌa‑ya̱ paciencia jíín túꞌun ndéé iní, ná sáꞌa‑ya̱ já ɨ ́ɨn‑ni xini ̱ kúñava̱ꞌa ta̱ká‑ro̱ cuenta Cristo Jesús. 6 Náva̱ꞌa ná kétáꞌan tu̱ꞌun kákaꞌa̱n‑ro̱, te ɨɨn núú, ná nákana jaa‑ró Dios, Iꞌa̱ kúu Táa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo.  





Tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación

7 Núsáá

te kua̱táꞌú‑ró táꞌan‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱táꞌú Cristo yóó, náva̱ꞌa nakana jaa‑yó Dios. 8 Chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ Cristo ni ̱ jatíñu‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ judío, náva̱ꞌa stáꞌa̱n‑ya̱ já íó ndaa̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n Dios, te náva̱ꞌa ná kúkútu táká tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱ ndɨ ́yi táa̱‑yo̱, 9 te náva̱ꞌa suni ña̱y ɨvɨ sɨɨ́ n nación ná nákana jaa‑i Dios ja̱ ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑í. Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Núsáá te ná nákana jaa‑ná níí ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación, chi ̱ kuatúꞌún‑ná sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní, te kata‑ná, áchí. 10 Te ɨnga̱ káꞌa̱n: Róó, ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n nación, ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ ondé jíín ñáyɨvɨ máá‑yá, áchí. 11 Te ɨnga̱ jínu káꞌa̱n: Ta̱ká ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n nación, ná nákana jaa‑ró máá Tatá Dios. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n ñuu̱, ná nákana jaa‑i‑ya̱, áchí. 12 Te suni káꞌa̱n Isaías: Najaa ɨɨn numa Isaí. Te yúan kenda ɨɨn cha̱a nukuiñi ̱ táꞌú tíñu nuu̱ ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación, te ta̱ká ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n nación, kundatu‑i cha̱a‑ún, áchí. 13 Te máá Dios, ñáva̱ꞌa‑ya̱ túꞌun kuñukuu ini ̱. Te ná kúsɨɨ ̱ téyíí iní‑ro̱, te kuakáꞌnu ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ya̱, chi ̱  











248

Romanos 15​, ​16 kándíja‑ró, náva̱ꞌa ná kúñukuu xaa̱n iní‑ro̱ sáꞌa fuerza Espíritu Santo. 14 Ñáni ̱ máni ̱, ko ruu̱, chi ̱ jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ ní ka̱kútú‑ró jíín tíñu va̱ꞌa, te kájuku̱ꞌun ndɨꞌɨ ini ̱‑ro̱. Te suni kájini ̱‑ro̱ kána jíín‑ró núu̱ táꞌan‑ró, 15 ko ni ̱ chundéé iní‑ri ̱ cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱, ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ná xndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Chi ̱ nuu̱‑rí ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu íó ini ̱ Dios, 16 náva̱ꞌa kuu‑ri ̱ yuꞌu núu̱ Jesucristo kuatíñu‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación, te kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios, náva̱ꞌa ná kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación ja̱ ní ja̱ꞌa‑ri ̱‑i nuu̱‑yá, chi ̱ a ni ̱ ka̱ndundoo‑i ni ̱ sáꞌa Espíritu Santo. 17 Chi ̱ ruu̱, íó ndasa sátéyíí‑rí máá‑rí sáꞌa Cristo Jesús, cuenta tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ nuu̱ Dios. 18 Chi ̱ tuká chúndéé iní‑ri ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ ɨnga̱ tu̱ꞌun, chi ̱ máni sɨkɨ ̱ túꞌun ndasa ni ̱ sátiñu Cristo jíín‑rí. Ja̱ yúán ní jandatu̱ ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n nación ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱, jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱. 19 Jíín fuerza ta̱ká tiñu ñáꞌnu, jíín tíñu ja̱ kánaa iní‑i kánde̱ꞌé‑i, onde̱ jíín fuerza Espíritu Dios, chi ̱ onde̱ ñuu̱ Jerusalén, jíín ñúu̱ ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱ nɨɨ́ ́ yúan, onde̱ ñuu̱ Ilírico, ni ̱ xndéka̱va ndɨꞌɨ‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo. 20 Chi ̱ súan jítú xáa̱n iní‑ri ̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa, ko tú ní jáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ á kákaꞌa̱n‑i tu̱ꞌun Cristo, chi ̱ tú ní kuní‑ri ̱ skuáꞌnu‑ri ̱ sɨkɨ ̱ cimiento ja̱ á ni ̱ jani ɨnga̱ cha̱a. 21 Chi ̱ sua ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ña̱yɨvɨ já tú ni ɨɨn‑de ní kástu̱ꞌún túꞌun‑ya̱ núu̱‑í, vina te kuni ̱‑i, te ña̱yɨvɨ já tú ní kájini so̱ꞌo kutɨ‑í tu̱ꞌun‑ún, vina te juku̱ꞌun ini ̱‑i, áchí. 22 Suni ja̱ yúán ní kuu kuaꞌa̱ jínu ndasú ichi‑rí jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 23 Ko vina chi ̱ tuká nuu̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱ nɨɨ́ ́ ndáñúu̱ yáꞌa, te kúu xaa̱n iní‑ri ̱ ja̱ jáa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ súan kuní‑ri ̱ onde̱ a íó kuaꞌa̱ kuiá.  



















24 Te

nú kiꞌi ̱n‑ri ̱ España, te kuní‑ri ̱ kinde̱ꞌé‑rí róó. Te ja̱ꞌa‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱, te chuꞌun íchí‑ró rúu̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ yúan, te nú ni ̱ ndaꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ ɨɨn tíꞌli ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró xnáꞌa̱n‑ga̱. 25 Ko vina, kiꞌi ̱n‑ri ̱ ichi ñúu̱ Jerusalén, chi ̱ ndíso‑ri ̱ yaku̱ na̱jíín já kúu ña̱yɨvɨ ndóo káꞌi ̱o yúan. 26 Chi cha̱a ñuu̱ Macedonia jíín cháa ñuu̱ Acaya, ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑de ni ̱ kajaki ̱n‑de yaku̱ na̱jíín já kuátíñu ña̱yɨvɨ kátaꞌa̱n ndáꞌú, jíín ñáyɨvɨ ndóo káxiu̱ kú iní ñuu̱ Jerusalén. 27 Te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ váꞌa ini ̱‑de, chi ̱ káitau̱ ndija‑de nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún, chi ̱ nú cha̱a sɨɨ́ n nación ni ̱ kaniꞌi ̱n táꞌa̱n‑de tiñu sáꞌa Espíritu, te suni súan kánúú kóto taꞌa̱n‑de ña̱yɨvɨ‑ún jíín ndátíñu káñava̱ꞌa‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 28 Núsáá te nú ni ̱ síjínu‑ri ̱ tiñu yáꞌa, te nú ni ̱ ja̱ꞌa‑ri ̱ xu̱ꞌún yáꞌa nuu̱‑í, yúan‑na te ichi núu̱‑ro̱ jián jáꞌa‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ España. 29 Te jiní‑ri ̱ ja̱ nú ná jáa̱‑ri ̱, te kendo̱o va̱ꞌa‑ró sáꞌa tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo, ja̱ kúndiso ndɨꞌɨ‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱ jíín núu̱‑ro̱. 30 Ko káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ñáni ̱, ja̱ sɨkɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo jíín já sɨkɨ ́ túꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Espíritu‑ya̱ yóó, ná chíndéé chítuu‑ró rúu̱ kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí nuu̱ Dios, 31 náva̱ꞌa ná káku‑ri ̱ ini ̱ ndaꞌa cháa tú kájandatu̱ káxiu̱ kú iní ñuu̱ Judea, te náva̱ꞌa ña̱yɨvɨ ndóo káꞌi ̱o ini ̱ ñuu̱ Jerusalén, ná kuátáꞌú váꞌa‑i yaku̱ na̱jíín já kúndáꞌá‑rí kiꞌi ̱n‑ri ̱ jíín. 32 Náva̱ꞌa nú játaꞌa̱n ini ̱ Dios, te jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te ná kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró, te ɨɨn káꞌnu‑ni naniꞌi ̱n iní‑ri ̱ jíín‑ró. 33 Te máá Dios ja̱ ndíso‑ya̱ túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ná kóo‑ya̱ jíín táká‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Amén.  

















Tu̱ꞌun ndéé iní ni ̱ chaa Pablo nuu̱‑í

16

Ndaꞌa‑ro chíꞌi‑ri ̱ kua̱ꞌa‑yó Febe, chi ̱ ñaꞌan‑ún,

249

Romanos 16

ñaꞌan játíñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja ini ̱ ñuu̱ Cencrea kúu‑ña. 2 Te ná kuátáꞌú‑ró‑ña nátu̱ꞌun nɨ ́nɨ sáꞌa va̱ꞌa ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo, chi ̱ súan kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te na̱ni ndatíñu nú jínu ñúꞌún‑ña jiní‑ro̱, kua̱ꞌa‑ró núu̱‑ñá, chi ̱ súan ni ̱ ja̱ꞌa‑ña núu̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, te suni onde̱ ruu̱. 3 Kaꞌa̱n‑ro̱ jíín Priscila jíín Aquila, ná sándéé iní‑de, chi ̱ káchindéé táꞌan‑de jíín‑rí nuu̱ Cristo Jesús. 4 Chi ni ̱ ka̱jatañaa‑de máá‑de ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, ná jíꞌi ̱‑ri ̱ núú. Te vina nasu̱ máá ɨ ́ɨn‑ri ̱ nákuatáꞌú núu̱ cháa‑ún jínáꞌan‑de, chi ̱ suni táká tɨkuꞌni ̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, kánakuatáꞌú‑i nuu̱‑dé. 5 Suni súan ná sándéé iní tɨkuꞌni ̱ íó veꞌe‑de. Te Epeneto, cha̱a mani ̱‑rí jíín, násándéé iní‑de, achi ̱‑ro̱ kúni‑de, chi ̱ xnáñúú‑gá máá‑de kúu cha̱a ni ̱ kandíja nuu̱ Cristo ini ̱ ñuu̱ Acaya. 6 Suni ná sándéé iní María, chi ̱ ñaꞌan‑ún, ni ̱ sátiñu xaa̱n‑ñá ja̱ róó jínáꞌan‑ró. 7 Ná sándéé iní táꞌan‑ri ̱ Andrónico jíín Junias, chi ̱ suni cha̱a kájika taꞌa̱n veka̱a jíín‑rí kákuu‑de, te apóstol kákuñáꞌnu kákuu‑de, chi ̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ máá cháa‑ún ni ̱ ka̱kandíja‑de nuu̱ Cristo vásá rúu̱. 8 Ná sándéé iní Amplias, cha̱a mani ̱‑rí jíín‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 9 Ná sándéé iní Urbano, cha̱a sátiñu taꞌa̱n jíín‑yó núu̱ Cristo Jesús. Suni súan kaꞌa̱n‑ro̱ jíín Estaquis, cha̱a mani ̱ jíín‑rí. 10 Ná sándéé iní Apeles, cha̱a kándii ̱ va̱ꞌa nuu̱ Cristo. Ná sándéé iní táꞌan Aristóbulo. 11 Ná sándéé iní táꞌan‑ri ̱ Herodión. Ná sándéé iní táꞌan Narciso ja̱ á káyi ̱ꞌi‑i ndaꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 12 Ná sándéé iní Trifena jíín Trifosa, chi ̱ ñaꞌan‑ún, kásátiñu‑ña já kúu máá Jítoꞌo̱‑yo̱.  





















Ná sándéé iní Pérsida, ñaꞌan maní jíín‑yó. Chi ̱ ñaꞌan‑ún, xaa̱n ní sátiñu‑ña já kúu máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 13 Ná sándéé iní Rufo, cha̱a ni ̱ ka̱ji máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te suni súan kaꞌa̱n‑ro̱ jíín náa̱‑de te náa̱‑ri ̱. 14 Ná sándéé iní Asíncrito, jíín Flegonte, jíín Hermas, jíín Patrobas, jíín Hermes. Suni súan kaꞌa̱n‑ro̱ jíín táká ñani ̱‑yo̱ káxiu̱ kú jíín‑de. 15 Ná sándéé iní Filólogo, jíín Julia, jíín Nereo, jíín kuáꞌa‑de, jíín Olimpas, jíín táká ña̱yɨvɨ ndóo káxiu̱ kú jíín‑de. 16 Nú kákaꞌa̱n‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, te ndoo titú táꞌan‑ró. Ta̱ká tɨkuꞌni ̱ káyi ̱ꞌi ndaꞌa Cristo, kákaꞌa̱n ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 17 Te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ja̱ kóto va̱ꞌa‑ró ñáyɨvɨ kástátáꞌan, jíín já kákutuku ini ̱‑i sɨkɨ ̱ túꞌun ja̱ ní ka̱skuáꞌa‑ró. Vaꞌa̱‑ga̱ ná kúxio‑ró núu̱‑í. 18 Chi ña̱yɨvɨ yúan tú kájatíñu‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, chi ̱ máni chi ̱i‑i kájítú iní‑i jíín. Te xaa̱n vixí yuꞌu‑í, te kákaꞌa̱n nchaa̱‑i, te súan káxndáꞌú‑i sava‑ga̱ ña̱yɨvɨ yachí ini ̱. 19 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ, a kájini ̱‑i ja̱ bueno kájandatu̱‑ro̱. Te ja̱ yúán kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó. Ko kuní‑ri ̱ ja̱ ná kúu ndíchí váꞌa‑ró sáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa, te ma̱ ndíchí kóo ini ̱‑ro̱ jíín tíñu ñáá. 20 Te máá Dios, Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, yachi ̱ ka̱itaꞌnu̱‑ya̱ Satanás, kúxndíi jaꞌa̱‑ro̱ sukún. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 21 Sándéé iní‑ro̱, áchí Timoteo, cha̱a sátiñu taꞌa̱n jíín‑rí. Te suni súan kákaꞌa̱n Lucio, jíín Jasón, jíín Sosípater, cha̱a kákuu táꞌan‑ri ̱. 22 Te ruu̱ Tercio, ja̱ cháa‑ri ̱ carta yáꞌa, káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱.  



















250

Romanos 16 23 Gayo,

cha̱a jáꞌa núu veꞌe nuu̱‑rí jíín núu̱ úndɨꞌɨ tɨkuꞌni ̱, káꞌa̱n‑de ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. Erasto, cha̱a kúu tesorero ini ̱ ñuu̱ yáꞌa, káꞌa̱n‑de ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te suni súan káꞌa̱n ñani ̱‑yo̱ Cuarto. 24 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín táká róó jínáꞌan‑ró. Amén. 25 Te máá‑yá kuu síyíja va̱ꞌa‑ya̱ iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun káꞌa̱n tu̱ꞌun va̱ꞌa káꞌa̱n‑ri ̱, jíín túꞌun Jesucristo ja̱ jáni‑ri ̱ nátu̱ꞌun ni ̱  



kenda ndiji ̱n tu̱ꞌun sa̱ꞌí‑ún, ja̱ yísa̱ꞌí nɨ ́ɨ ́ káni ondé sáá núú. 26 Ko vina a ni ̱ kenda ndiji ̱n tu̱ꞌun‑ún. Te jíín tutú ii ̱ já ní ka̱chaa cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, ni ̱ kenda tu̱ꞌun‑ún nuu̱ táká ña̱yɨvɨ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu Dios, Iꞌa̱ chakú nɨ ́ɨ ́ káni, náva̱ꞌa ná kuándatu̱‑i te kandíja‑i. 27 Ja̱ yúán nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, ná nákana jaa‑yó máá ɨ ́ɨn Dios, Iꞌa̱ ndíchí sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Súan ná kóo, Amén.  



LA PRIMERA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS CORINTIOS

YAꞌA KUU CARTA ƗƗN JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU CORINTO Saꞌa̱n kútaꞌu̱

1



Máá‑rí kúu Pablo, jíín ñaní‑yo̱ Sóstenes. Te ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios, ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑rí kúu‑ri ̱ apóstol Jesucristo. 2 Káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kándíja nuu̱ Dios, te káxiu̱ kú‑i ini ̱ ñuu̱ Corinto, te a ni ̱ ka̱ndundoo‑i ni ̱ sáꞌa Jesucristo, te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑í, ná ndúu‑i ña̱yɨvɨ ndóo. Te suni káchaa‑ri ̱ nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kákakuñiꞌin sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ndéni ni ̱ kuu, chi ̱ Jitoꞌo̱ ta̱ká‑ni yóó kúu‑ya̱. 3 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.  



Ja̱ ní nakuatáꞌú Pablo nuu̱ Dios

4 Nene̱

nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios máá‑rí ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró, chi tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios ni ̱ ja̱ꞌa Jesucristo nuu̱‑ro̱. 5 Te jíín táká tu̱ꞌun‑ya̱ kákaꞌa̱n‑ro̱, te jíín táká tu̱ꞌun‑ya̱ kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, ni ̱  

kukúká‑ró ní sáꞌa‑ya̱. 6 Suni súan tu̱ꞌun ni ̱ jani ndaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te a ni ̱ ka̱kukútu váꞌa ini ̱‑ro̱ jíín. 7 Núsáá te tuká na̱ún kúmani ̱ kútɨ núu̱‑ro̱ já kuáꞌa máá Espíritu nuu̱‑ro̱, nini káinda̱tu‑ró kɨvɨ ́ kénda ndiji ̱n Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 8 Te máá‑yá, sákútu‑yá róó onde̱ ná jínu kɨvɨ ̱, náva̱ꞌa ma̱ kóo kua̱chi‑ró kɨvɨ ́ kénda Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 9 Iꞌa̱ ndaa̱ kúu Dios, te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ náva̱ꞌa kuni ̱ táꞌan‑ró jíín Séꞌe‑ya̱, Iꞌa̱ kúu Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo.  





Sɨkɨ ̱ já sásɨ ́ɨn‑i máá‑i

10 Ñáni ̱,

onde̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun ná káꞌa̱n ta̱ká‑ro̱, te ma̱ sásɨ ́ɨn‑ró máá‑ró, chi ̱ sua jíín ɨ ́ɨn‑ni xini ̱ te jíín ɨ ́ɨn‑ni ja̱ jiní tuní ná yíja va̱ꞌa ini ̱‑ro̱. 11 Ñáni ̱ máni ̱, ni ̱ kastu̱ꞌún táꞌan Cloé nuu̱‑rí ja̱ kákana̱á‑ro̱. 12 Súan káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ kákaꞌa̱n ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró: Ruu̱, chi ̱ jíín Pablo kándii ̱ ndija‑ri ̱. Te ruu̱, chi ̱ jíín Apolos. Te ruu̱, chi ̱ jíín Cefas.  



251

252

1 Corintios 1​, ​2 Te ruu̱, chi ̱ jíín Cristo, áchí‑ro̱. 13 Te Cristo, sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn íó‑ya̱ náún. Xí ní jiꞌi ̱ Pablo jika̱ cruz ja̱ sɨkɨ ́ róó náún. Xí jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Pablo ni ̱ ka̱janducha‑ro náún. 14 Nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios ja̱ tú ni ɨɨn‑ró ní skuánducha‑rí, chi ̱ máá‑ni Crispo jíín Gayo. 15 Náva̱ꞌa tú ni ɨɨn‑ró káꞌa̱n ja̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ‑́ rí ni ̱ janducha‑ro. 16 Te suni ni ̱ skuánducha‑rí Estéfanas, jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱o veꞌe‑de. Ko tú náꞌán‑rí te nú ni ̱ skuánducha‑rí ɨnga̱‑i. 17 Chi ̱ nasu̱ ní tájí Cristo ruu̱ ja̱ skuánducha‑rí‑i, chi ̱ sua ja̱ ná káni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱‑í. Ko nasu̱ jíín túꞌun ndíchí, chi ̱ nú súan, te ni ̱ jiꞌi ̱ sáni Cristo jika̱ cruz núú.  









18 Te

Jesús kúu tu̱ꞌun ndíchí jíín fuerza Dios

ña̱yɨvɨ náa, chi ̱ kájani ini ̱‑i ja̱ túꞌun katachi ̱ kúu ndasa ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz. Ko máá‑yó, ja̱ á ni ̱ ka̱ku‑yó, kájani ini ̱‑yo̱ já fuerza Dios kúu tu̱ꞌun‑ún. 19 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Ná xnáa‑rí tu̱ꞌun ndíchí ñáyɨvɨ ndíchí, te ná kasú‑ri ̱ tu̱ꞌun júku̱ꞌun ini ̱ ja̱ káꞌa̱n ña̱yɨvɨ kájini ̱ va̱ꞌa, áchí. 20 Ndéchi kuáꞌa̱n ña̱y ɨvɨ ndíchí. Ndéchi kuáꞌa̱n ña̱yɨvɨ cháa tutu̱. Ndéchi kuáꞌa̱n ña̱yɨvɨ kástátáꞌan kuia̱ yáꞌa. Nasu̱ ní nduu ñáá tu̱ꞌun ndíchí ñúyɨ ́vɨ yáꞌa ni ̱ sáꞌa Dios náún. 21 Chi ̱ súan ndíchí ní sáꞌa Dios, náva̱ꞌa ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa jíín túꞌun ndíchí jiní máá, ma̱ kúu kuni ̱ nuu̱ Dios. Te ja̱ yúán ní jataꞌa̱n ini ̱ Dios ja̱ jíín túꞌun kájani máá‑yó, te nama‑ya̱ ñáyɨvɨ kákandíja, va̱sa kájani ini ̱ sava‑de ja̱ túꞌun katachi ̱ kúu. 22 Te ña̱yɨvɨ judío, chi ̱ máni tuni ̱ kájika̱n‑i. Te ña̱yɨvɨ ñúu̱ Grecia, chi tu̱ꞌun ndíchí kándúkú‑i. 23 Ko máá‑rí, chi ̱ kájani‑ri ̱  









tu̱ꞌun ndasa ni ̱ jiꞌi ̱ Cristo jika̱ cruz. Te judío, chi ̱ kití ndija ini ̱‑i sáꞌa tu̱ꞌun‑ún, te ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, chi ̱ kájani ini ̱‑i ja̱ túꞌun katachi ̱ kúu. 24 Ko ña̱yɨvɨ já á ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑í, va̱sa ña̱yɨvɨ judío, xí ñáyɨvɨ ñúu̱ Grecia kúu‑i, chi ̱ kájani ini ̱‑i ja̱ Cristo kúu máá fuerza Dios jíín máá túꞌun ndíchí Dios. 25 Chi tu̱ꞌun ñáá Dios, ndíchí‑gá vásá táká ña̱yɨvɨ, te tu̱chi vi ̱tá Dios, ni ̱ꞌin‑ga̱ káa vásá táká ña̱yɨvɨ. 26 Ñáni ̱, nde̱ꞌé ndasa ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Tú kuaꞌa̱‑ro̱ ndíchí jíín túꞌun ñu̱yɨ ́vɨ, ni tú kuaꞌa̱‑ro̱ yíꞌi fuerza, ni tú kuaꞌa̱‑ro̱ kákuu se̱ꞌe cha̱a kúñáꞌnu. 27 Chi ni ̱ ka̱ji Dios tu̱ꞌun katachi ̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa koo tuka̱ nuu̱ ñáyɨvɨ ndíchí sáꞌa‑ya̱. Te ni ̱ ka̱ji‑ya̱ ndátíñu vi ̱tá íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa koo tuka̱ nuu̱ ñáyɨvɨ níꞌin. 28 Te ni ̱ ka̱ji Dios ndatíñu ja̱ tú kúñáꞌnu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, jíín ndátíñu ja̱ kújáꞌa̱ ini ̱‑i jíín, onde̱ jíín ndátíñu ja̱ tú na̱ún íó, náva̱ꞌa ná kasú‑ya̱ núu̱ táká ja̱ á íó, 29 náva̱ꞌa ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, ma̱ kúu sátéyíí‑i máá‑i koto‑i Dios. 30 Te ni ̱ ka̱nduu‑ró séꞌe Dios ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín Cristo Jesús. Te onde̱ nuu̱ máá‑yá ni ̱ ka̱niꞌi ̱n‑yo̱ túꞌun ndíchí Dios, te ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑yo̱, te ni ̱ kandundoo‑yó, te ni ̱ na̱kuaan‑ya̱ yóó. 31 Núsáá te ná kóo nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ sátéyíí‑i máá‑i, núsáá te ná sátéyíí‑i máá‑i sɨkɨ ̱ já ní sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱, áchí.  















2

Ja̱ tú ní játíñu Pablo tu̱ꞌun ndíchí ñúyɨ ́vɨ

Te ruu̱, ñáni ̱, ná ni ̱ jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ni ̱ jani ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun sa̱ꞌí Dios. Chi ̱ nasu̱ jíín túꞌun yíí, ni jíín túꞌun ndíchí ní jaa̱‑ri ̱. 2 Te  

253

1 Corintios 2​, ​3

ni ̱ chaa ini ̱‑ri ̱ ja̱ má káꞌa̱n kutɨ‑rí nuu̱‑ro̱, chi ̱ máni tu̱ꞌun Jesucristo jíín túꞌun ndasa ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz. 3 Te ná ni ̱ ncha̱a‑ri ̱ jíín‑ró, te kuítá‑ri ̱, te yúꞌú‑ri ̱, te kɨ ́sɨ‑i ruu̱. 4 Te nuu̱ ní jani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, tú ní játíñu‑ri ̱ tu̱ꞌun ndíchí nátu̱ꞌun skándíja cha̱a ñu̱yɨ ́vɨ, ko ni ̱ stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndasa sátiñu máá Espíritu jíín fuerza. 5 Náva̱ꞌa tu̱ꞌun kándíja‑ró ná kúndii ̱ sɨkɨ ̱ fuerza Dios. Ma̱ kúndii ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun ndíchí kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ. 6 Ko kákaꞌa̱n ndíchí‑yó jíín táká ña̱yɨvɨ ní ka̱yija, ko nasu̱ túꞌun ndíchí já íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ni nasu̱ túꞌun ndíchí já kákaꞌa̱n cha̱a kátáꞌú tíñu kuia̱ yáꞌa, chi ̱ cha̱a yúan naa íi ̱‑dé. 7 Ko kákaꞌa̱n‑yo̱ túꞌun ndíchí sáꞌí Dios, chi ̱ yísa̱ꞌí núú, chi tu̱ꞌun ndíchí‑ún, ni ̱ tetaꞌa̱n Dios onde̱ ná té jukuiñi ̱‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa sáñáꞌnu tu̱ꞌun‑ún yóó. 8 Chi ̱ ni ɨɨn cha̱a kátáꞌú tíñu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, tú ní kájini ̱‑de tu̱ꞌun‑ún, chi ̱ nú ní kájini ̱‑de tu̱ꞌun‑ún, ma̱ káꞌni kútɨ‑dé Jitoꞌo̱ ñáꞌnu‑yó jiká cruz núú. 9 Chi ̱ nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Tu̱ꞌun ni ̱ sátu̱ꞌa Dios ja̱ níꞌi ̱n ñáyɨvɨ maní jíín‑yá, ni nduchi tú ní jiní, ni so̱ꞌo tú ní jíni so̱ꞌo, ni tú ní kɨ ́vɨ ini ̱ añú ña̱yɨvɨ, áchí.  













Jíín máá Espíritu ni ̱ niꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun 10 Ko

yóó, chi ̱ jíín Espíritu ni ̱ stáꞌa̱n Dios tu̱ꞌun‑ún nuu̱‑ro̱, chi ̱ ndɨꞌɨ nandúkú víi máá Espíritu, va̱sa yíí xáa̱n káa tu̱ꞌun Dios. 11 Ndé ña̱yɨvɨ jiní‑i ndasa jáni ini ̱ ɨnga̱ ña̱yɨvɨ, chi ̱ máá añú ña̱yɨvɨ‑ún jiní, chi ̱ kándee ini ̱‑i. Suni súan, tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ jiní‑i tu̱ꞌun jáni ini ̱ Dios, chi ̱ máá Espíritu Dios jiní. 12 Ko yóó, nasu̱ modo ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ní kániꞌi ̱n‑yo̱, chi ̱ sua máá Espíritu  



ja̱ vái nuu̱ Dios ni ̱ chaa̱ nuu̱‑yo̱, náva̱ꞌa juku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ jíín túꞌun ja̱ ní ja̱ꞌa Dios nuu̱‑yo̱. 13 Chi ̱ suni sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún kákaꞌa̱n‑yo̱, ko nasu̱ jíín túꞌun ja̱ stáꞌa̱n ña̱yɨvɨ ndíchí, chi ̱ sua jíín túꞌun ja̱ stáꞌa̱n máá Espíritu. Te tu̱ꞌun cuenta Espíritu, stáꞌa̱n‑yo̱ núu̱ ñáyɨvɨ ní kaniꞌi ̱n máá Espíritu. 14 Ko ña̱y ɨvɨ yúkú, tú játáꞌú‑i tu̱ꞌun jáꞌa máá Espíritu Dios nuu̱‑í, chi ̱ jáni ini ̱ máá‑i ja̱ túꞌun katachi ̱ kúu. Te ma̱ kúu juku̱ꞌun kutɨ iní‑i jíín, chi ̱ jíín máá Espíritu kúu ja̱ kuní. 15 Chi ña̱yɨvɨ yíꞌi Espíritu, nándúkú víi‑í ndasa káa ta̱ká‑ni, ko ni ɨɨn cha̱a ma̱ kuní ndasa káa máá‑i. 16 Ndé ña̱yɨvɨ jiní‑i ndasa jáni ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, náva̱ꞌa kuu stáꞌa̱n‑i nuu̱‑yá. Ko yóó, a kájani ini ̱ máá‑yó nátu̱ꞌun jáni ini ̱ Cristo.  







Tu̱ꞌun cha̱ꞌu‑ya̱‑í

3

Ñáni ̱, te ruu̱, tú ní kúu kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró nátu̱ꞌun jíín ñáyɨvɨ yíꞌi Espíritu, chi ̱ sua ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun jíín ñáyɨvɨ jíka jíín modo máá‑i, xí nátu̱ꞌun jíín ñáyɨvɨ sáskuáꞌa jíín Cristo. 2 Ni ̱ ja̱ꞌa‑ri ̱ leche ni ̱ jiꞌi‑ró. Tú ní skée‑rí róó ndeyu ndáva, chi ̱ té kuu‑ga̱ kee‑ro sáá, suni té kuu‑ga̱ kee‑ro vína. 3 Chi ̱ sáni‑ga̱ kákuu‑ró ñáyɨvɨ jíka jíín modo máá‑ró. Chi ̱ nini kákukuásún iní‑ro̱, kákana̱á‑ro̱, kástátáꞌan‑ró, te nasu̱ ñáyɨvɨ yúkú, ña̱yɨvɨ jíka jíín modo máá‑i kákuu‑ró náún. 4 Chi ̱ ɨɨn‑ró káꞌa̱n: Ruu̱, chi ̱ jíín Pablo kándii ̱ ndija‑ri ̱. Te ɨnga̱‑ro̱ káꞌa̱n: Te ruu̱, chi ̱ jíín Apolos. Ja̱ yúán nasu̱ ñáyɨvɨ yúkú kákuu‑ró náún. 5 Na̱ún cha̱a kúu Pablo, te na̱ún cha̱a kúu Apolos núsáá. Chi ̱ máni cha̱a játíñu nuu̱‑ro̱ jíín já ní skándíja róó kákuu‑de. Chi ̱  







254

1 Corintios 3​, ​4 ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ni ̱ sáꞌa‑de nátu̱ꞌun ni ̱ chaa Jitoꞌo̱‑yo̱ tíñu sɨkɨ‑̱ dé. 6 Ruu̱ ni ̱ chiꞌi, te Apolos ni ̱ jaki ̱n nducha, ko Dios ni ̱ xndeá. 7 Núsáá, te ni cha̱a chíꞌi, te ni cha̱a jakín nducha, tú kánúú, chi ̱ máá Dios, Iꞌa̱ ni ̱ xndeá kúu. 8 Te cha̱a chíꞌi, jíín cháa jakín nducha, ɨɨn‑ni cha̱a kákuu‑de, va̱sa sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn niꞌi ̱n‑dé ya̱ꞌu‑de ndasa tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. 9 Chi ̱ ruu̱, cha̱a káchindéé táꞌan jíín Dios kákuu‑ri ̱. Te róó, chi ̱ itu̱ Dios kákuu‑ró, te veꞌe ni ̱ jani Dios kákuu‑ró.  







Tu̱ꞌun skuáꞌnu‑i sɨkɨ ̱ cimiento ja̱ máá‑yá kúu

10 Chi ̱ ná

ni ̱ chaa máá Dios tiñu sɨkɨ‑̱ rí, te ruu̱, chi ̱ nátu̱ꞌun albañil ndíchí ní jani‑ri ̱ jaꞌa̱. Te ɨnga̱‑de skuáꞌnu‑de nuu̱. Ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑i ná kóto‑i ndasa skuáꞌnu‑ga̱‑i. 11 Ni ɨɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kúu kani‑i ɨnga̱ jaꞌa̱, chi ̱ a kándii ̱ ɨɨn‑ni, te yu̱án kúu Jesucristo. 12 Te nú oro, xí plata, xí yúu̱ lúu, xí yúnu, xí ichá, xí tɨ ́kuꞌlu icha̱, skuáꞌnu ɨɨn ña̱yɨvɨ núu̱ á kándii ̱ jaꞌa̱‑ún, 13 chi ̱ tiñu sáꞌa ɨɨn ɨɨn‑i natu̱u. Chi ̱ máá kɨvɨ ́ te kenda tu̱ꞌun‑ún. Chi ̱ jíín ñúꞌu̱ n te natu̱u, chi ̱ ñuꞌu̱ n kúu ja̱ kóto nchaa̱ ndasa káa tiñu ni ̱ sáꞌa ɨɨn ɨɨn‑i. 14 Te nú tiñu ni ̱ skuáꞌnu‑ga̱ ɨɨn‑i kendo̱o ni ̱ꞌin, te niꞌi ̱n‑í ya̱ꞌu‑i. 15 Te nú kayu̱ tiñu ni ̱ sáꞌa ɨɨn‑i, te xnáa‑í ya̱ꞌu‑i, ko ka̱ku máá‑i, ko nátu̱ꞌun ka̱ku‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n. 16 Tú kájini ̱‑ro̱ já véꞌe ii ̱ Dios kákuu‑ró, te suni Espíritu Dios ncháá ini ̱‑ro̱ náún. 17 Te nú ɨɨn cha̱a xnáa‑dé veꞌe ii ̱ ncháá Dios, Dios xnáa‑yá cha̱a‑ún, chi ̱ ndoo xaa̱n íó veꞌe ii ̱ Dios, te veꞌe‑ún, kákuu máá‑ró jínáꞌan‑ró. 18 Ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, ma̱ xndáꞌú‑i máá‑i. Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ  















jáni ini ̱‑i ja̱ kuiá yáꞌa ndíchí‑i, ná násama‑i máá‑i ndutachi ̱‑i, náva̱ꞌa kuu‑i ña̱yɨvɨ ndíchí. 19 Chi tu̱ꞌun ndíchí íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, tu̱ꞌun katachi ̱ kúu jiní Dios. Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Máá‑yá, natɨɨn‑ya̱ ñáyɨvɨ ndíchí jíín táká maña kásáꞌa‑i, áchí. 20 Te ɨnga̱ nuu̱ káꞌa̱n: Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jiní‑ya̱ ndasa kájani ini ̱ ña̱yɨvɨ ndíchí, ja̱ máni kájani sáni ini ̱‑i, áchí. 21 Núsáá te ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ sátéyíí‑i máá‑i sɨkɨ ̱ cháa. Chi ̱ ndɨꞌɨ kúu cuenta máá‑ró, 22 va̱sa Pablo, va̱sa Apolos, va̱sa Cefas, va̱sa ñu̱yɨ ́vɨ, va̱sa ná kúchaku̱‑yo̱, va̱sa kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, va̱sa vina, va̱sa kuia̱ chaa̱, ndɨꞌɨ yíꞌi ndaꞌa máá‑ró, 23 te róó káyi ̱ꞌi‑ró ndáꞌa Cristo, te Cristo, ndaꞌa Dios.  









Ndasa ni ̱ ka̱jika cha̱a apóstol jíín‑i

4

Súan ná káni ini ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ, ja̱ mozo Cristo, jíín cháa kándi ̱to tu̱ꞌun sa̱ꞌí Dios kákuu‑ri ̱. 2 Te cha̱a ndíto ndatíñu, chi ̱ nɨ ́nɨ ná kéndo̱o responsable‑de, te skíkuu‑de. 3 Te ruu̱, tú sáꞌa‑ri ̱ cuenta nú náku̱ xndíi‑ró rúu̱, xí nú cha̱a yúkú kúu ja̱ náku̱ xndíi ruu̱. Ni tú náku̱ xndíi‑ri ̱ máá‑rí. 4 Chi va̱sa tú jiní‑ri ̱ ni ɨɨn tiñu ñáá ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, ko nasu̱ já yúán te ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑ri ̱, chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu Iꞌa̱ jíto nchaa̱‑ya̱ rúu̱. 5 Núsáá te ma̱ kóto nchaa̱‑ro̱ ní ɨɨn ndatíñu onde̱ jíín tiempo, chi ̱ onde̱ ná ndíi máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Chi ̱ máá‑yá kiñiꞌin ndiji ̱n‑ya̱ táká ja̱ yísa̱ꞌí ini ̱ ñu̱ ñáa, te nastúu‑ya̱ táká ja̱ kájani ini ̱ añú‑yo̱. Yúan‑na te kuatúꞌún Dios ná ɨɨn ná ɨɨn‑i. 6 Ñáni ̱, ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun yátá káꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ rí jíín sɨkɨ ́ Apolos, te kuni ̱‑ro̱, náva̱ꞌa  









255

1 Corintios 4​, ​5

jíín túꞌun‑ri ̱ ná skuáꞌa‑ró, te ma̱ sjáꞌa‑ga̱‑ro̱ núu̱ já á yóso núu̱ tutú, ni ma̱ sávixi ̱‑ro̱ máá‑ró jíín ná ɨɨn ná ɨɨn cha̱a stáꞌa̱n. 7 Chi ̱ ndé cha̱a ni ̱ sáñáꞌnu‑ga̱ róó. Xí na̱ún ñáva̱ꞌa‑ró já tú ní játáꞌú‑ró. Te nú ni ̱ jatáꞌú‑ró, te naja̱ kásátéyíí‑ró máá‑ró nátu̱ꞌun ja̱ tú ní játáꞌú‑ró núú. 8 A ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑ró. A ni ̱ ka̱kukúká‑ró. Ni tú nɨ ́nɨ rúu̱ jínáꞌan‑ri ̱ te táꞌú máá‑ró tíñu jínáꞌan‑ró saa̱. Te bueno nú ná kúu táꞌú‑ró tíñu vii ̱, náva̱ꞌa suni ɨɨn núú‑ni táꞌú‑rí tiñu jíín‑ró jínáꞌan‑ri ̱. 9 Chi ̱ súan jáni ini ̱‑ri ̱, ja̱ nátu̱ꞌun nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ‑na̱ comedia, te ni ̱ kiñiꞌin ndiji ̱n Dios ruu̱, cha̱a kákuu apóstol, nátu̱ꞌun cha̱a a ni ̱ kundaa̱ ja̱ kúu̱‑de, náva̱ꞌa nde̱ꞌé ñúyɨ ́vɨ, jíín ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, jíín ñáyɨvɨ, nuu̱‑rí jínáꞌan‑i. 10 Chi ja̱ sɨkɨ ́ Cristo te kákuu‑ri ̱ cha̱a kánda̱tachi ̱, te róó cha̱a káꞌi ̱o kájí iní nuu̱ Cristo, te ruu̱ cha̱a tíkuínu, te róó cha̱a ni ̱ꞌin, róó cha̱a jíñúꞌún, te ruu̱ cha̱a tú káxáan. 11 Onde̱ vina ñúꞌni kájiꞌi ̱‑ri ̱ so̱ko, te kájichi ̱‑ri ̱ nducha, kájika víchí‑rí, te ni ̱ ka̱tuji ̱‑rí ja̱ kákuun‑de ruu̱, te kákixi ̱ tatú‑ni‑ri ̱, 12 te kásátiñu ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín ndáꞌa‑rí. Kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑rí, ko kákaꞌa̱n va̱ꞌa‑ri ̱ jíín‑i. Káchindiki ̱n‑i ruu̱, ko tú kásáꞌa‑ri ̱ cuenta. 13 Kákaꞌa̱n‑i sɨkɨ‑̱ rí, ko kákaꞌa̱n mani ̱‑rí jíín‑i. Chi ̱ nátu̱ꞌun kuayo iní ñu̱yɨ ́vɨ kakuu‑ri ̱, te onde̱ vina káskéꞌichi ̱‑i ruu̱. 14 Nasu̱ cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa ja̱ kúka nuu̱‑ro̱ sáꞌa, chi ̱ kána jíín‑rí nuu̱‑ro̱ nátu̱ꞌun nuu̱ séꞌe‑ri ̱ ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i. 15 Chi va̱sa káñava̱ꞌa‑ró uxí mil cha̱a ndíto róó nuu̱ Cristo, ko tú kuaꞌa̱ táa̱‑ro íó. Chi ̱ jíín túꞌun va̱ꞌa te ruu̱ kúu táa̱‑ro̱ núu̱ Cristo Jesús. 16 Ko káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ná ndáku‑ró rúu̱ núsáá.  





17 Ja̱

yúán ní tájí‑rí se̱ꞌe‑ri ̱ Timoteo, ja̱ maní‑rí jíín‑i, te jaa̱‑i nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ bueno jándatu̱‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te máá‑i naxndáku‑i nuu̱‑ro̱ ndasa modo sáꞌa‑ri ̱ nuu̱ Cristo, te ndasa stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ táká tɨkuꞌni ̱ ta̱ká lado. 18 Te sava‑i, kásávixi ̱‑i máá‑i nátu̱ꞌun kájani ini ̱‑i ja̱ má jáa̱ kutɨ‑gá‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 19 Ko nú játaꞌa̱n ini ̱ máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱, te jaa̱ yachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Yúan‑na te ma̱ sáꞌa‑ri ̱ cuenta ndasa káꞌa̱n cha̱a vixi ̱‑ún, ko kuni ̱‑ri ̱ ndé fuerza ndíso‑de. 20 Chi ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, nasu̱ máá túꞌun sáni‑ni kúu, chi ̱ ndíso fuerza. 21 Ndéja̱ kuní‑ro̱, ja̱ jáa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jíín yúnu xíi, xí jíín túꞌun ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó, xí já káꞌa̱n vi ̱tá‑ri ̱ jíín‑ró.  





















5

Ja̱ ní kana jíín Pablo nuu̱ cháa ni ̱ sáténé

Te ni ̱ kenda ndija tu̱ꞌun ja̱ ɨ ́ɨn róó jíka téné. Te cha̱a‑ún, víꞌí‑gá jíka téné‑de nasu̱ já kásáꞌa ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, chi ̱ ncháka‑de ñasɨ ́ꞌɨ ́ táa̱‑de. 2 Te naja̱ kásávixi ̱‑ro̱ máá‑ró núsáá. Vaꞌa̱‑ga̱ ná ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, te nuu̱‑ro̱ ná cháxio‑ró cháa ni ̱ sáꞌa falta‑ún kiꞌi ̱n‑de. 3 Chi ̱ ruu̱, va̱sa tú kánchaa̱ máá‑rí jia̱n, ko nátu̱ꞌun kánchaa̱‑ri ̱. Chi ̱ nátu̱ꞌun ja̱ á ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ súan, ní kánchaa̱‑ri ̱ núú, chi ̱ vina náku̱ xndíi ndija‑ri ̱ sɨkɨ ̱ cháa ni ̱ sáꞌa súan. 4 Vina te nátu̱ꞌun a ni ̱ naketáꞌan‑ró jíín‑rí. Chi ̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, te jíín fuerza Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesús, káꞌa̱n‑ri ̱. 5 Te cha̱a yúan ná chíꞌi‑yó‑de ndaꞌa Satanás náva̱ꞌa ná kúu̱ tu̱ꞌun yúkú ndíso‑de, ko ka̱ku añú‑de kɨvɨ ̱ ndíi máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 6 Tú va̱ꞌa ja̱ sátéyíí‑ró máá‑ró. Xí tú kájini ̱‑ro̱ já  









256

1 Corintios 5​, ​6 ɨ ́ɨn táꞌú‑ni yujan íá, te jiá ndɨ ́ꞌɨ‑ni yujan sáꞌa náún. 7 Núsáá te ná skána‑ró yújan íá túꞌú‑ún, náva̱ꞌa ná kúu‑ró yújan jáá, nátu̱ꞌun kákuu ndija‑ró já tú yíꞌi yujan íá róó vina. Chi ̱ lélú Pascua, ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ já sɨkɨ ́ yóó, te máá‑yá kúu Cristo. 8 Násáꞌa‑yó víko‑ún núsáá, ko nasu̱ jíín yújan íá túꞌú, ni nasu̱ jíín yújan íá cháꞌán, xí yújan íá ñáá, chi ̱ sua ná kóo kájí, te ná kóo ndaa̱ sta̱tilá ja̱ tú yíꞌi yujan íá. 9 Te jíín carta, a ni ̱ kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já má kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín ñáyɨvɨ kájika téné. 10 Nasu̱ áchí‑ri ̱ ja̱ má kúu ketáꞌan‑ró jíín ñáyɨvɨ kájika téné íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, xí jíín ñáyɨvɨ tóó iní, xí jíín ñáyɨvɨ kuíꞌná, xí jíín ñáyɨvɨ káchiñúꞌún ndosó, chi ̱ nú súan, te jínu ñúꞌún já kénda nɨ ́nɨ‑ro iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa núú. 11 Chi ̱ sua ni ̱ chaa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, ja̱ nú ɨɨn cha̱a káꞌa̱n‑de ja̱ ñaní‑yo̱ kúu‑de, te jíka téné‑de, xí tóó iní‑de, xí chíñúꞌún‑de ndoso̱, xí káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de, xí káꞌvá‑de, xí kuíꞌná‑de, yúan‑na te jíín cháa sáꞌa súan, ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱, ni ma̱ kée kútɨ‑ro stáa̱ jíín‑de. 12 Chi ̱ ndasa kuu naku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in sɨ ́ɨn ɨnga̱ sɨkɨ ̱. Nasu̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in jíín‑ró kúu cuenta máá‑ró já náku̱ xndíi‑ró‑i náún. 13 Chi ̱ máá Dios, naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in sɨ ́ɨn ɨnga̱ sɨkɨ ̱. Núsáá te cha̱a ñáá ma̱ꞌñú‑ró jián, náskúnu‑ró‑de kiꞌi ̱n‑de.  













6

Tu̱ꞌun jikín nuu̱‑í sɨkɨ ̱ táꞌan‑i nuu̱ justicia

Te nú ɨɨn róó jikín nuu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ɨngá táꞌan‑ró, te naja̱ káchundéé iní‑ro̱ ndúkú‑ró justicia nuu̱ cháa tú káꞌi ̱o ndaa̱. Naja̱ tú

kásándaa̱‑ro̱ núu̱ cháa ndoo. 2 Xí tú kájini ̱‑ro̱ já ñáyɨvɨ ndóo, koto nchaa̱‑i ñu̱yɨ ́vɨ náún. Te nú koto nchaa̱ máá‑ró ñúyɨ ́vɨ, naja̱ tú kákanda‑ró sáꞌa‑ró justicia sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cuestión lúlí‑ni núsáá. 3 Xí tú kájini ̱‑ro̱ já kóto nchaa̱ máá‑yó ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ jínáꞌan náún. Naga̱ ni ̱ kuu ta̱ká ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa núsáá. 4 Núsáá te hora ja̱ jínu ñúꞌún‑ró já kóo justicia sɨkɨ ̱ tíñu káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, naja̱ ndúkú‑ró cháa tú kájatúꞌún váꞌa tɨkuꞌni ̱, ja̱ ndúu‑de justicia. 5 Súan káꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa ná kúka nuu̱‑ro̱. Núsáá te á tú ndíchí kútɨ ní ɨɨn‑ró, ja̱ kúu koto nchaa̱‑de ndé ñani ̱‑ro̱ íó ndaa̱ náún. 6 Chi ̱ ñani ̱ jíín ñaní, kɨ ́vɨ koyo‑de nuu̱ justicia, va̱sa tú kákandíja justicia‑ún náún. 7 Súan chi ̱ máni kástɨ ́vɨ ́ ndíja‑ró tíñu, ja̱ káskɨ ́vɨ táꞌan‑ró núu̱ justicia. Á tú vaꞌa̱‑ga̱ ná sía̱‑ro̱‑í sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑ró, jíín já xndáꞌú‑i róó. 8 Chi ̱ sasua kásáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró, te káxndáꞌú‑ro̱ ondé ñani ̱‑ro̱.  













Ja̱ tú naniꞌi ̱n táꞌu̱ ñáyɨvɨ ñáá

9 Á

tú kájini ̱‑ro̱ já ñáyɨvɨ tú íó ndaa̱, ma̱ nániꞌi ̱n táꞌu̱‑í ndɨ ̱vɨ koyo‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Ma̱ xndáꞌú‑ro̱ máá‑ró, chi ̱ ni ña̱yɨvɨ kájika téné, ni ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún ndosó, ni ña̱yɨvɨ káisɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan, ni cha̱a kánda̱a sɨ ́ꞌɨ ́, ni cha̱a kákuu xiꞌncha, 10 ni ña̱yɨvɨ kuíꞌná, ni ña̱yɨvɨ tóó iní, ni ña̱yɨvɨ káꞌvá, ni ña̱yɨvɨ kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa, ni ña̱yɨvɨ chísa̱ꞌí ndatíñu táꞌan, ma̱ nániꞌi ̱n táꞌu̱‑í ndɨ ̱vɨ koyo‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. 11 Te súan kánda̱a sava‑ró núú, ko vina, a ni ̱ nakacha‑ya̱ róó, a ni ̱ nasándoo‑ya̱ róó, a ni ̱ ka̱kendo̱o ndaa̱‑ro̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱  



257

1 Corintios 6​, ​7

Jesús onde̱ jíín Espíritu Dios máá‑yó. 12 Ta̱ká tiñu kúu sáꞌa‑ri ̱. Ko tú ndɨꞌɨ kéndo̱o va̱ꞌa. Ta̱ká tiñu kúu sáꞌa‑ri ̱, ko tú kuní‑ri ̱ ja̱ kútɨɨn ɨɨn tiñu‑ún so̱ꞌo‑ri ̱. 13 Ió ndeyu já kúꞌun chi ̱i, te chi ̱i kúu ja̱ kúꞌun ndeyu, te ndendúú yu̱án náa sáꞌa Dios. Ko yikɨ kúñu‑yó, nasu̱ já kuátíñu nuu̱ túꞌun téné kúu, chi ja̱ kuátíñu nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu, te Jitoꞌo̱‑yo̱ játíñu‑ya̱ máá yíkɨ kúñu‑ún. 14 Te Dios, a ni ̱ naschakú‑ya̱ Jítoꞌo̱‑yo̱, te suni súan naschakú‑ya̱ yóó jíín fuerza máá‑yá. 15 Á tú kájini ̱‑ro̱ já yíkɨ kúñu‑ró kúu pedazo Cristo. Núsáá te á kuu kiꞌin‑ri ̱ pedazo Cristo te nasáꞌa‑ri ̱ pedazo ɨɨn ñaꞌan kuáxán. Aa̱, ma̱ kúu kutɨ. 16 Á tú kájini ̱‑ro̱ já cháa kétáꞌan jíín ñáꞌan kuáxán, ɨɨn‑na̱ kúu‑de jíín‑ña, chi ̱ súan káꞌa̱n: Ndendúú‑ún, ɨɨn‑na̱ kúu, áchí. 17 Ko cha̱a kétáꞌan jíín Jítoꞌo̱‑yo̱, ɨɨn‑na̱ nuu̱, kúu‑de jíín‑yá. 18 Kunu‑ró kóto‑ró tíñu téné. Chi ta̱ká kua̱chi sáꞌa cha̱a, fuera yikɨ kúñu‑de kúu. Ko nú sáténé‑de, chi ̱ sɨkɨ ̱ yíkɨ kúñu máá‑de sáꞌa‑de kua̱chi. 19 Á tú kájini ̱‑ro̱ já véꞌe ii ̱ kúu yikɨ kúñu‑ró, te onde̱ nuu̱ Dios ni ̱ kenda Espíritu Santo va̱i ncháá ini ̱‑ro̱. Chi ̱ nasu̱ máá‑ró xíin máá‑ró. 20 Chi ̱ yaꞌu ni ̱ nakuaan‑ya̱ róó. Núsáá te ná nákana jaa‑i Dios sáꞌa‑ró jíín yíkɨ kúñu‑ró jíín iní jíín añú‑ro̱. Chi ̱ máni Dios xíin yúán.  

















Tu̱ꞌun ta̱ndaꞌa jíín túꞌun tú ndúsɨ ́ɨn

7

Ná káꞌa̱n‑ga̱‑ri ̱ sɨkɨ ̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ chaa‑ró núu̱‑rí. Va̱ꞌa‑ga̱ kendo̱o cha̱a nú tú kéꞌé‑de ñasɨ ́ꞌɨ ́. 2 Ko kua̱chi ja̱ íó tu̱ꞌun téné, ja̱ yúán váꞌa‑ga̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ná kóo ñasɨ ́ꞌɨ ́ máá‑de. Te ná ɨɨn ná  

ɨɨn‑ña ná kóo yii máá‑ña. 3 Te cha̱a kúu yii‑ún, ná skíkuu va̱ꞌa‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de. Te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ún, suni súan ná skíkuu va̱ꞌa‑ña jíín yíi‑ñá. 4 Ñasɨ ́ꞌɨ ́, tú kúu táꞌú máá‑ña tíñu nuu̱ yíkɨ kúñu‑ña, chi ̱ yii‑ñá. Suni súan cha̱a kúu yii, tú kúu táꞌú máá‑de tiñu nuu̱ yíkɨ kúñu‑de, chi ̱ ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de. 5 Nú kákuni ̱‑ro̱ kakán taꞌu̱ níꞌin‑ró ɨ ́ɨn tiempo‑ni, te nú íó conforme táꞌan‑ró, te kuu sásáꞌán‑ró máá‑ró, te nú túu te túu. Yúan‑na te vaꞌa̱‑ga̱ ná náketáꞌan tuku‑ró, náva̱ꞌa ma̱ kúu koto nchaa̱ Satanás róó sɨkɨ ̱ túꞌun téné. 6 Ko tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ permiso, nasu̱ já táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱. 7 Játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱ ja̱ táká cha̱a ná kóo‑de nátu̱ꞌun káa‑ri ̱, ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ni ̱ niꞌi ̱n‑dé taꞌu̱‑dé nuu̱ Dios, chi ̱ súan ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱‑dé. 8 Súan káꞌa̱n‑ri ̱ jíín cháa kákuu soltero, jíín ñáꞌan kákendo̱o ndáꞌú, ja̱ váꞌa‑ga̱ kendo̱o súan‑ni jínáꞌan nátu̱ꞌun ruu̱. 9 Te nú kájini ̱ máá, já má kánda jíín, ná tándaꞌa. Chi ̱ vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ tándaꞌa, nasu̱ já ndúki ̱jí. 10 Ko jíín ñáyɨvɨ ní ka̱tandaꞌa, káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱, ko nasu̱ rúu̱ chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ káꞌa̱n: Ja̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́, ma̱ xndóo‑ña yíi‑ñá. 11 Te nú kenda‑ña kuní‑ña, ma̱ náta̱ndaꞌa‑ñá, xí ná nándiki ̱n‑ña yíi‑ñá, Te cha̱a kúu yii‑ún, ma̱ kíñiꞌin‑de‑ña kíꞌi ̱n‑ña. 12 Te jíín sáva‑ga̱‑ de káꞌa̱n máá‑rí, nasu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱: Nú ɨɨn ñani ̱‑yo̱ ncháka‑de ɨɨn ñaꞌan tú kándíja, te játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ña kúnchaa̱‑ña jíín‑de, ma̱ kíñiꞌin‑de‑ña kíꞌi ̱n‑ña. 13 Te nú ɨɨn ñaꞌan ncháka‑ña ɨ ́ɨn cha̱a tú kándíja, te játaꞌa̱n ini ̱ máá‑de kunchaa̱‑de jíín‑ña, ma̱ kíñiꞌin‑ña‑dé kiꞌi ̱n‑de. 14 Chi cha̱a tú kándíja, a ni ̱ ndundoo‑de sáꞌa  























258

1 Corintios 7 ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de. Te ñaꞌan tú kándíja, a ni ̱ ndundoo‑ña sáꞌa yii‑ñá. Chi ̱ nú tú súan, te koo cháꞌán séꞌe‑ró núú, ko vina a ni ̱ ka̱ndundoo‑i. 15 Ko nú kuxio cha̱a tú kándíja‑ún kuní‑de, ná kúxio‑de. Chi ja̱ yúán tú nɨ ́nɨ xáa̱n sɨkɨ ́ cháa xí ñáꞌan. Chi ̱ sua vindáa̱ vinené ná kúxiu̱ kú‑yó kuní Dios ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑yo̱. 16 Chi na̱ún jiní róó, ñasɨ ́ꞌɨ ́, ja̱ sánaa te kundéé‑ró káku yii‑ro sáꞌa‑ró, xí róó, cha̱a kúu yii, ja̱ káku ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱ sáꞌa‑ró. 17 Ko nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa Jítoꞌo̱‑yo̱ núu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de, jíín nátu̱ꞌun ni ̱ kana Dios xini ̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de, súan ná káka‑de, chi ̱ suni súan táꞌú‑rí tiñu nuu̱ táká tɨkuꞌni ̱. 18 Ni ̱ kana‑ya̱ xiní ɨ ́ɨn cha̱a ja̱ á ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱ náún. Núsáá te ná kóo‑de súan‑ni. Ni ̱ kana‑ya̱ xiní ɨ ́ɨn cha̱a tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱ náún. Ma̱ xɨ ́tɨ ndúu̱‑de máá‑de núsáá. 19 Tu̱ꞌun xɨtɨ ́ ndúu̱, jíín túꞌun tú xɨtɨ ́ ndúu̱, tú ndé játíñu, chi ̱ sua ja̱ ná skíkuu va̱ꞌa‑yó tíñu táꞌú Dios. 20 Ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ndasa ni ̱ i ̱o hora ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé, jíín yúan ná kúndii ̱‑de. 21 Mozo kúu‑ró, te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ náún. Ma̱ yúꞌú‑ro̱ núsáá vii. Ko nú jiní máá‑ró já kúu kenda‑ró káka kuu ndicha̱‑na̱‑ro̱, kuu nú kuu. 22 Chi ̱ nú mozo kúu‑de, te ni ̱ kana Jitoꞌo̱‑yo̱ xiní‑dé, libre íó‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Suni súan jíín cháa jíka kuu ndicha̱‑na̱, nú ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé, mozo kúu‑de nuu̱ Cristo. 23 Chi ̱ yaꞌu ni ̱ nakuaan‑ya̱ róó jínáꞌan‑ró. Ma̱ kuátíñu sáni‑ró núu̱ cháa núsáá. 24 Ñáni ̱, ná ɨɨn ná ɨɨn cha̱a ndasa tiñu ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑dé, súan ná kúndii ̱‑de náva̱ꞌa ná kuátíñu‑de nuu̱ Dios. 25 Ko sɨkɨ ̱ ñáꞌan jáá, tú ní táꞌú máá Jítoꞌo̱‑yo̱ tíñu nuu̱‑rí. Ko ná káꞌa̱n‑ri ̱ ndasa  





















jáni ini ̱‑ri ̱, nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ja̱ ní kundáꞌú ini ̱ Jitoꞌo̱‑yo̱‑dé, náva̱ꞌa kundii ̱ ndaa̱‑de. 26 Va̱i tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ yo̱ vína. Te ja̱ yúán jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ váꞌa‑ga̱ kendo̱o cha̱a nú kunchaa̱‑ni máá‑de súan. 27 Ncháka‑ró ñásɨ ́ꞌɨ ́ náún. Ma̱ sía̱‑ro̱‑ñá núsáá. Tú ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱ náún. Ma̱ kúñukuu ini ̱‑ro̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́ vii. 28 Ko nú ta̱ndaꞌa‑ro, nasu̱ kuáchi sáꞌa‑ró. Te nú ñaꞌan jáá ní ta̱ndaꞌa‑ñá, nasu̱ kuáchi sáꞌa‑ña. Ko ña̱yɨvɨ yúan, niꞌi ̱n‑í tu̱ ndóꞌo ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Te tú kuní‑ri ̱ ja̱ táꞌa̱n‑ro̱ súan. 29 Ñáni ̱, tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ chi ̱ a ni ̱ nduu kútɨ ́ tiempo. Vina te cha̱a káꞌi ̱o ñasɨ ́ꞌɨ ́, ná sáꞌa‑de cuenta ja̱ túu‑ña íó. 30 Te cha̱a kándeꞌe̱, nátu̱ꞌun tú kándeꞌe̱‑de. Te cha̱a kákusɨɨ ̱ iní, nátu̱ꞌun tú kákusɨɨ ̱ iní‑de, te cha̱a kájaan, nátu̱ꞌun tú na̱ún káñava̱ꞌa‑de, 31 te cha̱a kútéñu jíín tíñu ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, nátu̱ꞌun tú kútéñu‑de, chi ̱ modo ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa náa‑ní. 32 Chi ̱ játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱ ja̱ má yúꞌú‑ro̱. Cha̱a soltero, jítú iní‑de jíín táká tiñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ndasa ná kúsɨɨ ̱ iní Jitoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa‑de, 33 ko cha̱a a ni ̱ ta̱ndaꞌa, jítú iní‑de jíín táká tiñu ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ndasa kusɨɨ ̱ iní ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de sáꞌa‑de. 34 Suni súan sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn kájani ini ̱ ñaꞌan jáá jíín ñáꞌan á ni ̱ ta̱ndaꞌa. Chi ̱ ñaꞌan jáá, jítú iní‑ña jíín táká tiñu kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱, náva̱ꞌa kendo̱o ndoo yikɨ kúñu‑ña jíín añú‑ña kuní‑ña. Ko ñaꞌan á ni ̱ ta̱ndaꞌa, jítú iní‑ña jíín táká tiñu íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ndasa kusɨɨ ̱ iní yii‑ñá sáꞌa‑ña kuní‑ña. 35 Ko tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa kéndo̱o va̱ꞌa‑ró jínáꞌan‑ró. Nasu̱ yóꞌo chúꞌun‑ri ̱ suku̱ n‑ro̱, ko ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa kaka jíñúꞌún‑ró, te náva̱ꞌa nuña‑ró kuátíñu kútu‑ro núu̱ máá  



















259

1 Corintios 7​–​9

Jítoꞌo̱‑yo̱. 36 Te nú ɨɨn cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ tú va̱ꞌa jíka‑de jíín ɨ ́ɨn ñaꞌan jáá, chi ̱ nú ni ̱ ja̱ꞌa medida kúu, te nú nɨ ́nɨ sáꞌa‑de, núsáá te ná sáꞌa‑de ndasa kuní‑de, nasu̱ kuáchi kúu ná tándaꞌa‑dé jíín‑ña. 37 Te nú ɨɨn cha̱a kándii ̱ ni ̱ꞌin ini ̱ añú‑de, te tú nándɨꞌɨ‑de, chi ̱ kúu jíto‑de máá‑de, te ni ̱ chaa ini ̱ añú‑de ja̱ má tɨ ́ɨn‑de ñaꞌan jáá‑ún. Suni va̱ꞌa‑ni sáꞌa‑de. 38 Súan íó, te cha̱a ta̱ndaꞌa jíín‑ña, va̱ꞌa sáꞌa‑de. Te cha̱a tú ta̱ndaꞌa jíín‑ña, va̱ꞌa‑ga̱ sáꞌa‑de. 39 Ñaꞌan ní ta̱ndaꞌa, nú nini chakú yii‑ñá, yíꞌi‑ña ndáꞌa‑dé. Ko nú a ni ̱ jiꞌi ̱ yii‑ñá, yúan‑na te a ni ̱ nuña‑ña. Te nú kuní máá‑ña, te kuu ná náta̱ndaꞌa‑ñá jíín ɨ ́ɨn cha̱a kándíja nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 40 Ko jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ sɨ ́ɨ‑̱ gá koo ini ̱‑ña nú kunchaa̱ ndáꞌú máá‑ña súan‑ni. Te jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ súni yíꞌi Espíritu Dios ruu̱.  









Sɨkɨ ̱ ndéyu já kájani‑i nuu̱ ndoso

8

Bueno. Te sɨkɨ ̱ ndéyu já kájani‑i nuu̱ ndosó, ndaa̱ chi ta̱ká‑yo̱ kájini ̱‑yo̱ yakú. Te jíín túꞌun kájini ̱‑i‑ún kúu ja̱ kásávixi ̱‑i máá‑i, ko jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan kúu ja̱ nákuáꞌnu‑ga̱‑i jíín. 2 Nú ɨɨn cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ túꞌa va̱ꞌa‑de, núsáá te kuní‑ga̱ te kutu̱ꞌa va̱ꞌa‑de jíín. 3 Te nú ɨɨn cha̱a kúmani ̱‑dé jíín Dios, suni jiní‑ya̱ núu̱ cháa‑ún. 4 Sɨkɨ ̱ ndéyu já kájani‑i nuu̱ ndosó, káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já tú ndé játíñu kutɨ ndosó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Chi ̱ tú ɨngá Dios íó, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱. 5 Chi va̱sa íó kuaꞌa̱ íꞌa̱, te íó kuaꞌa̱ jítoꞌo̱ ja̱ káskúnání máá‑i iꞌa̱ ini ̱ andɨ ́vɨ ́ xí iní ñu̱yɨ ́vɨ, 6 ko máá‑yó kákaꞌa̱n‑yo̱ já máá ɨ ́ɨn‑ni máá Táa̱‑yo̱ Dios íó. Te onde̱ nuu̱ máá‑yá  









va̱i ta̱ká ndatíñu te nuu̱ máá‑yá játíñu‑yó. Suni ɨɨn‑ni máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo íó. Te máá‑yá ni ̱ sáꞌa ta̱ká ndatíñu te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ yóó. 7 Ko tú ndɨꞌɨ‑i kájini ̱‑i tu̱ꞌun yáꞌa. Te sava‑i a ni ̱ kaka̱an‑i jíín ndosó onde̱ sáá. Te nú káyee‑í, nátu̱ꞌun ndeyu ndosó káyee‑í, ko vi ̱tá ini ̱ añú‑i, te kúcháꞌán añú‑i sáꞌa. 8 Chi ̱ nasu̱ jíín ndéyu te kuatúꞌún Dios yóó, chi ̱ nú tú kee‑yo, nasu̱ já yúán te kundáꞌú‑yo̱, te nú kee‑yo, nasu̱ já yúán te kendo̱o va̱ꞌa‑ga̱‑yo̱ jíín‑yá. 9 Ko va̱sa ni ̱ꞌin kándii ̱‑ro̱, koto‑ró náva̱ꞌa tú súngava‑ró táꞌan‑ró, já vítá ini ̱ añú‑ún, nuu̱ kuáchi. 10 Róó chi cha̱a jiní kákuu‑ró, te nú ɨɨn cha̱a kuni ̱‑de nuu̱‑ro̱ hora ja̱ yée‑ro stáa̱ iní ve̱ꞌe ndoso̱, á tú sánaa te skíi‑i ini ̱‑de, te kɨ ̱vɨ‑de kee túku máá‑de ndeyu ndosó‑ún sáꞌa‑ró xí túu. 11 A ni ̱ jiꞌi ̱ Cristo jaꞌa̱ ñaní‑ro̱, cha̱a vi ̱tá ini ̱ añú‑ún, ko ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun tu̱ꞌa‑ró‑ún, te ni ̱ xnáa‑ro‑dé. 12 Súan kásáꞌa‑ró kuáchi nuu̱ ñaní‑ro̱, chi ja̱ úꞌu̱‑ni chíndee‑ró iní añú‑de ja̱ vítá, te suni nuu̱ Cristo kásáꞌa‑ró kuáchi. 13 Ja̱ yúán, te nú ndeyu sáꞌa ja̱ júngava ɨɨn ñani ̱ nuu̱ kuáchi, ma̱ kée kútɨ‑gá‑ri ̱ ku̱ ñu nɨ ́ɨ ́ káni, náva̱ꞌa ma̱ súngava‑ri ̱ ñani ̱‑ri ̱ nuu̱ kuáchi.  













Sɨkɨ ̱ já íó derecho cha̱a apóstol

9

Nasu̱ apóstol kúu‑ri ̱ náún. Á tú jíka kuu ndicha̱‑na̱‑ri ̱. Á tú ní jiní‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. Nasu̱ róó kákuu tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ náún. 2 Nú tú kúu‑ri ̱ apóstol nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a, ko nuu̱‑ro̱ chi ̱ kúu ndija‑ri ̱. Chi ̱ róó kákuu tuni ̱‑ri ̱ ja̱ ndíso‑ri ̱ tiñu apóstol nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 3 Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ náma‑ri ̱ máá‑rí  



260

1 Corintios 9 nuu̱ cháa káxndichí ruu̱: 4 Á tú káꞌi ̱o derecho‑ri ̱ kee‑rí koꞌo‑ri ̱. 5 Á tú káꞌi ̱o derecho‑ri ̱ kunchaka‑ri ̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́ kándíja, nátu̱ꞌun káncha̱ka sava‑ga̱ apóstol, jíín Cefas, jíín cháa kákuu ñani ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 6 Xí máá ɨ ́ɨn‑ni ruu̱ jíín Bernabé, tú káꞌi ̱o derecho‑ri ̱ ja̱ tú sátiñu‑ga̱‑ri ̱ náún. 7 Ndé soldado kájatáꞌan, te yée‑dé cuenta máá‑de. Ndé cha̱a jítu uva, te tú yée‑dé ndeꞌe̱‑í. Xí íó cha̱a skée‑dé vaca‑de, te tú jíꞌi‑de leche‑tɨ ̱. 8 Nátu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a yúkú, káꞌa̱n‑ri ̱ náún. Á nasu̱ súni tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n ley. 9 Chi ̱ nuu̱ ley ja̱ ní chaa Moisés, yóso: Ma̱ chúꞌun‑ró ñúnu yúꞌu xndɨkɨ ̱ kɨ ́tɨ jíkó, áchí. Á sɨkɨ ̱ xndɨkɨ ̱ káꞌa̱n Dios xí túu. 10 Xí máni sɨkɨ ̱ yóó káꞌa̱n tu̱ꞌun‑ún náún. Ja̱ndáa̱ ja̱ sɨkɨ ́ yóó yóso. Chi ̱ kuní‑ya̱ já ná kúñukuu ini ̱ cha̱a jítu, niꞌi ̱n‑dé, te cha̱a jíkó, ná kúñukuu ini ̱‑de kee‑dé. 11 Nú ni ̱ kajaki ̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun Espíritu ini ̱‑ro̱, te stútú‑rí ja̱ kúchaku̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, kua̱chi xaa̱n kúu náún. 12 Nú sava cha̱a íó derecho‑de kájika̱n‑de súan nuu̱‑ro̱, á tú vaꞌa̱‑ga̱ kaka̱n máá‑rí. Ko tú ní kákuni ̱‑ri ̱ kuatíñu‑ri ̱ derecho‑ri ̱, chi ̱ sua kándoꞌo‑ri ̱ te níꞌi ̱n‑rí náva̱ꞌa tú uꞌu̱ kaka tu̱ꞌun Cristo sáꞌa‑ri ̱. 13 Á tú kájini ̱‑ro̱ já cháa kásátiñu ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún kénda ja̱ káichaku̱‑de. Te cha̱a kájatíñu onde̱ nuu̱ altar, sɨkɨ ̱ altar‑ún káichaku̱ taꞌa̱n‑de. 14 Suni súan ni ̱ táꞌú tíñu Jitoꞌo̱‑yo̱ já sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa ná kúchaku̱ cha̱a kájani tu̱ꞌun va̱ꞌa. 15 Ko ruu̱, tú na̱ún ní jikán‑ri ̱ ni ɨɨn súan. Ni nasu̱ cháa‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ ná kuáꞌa‑ró núu̱‑rí vina. Chi va̱ꞌa‑ga̱ ná kúu̱‑ri ̱, nasu̱ já kasú ɨɨn cha̱a nuu̱‑rí ja̱ sátéyíí‑rí máá‑rí jíín tíñu yáꞌa. 16 Va̱sa  

























jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa, ja̱ yúán má kúu sátéyíí‑rí máá‑rí, chi ̱ nɨ ́nɨ skíkuu‑ri ̱ sáꞌa‑ya̱. Chi ̱ koo tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ rí, nú tú kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa. 17 Te nú jíín gusto máá‑rí sáꞌa‑ri ̱ súan, yu̱án te niꞌi ̱n‑rí ya̱ꞌu‑ri ̱. Te va̱sa tú játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱, ko ni ̱ chaa‑ya̱ tíñu sɨkɨ‑̱ rí, te responsable‑ri ̱ kúu. 18 Ndéja̱ kúu ya̱ꞌu‑ri ̱ núsáá. Ja̱ ná káka kuu‑ri ̱ kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo, ni tú nɨ ́nɨ yáꞌu‑ri ̱, ni tú jikán‑ri ̱ derecho‑ri ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun va̱ꞌa. 19 Ja̱ yúán, va̱sa tú na̱ún cha̱a tɨ ́ɨn so̱ꞌo‑ri ̱, játíñu‑ri ̱ nuu̱ táká‑ni, náva̱ꞌa skándíja‑ga̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ. 20 Nátu̱ꞌun judío násáꞌa‑ri ̱ máá‑rí nuu̱ cháa judío, náva̱ꞌa kundéé‑rí skándíja‑ri ̱ cha̱a judío. Te nátu̱ꞌun cha̱a yíꞌi ndaꞌa ley, násáꞌa‑ri ̱ máá‑rí nuu̱ cháa yíꞌi ndaꞌa ley, va̱sa tú yíꞌi‑ri ̱ ndaꞌa ley, náva̱ꞌa skándíja‑ri ̱ cha̱a yíꞌi ndaꞌa ley. 21 Ko nuu̱ cháa tú kájandatu̱ nuu̱ ley, suni súan nátu̱ꞌun tú jándatu̱‑ri ̱ nuu̱ ley násáꞌa‑ri ̱ máá‑rí nuu̱‑dé, náva̱ꞌa kundéé‑rí skándíja‑ri ̱ cha̱a tú kájandatu̱ nuu̱ ley, va̱sa ncháá ley Dios jíín‑rí chi ̱ yíꞌi‑ri ̱ ndaꞌa ley Cristo. 22 Te nuu̱ cháa vi ̱tá ini ̱, násáꞌa vi ̱tá‑ri ̱ máá‑rí, náva̱ꞌa skándíja‑ri ̱ cha̱a vi ̱tá ini ̱‑ún. Súan ta̱ká‑ni modo násáꞌa‑ri ̱ máá‑rí nuu̱ táká cha̱a, náva̱ꞌa kundéé‑rí nama‑ri ̱ sava‑de. 23 Te ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa kúu ja̱ sáꞌa ndɨꞌɨ‑ri ̱ súan, náva̱ꞌa ruu̱, suni ná níꞌi ̱n‑rí taꞌu̱‑rí ja̱ kénda yúan. 24 Á tú kájini ̱‑ro̱ já cháa kájinu carrera, chi ̱ ndɨꞌɨ‑de kájinu ndija‑de, ko ɨɨn‑ni‑de kúndéé‑de níꞌi ̱n‑dé premio‑de. Suni súan ndúkú ndéé‑ró kúnu‑ró, náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑ro̱ premio‑ro̱. 25 Te ta̱ká cha̱a kái ̱sɨ ́kɨ, jíto va̱ꞌa náꞌán‑de máá‑de. Te cha̱a‑ún, súan kásáꞌa ndija‑de,  

















261

1 Corintios 9​, ​10

náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑dé ɨɨn premio ja̱ kútúꞌú. Ko yóó chi ̱ niꞌi ̱n‑yo̱ premio ja̱ má kútúꞌú kútɨ. 26 Núsáá te modo súan, ndúkú ndéé‑rí jínu‑ri ̱, tú jínu sáni‑ri ̱. Modo súan kája̱táꞌan‑ri ̱, tú skée íú‑rí. 27 Chi ̱ sua tɨ ́ɨn ni ̱ꞌin‑ri ̱ máá‑rí, te jáꞌa‑ri ̱ máá‑rí, náva̱ꞌa ma̱ cháxio‑ya̱ rúu̱, va̱sa a ni ̱ jani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a.  



Sɨkɨ ̱ já káchiñúꞌún‑i ndoso̱

10

Ñáni ̱, kuní‑ri ̱ ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ndasa ni ̱ kaꞌi ̱in ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱ núu̱ vikó nu̱ꞌún, te ni ̱ kaja̱ꞌa ta̱ká‑de nuu̱ mar. 2 Te ta̱ká‑de, ni ̱ ka̱janducha‑dé nuu̱ vikó nu̱ꞌún jíín núu̱ mar. Chi ta̱ká‑de, ni ̱ ka̱indiki ̱n‑de Moisés. 3 Te ta̱ká‑de, ni ̱ ka̱yee‑dé ndeyu ní ja̱ꞌa máá‑yá. 4 Te ta̱ká‑de, ni ̱ ka̱jiꞌi‑de ɨɨn‑ni nducha ní ja̱ꞌa‑ya̱. Chi ni ̱ ka̱jiꞌi‑de nducha ní kenda chi ̱i kava ní sáꞌa‑ya̱. Te kava‑ún, ni ̱ ndiki ̱n yata̱‑dé, chi ̱ kava‑ún kúu nátu̱ꞌun Cristo. 5 Ko tú ní kúsɨɨ ̱ iní Dios jíín kuáꞌa̱‑dé. Ja̱ sɨkɨ ́ yúán kúu ja̱ ní xnáa‑yá‑de onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. 6 Ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa kúu ɨɨn modo náva̱ꞌa koto nchaa̱ máá‑yó, te ma̱ ndío ñáá ini ̱‑yo̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱ndío ñáá ini ̱ cha̱a‑ún. 7 Ma̱ chíñúꞌún‑ró ndosó jínáꞌan‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa sava máá cháa‑ún. Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Ni ̱ ka̱jungo̱o ña̱yɨvɨ ní ka̱yee‑í ni ̱ ka̱jiꞌi‑i te ni ̱ ka̱ndukuiñi ̱‑i ni ̱ ka̱jita jáꞌá‑i, áchí. 8 Ni ma̱ káka kuáxán‑yó nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱jika kuáxán sáva máá cháa‑ún, te ni ̱ kajiꞌi ̱ oko̱ uni ̱ mil‑de ja̱ ɨ ́ɨn kɨvɨ‑̱ ní. 9 Ni ma̱ kóto nchaa̱‑yo̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo nátu̱ꞌun sava máá cháa‑ún ja̱ ní ka̱jito nchaa̱‑de‑ya̱, te ni ̱ kajiꞌi ̱‑de ni ̱ sáꞌa koo̱. 10 Ni ma̱ kútuku ini ̱‑yo̱  

















nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱kutuku ini ̱ sava‑de, te ni ̱ kajiꞌi ̱‑de ni ̱ sáꞌa ɨɨn kueꞌe̱ xaa̱n já ní ja̱ꞌa‑ya̱. 11 Te modo‑ún, ni ̱ kuu náva̱ꞌa koto nchaa̱ máá‑yó. Te ja̱ yúán, yóso‑ún núu̱ tutú va̱i nuu̱ yóó, cha̱a kuni ̱ ndasa kua̱ndɨꞌɨ ñu̱yɨ ́vɨ. 12 Nú ɨɨn cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ kúndii ̱ ni ̱ꞌin‑de, ná kóto va̱ꞌa‑de máá‑de, náva̱ꞌa tú ndua̱‑de núsáá. 13 Ɨɨn‑ni jíto nchaa̱ ja̱ꞌú róó, onde̱ jíín táká ña̱yɨvɨ. Ko bueno skíkuu Dios, te máá hora jíto nchaa̱ ja̱ꞌú róó, kuña‑ya̱ íchi kénda‑ró, náva̱ꞌa kundéé‑ró kénda‑ró. Súan te ma̱ kuáꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ kóto nchaa̱‑ga̱ róó, ja̱ má kánda‑ga̱‑ro̱. 14 Ñáni ̱ máni ̱. Kunu‑ró kóto‑ró ndosó núsáá. Ma̱ chíñúꞌún‑ró. 15 Nátu̱ꞌun jíín cháa íó kájí xiní, súan káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. Kani ini ̱ máá‑ró na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱. 16 Vaso ii ̱, já ní ka̱sáꞌa ii ̱‑yo̱, nasu̱ táká‑yo̱ kájiꞌi káꞌnu‑yó nɨñí Cristo náún. Te staa̱ já ní ka̱sákuáchí‑yó, nasu̱ táká‑yo̱ káyee káꞌnu‑yó yíkɨ kúñu Cristo náún. 17 Chi ̱ ɨɨn‑ni staa̱‑ún íó. Súan yóó, tɨnɨ‑̱ yo̱ kákuu‑yó ɨ ́ɨn‑ni ña̱yɨvɨ, chi ta̱ká‑yo̱ káyee káꞌnu‑yó ɨ ́ɨn‑ni staa̱‑ún. 18 Nde̱ꞌé ndasa kásáꞌa cha̱a Israel. Cha̱a káyee kɨ ́tɨ já kásoko̱‑dé nuu̱‑yá, nasu̱ káyee káꞌnu‑de nuu̱ altar náún. 19 Na̱ún áchí‑ri ̱ núsáá. Játíñu ndoso̱ náún, xí játíñu ndeyu íin nuu̱ ndosó náún. 20 Túu̱, chi ̱ ndeyu kásoko̱ cháa sɨ ́ɨn nación, nuu̱ tachí kásoko̱‑dé, nasu̱ núu̱ Dios. Te tú kuní‑ri ̱ ja̱ kétáꞌan káꞌnu‑ró jíín tachí. 21 Ma̱ kúu koꞌo‑ró iní vaso máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te suni koꞌo‑ró iní vaso tachi ̱. Ma̱ kúu kee káꞌnu‑ró núu̱ mesa máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te kee‑ro núu̱ mesa tachi ̱. 22 Xí kuní‑yo̱ kúkuíñí ini ̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa‑yó náún. Ni ̱ꞌin‑ga̱‑yo̱  























262

1 Corintios 10​, ​11 vásá máá‑yá náún. 23 Ta̱ká‑ni tiñu kúu sáꞌa‑ri ̱, ko tú ndɨꞌɨ kéndo̱o luu. Ta̱ká‑ni kúu sáꞌa‑ri ̱, ko tú ndɨꞌɨ skuáꞌnu táꞌan. 24 Ni ɨɨn cha̱a, ma̱ ndúkú‑de sáꞌa‑de ja̱ váꞌa máá‑de, chi ja̱ váꞌa ɨnga̱ ñani ̱ táꞌan‑de ná sáꞌa‑de. 25 Ndɨꞌɨ‑ni ndeyu núyáꞌu, kee‑ro jínáꞌan‑ró. Te nú kíyu̱ꞌú ini ̱‑ro̱, ma̱ kaká tu̱ꞌún kútɨ‑ro ndé onde̱ va̱i‑ún. 26 Chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ xíin ñúyɨ ́vɨ jíín táká ndatíñu íó ini ̱, áchí. 27 Te nú ɨɨn cha̱a tú kándíja, te kana‑de xini ̱‑ro̱ kée‑ro jíín‑de, te nú suni kuní‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱, núsáá te kee‑ro táká ja̱ káni‑de nuu̱‑ro̱. Te nú kíyu̱ꞌú ini ̱‑ro̱, ma̱ kaká tu̱ꞌún kútɨ‑ro ndé onde̱ va̱i‑ún. 28 Ko nú kastu̱ꞌún ɨ ́ɨn cha̱a nuu̱‑ro̱: Kundatu, chi ya̱ꞌá ja̱ ní kandii ̱ nuu̱ ndosó kúu, achi ̱‑de. Yúan‑na te ma̱ kée‑ro, já kuáchi cha̱a ni ̱ kastu̱ꞌún‑ún jíín kuáchi ja̱ kíyu̱ꞌú ini ̱‑de. 29 Sɨkɨ ̱ já kíyu̱ꞌú ini ̱ káꞌa̱n‑ri ̱. Ko nasu̱ já sɨkɨ ́ róó, chi ̱ sɨkɨ ̱ já ɨngá cha̱a. Te nú kíyu̱ꞌú ini ̱ ɨnga̱ cha̱a, naja̱ kóto nchaa̱‑de ruu̱ ndasa jíka kuu ndicha̱‑na̱‑ri ̱ núsáá. 30 Te nú ruu̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ nákuatáꞌú‑rí te yée‑rí, naja̱ kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de sɨkɨ‑̱ rí sɨkɨ ̱ ndéyu ja̱ ní jika̱n taꞌu̱‑rí jaꞌa̱‑ún. 31 Núsáá te va̱sa ná kée‑ro, va̱sa ná kóꞌo‑ró, va̱sa ná sátiñu‑ró, ko modo ja̱ ná nákana jaa‑i Dios ná sáꞌa‑ró. 32 Koto‑ró náva̱ꞌa ma̱ skɨ ́vɨ‑ró cháa judío, ni cha̱a sɨ ́ɨn nación, ni tɨkuꞌni ̱ Dios, nuu̱ kuáchi. 33 Suni súan ruu̱ jíín táká tiñu sáꞌa‑ri ̱, kuní‑ri ̱ ja̱ ná kúsɨɨ ̱ iní ta̱ká cha̱a. Tú jítú iní‑ri ̱ ja̱ sáꞌa‑ri ̱ ja̱ váꞌa máá‑rí, chi ̱ kuní‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱ ja̱ váꞌa sava‑ga̱ cha̱a, náva̱ꞌa ka̱ku‑de jínáꞌan‑de. Ná ndáku‑ró rúu̱ jínáꞌan‑ró, suni nátu̱ꞌun ndáku máá‑rí Cristo.  





















11

Ja̱ ná kúndasu̱ xini ̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́

2 Bueno

kánuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ rúu̱. Te káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró jíín táká tiñu ni ̱ táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱, jíín modo ja̱ ní stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 3 Ko kuní‑ri ̱ ja̱ ná kuní‑ro̱ jínáꞌan‑ró ja̱ Cristo kúu‑ya̱ xiní táká cha̱a. Te cha̱a kúu‑de xini ̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́. Te Dios kúu‑ya̱ xiní Cristo. 4 Ta̱ká cha̱a ja̱ ndasú xini ̱‑dé te jikán taꞌu̱‑dé xí jáni‑de tu̱ꞌun, jáꞌa‑de tuka̱ nuu̱ xiní‑dé. 5 Ko ta̱ká ñasɨ ́ꞌɨ ́, nú tú ndasú xini ̱‑ñá te kaka̱n taꞌu̱‑ñá xí káni‑ña túꞌun, jáꞌa‑ña túka̱ nuu̱ xiní‑ñá, chi ̱ ɨɨn‑ni kúu nú se̱té xini ̱‑ñá. 6 Chi ̱ nú ñasɨ ́ꞌɨ ́, tú jasú‑ña xiní‑ñá, ná sété‑ña núsáá. Te nú kúka nuu̱‑ñá se̱té‑ña, xí xɨ ́tɨ‑ñá ixi‑ñá, ná kasú‑ña núsáá. 7 Chi cha̱a, ma̱ kúu kasu̱‑ de xini ̱‑dé, chi ̱ muestra luu Dios kúu‑de. Ko ñasɨ ́ꞌɨ ́, chi ̱ stáꞌa̱n‑ña ndasa luu káa ini ̱ yii‑ñá. 8 Chi ̱ tú ní sáva̱ꞌa‑ya̱ cháa jíín yíkɨ ñásɨ ́ꞌɨ ́, chi ̱ sua ñasɨ ́ꞌɨ ́ jíín yíkɨ cháa. 9 Chi ̱ tú ní kúva̱ꞌa cha̱a ja̱ kuátíñu‑de nuu̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́, chi ̱ sua ni ̱ kuva̱ꞌa ñasɨ ́ꞌɨ ́ ja̱ sɨkɨ ́ cháa. 10 Ja̱ sɨkɨ ́ táká ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ te nɨ ́nɨ kundasu̱ xini ̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́. 11 Chi ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ tú sáꞌa‑ya̱ cuenta ndéja̱ kúu ja̱ yíí, te ndéja̱ kúu ja̱ sɨ ̱ꞌɨ ́, chi ̱ nú túu ɨɨn, te ma̱ kóo ɨnga̱. 12 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ sáva̱ꞌa‑ya̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́ jíín yíkɨ cháa, te vina kúva̱ꞌa cha̱a chi ̱i ñasɨ ́ꞌɨ ́, ko Dios kúu Iꞌa̱ sáva̱ꞌa ta̱ká‑ni. 13 Kani ini ̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró, á íó va̱ꞌa ja̱ tú kundasu̱ xini ̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́ te kaka̱n taꞌu̱‑ñá nuu̱ Dios. 14 Nasu̱ máá ñúyɨ ́vɨ stáꞌa̱n nuu̱‑ro̱, já tú luu jíto cha̱a jíín íxi‑dé, nú ná kée náún. 15 Ko nú ñasɨ ́ꞌɨ ́, te sía̱‑ña íxi‑ñá kee máá, luu jíto‑ña jíín, chi ̱ ixi‑ún, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ñá kundasu̱ xini ̱‑ñá. 16 Ko nú ɨɨn cha̱a  



























263

1 Corintios 11​, ​12

kuní‑de kutɨx́ ɨ ́n‑de jíín túꞌun yáꞌa, ko yóó tú káꞌi ̱o costumbre‑yo̱ súan, ni tɨkuꞌni ̱ Dios. Sɨkɨ ̱ xíni máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱

17 Táꞌú

níꞌin‑ri ̱ ɨnga̱ tiñu yáꞌa nuu̱‑ro̱, ja̱ tú kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ tú kándutútú‑ró já sáꞌa va̱ꞌa‑ga̱‑ro̱, chi ̱ sasua ñáá‑ga̱ kásáꞌa‑ró. 18 Ya̱ꞌá káꞌa̱n‑ri ̱ xnaꞌa̱n‑ga̱. Ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ kásásɨ ́ɨn‑ró máá‑ró, máá hora kákutútú‑ró. Te yaku̱ kándíja‑ri ̱. 19 Chi ̱ nɨ ́nɨ kóo ña̱y ɨvɨ sásɨ ́ɨn ma̱ꞌñú‑ró, náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ ndé ña̱yɨvɨ kándíja va̱ꞌa ma̱ꞌñú‑ró. 20 Te nú ɨɨn‑ni nuu̱ kándutútú‑ró, nasu̱ já kúxíni‑ró cuenta máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu‑ún núsáá. 21 Chi ̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró, máni kanduu̱‑ro̱ núu̱ ɨngá‑de xnaꞌa̱n‑ga̱ kákuni ̱‑ro̱. Te ɨɨn‑ró jíꞌi ̱‑ro̱ sóko, te ɨnga̱‑ro̱ náji ̱ni‑ró. 22 Á tú káñava̱ꞌa‑ró véꞌe nuu̱ kée‑ro kóꞌo‑ró náún. Xí kásájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ Dios. Te cha̱a tú na̱ún káindáꞌá‑de, kákuka nuu̱‑dé kásáꞌa‑ró xí túu. Ndasa kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró xí túu. Jíín túꞌun yáꞌa tú kúsɨɨ ̱ kútɨ iní‑ri ̱ jíín‑ró. 23 Chi tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ kutu̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te suni ya̱ꞌá ní stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Chi ̱ máá ákuáa já ní ka̱nastúu‑de Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesús, ni ̱ kiꞌin‑ya̱ stáa̱. 24 Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ sákuáchí‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kiꞌin te kee‑ro jínáꞌan‑ró, chi ya̱ꞌá kúu yikɨ kúñu‑ri ̱, te ja̱ sɨkɨ ́ róó ni ̱ kukuáchí. Súan sáꞌa‑ró te ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ rúu̱. Achí‑ya̱. 25 Suni súan ni ̱ kiꞌin‑ya̱ vaso, nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ kuxíni‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Vaso yáꞌa kúu contrato jáá já ní sáꞌa‑ri ̱ jíín nɨñí‑rí. Te ta̱ká vuelta nú kájiꞌi‑ró, te súan sáꞌa‑ró náva̱ꞌa ná  















núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ rúu̱. Achí‑ya̱. 26 Chi ta̱ká vuelta ja̱ káyee‑ro stáa̱ yáꞌa te kájiꞌi‑ró iní vaso yáꞌa, kɨvɨ ̱ ní jiꞌi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu ja̱ kákastu̱ꞌún‑ró ondé kɨvɨ ̱ ncháa̱‑ya̱. 27 Te nú ɨɨn cha̱a kee‑dé staa̱ yáꞌa, xí kóꞌo‑de ini ̱ vaso Jitoꞌo̱‑yo̱ yáꞌa, te nú tú jíñúꞌún sáꞌa‑de, te koo kua̱chi‑de nuu̱ yíkɨ kúñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín núu̱ nɨñí‑yá. 28 Ná ɨɨn ná ɨɨn cha̱a, ná nándúkú víi‑dé sɨkɨ ̱ máá‑de núsáá. Yúan‑na te kee‑dé staa̱‑ún te koꞌo‑de ini ̱ vaso‑ún. 29 Te nú ɨɨn cha̱a tú jiní‑de ja̱ kúu yikɨ kúñu‑ya̱, cha̱a‑ún chi ̱ ndonda kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé nú koꞌo‑de kee‑dé. 30 Ja̱ yúán íó kuaꞌa̱ cháa kákuꞌu̱, jíín cháa vi ̱tá ini ̱, káꞌi ̱in ma̱ꞌñú‑ró jínáꞌan‑ró. Te ni ̱ kajiꞌi ̱ yaku̱‑de. 31 Ko nú nandúkú víi‑yo sɨkɨ ́ máá‑yó, te ma̱ ndónda kua̱chi sɨkɨ‑̱ yo̱. 32 Ko nú a ni ̱ ndonda kua̱chi sɨkɨ‑̱ yo̱, máá Jítoꞌo̱‑yo̱ xndóꞌo‑ya̱ yóó, náva̱ꞌa tú taꞌnu̱ ndatu̱‑yo̱ jíín ñáyɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. 33 Ñáni ̱ máni ̱, ja̱ yúán nú kándutútú‑ró káyee‑ro, te kundatu táꞌan‑ró. 34 Te nú ɨɨn cha̱a jíꞌi ̱‑de so̱ko, ná kée‑dé veꞌe‑de, náva̱ꞌa tú ndonda kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱ hora kándutútú‑ró. Te sava‑ga̱ tiñu sándaa̱‑ri ̱ onde̱ ná jáa̱‑ri ̱.  

















Sɨkɨ ̱ táꞌu̱ já vái nuu̱ Espíritu

12

Ñáni ̱, sɨkɨ ̱ táká taꞌu̱ já vái nuu̱ Espíritu, kuní‑ri ̱ ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín. 2 A kái ̱náꞌán‑ró já ná ni ̱ ka̱kuu‑ró cháa tú kákandíja, te ni ̱ ka̱indiki ̱n‑ro̱ yatá ndosó ñíꞌín núú, ndasa ni ̱ ka̱kuu ini ̱ máá‑ró núú. 3 Ja̱ yúán kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já tú ni ɨɨn cha̱a kuu kaꞌa̱n tásɨ‑́ de sɨkɨ ̱ Jesús, nú a yíꞌi‑de Espíritu Dios. Te tú ni ɨɨn‑de kuu kaꞌa̱n‑de: Jitoꞌo̱‑ri ̱ kúu Jesús, nú tú yíꞌi‑de Espíritu Santo.  



264

1 Corintios 12 4 Chi ̱ sɨ ́ɨn

sɨ ́ɨn taꞌu̱ ní saka‑yá, ko suni ɨɨn‑ni máá Espíritu kúu. 5 Te sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tiñu ni ̱ chaa‑ya̱ sɨkɨ‑́ yo̱, ko ɨɨn‑ni máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu. 6 Te sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn modo kásátiñu‑yó, ko suni máá Dios kúu Iꞌa̱ sáꞌa ta̱ká tiñu jíín táká‑yo̱. 7 Ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑de, ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun Espíritu nuu̱‑dé náva̱ꞌa ná skuáꞌnu táꞌan‑de. 8 Chi ̱ onde̱ jíín máá Espíritu ni ̱ ja̱ꞌa ndija‑ya̱ túꞌun kaꞌa̱n ndíchí ɨ ́ɨn‑de. Te suni onde̱ jíín máá Espíritu ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ júku̱ꞌun ini ̱ ɨnga̱‑de. 9 Te nuu̱ ɨngá‑de, suni jíín máá Espíritu ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ já ná kándíja va̱ꞌa‑de. Te suni jíín máá Espíritu nuu̱ ɨngá‑de ja̱ ná sáꞌa‑de tana̱. 10 Te nuu̱ ɨngá‑de ja̱ ná sáꞌa‑de ta̱ká tiñu ñáꞌnu. Te nuu̱ ɨngá‑de, ja̱ ná káni‑de tu̱ꞌun. Te nuu̱ ɨngá‑de, ja̱ ná nándúkú víi‑dé sɨkɨ ̱ táká ja̱ váꞌa ja̱ úꞌu̱. Te nuu̱ ɨngá‑de ja̱ ná káꞌa̱n‑de tɨnɨ ̱ yuꞌu. Te nuu̱ ɨngá‑de ja̱ ná násama‑de tu̱ꞌun sɨ ́ɨn yuꞌu. 11 Ko ta̱ká tiñu yáꞌa sáꞌa suni máá ɨ ́ɨn‑ni máá Espíritu. Sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn sáka‑yá nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑de, ndasa játaꞌa̱n ini ̱ máá‑yá. 12 Chi ̱ nátu̱ꞌun yikɨ kúñu ɨɨn‑ni kúu, te ñáva̱ꞌa kuaꞌa̱ pedazo, te ta̱ká pedazo‑ún, va̱sa kuaꞌa̱, ko ɨɨn‑ni yikɨ kúñu kúu, suni súan kúu Cristo. 13 Chi ̱ jíín ɨ ́ɨn‑ni máá Espíritu ni ̱ ka̱janducha táká‑yo̱, náva̱ꞌa nduu‑yó ɨ ́ɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ, va̱sa judío xí ñáyɨvɨ ñuu̱ Grecia, va̱sa cha̱a kúu mozo xí cháa jíka kuu ndicha̱‑na̱. Ko ta̱ká‑ni‑de, ni ̱ ka̱niꞌi ̱n‑dé ɨɨn‑ni máá Espíritu ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 14 Ko yikɨ kúñu, nasu̱ ɨ ́ɨn pedazo‑ni kúu, chi ̱ sua ndíso kuaꞌa̱. 15 Chi ̱ nú jaꞌa̱ káꞌa̱n: Nasu̱ yíkɨ kúñu xíin rúu̱, chi ̱ tú kúu‑ri ̱ ndaꞌa, achi ̱. Te va̱sa súan káꞌa̱n, ko máá yíkɨ kúñu xíin náꞌín. 16 Te nú so̱ꞌo káꞌa̱n: Nasu̱ yíkɨ  























kúñu xíin rúu̱, chi ̱ tú kúu‑ri ̱ nduchi, achi ̱. Te va̱sa súan káꞌa̱n, ko máá yíkɨ kúñu xíin náꞌín. 17 Nú ndɨꞌɨ yikɨ kúñu ní kuu nduchi, ndasa kuni so̱ꞌo núú. Nú ndɨꞌɨ ní kuu so̱ꞌo, ndasa kuaan xiko̱ núú. 18 Vina te ni ̱ jini ̱‑yo̱ ndasa ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ máá Dios te ni ̱ chaa‑ya̱ táká pedazo‑ún ná ɨɨn ná ɨɨn jika̱ yíkɨ kúñu. 19 Chi ̱ nú ta̱ká‑ni ní kakuu ɨɨn‑ni pedazo‑ún, ndasa koo máá yíkɨ kúñu núú. 20 Ko vina chi ̱ kuaꞌa̱ ndíja pedazo íó, ko máá ɨ ́ɨn‑ni yikɨ kúñu núú. 21 Ni ma̱ kúu kaꞌa̱n nduchi jíín ndáꞌa: Tú jínu ñúꞌún‑rí róó. Suni súan ni ma̱ kúu kaꞌa̱n xini ̱ jíín jáꞌa̱: Tú jínu ñúꞌún‑rí róó. 22 Chi ̱ sua kánúú táká pedazo ndítɨ ̱ɨn taꞌa̱n jíín yíkɨ kúñu, va̱sa vi ̱tá‑ga̱ jíto. 23 Te ta̱ká pedazo yikɨ kúñu ja̱ jáni ini ̱‑yo̱ já tú jíñúꞌún jíto, suu yu̱án ñúkúún xáa̱n‑gá jasú‑yo̱ núu̱. Te ja̱ tú luu kájito‑ún jiní‑yo̱, luu‑ga̱ kájasu̱‑yo̱ núu̱. 24 Te pedazo ja̱ lúu kájito‑ún jiní‑yo̱, tú nɨ ́nɨ kúndasu̱ nuu̱. Chi ̱ máá Dios, súan ni ̱ chutáꞌan‑ya̱ yíkɨ kúñu‑ún, te jíñúꞌún‑gá ni ̱ skéndo̱o‑ya̱ já tú luu jíto‑ún, 25 náva̱ꞌa tú sásɨ ́ɨn pedazo yikɨ kúñu‑ún máá, chi ta̱ká pedazo‑ún, sua ɨɨn núú ná kóto va̱ꞌa táꞌan. 26 Chi ̱ nú ɨɨn‑ni pedazo jatú, ta̱ká‑ni pedazo ɨɨn jínu‑ni kájatu̱. Te nú ɨɨn‑ni pedazo jíto luu, ta̱ká‑ni pedazo ɨɨn káꞌnu‑ni kákusɨɨ ̱ iní. 27 Te róó, modo súan kákuu‑ró yíkɨ kúñu Cristo. Te pedazo‑ya̱‑ún kákuu ɨɨn ɨɨn‑ró. 28 Te súan ni ̱ jani máá Dios cha̱a kuatíñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱: Ja̱ ɨ ́ɨn, apóstol, ja̱ úu̱, cha̱a kájani tu̱ꞌun, ja̱ uní, cha̱a kástáꞌa̱n tu̱ꞌun, yúan‑na te cha̱a kásáꞌa tiñu ñáꞌnu, yúan‑na te cha̱a kásáꞌa tana̱, te vásá cháa chíndéé táꞌan, jíín cháa  























265

1 Corintios 12​–​14

kátáꞌú tíñu, jíín cháa káꞌa̱n tɨnɨ ̱ yuꞌu. kákuu apóstol náún. Ta̱ká‑de kájani tu̱ꞌun náún. Ta̱ká‑de kástáꞌa̱n náún. Ta̱ká‑de kásáꞌa tiñu ñáꞌnu náún. 30 Ta̱ká‑de kájini ̱‑de sáꞌa‑de tana̱ sáꞌa‑ya̱ náún. Ta̱ká‑de kákaꞌa̱n‑de tɨnɨ ̱ yuꞌu náún. Ta̱ká‑de kánasama‑de tu̱ꞌun sɨ ́ɨn yuꞌu náún. 31 Ko ná kuítú iní‑ro ndúkú‑ró táꞌu̱ váꞌa‑ga̱ kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Ko íó ɨnga̱ modo va̱ꞌa xaa̱n‑gá, ná stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 29 Ta̱ká‑de





13

Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan

Te nú ruu̱, va̱sa káꞌa̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun kákaꞌa̱n cha̱a xí ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, te nú tú kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, te kúu‑ri ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ka̱a ja̱ ndáxín káxín xí ɨ ́ɨn platillo ja̱ sáñaa̱. 2 Te va̱sa jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun sáꞌa‑ya̱, te júku̱ꞌun ndɨꞌɨ ini ̱‑ri ̱ ta̱ká tu̱ꞌun sa̱ꞌí jíín táká tu̱ꞌun ndíchí, te va̱sa kándíja téyíí‑rí ja̱ kúu skuíó káni‑ri ̱ yuku, te nú tú kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, tú na̱ tiñu‑ri ̱. 3 Te va̱sa ná sáka ndɨ ́ꞌɨ‑ri ̱ ta̱ká ndatíñu‑ri ̱ kee ñáyɨvɨ ndáꞌú, te va̱sa ná kuáꞌa‑ri ̱ yikɨ kúñu‑ri ̱ kayu̱, te nú tú kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, tú na̱ ya̱ꞌu‑ri ̱ íó. 4 Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, ndíso paciencia, te ndíso tu̱ꞌun kúmani ̱ iní. Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tú ndíso tu̱ꞌun kuásún iní. Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tú sávixi ̱ máá, ni tú sátéyíí máá. 5 Tú káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa. Tú ndúkú já kúu máá. Tú kití ini ̱. Tú chúꞌun ini ̱. 6 Tú ndúvatu̱ ini ̱, chi ̱ sua kúsɨɨ ̱ iní jíín tíñu káꞌi ̱o ndaa̱. 7 Ndɨꞌɨ jándéé iní. Ndɨꞌɨ kándíja. Ndɨꞌɨ ñúkuu ini ̱. Ndɨꞌɨ kánda. 8 Ta̱ká tu̱ꞌun kájani‑yó, chi ̱ naa, te ta̱ká yuꞌu chi ̱ ndɨꞌɨ, te tu̱ꞌun ndíchí, chi ta̱ká kuxio, ko tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, ma̱ náa kútɨ. 9 Chi ̱ yaku̱‑ni tu̱ꞌun kájini ̱‑yo̱, te yaku̱‑ni  















tu̱ꞌun kájani‑yó, 10 ko onde̱ ná cháa̱ máá túꞌun ni ̱ yija va̱ꞌa, yúan‑na te kuxio yaku̱‑ni ja̱ kájini ̱‑yo̱‑ún kiꞌi ̱n. 11 Ná ni ̱ kuu‑ri ̱ su̱chí yɨ ́kɨ ́n, te ni ̱ kaꞌa̱n yɨ ́kɨ ́n‑rí núú, te ni ̱ jani ini ̱‑ri ̱ nátu̱ꞌun su̱chí yɨ ́kɨ ́n. Ko nuu̱ ní kuu‑ri ̱ cha̱a ñáꞌnu, te ni ̱ chaxio‑ri ̱ ta̱ká ja̱ ní sáꞌa‑ri ̱ ná lúlí‑rí‑ún kuaꞌa̱n. 12 Te vina kánde̱ꞌé‑yó nátu̱ꞌun jíín espejo ja̱ káxkɨ ́ꞌvɨ ̱, ko kúkuéé‑ga̱ te kuni ̱ ndiji ̱n‑yo̱ nátu̱ꞌun jíín núu̱ táꞌan‑yó. Te vina chi ̱ yaku̱‑ni jiní‑ri ̱, ko kúkuéé‑ga̱ te kuni ̱ ndɨꞌɨ‑ri ̱ nátu̱ꞌun jiní kájí‑yá ruu̱. 13 Te vina íó uni ̱ tu̱ꞌun játíñu ni ̱ꞌin, tu̱ꞌun kándíja va̱ꞌa, tu̱ꞌun káñukuu ini ̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱. Ko máá túꞌun kúndáꞌú ini ̱, kánúú xáa̱n‑ga̱ vásá úu̱‑ga̱‑ún.  







Sɨkɨ ̱ já kákaꞌa̱n‑i sɨ ́ɨn yuꞌu

14

Ndúkú ndéé‑ró jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, te kuítú iní‑ro̱ ndúkú‑ró táká taꞌu̱ jáꞌa Espíritu, ko kánúú‑gá ja̱ káni‑ró túꞌun. 2 Chi cha̱a káꞌa̱n‑de sɨɨ́ n yuꞌu, jíín Dios káꞌa̱n‑de, nasu̱ jíín ñáyɨvɨ, chi ̱ tú ní ɨɨn cha̱a júku̱ꞌun ini ̱ na̱ún káꞌa̱n‑de, chi ̱ jíín Espíritu káꞌa̱n‑de tu̱ꞌun sa̱ꞌí. 3 Ko cha̱a jáni tu̱ꞌun, jíín ñáyɨvɨ káꞌa̱n‑de, chi ̱ skuáꞌnu‑de ña̱yɨvɨ‑ún, te káꞌa̱n káꞌnu‑de, te káꞌa̱n ndéé‑de jíín‑i. 4 Cha̱a káꞌa̱n sɨɨ́ n yuꞌu, skuáꞌnu‑de máá‑de, ko cha̱a jáni tu̱ꞌun, chi ̱ tɨkuꞌni ̱ skuáꞌnu‑ga̱‑de. 5 Játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱ ja̱ táká‑ro̱ ná kúu kaꞌa̱n‑ro̱ sɨɨ́ n yuꞌu, ko kánúú‑gá ja̱ káni‑ró túꞌun, chi ̱ ñáꞌnu‑ga̱ cha̱a jáni tu̱ꞌun vásá cháa káꞌa̱n sɨɨ́ n yuꞌu, te nú tú násama‑de tu̱ꞌun‑ún, náva̱ꞌa kuaꞌnu‑ga̱ tɨkuꞌni ̱ sáꞌa‑de jíín. 6 Ñáni ̱, vina te nú jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ te kaꞌa̱n‑ri ̱ sɨɨ́ n yuꞌu jíín‑ró, na̱ún tiñu níꞌi ̱n já kúu róó, nú tú kaꞌa̱n‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱  









1 Corintios 14

266

kenda ndiji ̱n, xí ɨɨ́ n tu̱ꞌun ndíchí, xí ɨɨ́ n tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ri ̱. 7 Ió ndija ndatíñu kánda̱a tíꞌíú já kásáꞌa ndusu̱, nátu̱ꞌun xkuili xí guitarra. Te nú tú sɨɨ́ n sɨɨ́ n nota ndéꞌe̱, ndasa kuni ̱‑yo̱ ndé yaa̱ jíku‑de jíín xkuíli, xí jíín guitarra‑ún. 8 Te nú corneta tú ndéꞌe̱ kájí, te ndé cha̱a sátu̱ꞌa‑de máá‑de ja̱ kuátáꞌan‑de núsáá. 9 Suni súan róó jínáꞌan‑ró, nú káꞌa̱n‑ro̱ sɨɨ́ n yuꞌu, te nú tú kájí káꞌa̱n tu̱ꞌun‑ún, te ndasa juku̱ꞌun ini ̱‑i na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱ núsáá, chi kua̱chi tɨsɨ ̱ꞌvɨ‑́ ró stɨ ́vɨ‑́ ró. 10 Kuaꞌa̱ núu̱ yúꞌu íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ná sáꞌa‑yó cuenta, te ta̱ká júku̱ꞌun ini ̱ cha̱a jiní. 11 Nú ruu̱ tú júku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ yuꞌu káꞌa̱n ɨɨn cha̱a, te kúu‑ri ̱ cha̱a jíká núu̱ cháa káꞌa̱n‑ún. Te cha̱a káꞌa̱n‑ún, suni kúu‑de cha̱a jíká núu̱‑rí. 12 Suni súan róó ja̱ á kájítú iní‑ro̱ níꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱ Espíritu, ná ndúkú ndéé‑ró náva̱ꞌa skuáꞌnu va̱ꞌa‑ró tɨ ́kuꞌni ̱ jíín. 13 Ja̱ yúán nú káꞌa̱n ɨɨn cha̱a sɨɨ́ n yuꞌu, ná kakán taꞌu̱‑dé nuu̱‑yá náva̱ꞌa kuu nasama‑de tu̱ꞌun. 14 Chi ̱ nú ruu̱ kaka̱n taꞌu̱‑rí jíín túꞌun sɨɨ́ n yuꞌu, ini ̱ añú‑ri ̱ kúu ja̱ jikán taꞌu̱, ko nú tú júku̱ꞌun kutɨ iní‑ri ̱, tú na̱ tiñu. 15 Ndasa sáꞌa‑ri ̱ núsáá. Ná kakán taꞌu̱‑rí ini ̱ añú‑ri ̱, ko suni ná kakán taꞌu̱‑rí jíín túꞌun júku̱ꞌun ini ̱. Ná káta‑ri ̱ ini ̱ añú‑ri ̱, ko suni ná káta‑ri ̱ jíín túꞌun júku̱ꞌun ini ̱. 16 Chi ̱ nú máni tu̱ꞌun jiní máá‑ró jíín añú‑ro̱ nákuatáꞌú‑ró jíín, te ɨɨn cha̱a tú tu̱ꞌa, ndasa kuni ̱‑de kaꞌa̱n‑de amén nuu̱ túꞌun nákuatáꞌú‑ró‑ún, chi ̱ tú jiní kutɨ‑dé na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱. 17 Chi ̱ róó, bueno nákuatáꞌú ndíja‑ró, ko ɨnga̱ cha̱a‑ún, tú jáꞌnu tu̱ꞌun ini ̱‑de sáꞌa. 18 Nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios, ja̱ tɨnɨ‑́ ga̱ yuꞌu káꞌa̱n‑ri ̱ vásá táká róó. 19 Ko nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱, chi ̱ máá  

























úꞌu̱ n‑ni tu̱ꞌun ja̱ júku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ jíín, játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱, náva̱ꞌa suni stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ sáva‑ga̱ cha̱a, vásá já káꞌa̱n‑ri ̱ uxi ̱ mil tu̱ꞌun sɨɨ́ n yuꞌu. 20 Ñáni ̱, ma̱ kóo‑ró nátu̱ꞌun su̱chí lúlí jíín túꞌun júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Chi ̱ sua koo‑ró nátu̱ꞌun su̱chí lúlí jíín túꞌun ñáá, ko ná yíja va̱ꞌa‑ró jíín já jiní tuní‑ro̱. 21 Súan yóso núu̱ ley: Jíín cháa káꞌa̱n sɨɨ́ n yuꞌu, te jíín sáva‑ga̱ cha̱a káꞌa̱n tu̱ꞌun jíká, súan kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ yáꞌa, ko va̱sa súan te ni ma̱ kúni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, áchí máá Jítoꞌo̱‑yo̱, áchí. 22 Ja̱ yúán táká yuꞌu, máni tuni ̱‑ni kákuu nuu̱ cháa tú kákandíja, nasu̱ núu̱ cháa kákandíja. Ko tu̱ꞌun jáni‑yó, tuni ̱ nuu̱ cháa kákandíja kúu‑ún, nasu̱ núu̱ cháa tú kákandíja. 23 Núsáá te nú ta̱ká tɨkuꞌni ̱ ndutútú ɨɨ́ n‑ni lugar, te ta̱ká súan kaꞌa̱n sɨɨ́ n sɨɨ́ n yuꞌu, te yúan ja̱koyo cha̱a tú tu̱ꞌa xí cháa tú kákandíja, á tú kaꞌa̱n‑de ja̱ kánda̱a tachi ̱‑ro̱. 24 Ko nú ta̱ká‑ro̱ kájani‑ró túꞌun, te kɨ ̱vɨ ɨɨn cha̱a tú kándíja xí ɨɨ́ n cha̱a tú tu̱ꞌa, te kuni ̱‑de kua̱chi máá‑de, sáꞌa ta̱ká‑ro̱, te ndandúkú víi‑dé sɨkɨ ̱ máá‑de, sáꞌa ta̱ká‑ro̱. 25 Te tu̱ꞌun jáni sa̱ꞌí ini ̱ añú‑de kenda ndiji ̱n. Yúan‑na te jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de te chiñúꞌún‑de Dios. Te kani ndaa̱‑de tu̱ꞌun ja̱ ncháá ndija Dios jíín‑ró. 26 Ñáni ̱, ja̱ yúán nú kándutútú‑ró, te ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró íó ɨɨn yaa̱ kata‑ró, íó tu̱ꞌun stáꞌa̱n‑ro̱, íó sɨɨ́ n yuꞌu káꞌa̱n‑ro̱, íó tu̱ꞌun sa̱ꞌí káꞌa̱n ndiji ̱n‑ro̱, íó ja̱ násama‑ró túꞌun sɨɨ́ n yuꞌu. Ndɨꞌɨ ná sáꞌa‑ró jínáꞌan‑ró náva̱ꞌa skuáꞌnu táꞌan‑ró. 27 Te nú íó cha̱a kákaꞌa̱n sɨɨ́ n yuꞌu, ná kóo tu̱ꞌun‑ún ja̱ jíín úu̱‑de xí jíín uní‑de. Ko ɨɨn‑ni‑de ɨɨn‑ni‑de ná káꞌa̱n. Te ɨɨn‑de ná násama‑de tu̱ꞌun sɨɨ́ n yuꞌu. 28 Te nú túu cha̱a  

















267

1 Corintios 14​, ​15

nasama tu̱ꞌun íó, ná kasú‑de yuꞌu‑dé nuu̱ kándutútú‑ró‑ún núsáá. Te ná káꞌa̱n máá‑de ja̱ máá‑de jíín Dios. 29 Suni súan cha̱a kájani tu̱ꞌun, ná káꞌa̱n uu̱ xí uní‑de, te sava‑ga̱‑de ná nándúkú víi‑dé‑ún. 30 Te nú ɨnga̱ cha̱a kánchaa̱‑ún, a ni ̱ jini ̱ ndiji ̱n‑de yaku̱ tu̱ꞌun sa̱ꞌí, te cha̱a ni ̱ kejáꞌá ná kasú‑de yuꞌu‑dé. 31 Chi ta̱ká‑ro̱ kuu kani‑ró túꞌun ɨɨn‑ni‑ró ɨɨn‑ni‑ró, náva̱ꞌa ná kútu̱ꞌa ta̱ká‑ro̱, te ndundéé iní ta̱ká‑ro̱. 32 Te ini ̱ añú ta̱ká cha̱a kájani tu̱ꞌun, kájandatu̱ nuu̱ máá cháa kájani tu̱ꞌun‑ún. 33 Chi ̱ Dios, nasu̱ Dios sávaa̱ kúu‑ya̱, chi ̱ sua vi ̱ndáa̱ vinené sáꞌa‑ya̱. Te nátu̱ꞌun kásáꞌa‑i nuu̱ táká tɨkuꞌni ̱ cha̱a ndoo, 34 súan ná kasú ta̱ká ñasɨ ́ꞌɨ ́ yuꞌu‑ñá nuu̱ kándutútú‑ró. Chi ̱ tú permiso kaꞌa̱n‑ña, chi ̱ nasu̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ña nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 35 Te nú kutu̱ꞌa‑ña ɨɨ́ n tu̱ꞌun kákuni ̱‑ña, te onde̱ veꞌe ná kaká tu̱ꞌún‑ña máá yíi‑ñá, chi ̱ tuka̱ nuu̱ kúu nú kaꞌa̱n ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́ núu̱ kándutútú‑i. 36 Á nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró ní kenda tu̱ꞌun Dios, xí níni nuu̱ máá‑ni‑ró ní jaa̱ tu̱ꞌun‑ya̱ náún. 37 Te nú ɨɨn cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ ɨɨ́ n cha̱a jáni tu̱ꞌun kúu‑de, xí jíka Espíritu jíín‑de, ná chúꞌun va̱ꞌa ini ̱‑de, chi ̱ tiñu ni ̱ táꞌú máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu tu̱ꞌun cháa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 38 Ko cha̱a tú játúꞌún túꞌun yáꞌa, suni tú játúꞌún‑yó‑de. 39 Ñáni ̱, ja̱ yúán ná kuítú iní‑ro̱ káni‑ró túꞌun jínáꞌan‑ró, te ma̱ kasú‑ro̱ núu̱ cháa káꞌa̱n sɨɨ́ n sɨɨ́ n yuꞌu. 40 Ko ñúkúún ná sáꞌa kájí‑ró táká tiñu jínáꞌan‑ró.  























15

Tu̱ꞌun nachaku̱ ndɨ ̱yi

Ñáni ̱, vina te kástu̱ꞌún‑rí tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱‑ro̱ já ní jani‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ sáá. Chi tu̱ꞌun yúan,

suni a ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró, te suni jíín túꞌun yúan káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró, 2 chi ̱ suni jíín túꞌun‑ún ni ̱ kaka̱ku‑ró, te nú kátɨ ̱ɨn ni ̱ꞌin‑ró túꞌun ni ̱ jani‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, nú tú ní kákandíja sáni‑ró. 3 Chi ̱ suni tu̱ꞌun kánúú já ní niꞌi ̱n‑rí‑ún, ni ̱ nastáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱: Ja̱ ní jiꞌi ̱ Cristo ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑yó, nátu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱. 4 Te ni ̱ yu̱ji‑ya̱. Te ni ̱ nachaku̱‑ya̱ núu̱ uní kɨvɨ ̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱. 5 Te ni ̱ ndenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ Cefas. Te vásá ní ndenda‑ya̱ núu̱ máá uxí uu̱‑de. 6 Te vásá ní ndenda‑ya̱ núu̱ víꞌí‑gá uꞌu̱ n ciento ñani ̱‑yo̱ káꞌi ̱in tútú‑de. Te sava cha̱a‑ún, sáni‑ga̱ káichaku̱‑de. Te sava‑de, a ni ̱ kajiꞌi ̱‑de. 7 Te vásá ní ndenda‑ya̱ núu̱ Jacobo. Te vásá núu̱ táká apóstol. 8 Te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, te suni ni ̱ kenda‑ya̱ núu̱‑rí, nátu̱ꞌun nuu̱ ɨ ́ɨn su̱chí xánú. 9 Chi ̱ ruu̱ kúu cha̱a lúlí‑ga̱ nuu̱ táká apóstol, ja̱ kúka nuu̱‑rí kunání‑rí apóstol, kua̱chi ja̱ ní chindiki ̱n‑ri ̱ tɨkuꞌni ̱ Dios. 10 Te káa‑ri ̱ nátu̱ꞌun íó‑ri ̱, chi ̱ súan ni ̱ jika tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios jíín‑rí. Te tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, tú ní jíka sáni jíín‑rí, chi ̱ sua ni ̱ sátiñu‑ga̱‑ri ̱ vásá táká máá cháa‑ún. Ko nasu̱ rúu̱, chi tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios ja̱ jíka jíín‑rí‑ún, ni ̱ sáꞌa. 11 Núsáá te va̱sa ruu̱ xí va̱sa cha̱a‑ún, súan kájani‑ri ̱ tu̱ꞌun, te súan kákandíja‑ró. 12 Te nú kájani‑yó túꞌun Cristo ja̱ ní nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi, te naja̱ kákaꞌa̱n sava táꞌan‑ró já tú na̱ún ndɨ ̱yi nachaku̱ núsáá. 13 Chi ̱ nú tú na̱ún ndɨ ̱yi nachaku̱, suni tú ní náchaku̱ Cristo núsáá. 14 Te nú tú ní náchaku̱ Cristo, kájani sáni‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ya̱, te suni kákandíja sáni‑ró‑yá núsáá. 15 Cha̱a tú kákaꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun Dios kákuu‑ri ̱ nú súan,  



























268

1 Corintios 15 chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ ní naschakú Dios Cristo, te nú ma̱ náchaku̱ ndija ta̱ká ndɨ ̱yi, tú ní náschakú‑ya̱ Cristo núsáá. 16 Chi ̱ nú ma̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, suni tú ní náchaku̱ Cristo núsáá. 17 Te nú Cristo, tú ní náchaku̱‑ya̱, kákandíja sáni‑ró‑yá núsáá, te kándi ̱so‑ga̱‑ro̱ kuáchi‑ró nú súan. 18 Nú súan íó, te a ni ̱ ka̱naa táká cha̱a ja̱ ní kajiꞌi ̱ nuu̱ ndáꞌa Cristo núsáá. 19 Te nú nini máá vína‑ni ja̱ káichaku̱‑yo̱, káñukuu ini ̱‑yo̱ Cristo, cha̱a ndáꞌú ii ̱ kákuu‑yó vásá sáva‑ga̱ cha̱a núsáá. 20 Ko vina a ni ̱ nachaku̱ Cristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. Máá‑yá ni ̱ nachaku̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá táká ja̱ ní kajiꞌi ̱. 21 Chi ja̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn cha̱a, te ni ̱ chaa̱ kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱. Suni súan ja̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn cha̱a, te nachaku̱ ndɨ ̱yi. 22 Chi ̱ nátu̱ꞌun kájiꞌi ̱ ta̱ká‑i ni ̱ sáꞌa Adán, suni súan nachaku̱ ta̱ká‑i sáꞌa Cristo. 23 Ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ndasa kándi ̱ta koyo táꞌan máá‑de: Cristo xnaꞌa̱n‑ga̱, te onde̱ nchaa̱ Cristo, te nachaku̱ cha̱a káyi ̱ꞌi ndaꞌa‑yá. 24 Yúan‑na te onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te xnáa ndɨ ́ꞌɨ‑ya̱ já kátáꞌú tíñu, jíín táká ja̱ kákuñáꞌnu, jíín táká ja̱ kátɨ ̱ɨn so̱ꞌo. Yúan‑na te nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios te nakua̱ꞌa‑ya̱ ñúu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu. 25 Chi ̱ táꞌú nɨ ́nɨ máá‑yá tiñu onde̱ ná kúxiu̱ kú táká ja̱ kájito uꞌu̱‑ya̱ chíi jaꞌa̱‑yá sáꞌa‑ya̱. 26 Te máá kuéꞌe̱ kuu̱‑yo̱, já jíto uꞌu̱ yóó, chi ̱ onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te xnáa‑yá‑ún. 27 Chi ta̱ká ndatíñu ni ̱ kiꞌin Dios, ni ̱ chúkú‑yá chi ̱i jaꞌa̱ Cristo, te sɨkɨ ̱ já káꞌa̱n súan, ja̱ yúán jiní ka̱jí‑yó já tú yíꞌi Dios ndaꞌa Cristo, chi ̱ a ni ̱ chiꞌi Dios ta̱ká‑ga̱ ndatíñu ndaꞌa Cristo. 28 Ko nú a ni ̱ ndɨꞌɨ ta̱ká ndatíñu yíꞌi ndaꞌa Cristo, yúan‑na te suni máá Séꞌe‑ún kɨ ̱vɨ‑ya̱  

























ndáꞌa máá Iꞌa̱ ja̱ ní chiꞌi‑ya̱ táká ndatíñu‑ún ndaꞌa‑yá, náva̱ꞌa máá Dios kutɨɨn ndɨꞌɨ‑ya̱ táká ndatíñu. 29 Chi ̱ nú túu, te ndasa sáꞌa cha̱a kájanducha sɨkɨ ́ ndɨ ́yi. Te nú tú nachaku̱ kutɨ ndɨ ́yi núsáá, naja̱ kájanducha‑dé sɨkɨ ̱ ndɨ ́yi núsáá. 30 Te ruu̱, naja̱ ndɨ ́taꞌa̱n hora káindee ini ̱‑ri ̱ koto‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo núsáá. 31 Ñáni ̱, káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱, chi ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró kúu ja̱ sátéyíí‑rí máá‑rí nuu̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús, ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ jíꞌi ̱‑ri ̱. 32 Nátu̱ꞌun cha̱a yúkú káꞌa̱n‑ri ̱. Ni ̱ ka̱jatáꞌan‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Éfeso jíín kɨ ́tɨ xáa̱n, te nú tú nachaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, na̱ún ya̱ꞌu‑ri ̱ niꞌi ̱n‑rí núsáá. Ná kée‑yo ná kóꞌo‑yó chi ̱ yuchaa̱n kuu̱‑yo̱ nú súan. 33 Ma̱ xndáꞌú‑ro̱ máá‑ró, chi ̱ nú kájika‑ró jíín cháa ñáá, te sácháꞌán‑de róó, va̱sa va̱ꞌa tiñu kásáꞌa‑ró núú. 34 Ná kóo kájí iní‑ro̱ jíín tíñu ndaa̱. Ma̱ sáꞌa‑ga̱‑ro̱ kuáchi jínáꞌan‑ró. Chi ̱ sava‑de, tú kájini ̱‑de nuu̱ Dios. Súan káꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa ná kúka nuu̱‑ro̱. 35 Ko sanaa te kaꞌa̱n ɨɨn cha̱a: Ndasa nachaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, ndasa koo yikɨ kúñu‑ún nchaa̱ jíín, achi ̱‑de. 36 Ja̱ xíní ñáá kákuu‑ró. Tata̱ jakín‑ro̱, ma̱ náchaku̱ kutɨ, onde̱ nú tú kuu̱ xnaꞌa̱n‑ga̱. 37 Te nú tata̱ jakín‑ro̱, nú trigo xí ɨngá nuni ̱, nasu̱ jakín‑ro̱ yukú ja̱ kóo kúkuéé‑ga̱, chi ̱ máá nuní víchí kúu ja̱ jakín‑ro̱. 38 Ko Dios, jáꞌa‑ya̱ yukú nuni ̱‑ún, ndasa ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ máá‑yá, te ná ɨɨn ná ɨɨn tata̱ jíín yukú máá. 39 Ta̱ká ku̱ ñu, nasu̱ ɨ ́ɨn‑ni ku̱ ñu kúu. Ko ɨɨn ku̱ ñu kúu ndija ku̱ ñu cha̱a. Te ɨnga̱ ku̱ ñu kúu ku̱ ñu kɨtɨ, te ɨnga̱ kúu ku̱ ñu ti ̱yáká, te ɨnga̱ kúu ku̱ ñu tɨsaa̱. 40 Te íó yikɨ kúñu andɨ ́vɨ ́, te íó yikɨ kúñu nuu̱ ñúꞌun. Ko sɨ ́ɨn luu káa ja̱ íó  























269

1 Corintios 15​, ​16

andɨ ́vɨ ́, te sɨ ́ɨn luu káa ja̱ íó nuu̱ ñúꞌun. 41 Te sɨ ́ɨn luu káa ndika̱ndii. Te sɨ ́ɨn luu káa yoo̱. Te sɨ ́ɨn luu káa tiñu̱ú xíní, chi ̱ tú ɨɨn nuu̱ lúu kánda̱a tiñu̱ú xíní‑ún. 42 Suni súan kúu ja̱ náchaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi. Jakín‑ya̱ te teꞌyu̱, naschakú‑ya̱ te ma̱ téꞌyu̱‑ga̱. 43 Jakín‑ya̱ te kuka nuu̱, naschakú‑ya̱ te nduu luu. Jakín‑ya̱ te koo vi ̱tá, naschakú‑ya̱ te nduu fuerza. 44 Jakín‑ya̱ te ja̱ káa yúkú, te naschakú‑ya̱ já kɨ ́ꞌvɨ ndee ándɨ ́vɨ ́. Ió yikɨ kúñu yúkú, te íó yikɨ kúñu yíꞌi ndee ándɨ ́vɨ ́. 45 Suni súan yóso núu̱ tutú: Adán xnáñúú, ni ̱ kuu‑de ɨɨn cha̱a ni ̱ kuva̱ꞌa jíín vida cuenta ña̱yɨvɨ, áchí. Te Adán sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ kúu máá‑yá, te náschakú‑ya̱‑í jíín Espíritu‑ya̱. 46 Ko cha̱a xnáñúú, nasu̱ cháa yíꞌi ndee ándɨ ́vɨ ́ kúu‑de, chi cha̱a yúkú kúu‑de. Yúan‑na te vásá ní chaa̱ cha̱a yíꞌi ndee ándɨ ́vɨ ́. 47 Cha̱a xnáñúú kúu cha̱a nuu̱ ñúꞌun, chi ̱ jíín tɨ ́kacha̱ ní kuva̱ꞌa‑de. Te cha̱a uu̱, onde̱ andɨ ́vɨ ́ vái‑ya̱. 48 Ta̱ká cha̱a nuu̱ ñúꞌun káa nátu̱ꞌun máá cháa tɨkacha̱‑ún. Te ta̱ká cha̱a onde̱ andɨ ́vɨ ́ káa nátu̱ꞌun máá cháa andɨ ́vɨ‑́ ún. 49 Te nátu̱ꞌun kájito‑yó ndasa ni ̱ ka̱a cha̱a tɨkacha̱‑ún, suni súan koto‑yó ndasa káa cha̱a andɨ ́vɨ‑́ ún. 50 Ñáni ̱, tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱, chi ku̱ ñu jíín nɨñí, ma̱ kúu niꞌi ̱n táꞌu̱ iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Ni ja̱ te̱ꞌyú, ma̱ níꞌi ̱n táꞌu̱ já má téꞌyu̱. 51 Kuni so̱ꞌo‑ró ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun sa̱ꞌí jíín‑ró. Nasu̱ táká‑yo̱ kusú‑yo̱, ko ta̱ká‑yo̱, nasa̱ma‑yó. 52 Ja̱ ɨ ́ɨn nú núu‑ni, nátu̱ꞌun ɨɨn nakuani ̱‑ni‑yó, nuu̱ ndɨ ́ꞌɨ‑na̱ ndeꞌe̱ clarín. Chi ̱ ndeꞌe̱ clarín, te nachaku̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, te ma̱ téꞌyu̱‑ga̱. Te yóó, chi ̱ nasa̱ma‑yó. 53 Chi ja̱ te̱ꞌyú yáꞌa,  



















kánúú núku̱ꞌun ja̱ tuká teꞌyu̱. Te ja̱ kúu̱ yáꞌa, kánúú núku̱ꞌun ja̱ tuká kuu̱ kutɨ. 54 Te nú ja̱ te̱ꞌyú yáꞌa, nuku̱ꞌun ja̱ tuká teꞌyu̱, te ja̱ kúu̱ yáꞌa, nuku̱ꞌun ja̱ tuká kuu̱, yúan‑na te skíkuu ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Ni ̱ kundéé‑yá ni ̱ jaꞌni‑yá kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱. 55 Róó kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, ndasa kundéé‑ró jíín‑rí. Róó kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱, ndasa tuu‑ró rúu̱. Achí. 56 Chi ̱ iñu kuéꞌe̱ kuu̱‑yo̱ kúu kua̱chi. Te fuerza kua̱chi kúu ley. 57 Ko ná kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱ Dios ja̱ jáꞌa‑ya̱ fuerza kúndéé‑yó sáꞌa Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 58 Ñáni ̱ máni ̱, ja̱ yúán ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró, ma̱ náyu̱ꞌú‑ro̱. Nene̱ ná xndeá‑ga̱‑ro̱ jíín tíñu kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já tú kásátiñu sáni‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱.  









Sɨkɨ ̱ já kakín‑i xu̱ꞌún kuátíñu

16

Sɨkɨ ̱ xúꞌún kájaki ̱n‑ro̱ já kuátíñu ña̱yɨvɨ ndóo, suni ná sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ndañúu̱ Galacia. 2 Ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ɨ ́ɨn semana, ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró véꞌe‑ró chíva̱ꞌa sɨ ́ɨn‑ró yakú na̱jíín, ndasa ni ̱ jatu̱ꞌun‑ya̱ níꞌi ̱n‑ro̱, náva̱ꞌa nú ni ̱ jaa̱‑ri ̱ te tú nɨ ́nɨ kakín‑ro̱. 3 Te nú ni ̱ jaa̱‑ri ̱, te koo cha̱a ka̱ji máá‑ró kuáꞌa‑ró credencial nuu̱‑dé, te tájí‑rí‑de onde̱ ñuu̱ Jerusalén kincha̱ka‑de yaku̱ ja̱ kakín‑ro̱‑ún. 4 Te nú kee cuenta ja̱ súni kiꞌi ̱n‑ri ̱, te ki ̱ngoyo‑de jíín‑rí.  











5 Te

Consejo jíín sáꞌa̱n kútaꞌu̱

jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te nú ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia chi ̱ ichi ñúu̱ Macedonia ja̱ꞌa‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱. 6 Chi ̱ sanaa te kendo̱o‑ri ̱ jíín‑ró, xí sjáꞌa‑ri ̱ viko víjin, náva̱ꞌa chuꞌun íchí‑ró rúu̱ nú ndénu̱ kuní‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱. 7 Chi ̱ vina tú  



270

1 Corintios 16 kuní‑ri ̱ ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró te ja̱ꞌa‑ni‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱, chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ri ̱ kendo̱o‑ri ̱ jíín‑ró yakú kɨvɨ ̱, te nú kua̱ꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ túꞌun. 8 Ko kendo̱o‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Éfeso, onde̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ Pentecostés. 9 Chi ̱ bueno ni ̱ nuña ɨɨn yuxéꞌé kɨ ́vɨ‑ri ̱ sátiñu va̱ꞌa‑ri ̱. Ko kuaꞌa̱ cháa kájasu̱ ichi íó. 10 Te nú ni ̱ jaa̱ Timoteo, te koto va̱ꞌa‑ró‑de, ma̱ síyúꞌú‑ro̱‑dé, chi ̱ tiñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa‑de nátu̱ꞌun sáꞌa‑ri ̱. 11 Ni ɨɨn‑ró ma̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱‑dé núsáá, chi ̱ sua vindáa̱ vinené ná náchuꞌun íchí‑ró‑de náva̱ꞌa ná ncháa̱‑de nuu̱‑rí, chi ̱ kundatu‑ri ̱‑de jíín ñaní‑yo̱. 12 Te cuenta ñani ̱‑yo̱ Apolos, xaa̱n ní kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑de ja̱ ná jáa̱‑de nuu̱‑ro̱ jíín ñaní‑yo̱. Ko ni ɨɨn modo tú ní játaꞌa̱n ini ̱‑ya̱ jáa̱‑de vina. Ko jaa̱ náꞌín‑de, nú ná núña‑de. 13 Koo ndito ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Kuiñi ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun kákandíja‑ró. Cuenta cha̱a téyíí sátiñu‑ró, te ná kóo fuerza ini ̱‑ro̱. 14 Jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan sáꞌa‑ró táká tiñu. 15 Ñáni ̱, a kájini ̱‑ro̱ já véꞌe Estéfanas ni ̱ ka̱kandíja xnaꞌa̱n‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ Acaya, te bueno  















kákutéñu‑i kájatíñu‑i nuu̱ ñáyɨvɨ ndóo. 16 Te káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró já ná kɨ ́vɨ‑ró chíi ndaꞌa ñáyɨvɨ kásáꞌa súan, jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ káchindéé táꞌan jíín‑ró, jíín ñáyɨvɨ kásátiñu jíín‑ró. 17 Kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ ní chaa̱ Estéfanas jíín Fortunato jíín Acaico, chi cha̱a‑ún kákuu yunúu̱‑ro̱ já tú ní káꞌi ̱in presente‑ro̱. 18 Chi ni ̱ ndundéé iní añú‑ri ̱ jíín iní añú‑ro̱ ní ka̱sáꞌa‑de. Ná kuátúꞌún‑ró cháa káa súan. 19 Sándéé iní‑ro̱, áchí tɨkuꞌni ̱ káꞌi ̱o ndañúu̱ Asia. Aquila, jíín Priscila, jíín tɨ ́kuꞌni ̱ nátaka̱ ini ̱ ve̱ꞌe‑de, onde̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kákaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑de ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. 20 Sándéé iní‑ro̱, áchí ta̱ká ñani ̱‑yo̱. Te titú ndoo táꞌan‑ró nú kákaꞌa̱n jítáꞌan‑ró. 21 Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ndéé iní, ni ̱ chaa máá‑rí Pablo jíín ndáꞌa‑rí. 22 Nú íó ɨɨn cha̱a ja̱ ná tú kúmani ̱‑dé jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná náa‑dé. Ñaꞌa̱n‑ní Táta̱. 23 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 24 Kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ ta̱ká‑ro̱ sáꞌa Cristo Jesús. Súan ná kóo. Amén.  

















LA SEGUNDA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS CORINTIOS

YAꞌA KUU CARTA UU JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU CORINTO

1

Saꞌa̱n kútaꞌu̱

Máá‑rí Pablo kúu‑ri ̱ apóstol nuu̱ Jesucristo, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios. Te jíín ñaní‑yo̱ Timoteo káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ Dios kánchaa̱ ini ̱ ñuu̱ Corinto, onde̱ jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo káxiu̱ kú nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Acaya. 2 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi nuu̱ máá Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.  

3 Ná

Ndasa ni ̱ sándéé iní Pablo jíín túndóꞌo

kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱ Dios, Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, chi ̱ Táa̱ tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ yóó kúu‑ya̱. Te suni Dios ta̱ká tu̱ꞌun ndúndéé iní‑yo̱ kúu‑ya̱. 4 Te máá‑yá, chi ̱ jáꞌa‑ya̱ túꞌun ndéé iní‑yo̱ núu̱ táká tu̱ ndóꞌo kátaꞌa̱n‑yo̱, náva̱ꞌa yóó, suni kuu kua̱ꞌa‑yó túꞌun ndéé iní nuu̱ cháa kájito tu̱ ndóꞌo. Te jíín túꞌun ndúndéé iní‑yo̱ sáꞌa Dios  

ja̱ káꞌa̱n máá‑yó máá túꞌun ndéé iní. 5 Chi ̱ nátu̱ꞌun jíto taꞌa̱n‑yo̱ kuáꞌa̱ túndóꞌo jíín Cristo, suni súan bueno níꞌi ̱n‑yo̱ túꞌun ndéé iní‑yo̱ sáꞌa máá Cristo. 6 Ko nú kájito máá‑rí tu̱ ndóꞌo, yu̱án kúu ja̱ ná káku máá‑ró te koo ndéé iní‑ro̱. Xí nú kándundéé iní‑ri ̱, yu̱án kúu ja̱ ná ndúndéé iní‑ro̱. Chi ̱ niꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun‑ún, te nú jíín paciencia ná ndóꞌo‑ró túndóꞌo ni ̱ ka̱ndoꞌo‑ri ̱. 7 Te tú nása̱ma ini ̱‑ri ̱ ja̱ káñukuu ini ̱‑ri ̱ sɨkɨ ̱ róó, chi ̱ a kájini‑ri ̱ ja̱ nátu̱ꞌun kájito taꞌa̱n‑ro̱ túndóꞌo jíín‑rí, suni súan kándundéé táꞌa̱n ini ̱‑ro̱ jíín‑rí. 8 Kákuni ̱‑ri ̱, ñáni ̱, ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ túndóꞌo ni ̱ kataꞌa̱n‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱ Asia. Chi ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱ añú‑ri ̱ já á yani ma̱ kánda‑ri ̱, te káinda̱tu káꞌnu‑na̱‑ri ̱ ja̱ kúu̱‑ri ̱ núú. 9 Ko máá‑rí, a ni ̱ kajaꞌncha̱ ini ̱‑ri ̱ ja̱ kúu̱‑ri ̱. Súan sáꞌa‑ya̱ náva̱ꞌa ma̱ kándíja‑ri ̱ ja̱ kúu nama‑ri ̱ máá‑rí, chi ̱ sua nuu̱ Dios ja̱ náschakú‑ya̱ ndɨ ́yi, kándíja‑ri ̱. 10 Chi ̱ máá‑yá, ni ̱ nama‑ya̱ rúu̱ jínáꞌan‑ri ̱ onde̱ nuu̱ á  











271

272

2 Corintios 1​, ​2 yani kuu̱‑ri ̱, te náma‑ya̱ rúu̱. Te káñukuu ini ̱‑ri ̱, ja̱ súni nama‑ga̱‑ya̱ rúu̱. 11 Suni ná chíndéé‑ró rúu̱ ja̱ kakán taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí, náva̱ꞌa suni kuaꞌa̱‑í, ná nákuatáꞌú‑i ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, ná ni ̱ kaniꞌi ̱n‑rí taꞌu̱‑rí ni ̱ sáꞌa kuaꞌa̱‑í ja̱ ní kajika̱n taꞌu̱‑í.  

Naja̱ tú ní jáa̱ yachi ̱ Pablo

12 Chi ̱ jíín

yáꞌá kúu ja̱ kásátéyíí‑rí máá‑rí. Chi ̱ ini ̱ añú‑ri ̱ kúu testigo ja̱ ní ka̱jika kuu va̱ꞌa ñúkúún‑rí ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, jíín túꞌun ndoo ini ̱, jíín túꞌun kájí iní cuenta Dios, nasu̱ jíín túꞌun ndíchí cuenta ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ sua jíín túꞌun luu íó ini ̱ Dios. 13 Chi ̱ tuká káchaa‑ri ̱ tu̱ꞌun jáá núu̱‑ro̱, chi ja̱ á kákaꞌu‑ró‑ún kúu, te a kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Te ñúkuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná júku̱ꞌun va̱ꞌa va̱ꞌa ini ̱‑ro̱, 14 chi ̱ ndaa̱, kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ɨ ́ɨn táꞌú, ja̱ ondé kɨvɨ ̱ ncháa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, te koo sɨɨ ̱ iní‑ro̱ já sɨkɨ ́ rúu̱, te suni súan koo sɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. 15 Te súan ni ̱ jani ndija ini ̱‑ri ̱. Te yu̱án jáa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ xnáꞌa̱n‑ga̱ núú, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní‑ro̱ úu̱ jínu. 16 Chi ̱ ichi núu̱‑ro̱ jáa̱‑ri ̱, yúan‑na te ja̱ꞌa‑ri ̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia núú, te ndenda‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia, te nchaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ɨngá jínu, te róó nachuꞌun íchí‑ró rúu̱ kiꞌi ̱n‑ri ̱ ñuu̱ Judea núú. 17 Te ja̱ súan ni ̱ kuu ini ̱‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱, te cha̱a nátuꞌu̱ iní kúu‑ri ̱ náún. Xí túꞌun ja̱ jáni ini ̱‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱‑ún, tu̱ꞌun jáni yúkú‑ni ini ̱ máá‑rí kúu náún. Yachi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱: Kuu, kuu, yúan‑na te: Túu, túu, náún. 18 Chi ̱ skíkuu va̱ꞌa Dios, te jiní‑ya̱ já túꞌun kákaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, nasu̱ káꞌa̱n‑ri ̱: kuu, yúan‑na te: Túu‑ni. 19 Jesucristo kúu Se̱ꞌe Dios. Te Silvano jíín Timoteo jíín rúu̱, ni ̱  













ka̱jani‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱‑ro̱. Te jíín‑yá, nasu̱ túꞌun kuu, jíín túꞌun túu íó, chi ̱ nuu̱ máá‑yá, íó máni tu̱ꞌun kuu. 20 Chi ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu Dios, ni ̱ kaꞌa̱n: Kuu, ja̱ cuenta máá‑yá. Te máá‑yó, kákaꞌa̱n‑yo̱: Amén, nuu̱‑yá, chi ̱ kánakana jaa‑yó Dios. 21 Te Dios kúu Iꞌa̱ skétáꞌan ni ̱ꞌin ruu̱ jíín róó jíín Cristo. Te ni ̱ chaa‑ya̱ tíñu sɨkɨ‑̱ yo̱. 22 Te suni máá‑yá, ni ̱ chaa‑ya̱ tuní sɨkɨ‑̱ yo̱, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu‑ya̱ iní añú‑yo̱ já kúu seña‑yo̱. 23 Té jaa̱‑ga̱‑ri ̱ Corinto, chi ̱ tú kuní‑ri ̱ kana jíín‑rí nuu̱‑ro̱. Te ná kúu Dios testigo, ndasa jáni ini ̱ añú‑ri ̱. 24 Nasu̱ kákuni ̱‑ri ̱ kutɨɨn ni ̱ꞌin‑ri ̱ so̱ꞌo‑ró ndasa kákandíja‑ró, chi ̱ sua káchindéé táꞌan‑ri ̱ jíín‑ró já ná kúsɨɨ‑̱ gá ini ̱‑ro̱. Chi ̱ káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun kákandíja‑ró. Ko súan ni ̱ chaa ini ̱‑ri ̱ ja̱ má jáa̱‑ri ̱ ɨnga̱ jínu nuu̱‑ro̱ jíín túꞌun ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱. 2 Chi ̱ nú ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱, te ndé cha̱a kúu ja̱ násásɨɨ ̱ iní ruu̱, chi ̱ suni máá cháa ja̱ ndúkuíꞌa̱ ini ̱ sáꞌa‑ri ̱‑ún. 3 Te suni tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ chaa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa nú ni ̱ jaa̱‑ri ̱, te ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ sáꞌa cha̱a ja̱ násásɨɨ ̱ nɨ ́nɨ iní ruu̱ jia̱n. Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ nátu̱ꞌun kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱, suni koo sɨɨ ̱ iní ta̱ká‑ro̱. 4 Chi ̱ sɨkɨ ̱ já jíto xaa̱n‑rí tu̱ ndóꞌo, te táꞌuꞌu̱ ini ̱ añú‑ri ̱, te xaa̱n ndéꞌe̱ nducha núu̱‑rí, kúu ja̱ ní chaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já maní xáa̱n‑rí jíín‑ró, nasu̱ já ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱.  









2







5 Ko

Sɨkɨ ̱ túꞌun kuña káꞌnu ini ̱

nú ɨɨn cha̱a sákuíꞌa̱ ini ̱‑de ruu̱, nasu̱ níni ruu̱ sáꞌa‑de jíín‑rí, chi ̱ suni onde̱ sɨkɨ ̱ táká‑ro̱ sáꞌa‑de. Súan káꞌa̱n‑ri ̱, náva̱ꞌa tú kaꞌa̱n xaa̱n‑gá‑ri ̱

273

2 Corintios 2​, ​3

nuu̱‑ro̱. 6 Te sava‑ró, ni ̱ ka̱kana jíín‑ró núu̱‑dé, te su súan‑ni a ni ̱ kuu castigo yáꞌa sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cha̱a súan. 7 Ja̱ yúán súa ná sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑ró, te kaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun ndéé iní jíín‑de, náva̱ꞌa má ndákɨ ̱ꞌvɨ tu̱ꞌun kuíꞌa̱ ini ̱‑ún xini ̱‑dé. 8 Te káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ ná nákaꞌa̱n mani ̱‑ro̱ jíín‑de jínáꞌan‑ró. 9 Chi ̱ suni ja̱ sɨkɨ ́ tíñu yáꞌa kúu ja̱ ní chaa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa koto nchaa̱‑ri ̱ róó, te kuni ̱‑ri ̱ nú kájandatu̱ va̱ꞌa‑ró táká tiñu. 10 Te nú sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱ ɨ ́ɨn cha̱a, suni ruu̱. Te nú ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱‑ri ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn‑de, sɨkɨ ̱ já maní‑rí jíín‑ró núu̱ Cristo, yu̱án ní sáꞌa‑ri ̱ tu̱ káꞌnu ini ̱‑ri ̱ nuu̱‑dé, 11 náva̱ꞌa ma̱ kúndéé Satanás xndáꞌú yóó, chi ̱ a kájini ̱ va̱ꞌa‑yó modo tɨ ́ɨn yátá‑ún yóó. 12 Ná ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Troas ja̱ káni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo, ni ̱ nuña ichi já káꞌa̱n‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 13 Ko tú ní kúsɨɨ ̱ iní añú‑ri ̱ chi ̱ tú ní nániꞌi ̱n‑rí ñani ̱‑ri ̱ Tito. Yúan‑na te ni ̱ nakuatáꞌú‑ni‑ri ̱ nuu̱ táká cha̱a‑ún, te ni ̱ kiꞌin‑ni‑ri ̱ ichi kuáꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia. 14 Ko ná kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱ Dios, chi ̱ bueno kúndéé‑yó skáka‑yó tíñu Cristo sáꞌa‑ya̱, chi ta̱ká lugar jichá nu̱u tu̱ꞌun‑ya̱ kuáꞌa̱n kásáꞌa‑yó, te kájini tu̱ꞌun‑i‑ya̱. 15 Chi tu̱ꞌun Cristo, bueno skáka‑yó jáꞌa̱n sáꞌa Dios, te jáa̱ tu̱ꞌun‑ún nuu̱ cháa káka̱ku jíín núu̱ cháa kánaa. 16 Ɨɨn cha̱a‑ún, va̱sa jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun‑ún, ná kúu̱ ii ̱‑de. Te ɨnga̱ cha̱a jíni so̱ꞌo va̱ꞌa, ná kúchaku̱‑ni‑de. Te ja̱ sɨkɨ ́ táká tu̱ꞌun yáꞌa, ndé cha̱a kanda jíín. 17 Chi ̱ nasu̱ cháa káxi ̱kó túꞌun Dios cuenta mercancía kákuu‑ri ̱, va̱sa kásáꞌa sava cha̱a súan, chi ̱ sua cha̱a ndaa̱ kákuu‑ri ̱. Nátu̱ꞌun cha̱a ni ̱ tájí Dios  























va̱i kákuu‑ri ̱, chi ̱ Dios, jiní‑ya̱ ndasa kákaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun Cristo.

3

Sɨkɨ ̱ túꞌun contrato jáá

A ni ̱ ndejáꞌá‑yó ɨngá jínu káꞌa̱n‑yo̱ jáꞌa̱ máá‑yó náún, xí kánandɨꞌɨ‑ri ̱ tutu̱ kaꞌa̱n jaꞌa̱‑rí ja̱ kúu róó, xí tutú kaꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱‑rí nátu̱ꞌun sava‑de náún. 2 Róó kákuu tutu̱‑ri ̱ yóso‑ro iní añú‑ri ̱, te kájini ̱ ta̱ká cha̱a nuu̱, te kákaꞌu‑de. 3 A kájini ̱ ndiji ̱n‑i ja̱ róó kákuu tutu̱ ni ̱ chaa Cristo, ja̱ ní ka̱skáka‑ri ̱, ko nasu̱ jíín tinta, chi ̱ jíín Espíritu Dios, Iꞌa̱ chakú, ni ̱ chaa‑ya̱, ni nasu̱ núu̱ yúu̱ tabla, chi ̱ ichi iní añú. 4 Yu̱án kúu tu̱ꞌun kájani ndija ini ̱ añú‑ri ̱ jíín núu̱ Dios sáꞌa máá Cristo. 5 Nasu̱ kájani ini ̱‑ri ̱ ja̱ kákundéé máá‑rí ja̱ máá‑rí sɨkɨ ̱ tíñu‑ún, ja̱ kákuu ini ̱‑ri ̱. Chi ̱ súan jáꞌa máá Dios tu̱ꞌun ja̱ kúndéé‑yó. 6 Chi ̱ sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn contrato jáá, játiñu va̱ꞌa‑ri ̱ sáꞌa‑ya̱, ko nasu̱ já káꞌa̱n letra, chi ja̱ káꞌa̱n máá Espíritu kúu. Chi ̱ letra jáꞌni, ko Espíritu náschakú. 7 Te tu̱ꞌun‑ún ja̱ kúu̱‑yo̱ jíín núú, chi ni ̱ yo̱so núu̱ yúu̱. Te xaa̱n ní ndii ncháa̱ kɨvɨ ̱ ní chaa̱‑ún. Te ni ̱ ndii ncháa̱ nuu̱ Moisés ni ̱ sáꞌa. Te ja̱ yúán tú ní kákuu nde̱ꞌé séꞌe Israel nuu̱‑dé, vásá kuéni kuéni ni ̱ ndaꞌva̱ ja̱ ndíi ncháa̱‑ún. 8 Te nú súan íó yu̱án, naga̱ ni ̱ kuu tu̱ꞌun Espíritu. Á tú víꞌí‑gá ndíi ncháa̱ nuu̱. 9 Chi ̱ nú tu̱ꞌun ja̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑yo̱ jíín, ni ̱ ndii ncháa̱, víꞌí‑gá ndíi ncháa̱ xaa̱n túꞌun nasándaa̱ yóó. 10 Chi ja̱ ní ndii ncháa̱‑ún, tuká ndíi ncháa̱ jíín yáꞌá, chi ni ̱ꞌin‑ga̱ ndíi ncháa̱ ya̱ꞌá. 11 Chi ̱ nú ja̱ ní ndaꞌva̱‑ún ni ̱ ndii ncháa̱, víꞌí‑gá ndíi ncháa̱ ja̱ kóo nɨ ́ɨ ́ káni. 12 Nú súan káñukuu ini ̱‑ri ̱, te  





















274

2 Corintios 3​, ​4 ná chúndéé iní‑ri ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ núsáá, tú kásáꞌa‑ri ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa Moisés, ja̱ ní jasu̱‑de ɨɨn saꞌma núu̱‑dé, náva̱ꞌa tú kuu nde̱ꞌé séꞌe Israel nuu̱‑dé ndasa kua̱ndaꞌva̱ ja̱ ní ndii ncháa̱‑ún. 14 Ko ini ̱ añú máá cháa‑ún ni ̱ ndasu̱, chi ̱ onde̱ vina nú kákaꞌu‑de tutu̱ contrato anáꞌán, te suni nátu̱ꞌun ndasú‑ni saꞌma‑ún nuu̱‑dé, tú núña, chi ̱ onde̱ nú kándíja‑yó Cristo, yúan‑na te kuxio saꞌma‑ún kiꞌi ̱n. 15 Suni sáni onde̱ vina, nú kákaꞌu‑de tutu̱ ni ̱ chaa Moisés, te ndasú‑ni saꞌma‑ún nuu̱ añú‑de. 16 Ko nú naxíó káva ini ̱‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te saꞌma‑ún kuxio‑ni kiꞌi ̱n. 17 Chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu‑ya̱ Espíritu. Te nuu̱ íó Espíritu máá Jítoꞌo̱‑yo̱, yúan íó nuu̱ káka kuu ndicha̱‑na̱‑yo̱. 18 Núsáá te ta̱ká máá‑yó, tú ndasú nuu̱‑yo̱, te kánde̱ꞌé‑yó núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, nátu̱ꞌun nuu̱ ɨ ́ɨn espejo, ndasa ndíi ncháa̱ nuu̱‑yá. Te suni súan ndíi ncháa̱ kánasa̱ma‑yó nátu̱ꞌun káa máá‑yá. Súan sáꞌa Espíritu Jitoꞌo̱‑yo̱ jíín‑yó. Ja̱ yúán ní chaa‑ya̱ tíñu yáꞌa sɨkɨ‑̱ rí nátu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱. Te tú kákui ̱tá‑ri ̱, te tú káyu̱ꞌú‑ri ̱. 2 Chi ̱ sua ni ̱ ka̱chaxio‑ri ̱ tu̱ꞌun yísa̱ꞌí ja̱ kúka nuu̱‑yo̱ sáꞌa‑ún kuaꞌa̱n. Tú xndáꞌú‑ri ̱ kájika kuu‑ri ̱, ni tú kánasama‑ri ̱ tu̱ꞌun Dios, chi ̱ sua kákaꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kájini ̱ ini ̱ añú‑i ja̱ kákaꞌa̱n va̱ꞌa‑yó ondé nuu̱ Dios. 3 Te nú sáni‑ga̱ ndasú sɨkɨ ̱ túꞌun va̱ꞌa kákaꞌa̱n‑ri ̱, nuu̱ cháa naa ndasú sɨkɨ ̱. 4 Chi ja̱ tɨ ́ɨn so̱ꞌo ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ni ̱ jasu̱ xini ̱ cháa tú kákandíja, náva̱ꞌa tú tuu̱ n ndua túꞌun va̱ꞌa nuu̱ já jiní tuní cha̱a‑ún, te kuni ̱‑de ndasa luu

13 te











4







kánchaa̱ Cristo, chi ̱ muestra Dios kúu‑ya̱. 5 Chi ̱ nasu̱ túꞌun máá‑rí kájani‑ri ̱, chi tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo kúu. Te ruu̱ kákuu‑ri ̱ mozo‑ro̱ já sɨkɨ ́ Jesús. 6 Chi ̱ Dios kúu Iꞌa̱ ni ̱ táꞌú‑yá tiñu ja̱ ná kúndiji ̱n ñu̱ ñáa. Te ni ̱ stúu̱ n‑ya̱ iní añú‑ri ̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ri ̱ nuu̱ Jesucristo ndasa ndíi ncháa̱ Dios.  



Ndasa ndoꞌo ña̱yɨvɨ kándíja

7 Ko

tu̱ꞌun yáꞌa ñúꞌun ini ̱ yikɨ kúñu vi ̱tá xaa̱n‑rí, náva̱ꞌa ná kuní‑ri ̱ ja̱ ondé nuu̱ Dios kúu nuu̱ kíi fuerza ni ̱ꞌin xaa̱n, nasu̱ núu̱ máá‑rí kénda. 8 Kájito‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo ta̱ká lado, ko kákanda‑ri ̱ jíín. Tú kákutuní ini ̱‑ri ̱ ndasa sáꞌa‑ri ̱, ko káñukuu náꞌín iní‑ri ̱. 9 Káchindiki ̱n‑i ruu̱, ko tú xndóo‑ya̱ rúu̱. Kástují‑í ruu̱, ko tú káxnáa‑í ruu̱. 10 Te ta̱ká lado kájika kuu‑ri ̱, te nene̱ a yani kuu̱ yikɨ kúñu‑ri ̱, ná ni ̱ jiꞌi ̱ Jesús, náva̱ꞌa jíín yíkɨ kúñu‑ri ̱ te ná kuní ndiji ̱n‑i tu̱ꞌun ni ̱ nachaku̱ Jesús. 11 Chi ̱ ruu̱, nini káichaku̱‑ri ̱, nene̱ kája̱ꞌa‑ri ̱ máá‑rí, te ná kúu̱‑ri ̱ nú kuu̱‑ri ̱ sɨkɨ ̱ Jesús, náva̱ꞌa jíín yíkɨ kúñu ndáꞌú‑ri ̱ yáꞌa, ná kuní ndiji ̱n‑i tu̱ꞌun ni ̱ nachaku̱ Jesús. 12 Ja̱ yúán jíka kueꞌe̱ kuu̱‑ri ̱ jíín‑rí, te jíín‑ró jíka tu̱ꞌun kuchaku̱‑ro̱. 13 Ko ɨɨn‑ni modo kákandíja‑ri ̱, nátu̱ꞌun cha̱a ni ̱ chaa nuu̱ tutú: Ni ̱ kandíja‑ri ̱ te ja̱ yúán ní kaꞌa̱n‑ri ̱, áchí. Suni súan kákandíja‑ri ̱, te ja̱ yúán kákaꞌa̱n‑ri ̱. 14 A kájini ̱‑ri ̱ ja̱ máá Iꞌa̱ ni ̱ naschakú Jesús, suni naschakú‑ya̱ rúu̱ jínáꞌan‑ri ̱ ja̱ jíín Jesús, te kani‑ya̱ rúu̱ nuu̱‑yá onde̱ jíín róó jínáꞌan‑ró. 15 Chi ta̱ká tu̱ ndóꞌo yáꞌa kándoꞌo‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa nándeá‑ga̱ tu̱ꞌun luu‑ya̱ kíꞌi ̱n nuu̱ kuáꞌa̱‑gá‑i,  















275

2 Corintios 4​, ​5

te ná káa‑ga̱ ná nákuatáꞌú‑i, te ná nákana jaa‑i Dios. 16 Ja̱ yúán tú káyu̱ꞌú‑ri ̱, chi sua ndújáá añú‑ri ̱ ɨɨn ɨɨn kɨvɨ ̱, va̱sa kuakui ̱tá yikɨ kúñu‑ri ̱. 17 Chi tu̱ ndóꞌo kájito‑ri ̱ vina, tú káꞌú kúu, chi ̱ núnúu‑ni kúu, te ná níꞌi ̱n‑rí taꞌu̱ ñáꞌnu, luu xaa̱n, kúu‑ri ̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa‑ún. 18 Tú kánde̱ꞌé‑rí nuu̱ ndátíñu ja̱ jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱, chi ̱ sua kánde̱ꞌé‑rí nuu̱ ndátíñu ja̱ tú jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱. Chi ̱ ndatíñu ja̱ jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱, ja̱ꞌa‑ni kiꞌi ̱n. Ko ndatíñu ja̱ tú jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱‑ún, kundito nɨ ́ɨ ́ káni.  





5

Veꞌe ja̱ tú ní kuva̱ꞌa jíín ndáꞌa

Chi ̱ a kájini ̱‑ri ̱ ja̱ véꞌe kuii ncháá‑ri ̱ nuu̱ ñúꞌun yáꞌa, nú ná náa, te a káñava̱ꞌa‑ri ̱ ɨɨn veꞌe káꞌnu nuu̱ Dios, ko ɨɨn veꞌe ja̱ násu̱ jíín ndáꞌa ní kuva̱ꞌa, chi ̱ nɨ ́ɨ ́ káni súan‑ni íó máá ondé andɨ ́vɨ ́. 2 Te ja̱ sɨkɨ ́ yáꞌá kúu ja̱ kájaka̱ nu̱u ini ̱‑ri ̱, chi ̱ kákuni ̱‑ri ̱ kundasu̱ veꞌe‑ri ̱ andɨ ́vɨ‑́ ún sɨkɨ‑̱ rí. 3 Chi ̱ nú ná nándasu̱ sɨkɨ‑̱ rí, te ma̱ kóo víchí lɨ ́ɨ‑gá‑ri ̱. 4 Chi ̱ suni súan ruu̱ ja̱ káꞌi ̱in‑ri ̱ ini ̱ veꞌe kuii yáꞌa, ndáꞌú xaa̱n kájaka̱ nu̱u ini ̱‑ri ̱, chi ̱ tú kákuni ̱‑ri ̱ kúvíchí lɨ ́ɨ‑rí, chi ̱ sua kákuni ̱‑ri ̱ koso táꞌan kuꞌun‑ri ̱, náva̱ꞌa kunu̱u ja̱ kúu̱‑ún kiꞌi ̱n, te kendo̱o ja̱ kúchaku̱‑ún nɨ ́ɨ ́ káni. 5 Ko Iꞌa̱ ni ̱ sáva̱ꞌa ruu̱ ja̱ súan nduu‑ri ̱, Dios kúu‑ya̱. Te máá‑yá ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu ini ̱‑ri ̱ ja̱ kúu seña nuu̱‑rí. 6 Ja̱ yúán nené káꞌi ̱o ndéé iní‑ri ̱. Te kájini ̱‑ri ̱ ja̱ níni káꞌi ̱in‑ri ̱ chi ̱i yikɨ kúñu yáꞌa, kájika kuu jíká‑rí nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 7 Chi ̱ sɨkɨ ̱ já kákandíja‑ri ̱ te kájika‑ri ̱, nasu̱ já kánde̱ꞌé‑rí nuu̱. 8 Ko tú yúꞌú‑ri ̱, va̱sa víꞌí‑gá kákuni ̱‑ri ̱ kenda‑ri ̱ chi ̱i yikɨ kúñu yáꞌa, ja̱ nájaa̱‑ri ̱ kuxiu̱ kú‑rí  













jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 9 Nándúkú ndéé váꞌa‑ri ̱ núsáá, va̱sa káꞌi ̱in jíká‑rí, xí káxiu̱ kú‑rí veꞌe káꞌi ̱in yani‑ri ̱, ko ná kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ sáꞌa‑ri ̱. 10 Chi ̱ nɨ ́nɨ kuíñi ndiji ̱n ta̱ká‑yo̱ yúꞌu mesa Cristo sándaa̱‑ya̱ tíñu‑yó, náva̱ꞌa kiꞌin ɨɨn ɨɨn‑yó yáꞌu‑yó nú ndasa tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó jíín yíkɨ kúñu‑yó, va̱sa va̱ꞌa xí va̱sa ñáá.  



Ndasa naketáꞌan‑i jíín Dios sáꞌa‑yó 11 Kájini ̱‑ri ̱ kuandatu̱‑ri ̱ nuu̱

máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te káskándíja‑ri ̱ ña̱yɨvɨ. Ko a jiní ndiji ̱n Dios ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, te suni káñukuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ kájini ̱ ndiji ̱n‑ro̱ rúu̱ jíín iní añú‑ro̱. 12 Nasu̱ núu̱‑ro̱ kákaꞌa̱n tuku máá‑rí jaꞌa̱ máá‑rí, chi ̱ kákastu̱ꞌún‑rí modo ndasa sátéyíí‑ró máá‑ró sɨkɨ ́ rúu̱, náva̱ꞌa ná níꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun xndíó káni‑ró núu̱ cháa ja̱ kásátéyíí‑de máá‑de ja̱ kánde̱ꞌé‑de ndasa kánda̱a nuu̱‑dé, tú kánde̱ꞌé‑de ndasa kánda̱a ini ̱ añú‑de. 13 Chi ̱ nú cha̱a kánda̱tachi ̱ kákuu‑ri ̱, sɨkɨ ̱ já játíñu‑ri ̱ nuu̱ Dios kúu. Te nú cha̱a káꞌi ̱o kájí iní kákuu‑ri ̱, sɨkɨ ̱ já játíñu‑ri ̱ nuu̱ róó kúu. 14 Chi tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ Cristo, stétuu ruu̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu yáꞌa. Chi ̱ súan kájani ini ̱‑ri ̱ ja̱ nú ɨɨn‑ya̱ ní jiꞌi ̱ jaꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ, te nátu̱ꞌun ni ̱ kajiꞌi ̱ ta̱ká‑i núsáá. 15 Te ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jáꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ. Ja̱ yúán ñáyɨvɨ káichaku̱, tuká kuchaku̱‑i ja̱ máá‑i, chi ̱ kuchaku̱‑i ja̱ sɨkɨ ́ máá‑yá, Iꞌa̱ ni ̱ jiꞌi ̱ te ni ̱ nachaku̱ ja̱ sɨkɨ ́ máá‑i. 16 Ja̱ yúán ondé vina te nɨ ́ɨ‑́ gá kuaꞌa̱n‑yo̱, ma̱ káni yúkú iní‑ri ̱ koto‑ri ̱ ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, va̱sa súan ni ̱ ka̱jani yúkú iní‑ri ̱ sɨkɨ ̱ Cristo sáá, ko vina tuká jáni ini ̱‑ri ̱ súan. 17 Chi ̱ nú ɨɨn ña̱yɨvɨ yíꞌi‑i ndaꞌa Cristo, a ni ̱ nduu jáá‑i, te tu̱ꞌun túꞌú, a ni ̱ kaja̱ꞌa kuaꞌa̱n. Te  











276

2 Corintios 5​, ​6 vina a ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ ka̱ndujáá. 18 Te ndɨꞌɨ ya̱ꞌá ní sáꞌa Dios. Chi ̱ máá‑yá a ni ̱ naskétáꞌan‑ya̱ rúu̱ jíín máá‑yá ni ̱ sáꞌa Cristo. Te ni ̱ chaa‑ya̱ tíñu sɨkɨ‑̱ rí ja̱ kástu̱ꞌún‑rí ndasa naketáꞌan‑i jíín‑yá. 19 Te ja̱ndáa̱, chi ̱ jíín Cristo ni ̱ ji ̱ku Dios, náskétáꞌan máá‑yá ñu̱yɨ ́vɨ jíín máá‑yá, te ta̱ká kua̱chi kásáꞌa cha̱a tú ní chíꞌi‑ya̱ cuenta sɨkɨ‑̱ dé. Te ni ̱ chaa‑ya̱ tíñu sɨkɨ‑̱ rí ja̱ ná káni‑ri ̱ tu̱ꞌun ndasa naketáꞌan‑i jíín‑yá. 20 Ja̱ yúán vái koyo‑ri ̱ jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Cristo. Te ná sáꞌa‑yó cuenta ja̱ yúꞌu núu̱ Dios kákuu‑ri ̱. Te kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Cristo, ja̱ ná náketáꞌan‑ró jíín Dios. 21 Te Jesús, tú ní sáꞌa‑ya̱ kuáchi. Te ni ̱ nduu‑ya̱ kuáchi ni ̱ sáꞌa Dios ja̱ yóó, náva̱ꞌa kendo̱o ndaa̱‑yo̱ modo Dios sáꞌa Cristo. Suni súan ruu̱, káchindéé táꞌan‑ri ̱ jíín‑yá. Te kákaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ má kuátáꞌú sáni‑ró túꞌun luu íó ini ̱ Dios. 2 Chi ̱ áchí‑ya̱: Máá kɨvɨ ́ váꞌa ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ro̱, te kɨvɨ ̱ ní ka̱ku‑ró ní nama‑ri ̱ róó. Vina‑ni kúu máá kɨvɨ ́ váꞌa, vina‑ni kúu máá kɨvɨ ́ náma‑ri ̱ róó, áchí‑ya̱. 3 Ni ɨɨn cha̱a, tú káskɨ ́vɨ‑ri ̱‑de nuu̱ ní ɨɨn kua̱chi, náva̱ꞌa ma̱ káꞌa̱n‑i sɨkɨ ̱ tíñu kándi ̱so‑ri ̱. 4 Chi ̱ sua káskíkuu va̱ꞌa‑ri ̱ jíín táká tiñu, nátu̱ꞌun kájatíñu‑ri ̱ nuu̱ Dios. Te ni ̱ ka̱kanda‑ri ̱ va̱sa kájito‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo, va̱sa kánandɨꞌɨ‑ri ̱, va̱sa kándukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱, 5 va̱sa káskúun‑i yunu xíi suku̱ n‑rí, va̱sa táan‑í ruu̱ veka̱a, va̱sa kándonda vaa̱‑i sɨkɨ‑̱ rí, va̱sa kána tai ̱n‑rí, va̱sa kájaꞌni‑rí máá‑rí ja̱ núma̱ꞌná, va̱sa káꞌi ̱o ndicha̱ ini ̱‑ri ̱. 6 Ko kájika‑ri ̱ jíín túꞌun ndoo, jíín túꞌun júku̱ꞌun ini ̱, jíín paciencia, jíín túꞌun mani ̱  







6











iní, jíín Espíritu Santo, jíín túꞌun kúndáꞌú ndija ini ̱, 7 jíín túꞌun káꞌa̱n kájí, jíín fuerza Dios, jíín túꞌun jíka ndaa̱ nuu̱ túꞌma‑yó, kúu ichi ndávésé‑rí, te kúu ichi ndáváꞌa‑ri ̱, 8 va̱sa jíñúꞌún kákaꞌa̱n‑i jíín‑rí xí túu, va̱sa kájatúꞌún‑i ruu̱ xí túu. Kákaꞌa̱n‑i ja̱ cháa xndáꞌú kákuu‑ri ̱, va̱sa cha̱a ndaa̱ kákuu‑ri ̱. 9 Kákaꞌa̱n‑i ja̱ tú kánakuni ̱‑i ruu ko a kájini ̱ va̱ꞌa‑i ruu̱, xí já kájiꞌi ̱‑ri ̱, ko káichaku̱ náꞌín‑rí, xí já káxndóꞌo‑i ruu̱, ko tú ní kájaꞌni‑í ruu̱. 10 Kákaꞌa̱n‑i ja̱ kándukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱, ko nene̱ káꞌi ̱o sɨɨ ̱ iní‑ri ̱, xí já cháa ndáꞌú kákuu‑ri ̱, ko kásáꞌa kúká‑rí kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, xí já tú na̱ún káñava̱ꞌa kutɨ‑rí, ko máá‑rí xíin ndɨ ́ꞌɨ. 11 Róó cha̱a ñuu̱ Corinto. ni ̱ kakaꞌa̱n kájí‑rí jíín‑ró, te onde̱ jíín iní jíín añú‑ri ̱ ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. 12 Ruu̱, chi ̱ íó lugar ini ̱ añú‑ri ̱ ja̱ kúu róó, ko róó, tú kásáꞌa‑ró lugar ini ̱ añú‑ro̱ já kóto ndáꞌú‑ro̱ núu̱‑rí. 13 Nátu̱ꞌun jíín séꞌe‑ri ̱ káꞌa̱n‑ri ̱. Ná kúndáꞌú tuku ini ̱ máá‑ró rúu̱, náva̱ꞌa ɨɨn núú ná xndíó káni‑ró túꞌun‑ún.  













Sɨkɨ ̱ túꞌun tú kɨ ̱vɨ nduu̱‑yo̱ jíín tíñu ñáá

14 Ma̱

kɨ ́vɨ koyo nduu̱‑ro̱ jíín ñáyɨvɨ tú kákandíja, chi na̱ún tiñu ketáꞌan sáꞌa tu̱ꞌun ndaa̱ jíín túꞌun ñáá. Te ndasa ketáꞌan ñu̱ ndiji ̱n jíín ñúñáa. 15 Ndasa kaꞌa̱n ɨɨn núú túꞌun Cristo jíín túꞌun Belial, xí ndasa kuiñi káꞌnu cha̱a kándíja jíín cháa tú kándíja. 16 Ndasa kani táꞌan tu̱ꞌun veꞌe ii ̱ Dios jíín túꞌun ndoso̱. Chi ̱ yóó kákuu‑yó véꞌe ii ̱ Dios, Iꞌa̱ chakú, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Kunchaa̱‑ri ̱ te kaka kuu‑ri ̱ ma̱ꞌñú‑i, te kuu‑ri ̱ Dios máá‑i, te kuu‑i ña̱yɨvɨ máá‑rí. 17 Chi ̱ máá Tatá Dios káꞌa̱n‑ya̱: Ja̱ yúán  





277

2 Corintios 6​, ​7

ná kénda koyo‑ró máꞌñú máá‑de, te ná sásɨ ́ɨn‑ró máá‑ró, te ma̱ kéꞌé‑ró tíñu cháꞌán, te nakiꞌin séꞌé‑rí róó, 18 te ruu̱ kuu‑ri ̱ Táa̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te róó jínáꞌan‑ró kúu‑ró séꞌe yíí‑ri ̱ jíín sésɨ ́ꞌɨ‑́ ri ̱, áchí máá Tatá Dios, Iꞌa̱ kúñáꞌnu táꞌú tíñu. Ñáni ̱, káñava̱ꞌa‑yó túꞌun yáꞌa ja̱ ní keyuꞌu‑yá, te ná nákacha ndɨꞌɨ‑̱ yó táká chaꞌa̱n ndíso yikɨ kúñu‑yó jíín añú‑yo̱ núsáá. Te ná kuándatu̱‑yo̱ núu̱ Dios, te ná síyíja‑yó máá‑yó jíín túꞌun ni ̱ na̱sándoo‑ya̱ yóó.  

7

Ja̱ ní nakani ini ̱ tɨkuꞌni ̱ kándíja

2 Ná

káni va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ já kúu ruu̱. Tú ní ɨɨn cha̱a ní kásáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ri ̱ jíín‑de. Tú ni ɨɨn cha̱a ní kásijíta‑ri ̱. Tú ni ɨɨn cha̱a ní káxndáꞌú‑ri ̱. 3 Nasu̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ náku̱ xndíi‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ a ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró já kákundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó, te ɨɨn káꞌnu‑ni kuu̱‑yo̱, te ɨɨn káꞌnu‑ni kuchaku̱‑yo̱. 4 Xaa̱n chúndéé iní‑ri ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ró. Xaa̱n sátéyíí‑rí máá‑rí ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. Xaa̱n íó ndéé iní‑ri ̱. Xaa̱n kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱, va̱sa ta̱ká tu̱ ndóꞌo yáꞌa kájito‑ri ̱. 5 Chi ̱ ná ni ̱ ja̱koyo‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia tú ní kúu kutɨ ndéta̱tú‑ri ̱, chi ̱ sua ni ̱ ka̱jito‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo ta̱ká lado. Ichi fuera kája̱táꞌan, ichi iní kayu̱ꞌú‑ri ̱. 6 Ko cha̱a ndúkuíꞌa̱ ini ̱, ndundéé iní‑de sáꞌa Dios, te ni ̱ na̱sándéé‑yá ini ̱‑ri ̱ jínáꞌan‑ri ̱ ja̱ ní nchaa̱ Tito. 7 Ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ já ní nchaa̱‑de, chi ̱ suni ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín túꞌun ndéé iní ja̱ ní ndundéé iní‑de ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró. Chi ni ̱ na̱kani‑de tu̱ꞌun nuu̱‑rí ndasa kájítú iní‑ro̱, ndasa kándeꞌe̱‑ro̱, ja̱ káñukuu ini ̱‑ro̱ rúu̱. Te ja̱ yúán ní kusɨɨ‑̱ gá ini ̱‑ri ̱. 8 Chi  











va̱sa ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ ní sáꞌa carta‑ri ̱, tuká nákani ini ̱‑ri ̱ va̱sa a ni ̱ nakani ini ̱‑ri ̱, chi ̱ a ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ ní ka̱ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ yakú‑ni kɨvɨ ̱ ní sáꞌa carta‑ri ̱. 9 Te vina kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱. Ko nasu̱ sɨkɨ ́ já ní ka̱ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, chi ̱ sua ja̱ ní ka̱nakani ini ̱‑ro̱ ní sáꞌa ja̱ ní ka̱ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. Chi ̱ súan ni ̱ kuni ̱ máá Dios ja̱ ní ka̱ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱, te tú ní xnáa‑ro ní ɨɨn taꞌu̱‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱. 10 Chi ̱ nú kándukuíꞌa̱ ini ̱‑yo̱ nátu̱ꞌun kuní Dios, yúan‑na te ná nákani ini ̱‑yo̱ te ka̱ku‑yó. Nú sáꞌa‑yó súan, te ma̱ yúꞌú‑yo̱. Ko nú cuenta sɨkɨ ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa kándukuíꞌa̱ ini ̱‑yo̱, te kuu̱‑yo̱ sáꞌa. 11 Ni ̱ ka̱ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ nátu̱ꞌun kuní Dios. Vina te nde̱ꞌé ndasa xaa̱n ní ka̱jítú iní‑ro̱ ní sáꞌa, te xaa̱n ní kakaꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱ máá‑ró, te xaa̱n ní kakiti ̱ ini ̱‑ro̱, te xaa̱n ní kayu̱ꞌú‑ro̱, te xaa̱n ní ka̱ñukuu ini ̱‑ro̱, te xaa̱n ní ka̱nandúkú víi‑ro, te xaa̱n ní ka̱kana jíín‑ró núu̱ kuáchi. Te bueno ndoo ni ̱ ka̱kenda‑ró, tú na̱ún kua̱chi ní kénda sɨkɨ‑̱ ro̱. 12 Ja̱ yúán va̱sa ni ̱ chaa‑ri ̱ tutu̱‑ún nuu̱‑ro̱, ko nasu̱ sɨkɨ ́ cháa ni ̱ sáꞌa kua̱chi‑ún kúu, te ni nasu̱ sɨkɨ ́ cháa ni ̱ ndoꞌo‑ún kúu, chi ̱ sua náva̱ꞌa ná kuní ndiji ̱n‑ro̱ jínáꞌan‑ró ndasa káñukuu ini ̱‑ri ̱ sɨkɨ ̱ róó nuu̱ Dios. 13 Ja̱ yúán ní ka̱ndundéé iní‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa tu̱ꞌun ndéé‑ró. Ko víꞌí‑gá ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa tu̱ꞌun ni ̱ ndusɨɨ ̱ iní Tito, chi ni ̱ naniꞌi ̱n iní añú‑de ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró. 14 Chi ni ̱ ndutéyíí ɨ ́ɨn tíꞌli ̱ ini ̱‑ri ̱ nákani‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑dé ndasa kásáꞌa‑ró. Te tú ní kúka nuu̱‑rí jíín, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ ta̱ká tu̱ꞌun jíín‑ró, suni súan ni ̱ kee ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n téyíí‑rí cuenta róó nuu̱ Tito. 15 Te káa‑ga̱  













278

2 Corintios 7​, ​8 kúndáꞌú ini ̱‑de róó, hora núku̱ꞌun ini ̱‑de ndasa kájandatu̱ ta̱ká‑ro̱, jíín ndasa káyu̱ꞌú‑ro̱ te kákɨsɨ‑i róó ná ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró‑de. 16 Kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱, chi ̱ tú yúꞌú‑ri ̱ ndasa kásáꞌa‑ró jíín ní ɨɨn tiñu.  

8

Sɨkɨ ̱ já jakín‑i xu̱ꞌún kuátíñu ña̱yɨvɨ ndáꞌú kándíja

Ñáni ̱, suni súan kákastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, ndasa ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja káꞌi ̱o ini ̱ ñuu̱ Macedonia. 2 Chi ̱ kuaꞌa̱ túndóꞌo ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑í, ja̱ ní jito nchaa̱‑ya̱‑í. Te va̱sa ndáꞌú xaa̱n kátaꞌa̱n‑i, ko ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑i. Te bueno káꞌi ̱o ini ̱‑i ni ̱ kaja̱ꞌa‑i na̱jíín. 3 Te a jiní máá‑rí ja̱ táká ja̱ á kúu sáꞌa‑i, ni ̱ kaja̱ꞌa‑i. Te sobra‑ga̱ ni ̱ kaja̱ꞌa‑i, nátu̱ꞌun kákana kuu ini ̱ máá‑i. 4 Te ni ̱ꞌin xaa̱n ní kajika̱n‑i permiso nuu̱‑rí ja̱ ná chíndéé chítuu‑i sava‑ga̱ cha̱a ndoo. 5 Ko nasu̱ ɨ ́ɨn súan káñukuu ini ̱‑ri ̱ núú, chi ̱ sua xnaꞌa̱n‑ga̱ ni ̱ kaja̱ꞌa‑i máá‑i nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín núu̱‑rí, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios. 6 Te ja̱ yúán ní kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín Tito ja̱ ná síjínu ndɨꞌɨ‑de tiñu luu yáꞌa jíín‑ró jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ kejáꞌá‑de sáꞌa‑de núú. 7 Bueno kásáꞌa‑ró táká‑ni. Bueno kákandíja‑ró. Bueno kákaꞌa̱n‑ro̱. Bueno kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. Bueno kájítú iní‑ro̱. Bueno kákundáꞌú ini ̱‑ro̱ rúu̱. Suni súan ná ndeá‑ga̱ tiñu luu yáꞌa sáꞌa‑ró núsáá. 8 Na̱ tú káꞌa̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a táꞌú tíñu, chi ̱ sua ndéꞌé‑rí nú kákundáꞌú ndija ini ̱‑ro̱‑í. Te jíín modo kájítú iní sava‑ga̱‑i ná chíkua̱ꞌa‑ri ̱ róó. 9 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ túꞌun luu íó ini ̱ Jesucristo, ja̱ ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. Te ja̱ yúán  















ní na̱sándáꞌú‑ya̱ máá‑yá, va̱sa kúká‑yá núú, náva̱ꞌa koo kúká‑ró jínáꞌan‑ró sáꞌa tu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú‑ya̱. 10 Te jáꞌa‑ri ̱ consejo yáꞌa nuu̱‑ro̱. Anduji ̱n ni ̱ kaꞌi ̱o ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ró, te ni ̱ kejáꞌá‑ró sáꞌa‑ró. 11 Núsáá te vina íó va̱ꞌa ja̱ ná síjínu ndɨꞌɨ tuku‑ró sáꞌa‑ró. Te nátu̱ꞌun ni ̱ kajítú iní‑ro̱ kéjáꞌá‑ró, vina te nú ndasa jáꞌa tu̱ ndóꞌo, suni súan kua̱ꞌa‑ró. 12 Chi ̱ nú kúu ini ̱‑yo̱ kuáꞌa‑yó, kuu kua̱ꞌa‑yó ndasa ñáva̱ꞌa‑yó, nasu̱ já nú tú na̱ún ñáva̱ꞌa‑yó. 13 Chi ̱ nasu̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ ná kuíñi jinu sava‑i jíín túndóꞌo, te róó kuiñi ni ̱ꞌin‑ró jíín túndóꞌo, 14 chi ̱ sua kuní‑ri ̱ já ná kóo ɨɨn nuu̱. Te vina kuaꞌa̱ káñava̱ꞌa‑ró te kua̱ꞌa‑ró núu̱‑í, chi ̱ kánandɨꞌɨ‑ga̱‑i, náva̱ꞌa suni súan nú kuaꞌa̱ ñáva̱ꞌa‑i te kua̱ꞌa‑i nuu̱‑ro̱, nú kánandɨꞌɨ‑ga̱‑ro̱, náva̱ꞌa ketáꞌan ɨɨn nuu̱ sáꞌa‑ró. 15 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Cha̱a ni ̱ ka̱nastútú kuáꞌa̱, tuká na̱ún ní kéndo̱o, te cha̱a ni ̱ ka̱nastútú yakú‑ni, tuká na̱ún ní kánandɨꞌɨ‑de, áchí. 16 Ko ná kútaꞌu̱‑rí nuu̱ Dios ja̱ iní añú Tito ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ súni tu̱ꞌun kájítú iní‑ri ̱ ja̱ kúu róó. 17 Chi ni ̱ jatáꞌú ndíja‑de tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑de, ko suni súan jítú iní‑de kiꞌin‑de ichi jáa̱‑de nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ súan kána kuu ini ̱ máá‑de. 18 Te jíín‑de kátájí‑rí ɨɨn ñani ̱ jaa̱‑de nuu̱‑ro̱. Te tɨkuꞌni ̱ ta̱ká lado, kájatúꞌún‑i cha̱a‑ún, chi ̱ bueno jáni‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa. 19 Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn ya̱ꞌá, chi ̱ suni ta̱ká tɨkuꞌni ̱ ni ̱ chaa tiñu sɨkɨ‑̱ dé, ja̱ kúu‑de cha̱a chindéé táꞌan jíín‑rí jíín tíñu luu yáꞌa. Te kástútú‑rí náva̱ꞌa nakana jaa‑i máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa, te náva̱ꞌa kuni ̱‑i ndasa kájito ndáꞌú‑ri ̱ nuu̱‑í. 20 Súan kásáꞌa‑ri ̱, náva̱ꞌa ma̱ káꞌa̱n  





















279

2 Corintios 8​–​10

ndɨva̱ꞌa ni ɨɨn cha̱a sɨkɨ‑̱ rí, ndasa kincha̱ka‑ri ̱ xu̱ꞌún kuáꞌa̱ yáꞌa ja̱ ní kaja̱ꞌa‑ró. 21 Kájítú iní‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱ tiñu jíñúꞌún, ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ suni súan jíín núu̱ táká cha̱a. 22 Suni kátájí‑rí ñani ̱‑ri ̱ jaa̱ jíín‑de jínáꞌan‑de, chi ̱ tiñu jítú iní cha̱a yáꞌa, tɨnɨ ̱ jínu ni ̱ ka̱jito nchaa̱ va̱ꞌa‑ri ̱‑de. Te víꞌí‑gá vina jítú‑ga̱ ini ̱‑de, chi ̱ tuká yúꞌú‑de ja̱ kúu róó. 23 Chi ̱ Tito, máá‑de kúu cha̱a chíndéé táꞌan sátiñu jíín‑rí ja̱ sɨkɨ ́ róó. Te sava‑ga̱ ñani ̱‑yo̱‑ún, máá‑de kákuu ndajáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja, te kánakana jaa‑i Cristo sáꞌa‑de. 24 Te ná stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ro̱ núu̱‑dé jíín núu̱ táká tɨkuꞌni ̱ ndasa kákundáꞌú ndija ini ̱‑ro̱ rúu̱, te ndasa tú ní kásátéyíí sáni‑ri ̱ máá‑rí nuu̱‑dé ja̱ sɨkɨ ́ róó. Chi ̱ cuenta sɨkɨ ̱ xúꞌún kájaki ̱n‑ro̱ já kuátíñu ña̱yɨvɨ ndóo, tú nɨ ́nɨ cháa‑ga̱‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱. 2 Chi ̱ a jiní‑ri ̱ ja̱ kúu ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ró. Ja̱ yúán sátéyíí‑rí máá‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱ Macedonia, chi ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ ñúu̱ Acaya, a káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑de onde̱ kuia̱ anduji ̱n. Te modo ja̱ ní ka̱sáꞌa‑ró, ni ̱ ndukanda̱ ini ̱ sava‑de ni ̱ sáꞌa. 3 Ko tájí‑rí ñani ̱‑yo̱ núu̱‑ro̱ náva̱ꞌa tú sátéyíí sáni‑ri ̱ máá‑rí sɨkɨ ̱ tíñu yáꞌa ja̱ sɨkɨ ́ róó, náva̱ꞌa ná kóo tu̱ꞌa‑ró jínáꞌan‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱. 4 Chi ̱ sanaa te jaa̱ yaku̱ cha̱a ñuu̱ Macedonia jíín‑rí. Te nú kuni ̱‑de róó, ja̱ tú káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑ró, yúan‑na te koo tuka̱ nuu̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ súan ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ káꞌi ̱o tu̱ꞌa ndija‑ró núú. 5 Ja̱ yúán kánúú‑gá ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín ñaní‑yo̱, já ná kúxnúú‑de jaa̱‑de nuu̱‑ro̱, te ná sátu̱ꞌa‑de xu̱ꞌún já ní ka̱keyuꞌu‑ro, náva̱ꞌa koo tu̱ꞌa nátu̱ꞌun ɨɨn ndatíñu ja̱ kákuu ini ̱‑ro̱ ní ja̱ꞌa‑ró, nasu̱ já ní ka̱stétuu‑ri ̱ róó kúu. 6 Ko tu̱ꞌun yáꞌa  







9











káꞌa̱n‑ri ̱: Cha̱a kaki ̱n táma, suni táma nástútú‑de. Te cha̱a kaki ̱n kuaꞌa̱, suni kuaꞌa̱ nástútú‑de. 7 Ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ná kakín‑de ndasa táva iní‑de. Ma̱ kúxíí iní‑de kua̱ꞌa‑de, chi ̱ nasu̱ fuerza kúu. Chi ̱ Dios, kúmani ̱ iní‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ kúsɨɨ ̱ iní jáꞌa. 8 Te máá Dios kuu sáꞌa‑ya̱ já ná ndeá ndɨꞌɨ tiñu luu nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná kayá‑ro̱ táká ndatíñu, náva̱ꞌa nene̱ kanda va̱ꞌa‑ró, te kuu kua̱ꞌa núu‑ró ndáꞌa núu̱ táká tiñu va̱ꞌa. 9 Nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú: Onde̱ jichá ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kátaꞌa̱n ndáꞌú. Te tiñu ndaa̱ sáꞌa‑ya̱, nene̱ kéndo̱o nɨ ́ɨ ́ káni. Achí. 10 Te Iꞌa̱ jáꞌa tata̱ nuu̱ cháa sáka, suni kua̱ꞌa‑ya̱ stáa̱ kée‑dé. Nako̱ko‑ga̱ itu̱‑ro̱ sáꞌa‑ya̱. Te xndeá‑ga̱‑ya̱, te skuáꞌnu‑ga̱‑ya̱, tíñu ndaa̱ sáꞌa‑ró. 11 Te ná kúkúká‑ró jíín táká, náva̱ꞌa kuu kua̱ꞌa kuaꞌa̱‑ro̱, te skáka‑ri ̱ nuu̱‑í. Te yu̱án sáꞌa ja̱ kánakuatáꞌú‑i nuu̱ Dios. 12 Chi xu̱ꞌún kájaki ̱n‑ro̱ já kúu sɨkɨ ̱ tíñu yáꞌa, nasu̱ níni nuu̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo chíndéé táꞌan jíín‑i, chi ̱ suni kuaꞌa̱‑í kánakuatáꞌú núu̱ Dios sáꞌa. 13 Te tiñu yáꞌa kúu ja̱ jíto nchaa̱ róó. Te ja̱ yúán kánakana jaa‑i Dios sɨkɨ ̱ já kájandatu̱‑ro̱ jíín já kájatúꞌún‑ró túꞌun va̱ꞌa Cristo. Chi va̱ꞌa kákuu ini ̱‑ro̱ kájaki ̱n‑ro̱ náva̱ꞌa kuatíñu máá‑i jíín sáva‑ga̱‑i. 14 Suni súan kájika̱n taꞌu̱ máá‑i jaꞌa̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Chi ̱ káñukuu xaa̱n iní máá‑i róó, sɨkɨ ̱ já ní sjáꞌa Dios tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. 15 Ná kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱ Dios, chi ni ̱ ki ̱in ndɨva̱ꞌa‑na̱‑ya̱ táꞌu̱‑yá ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱.  

















Ja̱ ní kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ tíñu ndíso‑de

10

Ko ruu̱, Pablo, chi ̱ jíín túꞌun vi ̱tá ini ̱, jíín túꞌun mani ̱ iní íó ini ̱ Cristo, káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró.

280

2 Corintios 10​, ​11 Ruu̱, nú kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró, chi ̱ sáꞌa súchí ndíja‑ri ̱ ini ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ko nú kánchaa̱ jíká‑ri ̱, chi ̱ a chúndéé‑ni ini ̱‑ri ̱ káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró. 2 Yu̱án káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró vína, náva̱ꞌa nú ni ̱ jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te tú nɨ ́nɨ chúndéé iní‑ri ̱ kaꞌa̱n xaa̱n‑rí, va̱sa jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ súan nuu̱ sáva‑ga̱‑de ja̱ kájani ini ̱‑de ja̱ kájika kuu yúkú‑ni‑ri ̱. 3 Chi va̱sa kájika kuu‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ko tú kája̱táꞌan‑ri ̱ nátu̱ꞌun kája̱táꞌan‑i ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Chi ja̱ kája̱táꞌan‑ri ̱ jíín, nasu̱ já kájatíñu‑i ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ kákuu, chi ja̱ yíꞌi fuerza Dios kákuu. Te kuu xnáa‑ún táká ndatíñu ni ̱ꞌin. 5 Káxnáa‑rí ta̱ká tu̱ꞌun kástátáꞌan‑i, jíín túꞌun ja̱ ndúkú sávixi ̱ máá, kuní kasu̱ ichi náva̱ꞌa ma̱ kuní sava‑ga̱‑i nuu̱ Dios núú. Ko tɨ ́ɨn‑ri ̱ so̱ꞌo ta̱ká tu̱ꞌun kájani ini ̱‑i, náva̱ꞌa kuu kuandatu̱‑i nuu̱ Cristo. 6 Te káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ xndóꞌo‑ri ̱ cha̱a tú kájandatu̱, onde̱ nú ná skíkuu máá‑ró kuándatu̱ va̱ꞌa‑ró. 7 Ndéꞌé‑ró núu̱ táká ndatíñu ndasa kájito. Nú ɨɨn cha̱a jáni ndija ini ̱‑de ja̱ yíꞌi‑de ndaꞌa Cristo, ná sáꞌa‑de cuenta ja̱ nátu̱ꞌun yíꞌi máá‑de ndaꞌa Cristo, suni súan ruu̱. 8 Chi va̱sa sátéyíí‑ga̱‑ri ̱ máá‑rí sɨkɨ ̱ tíñu ni ̱ chaa‑ya̱ sɨkɨ‑́ rí jínáꞌan‑ri ̱, te ma̱ kúka nuu̱‑rí sáꞌa, chi ̱ tiñu‑ún ni ̱ chaa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sɨkɨ‑̱ rí ja̱ skuáꞌnu‑ga̱‑ri ̱ róó jínáꞌan‑ró, nasu̱ já xnáa‑rí róó. 9 Chi ̱ tú kuní‑ri ̱ ja̱ káni ini ̱‑ro̱ já ndúkú‑rí síyúꞌú‑ri ̱ róó jíín carta‑ri ̱. 10 Chi ̱ íó cha̱a kákaꞌa̱n ndija: Carta‑de xaa̱n ndáí, te ni ̱ꞌin káꞌa̱n, ko nú ni ̱ chaa̱‑de, tú ndáján jíto‑de, te tu̱ꞌun káꞌa̱n‑de chi ̱ tú káxáan, áchí‑de. 11 Te cha̱a‑ún, ná sáꞌa‑de cuenta ja̱ nátu̱ꞌun kákaꞌa̱n‑ri ̱ jíín carta nú káꞌi ̱in jíká‑rí, suni súan  



















kákuu‑ri ̱ jíín tíñu nú káꞌi ̱in‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. kákuni ̱‑ri ̱ kɨ ̱vɨ nduu̱‑ri ̱ jíín‑de, ni ja̱ skétáꞌan‑ri ̱ máá‑rí jíín sáva cha̱a ja̱ kájatúꞌún‑de máá‑de. Máá cháa‑ún, káchikua̱ꞌá‑de máá‑de ja̱ máá‑de, te káskétáꞌan‑de máá‑de jíín táꞌan‑de, ko tú káꞌi ̱o kájí iní‑de ja̱ súan. 13 Ko ruu̱, ma̱ sjáꞌa‑ri ̱ punto ja̱ sátéyíí‑rí máá‑rí, chi ̱ náni káa máá kúꞌa ni ̱ ja̱ꞌa Dios nuu̱‑rí, te jaa̱ ku̱ꞌa‑ún onde̱ nuu̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró. 14 Nasu̱ kásjáꞌa‑ri ̱ punto káskáa‑ri ̱ ku̱ꞌa‑ri ̱ nátu̱ꞌun tú ní jákoyo‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ núú, chi ̱ sua ruu̱ kákuu ja̱ xnáñúú ní ja̱koyo‑ri ̱ onde̱ nuu̱ róó kájani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo. 15 Tú sjáꞌa‑ri ̱ punto ja̱ sátéyíí‑rí máá‑rí sɨkɨ ̱ tíñu kásáꞌa ɨnga̱ cha̱a, ko káñukuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná yíja‑ga̱ modo kákandíja‑ró, te súan ná ndeá xaa̱n‑gá tiñu sáꞌa‑ri ̱ jíín róó jínáꞌan‑ró, 16 náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nɨ ́ɨ‑́ gá ñuu̱ íó onde̱ yata̱ ñúu̱‑ro̱. Súan te tú nɨ ́nɨ sátéyíí‑rí máá‑rí sɨkɨ ̱ tíñu ja̱ á káꞌi ̱o tu̱ꞌa ni ̱ sáꞌa ɨnga̱ cha̱a. 17 Ko cha̱a ja̱ sátéyíí‑de máá‑de, ná sátéyíí‑de máá‑de sɨkɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 18 Chi ̱ nasu̱ cháa ja̱ játúꞌún máá kúu ja̱ kéndo̱o jíñúꞌún, chi ̱ sua cha̱a ja̱ máá Dios játúꞌún‑yá‑de. Kuña káꞌnu ini ̱‑ro̱ ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨɨn tíꞌli ̱ tu̱ꞌun katachi ̱ jíín‑ró. Kuña káꞌnu ini ̱‑ro̱ núsáá vii ̱. 2 Chi ̱ kúkuíñí‑ri ̱ jaꞌa̱‑ro̱ jíín túꞌun kuíñí Dios, chi ni ̱ jaꞌncha̱‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ stándaꞌa‑rí róó jíín ɨ ́ɨn‑ni yii, kúu máá Cristo, te stáꞌa̱n‑ri ̱ róó nuu̱‑yá nátu̱ꞌun ɨɨn ñaꞌan jáá íi ̱. 3 Ko nátu̱ꞌun koo̱, ni ̱ xndáꞌú‑tɨ ́ Eva jíín túꞌun ndíchí‑tɨ ́, súan yúꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ sánaa te sa̱na nuu̱ já jiní tuní‑ro̱, te sanaa te sía̱‑ro̱ modo kájí, modo ndoo, ja̱ káchiñúꞌún‑ró Cristo. 4 Chi ̱ nú ɨnga̱ cha̱a chaa̱, te 12 Chi ̱ tú













11  





281

2 Corintios 11

kani‑de tu̱ꞌun ɨnga̱ Jesús nuu̱ já á ni ̱ ka̱jani‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, xí nú kuatáꞌú‑ró ɨngá espíritu nuu̱ já á ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró, xí ɨngá tu̱ꞌun nuu̱ já á ni ̱ ka̱chuꞌun ini ̱‑ro̱, a jiní‑ri ̱ ja̱ bueno kája̱ndéé iní‑ro̱ jíín. 5 Chi ̱ apóstol yúan, va̱sa kúñáꞌnu xaa̱n‑dé káꞌa̱n‑de, ko tú kánúú kútɨ‑dé kanduu̱‑de ruu̱, jáni ini ̱‑ri ̱. 6 Chi va̱sa tú jáku̱taꞌa̱n kaꞌa̱n‑ri ̱, ko ndíchí‑rí, te ndivii táká ya̱ꞌá, a ni ̱ ka̱stáꞌa̱n kájí‑rí nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 7 Te ruu̱, ni ̱ na̱sásúchí‑rí máá‑rí náva̱ꞌa kendo̱o jíñúꞌún‑ró, te tú ní xíkó‑rí tu̱ꞌun Dios nuu̱‑ro̱. Te kua̱chi ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ri ̱ ja̱ ní sáꞌa‑ri ̱ súan náún. 8 Ni ̱ tevíchí‑rí sava‑ga̱ tɨkuꞌni ̱ ja̱ ní tɨɨn‑ri ̱ xu̱ꞌún‑i, náva̱ꞌa jaa̱‑ri ̱ kuatíñu‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 9 Chi ná kánchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró núú, te ni ̱ nandɨꞌɨ‑ri ̱ yaku̱ na̱jíín, ko tú ní stáa‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ní ɨɨn‑ró. Chi va̱sa ni ̱ nandɨꞌɨ‑ri ̱, ko ñani ̱‑yo̱ já ní kikoyo‑de ichi ñúu̱ Macedonia, ni ̱ kaja̱ꞌa kuaꞌa̱‑dé nuu̱‑rí. Te tú ní stáꞌa̱n kutɨ‑rí róó jínáꞌan‑ró, te ni ma̱ sáꞌa‑ri ̱. 10 Te jíín tíñu yáꞌa ná sátéyíí‑rí máá‑rí. Ma̱ kasú‑de nuu̱‑rí ja̱ súan kaꞌa̱n‑ri ̱ nɨ ́ɨ ́ ndáñúu̱ Acaya núsáá, chi tu̱ꞌun ndija Cristo káꞌa̱n‑ri ̱. 11 Te naja̱. Tú kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó náún. Máá Dios, a jiní‑ya̱. 12 Ko sáꞌa‑ga̱‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ri ̱ yáꞌa, chi cha̱a‑ún, kásátéyíí‑de máá‑de, kándúkú‑de cuestión, kákaꞌa̱n‑de ja̱ ɨ ́ɨn núú‑ni kásátiñu‑de jíín‑rí, ko ma̱ kúndéé‑de, chi ̱ kasu̱‑ri ̱ nuu̱‑dé. 13 Chi cha̱a yúan, apóstol falso kákuu‑de. Te máni káxndáꞌú‑de jíín tíñu kásáꞌa‑de. Ko kásáꞌa‑de máá‑de ja̱ apóstol Cristo kákuu‑de. 14 Nasu̱ tíñu naa iní‑yo̱ ndéꞌé‑yó kúu, chi ̱ suni máá Satanás, násama máá, te ndúu ndajáꞌa̱ ndíi ncháa̱. 15 Ja̱  





















yúán, nasu̱ tíñu káxáan kúu, chi cha̱a kájatíñu nuu̱ jáꞌú, kánasáꞌa‑de máá‑de, te kásáꞌa‑de ja̱ cháa kájatíñu ndaa̱ kákuu‑de. Te jíín yáꞌu tiñu kásáꞌa máá‑de, súan naa‑dé. 16 Ná káꞌa̱n‑ri ̱ ɨnga̱ jínu. Ni ɨɨn cha̱a, ma̱ káni ini ̱‑de ja̱ cháa katachi ̱ kúu‑ri ̱. Te nú súan, ná kuátáꞌú‑ró rúu̱ va̱sté nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a katachi ̱, náva̱ꞌa kuu sátéyíí‑rí máá‑rí ɨɨn tíꞌli ̱‑ga̱ núsáá. 17 Tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ yáꞌa, nasu̱ ní táꞌú tíñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ sua káꞌa̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n cha̱a katachi ̱. 18 Chi ̱ tɨnɨ‑̱ de, kásátéyíí‑de máá‑de ndasa kákuni ̱‑de jíín modo kásáꞌa ña̱yɨvɨ. Te ruu̱, suni ná sátéyíí‑ga̱‑ri ̱ máá‑rí núsáá. 19 Chi ̱ kákuu va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ kájandatu̱‑ro̱ núu̱ cháa káñáá xini ̱, chi ̱ cha̱a káꞌi ̱o kájí iní kákuu‑ró. 20 Chi ̱ nú ɨɨn cha̱a taan‑dé róó, sátiñu sáni‑ró, xí nú ɨɨn cha̱a kee‑dé sɨkɨ‑̱ ro̱, xí nú ɨɨn cha̱a kuanchaa̱‑de ndatíñu‑ró, xí nú ɨɨn cha̱a sáñáꞌnu‑de máá‑de, xí nú ɨɨn cha̱a stují‑dé yikɨ núu̱‑ro̱, bueno kája̱ndéé iní‑ro̱ jíín‑de jiní‑ri ̱. 21 Kúka nuu̱‑rí, chi vi ̱tá máá‑rí te ja̱ yúán tú ní kásáꞌa xaa̱n‑rí súan, áchí‑ri ̱ vii. Chi ̱ nátu̱ꞌun chúndéé iní ɨnga̱ cha̱a sátéyíí‑de máá‑de, suni súan ruu̱ chúndéé iní‑ri ̱ káꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun katachi ̱. 22 Cha̱a hebreo kákuu‑de náún. Suni ruu̱. Cha̱a Israel kákuu‑de náún. Suni ruu̱. Tata̱ Abraham kákuu‑de náún. Suni ruu̱.  













Tu̱ ndóꞌo ni ̱ jito Pablo sɨkɨ ̱ túꞌun‑ya̱

23 Cha̱a

kájatíñu nuu̱ Cristo kákuu‑de náún. (Káꞌa̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun cha̱a kátachi ̱.) Ko ruu̱ víꞌí‑gá. Kuaꞌa̱‑gá tiñu sáꞌa‑ri ̱. Na̱saa vuelta kákuun‑de yunu xíi suku̱ n‑rí. Xaa̱n‑gá jáꞌa̱n‑ri ̱ veka̱a. Ni ̱ kuu

282

2 Corintios 11​, ​12 kuaꞌa̱ jínu káku‑ri ̱ kuu̱‑ri ̱. 24 Cha̱a judío, ɨɨn‑na̱ te jínu uu̱ xiko cuarta ni ̱ kaja̱ꞌa‑de ruu̱ uꞌu̱ n vuelta. 25 Uni ̱ jínu ni ̱ kiꞌin‑ri ̱ yunu xíi. Ɨɨn jínu ni ̱ kiꞌin‑ri ̱ yuu̱. Uni ̱ jínu ni ̱ taꞌu̱ barco‑ri ̱. Ɨɨn ñúú te ɨɨn ndúú ni ̱ ka̱xndée ni ̱nu‑ri ̱ nuu̱ kúnú ndúcha mar. 26 Kuaꞌa̱ jínu ni ̱ jaꞌa̱n jíká‑rí ichi. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ nuu̱ yúcha. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ nuu̱ ñákui ̱ꞌná. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ ñúu̱‑ri ̱. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ ini ̱ ñuu̱. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ máá iní ñuꞌun téꞌé. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ nuu̱ mar. Ni ̱ kuu káku‑ri ̱ ma̱ꞌñú ñaní tú káꞌi ̱in ndaa̱. 27 Ni ̱ kui ̱tá‑ri ̱. Ni ̱ kana tai ̱n‑rí. Ni ̱ sátiñu‑ri ̱. Kuaꞌa̱ jínu ni ̱ kuu jáꞌni‑rí máá‑rí numa̱ꞌná. Ni ̱ kuu jíꞌi ̱‑ri ̱ so̱ko, te jichí‑ri ̱ nducha. Ió kuaꞌa̱ kɨvɨ ́ tú níꞌi ̱n‑rí kee‑rí. Ni ̱ kuu táꞌa̱n vi ̱jin‑ri ̱ te jíka kuu víchí‑ni‑ri ̱. 28 Te sɨkɨ ̱ táká tu̱ ndóꞌo táꞌa̱n‑ri ̱‑ún, íó ɨnga̱. Chi ta̱ká kɨvɨ ̱ nákani xaa̱n iní‑ri ̱ te jítú iní‑ri ̱ ja̱ kúu ta̱ká tɨkuꞌni ̱ kákandíja. 29 Ndé ña̱y ɨvɨ vítá ini ̱‑i, te ruu̱ tú vi ̱tá ini ̱‑ri ̱ náún. Ndéja̱ kánangava nuu̱ kuáchi sáꞌa ɨnga̱ cha̱a, te ruu̱ tú ndúki ̱jí xini ̱‑rí náún. 30 Te nú kánúú sátéyíí‑rí máá‑rí, te ná sátéyíí‑rí máá‑rí sɨkɨ ̱ já vítá ini ̱‑ri ̱. 31 Máá Dios, Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ja̱ kánakana jaa‑i‑ya̱ nɨɨ́ ́ káni nɨɨ́ ́ kuiá, a jiní‑ya̱ já tú xndáꞌú‑ri ̱. 32 Ini ̱ ñuu̱ Damasco ni ̱ sáꞌa gobernador jíín‑rí, cha̱a táꞌú tíñu ndañúu̱ tɨɨ́ n rey Aretas, ja̱ ní ka̱indasu̱‑de yuñúu̱ cháa Damasco, ja̱ tɨɨ́ n‑de ruu̱ kákuni ̱‑de núú. 33 Ko ini ̱ ɨɨn ji ̱ka ni ̱ ka̱ndee‑ri ̱. Te ni ̱ ka̱kiñiꞌin‑i ruu̱ yau̱ ventana. Te ni ̱ ka̱skúun‑i ruu̱ jika̱ véꞌe nama̱ ñúu̱ Damasco. Te súan ni ̱ ka̱ku‑ri ̱ ini ̱ ndaꞌa cháa‑ún. Nɨ ́nɨ sátéyíí‑rí máá‑rí ja̱ máá‑rí va̱sa tú níꞌi ̱n  



















12

tíñu. Kaꞌa̱n‑ri ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ núu̱‑rí jíín já ní skóto‑ya̱ rúu̱. 2 Jiní‑ri ̱ nuu̱ ɨ ́ɨn cha̱a yíꞌi‑de ndaꞌa Cristo, ja̱ íó uxi ̱ kuu̱ n kuiá ni ̱ ndéché cháa‑ún ni ̱ jaꞌa̱n‑de onde̱ andɨ ́vɨ ́ uní. Te nú jíín yíkɨ kúñu‑de, xí na̱ún, tú jiní‑ri ̱, xí ní xndóo‑de yikɨ kúñu‑de, tú jiní‑ri ̱. Dios kúu Iꞌa̱ jiní. 3 Te jiní‑ri ̱ cha̱a‑ún. Te nú jíín yíkɨ kúñu‑de, xí ní xndóo‑de yikɨ kúñu‑de, tú jiní‑ri ̱. Dios kúu Iꞌa̱ jiní. 4 Ja̱ ní ndéché‑de ni ̱ jaꞌa̱n‑de onde̱ nuu̱ jardín andɨ ́vɨ ́. Te yúan ni ̱ jini so̱ꞌo cha̱a‑ún tu̱ꞌun sa̱ꞌí, ja̱ má kúu kastu̱ꞌún ní ɨɨn cha̱a. 5 Sɨkɨ ̱ cháa‑ún, ná sátéyíí‑rí máá‑rí, ko ja̱ jíín máá‑rí, ja̱ máá‑rí, ma̱ sátéyíí‑rí máá‑rí, chi ̱ sua nú jíín túꞌun vi ̱tá ini ̱‑ri ̱ te kuu. 6 Nú kuní‑ri ̱ sátéyíí‑rí máá‑rí, tú káñáá xini ̱‑rí. Chi ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱. Ko ma̱ sáꞌa‑ri ̱. Ko ma̱ káꞌa̱n‑ri ̱ súan, chi ̱ sanaa te ɨɨn cha̱a kani‑ga̱ ini ̱‑de ja̱ súkún‑ga̱ ku̱ꞌa‑ri ̱ vásá já jiní‑de ruu̱, xí já jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun‑ri ̱. 7 Chi ̱ sɨkɨ ̱ já ní stáꞌa̱n ndiji ̱n kuaꞌa̱‑yá nuu̱‑rí, tú kuní‑ya̱ já jáꞌa ku̱ꞌa sáñáꞌnu‑ga̱‑ri ̱ máá‑rí. Ja̱ yúán ní chaa̱ ɨɨn kueꞌe̱ nuu̱‑rí. Te ɨɨn yuchi ̱ Satanás kúu‑ún, ni ̱ stují núu̱‑rí, náva̱ꞌa tú ja̱ꞌa ku̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní añú‑ri ̱ jíín máá‑rí. 8 Ja̱ yúán ní kuu uni ̱ jínu káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱, já ná cháxio‑ya̱‑ún kíꞌi ̱n. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Tú nɨ ́nɨ, chi tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ri ̱ kúu ja̱ kánúú núu̱‑ro̱, chi ̱ nú káꞌi ̱o vi ̱tá ini ̱ ña̱yɨvɨ, yúan‑na te fuerza‑ri ̱ ná yíja ini ̱‑i, áchí‑ya̱. Ja̱ yúán kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱ sátéyíí‑rí máá‑rí sɨkɨ ̱ já vítá ini ̱‑ri ̱, náva̱ꞌa ná kúnchaa̱ fuerza máá Cristo jíín‑rí. 10 Ja̱ sɨkɨ ́ yúán kúu ja̱ xáa̱n kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín túꞌun vi ̱tá ini ̱, jíín túꞌun kástáꞌa̱n‑i ruu̱, jíín  

















283

2 Corintios 12​, ​13

túꞌun nándɨꞌɨ‑ri ̱ na̱jíín, jíín túꞌun káchindiki ̱n‑i ruu̱, jíín túꞌun táꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo ja̱ sɨkɨ ́ Cristo. Chi ̱ hora íó vi ̱tá‑ri ̱, máá hora‑ún íó ndáján‑rí. 11 Cha̱a káñáá xini ̱ sáꞌa‑ri ̱ máá‑rí ja̱ súan sátéyíí‑rí máá‑rí. Ko máá‑ró, ni ̱ ka̱stétuu‑ró rúu̱, chi ̱ sua kaꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ró núú. Chi ̱ ni tú kuíꞌa̱ kutɨ cháa kúu‑ri ̱ nuu̱ apóstol kákuu víꞌí‑gá‑ún, va̱sa tú na̱ tiñu‑ri ̱. 12 Te ma̱ꞌñú táká‑ro̱ ní i ̱o ndija ta̱ká tuni ̱ ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ cuenta apóstol, jíín táka paciencia jíín tuní, jíín tíñu ñáꞌnu, jíín tíñu náa iní‑yo̱ ndéꞌé‑yó. 13 Na̱ún taꞌu̱ kuíꞌa̱ ni ̱ niꞌi ̱n‑ro̱ vásá sáva‑ga̱ tɨkuꞌni ̱ kákandíja, chi ̱ máni ja̱ tú ní stáa kutɨ‑rí sɨkɨ‑̱ ro̱. Sáꞌa tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱‑rí ja̱ súan ni ̱ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ri ̱ jíín‑ró.  





Ja̱ kuní Pablo kiꞌi ̱n‑de vuelta uni ̱ sándaa̱‑ de tiñu‑i

14 Te

vina a íó tu̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ jáa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ vuelta uni ̱. Ko nasu̱ já stáa‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ nasu̱ ndátíñu‑ró kuní‑ri ̱, chi ̱ róó kuní‑ri ̱. Chi se̱ꞌe, tú modo kaya̱‑i ja̱ kúu táa̱‑i, chi ̱ sua kaya̱ táa̱ ja̱ kúu se̱ꞌe‑de. 15 Ko ruu̱ chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ kanu̱‑ri ̱ cuenta máá‑rí, te va̱sa onde̱ máá‑rí ná síjíta ndɨꞌɨ‑ri ̱ máá‑rí sɨkɨ ̱ añú‑ro̱. Sɨkɨ ̱ já kúndáꞌú xaa̱n‑gá ini ̱‑ri ̱ róó, ja̱ yúán nú ku̱ꞌa kákundáꞌú ini ̱‑ro̱ rúu̱, náún. 16 Ja̱ jáa̱n, ko ruu̱, va̱sa tú ní stáa kutɨ‑rí sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ̱ sua ni ̱ tɨɨn yátá‑rí róó, chi cha̱a maña kúu‑ri ̱ kákaꞌa̱n‑ro̱. 17 Jaán, jíín ɨ ́ɨn táꞌan cha̱a ni ̱ tájí‑rí ni ̱ jaa̱ nuu̱‑ro̱, ní xndáꞌú‑ri ̱ róó, náún. 18 Ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín Tito jaa̱‑de, te ni ̱ tájí‑rí ɨɨn ñani ̱ kujaa̱ jíín‑de. Te xí sánaa ní xndáꞌú Tito róó. Nasu̱ jíín ɨ ́ɨn‑ni xini ̱ kájika kuu‑ri ̱ náún. Te nasu̱  







ɨ ́ɨn‑ni ichi kájika‑ri ̱ náún. 19 Kájani ini ̱‑ro̱ já kándúkú‑rí kaꞌa̱n‑ri ̱ jaꞌa̱ máá‑rí nuu̱‑ro̱ náún. Máá Dios jiní‑ya̱ já kákaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun Cristo. Ñáni ̱ máni ̱, ta̱ká yu̱án kásáꞌa‑ri ̱ náva̱ꞌa ná yíja‑ga̱ ini ̱‑ro̱. 20 Chi ̱ yúꞌú‑ri ̱ ja̱ sánaa nú ná jáa̱‑ri ̱, te ma̱ níꞌi ̱n‑rí róó nátu̱ꞌun játaꞌa̱n ini ̱ máá‑rí. Ni róó, ma̱ játaꞌa̱n ini ̱‑ro̱ rúu̱. Chi ̱ sánaa kákana̱á‑ro̱, kákukuásún iní‑ro̱, kákiti ̱ ini ̱‑ro̱, kásásɨ ́ɨn‑ró máá‑ró, kákaꞌa̱n túꞌún sɨkɨ ́ táꞌan‑ró, kákutuku ini ̱‑ro̱ kájito táꞌan‑ró, kásávixi ̱‑ro̱ máá‑ró, tú kétáꞌan kásáꞌa‑ró. 21 Chi ̱ nú sanaa jáa̱ tuku‑ri ̱, yúan‑na te kuka nuu̱‑rí sáꞌa Dios kuni ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ sáꞌa kuaꞌa̱ cháa kásáꞌa kua̱chi ichi yatá, chi ̱ tú kákuni ̱‑de nakani ini ̱‑de sɨkɨ ̱ táká tiñu cháꞌán kásáꞌa‑de, ja̱ kásáꞌa téné‑de, ja̱ kásáꞌa kuáxán‑de. Ya̱ꞌá kúu vuelta uni ̱ ja̱ jáa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te jíín túꞌun kaꞌa̱n uu̱ xí uní testigo te kundaa̱ ta̱ká tiñu. 2 A ni ̱ kana jíín‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ ní ka̱sáꞌa kua̱chi‑ún, te suni nuu̱ sáva‑ga̱‑i. Te vina va̱sa jíká kánchaa̱‑ri ̱, ko kána jíín tuku‑ri ̱ nuu̱‑í, ná ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ kɨvɨ ̱ ní jaa̱‑ri ̱ vuelta uu̱ ni ̱ kanchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró chi ̱ nú jaa̱‑ri ̱ ɨnga̱ jínu, te ma̱ káꞌa̱n vi ̱tá‑ri ̱ jíín‑i. 3 Chi ̱ kájika̱n‑ro̱ prueba ja̱ nú ndaa̱ káꞌa̱n Cristo ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ yuꞌu núu̱‑yá. Te Iꞌa̱‑ún, tú vi ̱tá‑ni jíku‑ya̱ jáꞌa̱ róó, chi ̱ sua jíku‑ya̱ jíín fuerza jaꞌa̱ róó jínáꞌan‑ró. 4 Chi vi ̱tá‑ya̱ te ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz, ko chakú‑ya̱ sáꞌa fuerza Dios. Te suni súan yóó, vi ̱tá ini ̱‑yo̱ jíín‑yá, ko kúkuéé‑ga̱ te kuchaku̱‑yo̱ jíín‑yá sáꞌa fuerza Dios jaꞌa̱ yóó jínáꞌan‑yó. 5 Ná nándúkú  





13









284

2 Corintios 13 víi máá‑ró sɨkɨ ́ máá‑ró, te kuni ̱‑ro̱ nú kákandíja va̱ꞌa‑ró xí túu, chi ̱ sanaa te káꞌi ̱in‑ga̱‑ro̱ núu̱ kuáchi. Xí tú kájini ̱‑ro̱ máá‑ró já ncháá Jesucristo ini ̱‑ro̱ náún, te nú ma̱ kéndo̱o kuíꞌa̱‑ro̱. 6 Ko ñúkuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná kuní‑ro̱ jínáꞌan‑ró já rúu̱ tú kákendo̱o kuíꞌa̱‑ri ̱. 7 Te kájika̱n taꞌu̱‑rí nuu̱ Dios, náva̱ꞌa ma̱ sáꞌa‑ró ní ɨɨn tiñu ñáá jínáꞌan‑ró, ko nasu̱ sɨkɨ ́ já ná kúndéé‑rí kendo̱o va̱ꞌa‑ri ̱. Chi ̱ kuní‑ri ̱ ja̱ ná kúndéé‑ró sáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa, va̱sa ruu̱ ná kóo‑ri ̱ nátu̱ꞌun cha̱a kéndo̱o kuíꞌa̱, ni ̱ jini ̱‑ro̱. 8 Chi ma̱ kúu kasu̱‑ri ichi túꞌun ndaa̱, chi ̱ máni sua skáka‑ri ̱ tu̱ꞌun ndaa̱. 9 Ja̱ yúán kákusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ nú vi ̱tá ini ̱‑ri ̱, te róó, nú káꞌi ̱o fuerza ini ̱‑ro̱. Te kájika̱n taꞌu̱‑rí ja̱ ná yíja va̱ꞌa‑ga̱ ini ̱‑ro̱. 10 Ja̱ yúán va̱sa kánchaa̱ jíká‑rí, te cháa‑ri ̱  









ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa tú kundii ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ te kaꞌa̱n xaa̱n‑rí jíín‑ró. Chi ni ̱ ja̱ꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ fuerza‑ya̱ núu̱‑rí ja̱ skuáꞌnu‑ri ̱ róó, nasu̱ já xnáa‑rí róó. 11 A ni ̱ kaꞌa̱n‑yo̱ núsáá, ñáni ̱. Ko íó ɨɨn máá túꞌún‑na̱ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. Ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱. Ná síyíja‑ga̱‑ro̱ máá‑ró. Ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Vindáa̱ vinené ná kúxiu̱ kú‑ró. Te máá Dios, Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱, ná kúnchaa̱‑ya̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 12 Nú kákaꞌa̱n‑ro̱ jíín táꞌan‑ró te ndoo titú táꞌan‑ró. Ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo, kákaꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 13 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ Dios yóó, jíín túꞌun kétáꞌan káꞌnu‑yó jíín Espíritu Santo, ná kóo jíín táká‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  





LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS GALATAS

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU GALACIA Saꞌa̱n kútaꞌu̱

1

Máá‑rí Pablo kúu apóstol. Ko nasu̱ ñáyɨvɨ ní kásáꞌa, ni nasu̱ ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ ní káchaa tiñu sɨkɨ‑̱ rí, chi ̱ máá Jesucristo jíín máá Táa̱‑yo̱ Dios, Iꞌa̱ ni ̱ naschakú‑ya̱ Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 2 Te onde̱ jíín táká ñani ̱ káxiu̱ kú jíín‑rí yáꞌa, káchaa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱ táká tɨkuꞌni ̱ kákandíja nɨ ́ɨ ́ ndáñúu̱ Galacia. 3 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 4 Chi ̱ Iꞌa̱‑ún ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi yóó, náva̱ꞌa tava‑yá yóó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ñáá yáꞌa, nátu̱ꞌun játaꞌa̱n ini ̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. 5 Ja̱ yúán ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén.  





kutɨ ɨngá tu̱ꞌun va̱ꞌa íó, va̱sa íó ña̱yɨvɨ káskáꞌa̱n róó, te kákuni ̱‑i nasama‑i tu̱ꞌun va̱ꞌa Cristo. 8 Ko sanaa te ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, xí ɨ ́ɨn ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, káni sɨ ́ɨn ɨnga̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te nú tú kétáꞌan jíín túꞌun ni ̱ ka̱jani‑ri ̱ nuu̱‑ro̱‑ún, ná náa cháa‑ún. 9 Nátu̱ꞌun a ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, suni súan káꞌa̱n tuku‑ri ̱ vina: Nú ndé cha̱a jáni sɨ ́ɨn ɨnga̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, te nú tú kétáꞌan jíín túꞌun ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró‑ún, ná náa cháa‑ún. 10 Te á ña̱y ɨvɨ xí Dios kuatúꞌún rúu̱ kuní‑ri ̱, xí ndúkú‑rí ja̱ kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ sáꞌa‑ri ̱ náún. Ko ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ násu̱ mozo Cristo kúu‑ri ̱ nú súan ná ndúkú‑rí sáꞌa‑ri ̱ ja̱ kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ núú.  







Sɨkɨ ̱ já tuká ɨnga̱ tu̱ꞌun ndaa̱ íó

6 A

ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ sɨkɨ ́ túꞌun luu íó ini ̱ Cristo. Te náa iní‑ri ̱ ndéꞌé‑rí naja̱ xáa̱n yachí ni ̱ ka̱skéndo̱o‑ró‑yá, te ni ̱ kakɨ ̱vɨ nduu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ɨngá tu̱ꞌun. 7 Ko tú  

Onde̱ nuu̱ Dios va̱i tu̱ꞌun káꞌa̱n Pablo 11 Ko

kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, ñáni ̱, ja̱ túꞌun va̱ꞌa ja̱ ní jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱n ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, nasu̱ túꞌun ña̱yɨvɨ kúu. 12 Chi ̱ nasu̱ ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ ní stáꞌa̱n tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑rí, ni tú ní kútu̱ꞌa‑ri ̱ sáꞌa ña̱yɨvɨ, chi ̱ Jesucristo ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ núu̱‑rí. 13 Chi ̱ a ni ̱ ka̱jini  



285

286

Gálatas 1​, ​2 tu̱ꞌun‑ró rúu̱, ndasa ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ sáá, ná ni ̱ chiñúꞌún‑rí tu̱ꞌun judío, te ni ̱ chindiki ̱n téyíí‑rí tɨkuꞌni ̱ Dios, te xndɨ ́ꞌɨ‑ri ̱‑i kuní‑ri ̱ núú. 14 Te ni ̱ kutu̱ꞌa‑ga̱‑ri ̱ jíín sáꞌa̱n judío vásá sáva ña̱yɨvɨ kájaꞌnu jíín‑rí. Te ni ̱ jítú‑ga̱ ini ̱‑ri ̱ jíín táni ̱nu vuelú‑ri ̱. 15 Te ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ rúu̱ onde̱ ná ñúꞌun‑ri ̱ chi ̱i náa̱‑ri ̱. Te jíín túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ní kana‑ya̱ xiní‑rí. 16 Te nuu̱ ní kusɨɨ ̱ iní Dios ja̱ jíín rúu̱ te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ Séꞌe‑ya̱, náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, yúan‑na te tú ní jiká tu̱ꞌún kútɨ‑rí ni ɨɨn ña̱yɨvɨ. 17 Ni tú ní jáꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén nuu̱ cháa ja̱ á kákuu apóstol vásá rúu̱. Chi ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Arabia. Yúan‑na te ni ̱ noꞌo̱n tuku‑ri ̱ ñuu̱ Damasco. 18 Yúan‑na te onde̱ nuu̱ uní kuia̱, te ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén, ni ̱ jande̱ꞌé‑rí Pedro. Te ni ̱ kanchaa̱‑ri ̱ xiaꞌu̱ n kɨvɨ ̱ jíín‑de. 19 Ko tú ní jiní‑ri ̱ nuu̱ ɨngá apóstol, chi ̱ ɨɨn‑ni nuu̱ Jacobo ñani ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ní jini ̱‑ri ̱. 20 Tu̱ꞌun yáꞌa cháa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te a jiní Dios ja̱ tú xndáꞌú‑ri ̱. 21 Yúan‑na te ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ nɨɨ́ ́ ndáñúu̱ Siria jíín Cilicia. 22 Ko tɨkuꞌni ̱ kákandíja nuu̱ Cristo ini ̱ ñuu̱ Judea, tú ní kánakuni ̱ kutɨ‑í ruu̱. 23 Máá ní ka̱jini tu̱ꞌun‑ni‑i kákaꞌa̱n: Cha̱a‑ún ni ̱ chindiki ̱n‑de yóó sáá. Te xndɨ ́ꞌɨ‑de tu̱ꞌun kákandíja‑yó kuní‑de núú, ko a jani‑de tu̱ꞌun yáꞌa vina. Achí‑i. 24 Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios ja̱ súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín‑rí. Yúan‑na te onde̱ nuu̱ uxí kuu̱ n kuiá, te ni ̱ jaꞌa̱n tuku‑ri ̱ ñuu̱ Jerusalén jíín Bernabé, te suni ni ̱ jaka‑ri ̱ Tito ni ̱ jaꞌa̱n jíín‑rí. 2 Te ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ súan ni ̱ táꞌú ndijín‑ya̱ tíñu nuu̱‑rí. Te nuu̱ cháa ñáꞌnu ni ̱ kastu̱ꞌún sáꞌí‑ri ̱ na̱ún tu̱ꞌun  





















2  

jáni‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, chi ̱ sanaa ní jika kuu sáni‑ri ̱, xí káka kuu sáni‑ga̱‑ri ̱ jáni ini ̱‑ri ̱. 3 Ko Tito, ja̱ jíka‑de jíín‑rí, va̱sa cha̱a ñuu̱ Grecia kúu‑de, tú ní kástétuu‑de cha̱a xɨtɨ ̱ ndúu̱‑de. 4 Te ni ̱ i ̱o ñani ̱ kánda̱ñáá, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo sa̱ꞌí‑de, náva̱ꞌa koto yuꞌu‑dé ndasa kájika kuu ndicha̱‑na̱‑yo̱ ní sáꞌa Jesucristo, chi ̱ kákuni ̱‑de nduu tuku‑yó mozo. 5 Ko ni ɨɨn hora tú ní kájandatu̱‑ri ̱ nuu̱ cháa‑ún, chi ̱ kuní‑ri ̱ ja̱ ná kéndo̱o tu̱ꞌun ndaa̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 6 Te cha̱a ja̱ kákaꞌa̱n‑i ja̱ kúñáꞌnu‑de, ko tú ní sáꞌa‑ri ̱ cuenta ndasa káa‑de, chi ̱ Dios, tú ncháá nuu̱‑yá ña̱yɨvɨ. Tuká na̱ún ní stáꞌa̱n cha̱a ñáꞌnu‑ún nuu̱‑rí. 7 Chi ̱ sasua ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ ndíso‑ri ̱ tiñu ja̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, nátu̱ꞌun Pedro jíín ñáyɨvɨ judío, 8 chi ̱ Iꞌa̱ sátiñu jíín Pedro ja̱ jáni‑de tu̱ꞌun nuu̱ ñáyɨvɨ judío, suni Iꞌa̱‑ún sátiñu jíín‑rí jíín ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 9 Te kákaꞌa̱n‑i ja̱ Jacobo jíín Cefas jíín Juan kákuu cha̱a kándi ̱tuu tɨkuꞌni ̱. Te nuu̱ ní kajini ̱‑de ndasa ku̱ꞌa ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun luu máá‑yá ini ̱‑ri ̱, yúan‑na te ni ̱ ka̱kaꞌa̱n mani ̱‑dé jíín‑rí jíín Bernabé. Te ni ̱ ka̱sándaa̱‑ri ̱ ja̱ kíngoyo máá‑rí nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Te ki ̱ngoyo máá‑de nuu̱ ñáyɨvɨ judío. 10 Máni kákuni ̱‑de ja̱ ná núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ koto‑ri ̱ ña̱yɨvɨ kátaꞌa̱n ndáꞌú, ko suni yu̱án ñúkuu ini ̱ máá‑rí sáꞌa‑ri ̱ núú.  















Modo kendo̱o ndaa̱‑yo̱ núu̱ Dios

11 Ko

nuu̱ ní jaa̱ Pedro ñuu̱ Antioquía, te ni ̱ kana jíín‑rí nuu̱‑dé, chi kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑de. 12 Chi ̱ onde̱ ná té cha̱koyo‑ga̱ yaku̱ cha̱a ni ̱ tájí Jacobo, te ni ̱ yee Pedro staa̱ jíín  

287

Gálatas 2​, ​3

ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Yúan‑na te ni ̱ cha̱koyo cha̱a‑ún, te ni ̱ kuxio‑ni‑de ni ̱ sásɨ ́ɨn‑de máá‑de, chi ni ̱ yu̱ꞌú‑de ni ̱ jito‑de cha̱a judío. 13 Te sava judío kákandíja, ni ̱ ka̱sáꞌa uu̱ xini ̱ jíín‑de. Te jíín úu̱ xini ̱‑dé ni ̱ ka̱xndáꞌú‑de onde̱ máá Bernabé. 14 Yúan‑na te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ tú kájika ndóó‑de nátu̱ꞌun káꞌa̱n ndaa̱ máá túꞌun va̱ꞌa, te ni ̱ kachi ̱‑ri ̱ jíín Pedro jíto nuu̱ táká‑de: Róó kúu‑ró cháa judío, te sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun sáꞌa ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, te tú sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun sáꞌa ña̱yɨvɨ judío, te naja̱ stétuu‑ró ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación nduu‑i ña̱yɨvɨ judío núsáá. 15 Chi ̱ yóó, cha̱a ni ̱ ka̱kaku ñuu̱ judío kákuu‑yó, nasu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación kándi ̱so kua̱chi kákuu‑yó. 16 Chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ kéndo̱o ndaa̱‑i jíín tíñu skíkuu‑i ja̱ táꞌú ley, chi ̱ onde̱ nú kándíja‑yó Jesucristo. Te máá‑yó, a kákandíja‑yó Jesucristo, náva̱ꞌa kendo̱o ndaa̱‑yo̱ jíín túꞌun kándíja‑yó Cristo, chi ̱ jíín tíñu táꞌú ley, ni ɨɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kéndo̱o ndaa̱ kutɨ‑í. 17 Te nini kuní‑yo̱ kéndo̱o ndaa̱‑yo̱ jíín túꞌun Cristo, te ni ̱ kajini ̱‑yo̱ já íó kua̱chi‑yó, Núsáá te Cristo sáꞌa‑ya̱ kuáchi náún. Túu̱. 18 Chi ̱ nú nakiꞌin tuku‑ri ̱ ja̱ ní skána‑ri ̱‑ún, te kua̱chi sáꞌa‑ri ̱ núsáá. 19 Chi ̱ ruu̱, a ni ̱ kenda‑ri ̱ chi ̱i ley, chi ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa máá ley. Te vina, a chakú‑ri ̱ nuu̱ Dios. 20 Ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱ jika̱ cruz jíín Cristo, te chakú‑ri ̱. Ko nasu̱ rúu̱ kúu ja̱ chakú, chi ̱ Cristo kúu Iꞌa̱ chakú ini ̱ añú‑ri ̱. Te modo ja̱ chakú‑ri ̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa vina, kúu ja̱ kándíja‑ri ̱ nuu̱ Séꞌe Dios, chi ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱, te ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ja̱ rúu̱. 21 Nasu̱ jasú‑ri ̱ nuu̱ túꞌun luu íó ini ̱ Dios, chi ̱ nú kéndo̱o  

















ndaa̱ ña̱yɨvɨ jíín túꞌun táꞌú ley, yúan‑na te ni ̱ jiꞌi ̱ sáni‑ni Cristo núú. Te róó ña̱yɨvɨ Galacia ja̱ xíní ñáá, ndé cha̱a ni ̱ tɨɨn yátá róó. Naja̱ tú kájandatu̱‑ro̱ núu̱ túꞌun ndaa̱. Chi ̱ a ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndasa ni ̱ jiꞌi ̱ Jesucristo jika̱ cruz. 2 Máá ɨ ́ɨn tu̱ꞌun jiká tu̱ꞌún‑rí róó: Ndasa ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ro̱ Espíritu, á ja̱ ní skíkuu‑ró tíñu táꞌú ley, xí já ní kandíja‑ró túꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró. 3 Súan kákuñáá xini ̱‑ro̱ náún. Ni ̱ ka̱kejáꞌá‑ró jíín máá Espíritu, te vina jíín modo yúkú máá‑ró kuáyija‑ró náún. 4 Te ta̱ká tu̱ ndóꞌo ni ̱ ndoꞌo sáni‑ró náún. Ko jáni ini ̱ máá‑rí ja̱ tú ní kúu sáni. 5 Te máá‑yá, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu‑ya̱ núu̱‑ro̱, te sáꞌa‑ya̱ tíñu ñáꞌnu ma̱ꞌñú‑ró. Te á sáꞌa‑ya̱ jíín já ní skíkuu‑ró túꞌun táꞌú ley, xí sáꞌa‑ya̱ jíín já ní kandíja‑ró túꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró.

3  







Tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱ Abraham

6 Nátu̱ꞌun

Abraham, chi ni ̱ kandíja‑de nuu̱ Dios, te ni ̱ chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de nátu̱ꞌun ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de. 7 Vina te kuni ̱‑ro̱ núsáá, chi ta̱ká cha̱a ja̱ kákandíja, yu̱án kákuu se̱ꞌe Abraham. 8 Onde̱ ná té cháꞌa̱n‑ga̱ kuu, te ni ̱ jini ̱ tutu̱ ii ̱ ja̱ ɨ ́ɨn kɨvɨ ̱ te skéndo̱o ndaa̱ Dios ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación nú kandíja‑i. Ja̱ yúán, jíín kɨvɨ ́ ní jaꞌa̱n tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱ Abraham: Onde̱ jíín róó, ná kéndo̱o ndatu̱ ta̱ká ñuu̱, áchí‑ya̱. 9 Núsáá te ña̱y ɨvɨ kákandíja vina, káꞌi ̱o ndatu̱‑i jíín Abraham, cha̱a ni ̱ kandíja. 10 Yíꞌi tasɨ ̱ sɨkɨ ́ ta̱ká ña̱yɨvɨ já kákandíja‑i ka̱ku‑i nú ná skíkuu‑i tu̱ꞌun táꞌú ley, chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Yíꞌi tasɨ ̱ sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ tú skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ yóso  







288

Gálatas 3​, ​4 nuu̱ tutú táꞌú tíñu, áchí. 11 Te a jiní ka̱ji‑yó já tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ kéndo̱o ndaa̱‑i ichi núu̱ Dios sáꞌa ley jíín‑i. Te ña̱yɨvɨ ndáa̱, chi ̱ sɨkɨ ̱ já kándíja‑i te kuchaku̱‑i. 12 Chi ̱ nasu̱ chíi tu̱ꞌun kándíja va̱i ley. Chi ̱ káꞌa̱n ley: Ña̱yɨvɨ skíkuu ya̱ꞌá te ka̱ku‑i kuchaku̱‑i jíín, áchí. 13 Te Cristo ni ̱ nakuaan‑ya̱ yóó chi ̱i tasɨ ̱ já ní sáꞌa ley. Te ni ̱ ndi ̱so‑ya̱ tasɨ‑́ yo̱. Chi ̱ yóso núu̱ tutú: Yíꞌi tasɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ ndíta kaa jika̱ yúnu, áchí. 14 Náva̱ꞌa tu̱ꞌun ii ̱, já ní keyuꞌu‑yá nuu̱ Abraham, ná jáa̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación sáꞌa Cristo Jesús, náva̱ꞌa ná kándíja‑yó‑yá, te niꞌi ̱n‑yo̱ Espíritu ja̱ ní keyuꞌu yá sáá. 15 Ñáni ̱, ná káni‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n‑yo̱ ndɨ ́kɨvɨ ́. Nú íó ɨɨn acta, te va̱sa ña̱yɨvɨ ní sáꞌa, te nú a ni ̱ kukútu, ni ma̱ kúu ndaꞌva̱‑ga̱, te ni ma̱ kúu jukoso̱‑gá. 16 Nuu̱ Abraham jíín núu̱ já kúu tata̱‑de, ni ̱ keyuꞌu‑yá. Tú káꞌa̱n: Nuu̱ já kákuu tata̱‑de, na̱ tú káꞌa̱n sɨkɨ ̱ já kuáꞌa̱, chi ̱ káꞌa̱n sɨkɨ ̱ já ɨ ́ɨn‑ni: Nuu̱ já kúu tata̱‑ro̱, áchí. Yu̱án kúu Cristo. 17 Súan kuní kaꞌa̱n‑ri ̱: Tú kúu ndaꞌva̱ ley máá acta ja̱ ní sákútu Dios onde̱ jíín kɨvɨ ́. Ni tú kúu sijíta ley tu̱ꞌun ja̱ ní keyuꞌu‑yá, chi ̱ onde̱ ná kuu̱ n ciento oko̱ uxi ̱ kuia̱ já ní keyuꞌu‑yá‑ún, yúan‑na te ni ̱ chaa̱ ley. 18 Chi ̱ nú jíín sɨkɨ ́ ley kii taꞌu̱‑yo̱, núsáá te tuká játíñu tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. Ko sɨkɨ ̱ túꞌun ja̱ ní keyuꞌu‑yá‑ún kúu ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱ núu̱ Abraham.  















19 Te

Na̱ún níꞌi ̱n tíñu máá ley

ndénu̱ játíñu ley núsáá. Chi ni ̱ kuva̱ꞌa ley ja̱ kúu sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ ní ka̱sáñaꞌmu, te vásá ní chaa̱ tata̱ ja̱ ní keyuꞌu‑yá sáá, te ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́

ní súngo̱o tu̱ꞌun‑ún jíín ɨ ́ɨn ja̱ ní kuu yuꞌu núu̱. 20 Te nú íó ja̱ kúu yuꞌu núu̱, ko nasu̱ jíín máá ɨ ́ɨn‑ni kándii ̱, ko Dios, chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱. 21 Núsáá te ley, jíto uꞌu̱ tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu Dios náún. Túu̱, chi ̱ nú ley kuu naschakú yóó núú, yúan‑na te kuu kendo̱o ndaa̱ ndija‑yó sáꞌa ley núú. 22 Sáá te ni ̱ keyuꞌu‑yá sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kándíja nuu̱ Jesucristo. Te tutu̱ ii ̱ ley ni ̱ jasu̱ ta̱ká‑i chi ̱i kua̱chi, náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑í tu̱ꞌun‑ún nú kandíja‑i‑ya̱. 23 Ko onde̱ ná té chaa̱‑ga̱ tu̱ꞌun‑ún ja̱ kándíja‑yó, te ni ̱ kayi ̱ꞌi‑yó ndáꞌa ley. Chi ̱ ley ni ̱ ndi ̱to yóó, onde̱ kɨvɨ ̱ kándíja‑yó túꞌun ja̱ ní kenda ndiji ̱n kuéé‑ga̱. 24 Núsáá te ley kúu máá já ní chiꞌi yóó ndaꞌa Cristo, náva̱ꞌa kandíja‑yó‑yá te kendo̱o ndaa̱‑yo̱. 25 Ko vina ni ̱ chaa̱ tu̱ꞌun‑ún ja̱ kándíja‑yó‑yá, te tuká yíꞌi‑yó ɨngá ndaꞌa. 26 Chi ̱ sɨkɨ ̱ já kákandíja‑ró Cristo Jesús, te ni ̱ ka̱nduu‑ró séꞌe Dios. 27 Chi ta̱ká róó, ja̱ nátu̱ꞌun skuánducha Cristo ini ̱‑ro̱, suni nátu̱ꞌun Cristo káindi ̱i‑ró. 28 Tú judío íó, ni ña̱yɨvɨ griego. Tú mozo íó, ni ña̱yɨvɨ jíka kuu ndicha̱‑na̱. Tú cha̱a íó, ni ñaꞌan. Chi ta̱ká róó, ɨɨn‑ni káyi ̱ꞌi‑ró ndáꞌa Cristo Jesús. 29 Te nú Cristo kúu ja̱ xíin róó, núsáá te tata̱ Abraham kákuu‑ró, te niꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱‑ro̱ já ní keyuꞌu‑yá‑ún nuu̱ máá‑de. Te ná káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ɨɨn su̱chí já xíin táꞌu̱, te va̱sa tɨ ́ɨn‑i so̱ꞌo ta̱ká‑ni, ko nú nini lúlí‑i, ɨɨn‑ni kúu‑i jíín mozo. 2 Chi ̱ sua kándee‑i chi ̱i cha̱a tɨ ́ɨn so̱ꞌo‑i jíín chíi cha̱a ndíto ndatíñu‑i, onde̱ ná jínu kɨvɨ ̱ ní jani táa̱‑i. 3 Suni súan yóó, ná lúlí‑yó núú, te ni ̱ ka̱jandatu̱ sáni‑yó núu̱ táni ̱nu ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Ko nuu̱ ní ji ̱nu  



















4







289

Gálatas 4

ndaa̱ kɨvɨ ̱, te Dios ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe yíí‑ya̱ ní kii‑ya̱ ní kaku‑ya̱ chíi ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́, te suni ni ̱ kaku‑ya̱ chíi ley. 5 Náva̱ꞌa ndiñiꞌin‑ya̱ ñáyɨvɨ yíꞌi chi ̱i ley, náva̱ꞌa nakiꞌin séꞌé‑yá yóó. 6 Te sɨkɨ ̱ já séꞌe‑ya̱ kákuu‑ró, yu̱án ní tájí Dios Espíritu Se̱ꞌe‑ya̱ ní kɨ ̱vɨ ini ̱ añú‑ro̱. Te Espíritu yúan kúu ja̱ kána jaa: Abba, áchí, kuní kaꞌa̱n, Táa̱. 7 Núsáá te tuká kúu‑ró mozo, chi se̱ꞌe‑ya̱ kúu‑ró. Te nú se̱ꞌe‑ya̱ kúu‑ró, suni cha̱a xíin táꞌu̱ núu̱ Dios kúu‑ró sáꞌa Jesucristo. 8 Chi ̱ onde̱ kɨvɨ ̱ sáá, tú ní kájini ̱‑ro̱ núu̱ Dios, te ni ̱ ka̱jatíñu sáni‑ró núu̱ já násu̱ ndíja iꞌa̱ kákuu.  







Sɨkɨ ̱ já káchiñúꞌún táni ̱nu sáni

9 Ko

vina, a kájini ̱‑ro̱ já kúu Dios, xí váꞌa‑ga̱ ní káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ á jiní Dios róó. Núsáá te naja̱ kákuni ̱‑ro̱ náxíó káva‑ró náchiñúꞌún tuku‑ró núu̱ táni ̱nu ja̱ tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ. 10 Chi ̱ máni kɨvɨ ̱, máni yoo̱, máni viko, máni kuia̱ káchiñúꞌún‑ró. 11 Yu̱án yúꞌú‑ri ̱, chi ̱ sanaa ní ndoꞌo sáni‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó. 12 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ná sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ ruu̱, a ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa‑ró. Te tú ní kásáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró jíín‑rí. 13 Ko a kájini ̱ va̱ꞌa‑ró ndasa ni ̱ kuu onde̱ ná xnáñúú, chi vi ̱tá yikɨ kúñu‑ri ̱, te ja̱ yúán ní jani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱‑ro̱ sáá. 14 Te va̱sa ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ ní sáꞌa‑ri ̱ jíín kuéꞌe̱ táꞌa̱n‑ri ̱, ko tú ní káskéꞌichi ̱‑ro̱ rúu̱, ni tú ní kásájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱‑rí, chi ̱ sua ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró rúu̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ndajáꞌa̱ Dios, xí nátu̱ꞌun máá Cristo Jesús. 15 Núsáá te naja̱ tuká kákusɨɨ ̱ iní‑ro̱. Chi ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, já nú ní kúu sáꞌa‑ró, te tava‑ro ndúchi‑ro te kua̱ꞌa‑ró núu̱‑rí núú. 16 Ja̱ yúán,  













te cha̱a jíto uꞌu̱ róó kúu‑ri ̱ ja̱ ní kastu̱ꞌún ndáa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ náún. 17 Ni ̱ꞌin kánandúkú‑de róó, ko tú va̱ꞌa, chi ̱ kákuni ̱‑de kasu̱‑de nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa kundíki ̱n ni ̱ꞌin‑ró máá‑de. 18 Chi ̱ íó va̱ꞌa ja̱ ndúkú níꞌin‑de róó ta̱ká kɨvɨ ̱ nú tiñu va̱ꞌa kúu, te nasu̱ ondé nɨ ́nɨ máá kɨvɨ ́ ncháá‑ri ̱ jíín‑ró. 19 Hijo máni ̱, ja̱ sɨkɨ ́ róó kúu ja̱ táꞌuꞌu̱ xaa̱n túku ini ̱‑ri ̱, onde̱ ná yíja va̱ꞌa Cristo ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 20 Chi ̱ kuní‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱ kunchaa̱‑ri ̱ jíín‑ró vína, te naxnúu‑ri ̱ tachi ̱‑rí kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. Kúñáá xini ̱‑rí, tú jiní‑ri ̱ ndasa sáꞌa‑ri ̱ jíín‑ró. 21 Róó, ja̱ kákuni ̱‑ro̱ kuíñi‑ró chíi ley, kastu̱ꞌún núu̱‑rí: Á tú kájini so̱ꞌo‑ró ndasa káꞌa̱n ley: 22 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú, ja̱ Abraham ni ̱ ñava̱ꞌa‑de uu̱ se̱ꞌe yíí‑de, ɨɨn‑i kúu se̱ꞌe ñaꞌan ndikín nchaa̱, te ɨnga̱‑i kúu se̱ꞌe ñaꞌan kúu nuu̱. 23 Ko se̱ꞌe ñaꞌan ndikín nchaa̱, ni ̱ kaku‑i nátu̱ꞌun ta̱ká ña̱yɨvɨ, ko se̱ꞌe ñaꞌan kúu nuu̱, a ni ̱ kaku‑i nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu máá‑yá. 24 Ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa kúu ɨɨn tu̱ꞌun yátá. Chi ̱ ñaꞌan yáꞌa kákuu‑ña úu̱ tu̱ꞌun. Chi ̱ ɨɨn‑ña nání‑ña Agar, te va̱i‑ña ondé yuku Sinaí, te máá‑ña skáku‑ña séꞌe sátiñu sáni. 25 Chi ̱ Agar kúu nátu̱ꞌun máá yúku Sinaí, onde̱ ñuu̱ Arabia. Te ná ni ̱ kuu‑ún, suni súan kúu ñuu̱ ja̱ nání Jerusalén vina, chi ̱ suni máá jíín táká se̱ꞌe kájatíñu sáni. 26 Ko máá Jerusalén ja̱ vái onde̱ andɨ ́vɨ ́, chi ̱ tú játíñu sáni nuu̱ ní ɨɨn. Te náa̱‑yo̱ kúu‑ún. 27 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Róó ñaꞌan numá, ja̱ tú skáku‑ró séꞌe, ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱. Róó ja̱ tú jiní‑ro̱ jatú‑ro̱ káku se̱ꞌe‑ró, ná kána jaa‑ró, te ná kána kóꞌó‑ró. Chi ̱ íó kuaꞌa̱‑gá se̱ꞌe ñaꞌan máá ɨ ́ɨn, nasu̱ séꞌe ñaꞌan íó yii, áchí. 28 Núsáá,  























290

Gálatas 4​, ​5 te yóó, ñáni ̱, nátu̱ꞌun Isaac, súan kákuu‑yó séꞌe‑ya̱ já ní keyuꞌu‑yá. 29 Te cha̱a ni ̱ kaku nátu̱ꞌun ta̱ká ña̱yɨvɨ, chi ni ̱ chindiki ̱n‑de cha̱a ni ̱ kaku jíín máá Espíritu. Te ná ni ̱ kuu sáá, suni súan kúu, onde̱ vina. 30 Ko ndasa káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Kiñiꞌin ñaꞌan ndikín nchaa̱, ná kíꞌi ̱n‑ña jíín séꞌe‑ña, chi se̱ꞌe ñaꞌan ndikín nchaa̱, ma̱ kúu niꞌi ̱n‑í taꞌu̱‑í jíín séꞌe ñaꞌan kúu nuu̱, áchí. 31 Ñáni ̱, tú kákuu‑yó séꞌe ñaꞌan ndikín nchaa̱, chi se̱ꞌe ñaꞌan kúu nuu̱ kákuu‑yó.  





5

Ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó jíín túꞌun ni ̱ nduu libre‑yo̱

Chi ni ̱ ndájí‑yá yóó náva̱ꞌa koo libre‑yo̱. Núsáá te kuiñi ni ̱ꞌin‑ró, te ma̱ ndɨ ́vɨ nduu̱ tuku‑ró jíín túꞌun ja̱ jasú sáni róó. 2 Nde̱ꞌé te kuni ̱‑ro̱, ruu̱ Pablo káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ nú xɨtɨ ndúu̱‑ro̱ máá‑ró, yúan‑na te tú níꞌi ̱n tíñu Cristo sɨkɨ ̱ róó. 3 Te ɨnga̱ jínu káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ nuu̱ táká cha̱a ja̱ nú xɨtɨ ndúu̱‑de máá‑de, te fuerza ná skíkuu‑de ndivii túꞌun káꞌa̱n ley núsáá. 4 Ta̱ká ña̱yɨvɨ já ndúkú‑i kendo̱o ndaa̱‑i jíín máá ley, a ni ̱ ka̱sía̱‑i Cristo, te tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ tuká yíꞌi ini ̱‑i. 5 Chi ̱ yóó, jíín máá Espíritu ndátu‑yó kɨvɨ ́ kéndo̱o ndaa̱‑yo̱, chi ̱ kákandíja‑yó. 6 Chi ̱ jíín túꞌun Cristo Jesús, ni tú játíñu nú xɨtɨ ̱ ndúu̱, te ni tú játíñu nú tú xɨtɨ ̱ ndúu̱, chi ̱ máni jíín túꞌun kákandíja‑yó kúu ja̱ níꞌi ̱n tíñu jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. 7 Va̱ꞌa‑ni kásáꞌa‑ró núú, ko ndé cha̱a ni ̱ jasu̱ nuu̱‑ro̱ já tú kájandatu̱‑ro̱ núu̱ túꞌun ndaa̱ núsáá. 8 Chi ̱ máá‑yá kúu Iꞌa̱ ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱, ko nasu̱ máá‑yá kúu ja̱ skáꞌa̱n róó vina. 9 Chi ̱ ɨɨn táꞌú‑ni yujan íá, te jiá ndɨ ́ꞌɨ‑ni yujan  















sáꞌa. 10 Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ja̱ má nákani ini ̱‑ro̱ ɨngá tu̱ꞌun. Ko cha̱a sáká núu ini ̱‑ro̱, naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ dé, na̱ni cha̱a kúu‑de. 11 Ñáni ̱, chi ̱ ruu̱, nú sáni‑ga̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun xɨtɨ ́ ndúu̱ núú, te naja̱ káchindiki ̱n‑ga̱‑i ruu̱ núsáá. Chi ̱ nú súan, te ma̱ kití‑ga̱ ini ̱‑i nuu̱ cruz‑ya̱ sáꞌa‑ri ̱ núú. 12 Te cha̱a ja̱ sáká núu ini ̱‑ro̱, vaꞌa̱‑ga̱ nú ná xɨ ́tɨ‑gá‑de máá‑de, jáni ini ̱‑ri ̱. 13 Ñáni ̱, ni ̱ kana‑ya̱ xiní máá‑ró jínáꞌan‑ró náva̱ꞌa koo libre‑ro̱. Te va̱sa tuká tɨ ́ɨn ley so̱ꞌo‑ró, ko ma̱ kɨ ́vɨ‑ró jíín táká modo játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ró, chi ̱ sua ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, te kuatíñu nuu̱ táꞌan‑ró. 14 Te nú ni ̱ skíkuu‑ró jíín máá ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun yáꞌa, te a ni ̱ kundéé‑ró jíín nɨ ́ɨ ́ ley: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró, áchí. 15 Ko nú káyaji yíꞌí táꞌan‑ró, te kájichi sɨkɨ ̱ táꞌan‑ró, yúan‑na te koto‑ró máá‑ró, chi ̱ sanaa te xndɨ ́ꞌɨ táꞌan‑ró.  











16 Súan

Modo kásáꞌa ña̱yɨvɨ

káꞌa̱n‑ri ̱, ja̱ ná káka‑ró nátu̱ꞌun kuní máá Espíritu. Yu̱án te ma̱ sáꞌa‑ga̱‑ro̱ já kuní modo máá‑ró. 17 Chi ̱ modo ja̱ kuní ña̱y ɨvɨ jíto uꞌu̱ sɨkɨ ̱ máá Espíritu, te ja̱ kuní máá Espíritu jíto uꞌu̱ sɨkɨ ̱ modo máá‑i, te uu̱ tu̱ꞌun yáꞌa kájasu̱ nuu̱ táꞌan. Ja̱ yúán tú kúu sáꞌa‑ró já kuní máá‑ró jínáꞌan‑ró. 18 Ko nú máá Espíritu stáꞌa̱n ichi núu̱‑ro̱, núsáá te tuká káꞌi ̱in‑ró chíi ley. 19 Ió ndiji ̱n ta̱ká tiñu sáꞌa ña̱yɨvɨ, te ya̱ꞌá kákuu: Tu̱ꞌun ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan, tu̱ꞌun jíka téné, tu̱ꞌun sáꞌa cháꞌán, tu̱ꞌun sáꞌa kuáxán, 20 tu̱ꞌun chíñúꞌún ndosó, tu̱ꞌun sáꞌa tásɨ ́, tu̱ꞌun jíto uꞌu̱ táꞌan, tu̱ꞌun kája̱táꞌan, tu̱ꞌun kúkuásún  







291

Gálatas 5​, ​6

iní, tu̱ꞌun kití ini ̱, tu̱ꞌun kána̱á, tu̱ꞌun kástátáꞌan, tu̱ꞌun sásɨ ́ɨn máá, 21 tu̱ꞌun ndío ini ̱, tu̱ꞌun jáꞌni ndɨ ́yi, tu̱ꞌun káꞌvá, tu̱ꞌun sáꞌa viko kuáxán, jíín sɨkɨ ́ táká tu̱ꞌun sáꞌa súan. Te ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun kástu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró sáá, ja̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa súan, ma̱ nániꞌi ̱n táꞌu̱ kútɨ‑í najaa̱‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu.  

22 Ko

Modo sáꞌa máá Espíritu

tiñu sáꞌa máá Espíritu kákuu: Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tu̱ꞌun kúsɨɨ ̱ iní, tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, tu̱ꞌun paciencia, tu̱ꞌun mani ̱ iní, tu̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱, tu̱ꞌun skíkuu va̱ꞌa, 23 tu̱ꞌun súchí iní, jíín túꞌun ñúkúún iní. Sɨkɨ ̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa tú ndónda ley. 24 Ko ña̱y ɨvɨ káyi ̱ꞌi chi ̱i Cristo, a ni ̱ ka̱jaꞌni‑í yikɨ kúñu‑i jika̱ cruz, onde̱ jíín táká ja̱ kúu ini ̱ máá, jíín táká tiñu kuní máá. 25 Chi ̱ nú jíín máá Espíritu káichaku̱‑yo̱, te suni jíín máá Espíritu ná káka‑yó núsáá. 26 Ma̱ sávixi ̱ sáni‑yó máá‑yó, ma̱ skití ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó, ni ma̱ kúkuásún iní‑yo̱ sɨkɨ ́ táꞌan‑yó.  







Ja̱ náchuꞌun íchí‑yó cháa sáñaꞌmu

6

Ñáni ̱, sanaa te kuni ̱‑ro̱ sáñaꞌmu ɨɨn ña̱yɨvɨ. Te róó ja̱ jíín máá Espíritu kájika kuu‑ró, te ná náchuꞌun íchí‑ró‑i jíín túꞌun súchí iní. Ko koto‑ró máá‑ró náva̱ꞌa suni súan tú súngava‑ró máá‑ró. 2 Ná kúndiso‑ró carga ve̱e táꞌan‑ró, chi ̱ súan kúu ja̱ skíkuu‑ró jíín ley Cristo. 3 Te nú ɨɨn ña̱yɨvɨ jáni ini ̱‑i ja̱ ñáyɨvɨ téyíí kúu‑i, ko tú ndija‑i, yu̱án máni xndáꞌú‑i máá‑i. 4 Ná ɨɨn ná ɨɨn ña̱yɨvɨ, ná kóto nchaa̱‑i ndasa káa tiñu kásáꞌa‑i, yúan‑na  





te ni tú nɨ ́nɨ jíín ɨngá ña̱yɨvɨ te kuu sátéyíí‑i máá‑i. 5 Chi ̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑i ná kúndiso‑i responsable máá‑i. 6 Ña̱yɨvɨ ní kutu̱ꞌa jíín túꞌun máá‑yá, na̱ ndɨꞌɨ ja̱ váꞌa ñáva̱ꞌa‑i, ná chíndéé táꞌan‑i jíín cháa stáꞌa̱n nuu̱‑í. 7 Ma̱ xndáꞌú‑ro̱ máá‑ró, chi ma̱ kúu sákátá‑yó núu̱ Dios, chi ta̱ká ja̱ jakín ña̱yɨvɨ, suni yu̱án nániꞌi ̱n‑í. 8 Chi ña̱yɨvɨ jakín‑i ja̱ kuní yikɨ kúñu‑i, ya̱ꞌu yikɨ kúñu‑i niꞌi ̱n‑í ja̱ téꞌyu̱‑i. Ko ña̱yɨvɨ jakín‑i ja̱ kuní máá Espíritu, nuu̱ máá Espíritu niꞌi ̱n‑í ja̱ kúchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 9 Ma̱ kuítá‑yo̱ sáꞌa‑yó tíñu va̱ꞌa núsáá, chi ̱ nú ná jáa̱ kɨvɨ ̱, te niꞌi ̱n‑yo̱, te nú ma̱ kuítá ini ̱‑yo̱. 10 Núsáá te hora ja̱ núña‑yó, te ná sáꞌa va̱ꞌa‑yó jíín táká ña̱yɨvɨ, ko xnáñúú‑gá jíín táꞌan‑yó já kákandíja.  











Tu̱ꞌun cruz máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱

11 Nde̱ꞌé

jínáꞌan‑ró ná xaa̱n náꞌnu letra cháa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jíín ndáꞌa‑rí. 12 Te íó cha̱a kásáñaꞌmu‑de máá‑de kákuni ̱‑de. Te cha̱a‑ún kástétuu‑de róó ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ chíndiki ̱n‑i‑de sɨkɨ ̱ cruz Cristo. 13 Ko ni máá cháa ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ún, suni tú káskíkuu‑de jíín ley, chi ̱ kákuni ̱‑de ja̱ ná xɨtɨ ́ ndúu̱‑ro̱, náva̱ꞌa sáꞌa téyíí‑de máá‑de ja̱ súan kásáꞌa‑ró. 14 Ko ruu̱, tú játaꞌa̱n ini ̱‑ri ̱ sáꞌa téyíí‑rí máá‑rí, chi ̱ máni jíín cruz Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱. Chi ̱ jíín túꞌun cruz ni ̱ sía̱‑ri ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te máá ñúyɨ ́vɨ suni ni ̱ sía̱ ruu̱. 15 Chi ̱ nuu̱ Jesucristo, ni ja̱ xɨtɨ ́ ndúu̱, te ni ja̱ tú xɨtɨ ́ ndúu̱, tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ, chi ja̱ ná ndúu jáá iní‑yo̱. 16 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káka modo yáꞌa, tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱‑í, ná kóo sɨkɨ‑̱ í jínáꞌan‑i, jíín  









Gálatas 6

292

sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ Israel, se̱ꞌe Dios. 17 Onde̱ vina te nɨ ́ɨ‑́ gá kuaꞌa̱n‑yo̱, ma̱ kuáꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ stáꞌa̱n ni ɨɨn cha̱a ruu̱, chi ̱ nuu̱ yíkɨ kúñu‑ri ̱ ndíso‑ri ̱ tuni ̱  

Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 18 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo ini ̱ añú‑ro̱. Súan ná kóo. Amén.  

LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS EFESIOS

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU EFESO

1

Máá‑rí kúu Pablo, apóstol Jesucristo, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ ndóo, ja̱ káskíkuu va̱ꞌa‑i nuu̱ Cristo Jesús, ja̱ káxiu̱ kú‑i ini ̱ ñuu̱ Éfeso. 2 Tu̱ꞌun luu jíín túꞌun kuakáꞌnu íó ini ̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín iní máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.  

3 Ná

Cristo, Iꞌa̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱. 7 Te Iꞌa̱‑ún, ni ̱ nakuaan‑ya̱ yóó jíín nɨñí‑yá. Te ni ̱ chaxio‑ya̱ kuáchi‑yó jíín túꞌun luu xaa̱n íó ini ̱‑ya̱. 8 Te jíín túꞌun‑ún ni ̱ chítú ndɨɨ́ añú‑yo̱ onde jíín táká túꞌun ndíchí, tu̱ꞌun júku̱ꞌun ini ̱. 9 Te tiñu ja̱ ní chaa ini ̱ máá‑yá sáá, ja̱ kúsɨɨ ̱ iní máá‑yá sáꞌa‑ya̱ kuní‑ya̱, chi ̱ tu̱ꞌun sa̱ꞌí‑ún ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑yo̱. 10 Chi ̱ onde̱ ná jínu va̱ꞌa kɨvɨ ̱ te kuní Dios ja̱ ɨɨ́ n káꞌnu‑na̱ nduu ndɨꞌɨ‑ni ini ̱ ndaꞌa Cristo, va̱sa ja̱ káꞌi ̱o ini ̱ andɨ ́vɨ ́ xí va̱sa ja̱ káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 11 Te jíín Cristo ni ̱ kaniꞌi ̱n‑yo̱ táꞌu̱‑yo̱. Te ni ̱ tetaꞌa̱n Dios yóó, nátu̱ꞌun ni ̱ chaa ini ̱ máá‑yá, Iꞌa̱ sáꞌa ta̱ká‑ni ndasa játaꞌa̱n ini ̱ máá‑yá, ndasa kúsɨɨ ̱ iní máá‑yá. 12 Súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa máá‑yó, ja̱ xnáꞌa̱n‑ga̱ ni ̱ kañukuu ini ̱‑yo̱ Cristo, ná nákana jaa‑yó‑yá jíín túꞌun luu máá‑yá. 13 Te suni róó, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró túꞌun ndaa̱. Te jíín túꞌun va̱ꞌa‑ún ni ̱ kaka̱ku‑ró. Te nuu̱ máá Cristo ni ̱ ka̱kandíja‑ró. Te suni máá Espíritu Santo ja̱ ní chísó túꞌun‑ya̱, ni ̱ chaa sello ini ̱ añú‑ro̱. 14 Yu̱án kúu seña ja̱ níꞌi ̱n‑yo̱ táꞌu̱‑yo̱, onde̱ ná  

Saꞌa̱n kútaꞌu̱

Na̱ sɨkɨ ̱ ní tetaꞌa̱n‑ya̱‑yó

nákana jaa‑yó Dios, Iꞌa̱ kúu Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Luu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín‑yó jíín táká tiñu sáꞌa Espíritu. Te ichi ándɨ ́vɨ ́ sáꞌa‑ya̱‑ún jíín Cristo. 4 Nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱ji Dios yóó nuu̱ Jesús onde̱ ná té jukuiñi ̱‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa koo ndoo‑yó, te tú koo cháꞌán‑yó núu̱‑yá, te kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. 5 Te ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ yóó náva̱ꞌa nakiꞌin séꞌé máá‑yá‑yó sáꞌa Jesucristo, ndasa ni ̱ jataꞌa̱n ya̱ꞌa ini ̱‑ya̱ sáꞌa‑ya̱, 6 náva̱ꞌa ná nákana jaa‑yó‑yá jíín túꞌun luu tu̱ꞌun va̱ꞌa íó ini ̱ máá‑yá. Te jíín túꞌun‑ún ni ̱ kiꞌin séꞌé‑yá‑yó ndúu jíín‑yó jíín  





293















Efesios 1​, ​2

294

tɨɨ́ n‑yó máá. Yúan‑na te nakana jaa‑yó túꞌun luu‑ya̱ já sɨkɨ‑́ ún. Tu̱ꞌun ni ̱ jika̱n taꞌu̱ Pablo jaꞌa̱ yóó

15 Te

suni ruu̱, ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ri ̱ ndasa kákandíja‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, jíín ndasa kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo. 16 Te ja̱ yúán tú júkuiñi ̱‑ri ̱ ja̱ nákuatáꞌú‑rí ja̱ róó jínáꞌan‑ró, te núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ róó nú jikán taꞌu̱‑rí, 17 náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ núu̱ máá Dios, Iꞌa̱ xíin máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, máá Táa̱‑yo̱, Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun luu, te náva̱ꞌa ná kuáꞌa‑ya̱ modo ndíchí, te stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ túꞌun nuu̱‑ro̱. 18 Te stúu̱ n‑ya̱ iní añú‑ro̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ ndéja̱ kúu tu̱ꞌun ñúkuu ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ já ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱, te ndéja̱ kúu taꞌu̱ lúu xaa̱n níꞌi ̱n‑yá sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ ndóo. 19 Te kuni ̱‑ro̱ ndasa ni ̱ꞌin xaa̱n sátiñu‑ya̱ jáꞌa̱ róó, ña̱yɨvɨ kákandíja, chi ̱ fuerza téyíí ndíso‑ya̱. 20 Te fuerza‑ún, ni ̱ jatíñu Dios kɨvɨ ̱ ní naschakú‑ya̱ Cristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, jíín já ní súngo̱o‑ya̱ Cristo ichi ndáváꞌa‑ya̱ ondé andɨ ́vɨ ́. 21 Te ni ̱ jani‑ya̱ Cristo sɨkɨ ̱ táká ja̱ kátáꞌú tíñu, jíín já kándi ̱so tíñu, jíín já kátɨ ̱ɨn so̱ꞌo, jíín já kákuñáꞌnu, jíín sɨkɨ ́ táká sɨ ́ꞌvɨ ́ já káskúnání‑i, nasu̱ níni kuia̱ yáꞌa, chi ̱ suni ta̱ká kuia̱ chaa̱. 22 Te ta̱ká‑ni ni ̱ jañu̱ Cristo suku̱ n ní sáꞌa Dios. Te ni ̱ nduu Cristo xini ̱ núu̱ máá tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja, ni ̱ sáꞌa‑ya̱ sɨkɨ ́ táká‑ni. 23 Te tɨkuꞌni ̱‑ún kúu nátu̱ꞌun yikɨ kúñu Cristo, te chítú máá‑i jíín máá‑yá, chi ̱ Iꞌa̱ schítú nɨ ́ɨ ́ káꞌnu‑ni kúu‑ya̱.  















2

Ndasa ni ̱ nama‑ya̱‑yó

 e máá‑yá, ni ̱ naschakú‑ya̱ T róó, ja̱ á ni ̱ kajiꞌi ̱‑ro̱ ní sáꞌa

kua̱chi‑ró jíín já ní ka̱sáñaꞌmu‑ró. ni ̱ ka̱jika‑ró jíín máá yúán sáá, nátu̱ꞌun kásáꞌa‑i ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, nátu̱ꞌun kuní máá já táꞌú tíñu nuu̱ tachí. Yu̱án kúu tachi ̱ já sátiñu jíín ñáyɨvɨ níꞌin ini ̱ íó vina. 3 Te suni ta̱ká máá‑yó ní ka̱jika‑yó jíín ñáyɨvɨ‑ún sáá, ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó tíñu ni ̱ kakani ̱ ini ̱‑yo̱, ni ̱ ka̱skíkuu‑yó tíñu ni ̱ kuni ̱ yikɨ kúñu‑yó jíín tíñu ni ̱ ka̱jani ini ̱‑yo̱, te ni ̱ ka̱kuu‑yó ñáyɨvɨ ní kiti ̱ ini ̱‑ya̱ núu̱, nátu̱ꞌun nuu̱ sáva‑ga̱‑i. 4 Ko ini ̱ Dios yíꞌi kuaꞌa̱ túꞌun kúndáꞌú ini ̱, te ni ̱ kundáꞌú xaa̱n iní‑ya̱ yóó. 5 Te nini ni ̱ ka̱kuu‑yó ndɨ ́yi ni ̱ sáꞌa kua̱chi‑ún, te ni ̱ naschakú‑ya̱ yóó jíín Cristo. Te jíín túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ te ni ̱ kaka̱ku‑ró. 6 Te ɨɨn núú‑ni ni ̱ ndukani‑ya̱ yóó jíín Cristo. Te suni súan ni ̱ súngo̱o‑ya̱ yóó onde̱ andɨ ́vɨ ́ jíín Cristo Jesús, 7 náva̱ꞌa nɨɨ́ ‑́ gá kuia̱ ja̱ cháa̱‑ga̱, stáꞌa̱n‑ya̱ ndasa kuaꞌa̱ xáa̱n já lúu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kúmani ̱‑yá jíín‑yó jíín Cristo Jesús. 8 Ni ̱ ka̱kandíja‑ró, te ja̱ yúán ní kaka̱ku‑ró ní sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱. Te nasu̱ máá‑ró ní kíñiꞌin, chi ̱ taꞌu̱ já ní ja̱ꞌa Dios nuu̱‑yo̱ kúu. 9 Nasu̱ sɨkɨ ́ tíñu sáꞌa‑yó ní kaka̱ku‑yó, te ja̱ yúán tú ni ɨɨn‑i kuu sátéyíí‑i máá‑i. 10 Chi ̱ máá‑yá ni ̱ sáꞌa yóó. Te ni ̱ sáva̱ꞌa‑ya̱ yóó nuu̱ Cristo Jesús, náva̱ꞌa sáꞌa‑yó táká tiñu va̱ꞌa. Chi ̱ jíín kɨvɨ ́, ni ̱ sátu̱ꞌa Dios tiñu‑ún ja̱ káka kuu‑yó jíín. 11 Núsáá te ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já chíi ña̱yɨvɨ sɨɨ́ n nación ni ̱ ka̱kaku‑ró sáá. Onde̱ sáá, chi ̱ nání‑de cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱ ku̱ ñu‑de ja̱ ní sáꞌa ndaꞌa. Te cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱skúnání‑de róó: Ña̱yɨvɨ tú ní káxɨtɨ ̱ ndúu̱. 12 Te suni ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já ondé kɨvɨ ̱ sáá, tú ní káꞌi ̱in‑ró jíín Cristo. Jíká ní kaꞌi ̱in‑ró jíín ñáyɨvɨ ñúu̱ Israel. Te jíká xáa̱n 2 Chi





















295

Efesios 2​, ​3

ní kaꞌi ̱o‑ró jíín túꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá, ni tú ní káñukuu ini ̱‑ro̱, ni Dios, tú ní jíka‑ya̱ jíín‑ró iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 13 Ko vina jíín Cristo Jesús, te róó ja̱ ní kaꞌi ̱in jíká‑ró ondé kɨvɨ ̱ sáá, chi ̱ a ni ̱ ka̱kuyani‑ró ní sáꞌa nɨñi ̱ Cristo. 14 Chi ̱ máá‑yá kúu paz nuu̱‑yo̱, te ja̱ ndéndúú ñuu̱‑ún ni ̱ na̱sáꞌa‑ya̱ ɨɨ́ n‑na̱, chi ni ̱ stúncháa̱‑ya̱ máá xéꞌñú já ní sásɨɨ́ n yóó ni ̱ kandii ̱ sava ma̱ꞌñú‑yó. 15 Te xéꞌñú‑ún ja̱ ní skána̱á yóó kúu ta̱ká tu̱ꞌun táꞌú tíñu jíín táni ̱nu ndíso máá. Te jíín yíkɨ kúñu‑ya̱ ní xnáa‑yá ta̱ká yu̱án, náva̱ꞌa naskétáꞌan‑ya̱ ndéndúú‑ún núu̱ máá‑yá, te nduu ɨɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ jáá, te ja̱ yúán sáꞌa‑ya̱ paz, 16 te suni náva̱ꞌa jíín máá cruz te naskétáꞌan‑ya̱ ndéndúú yu̱án jíín Dios, chi ̱ ɨɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ ní nduu‑ún, te jíín cruz ni ̱ xnáa‑yá máá já ní ka̱jito uꞌu̱ táꞌan. 17 Te ni ̱ kii‑ya̱, te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun paz nuu̱‑ro̱, já ní kaꞌi ̱in jíká‑ró núu̱‑yá, jíín núu̱ ñáyɨvɨ já ní kaꞌi ̱in yani. 18 Chi ja̱ máá‑yá kúu ja̱ núña ichi kɨ ́vɨ koyo ndendúú‑yo̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱, sáꞌa suni ɨɨn‑ni máá Espíritu. 19 Núsáá te tuká kákuu‑ró ñáyɨvɨ jíká, ni ña̱yɨvɨ tatú, chi ̱ ɨɨn‑na̱ ni ̱ ka̱nduu‑ró jíín ñáyɨvɨ ndóo, te suni táꞌan se̱ꞌe Dios kákuu‑ró. 20 Te ni ̱ ka̱jaꞌnu máá‑ró sɨkɨ ́ cimiento ja̱ kákuu apóstol jíín cháa ni ̱ kájani tu̱ꞌun. Te máá Jesucristo kúu yuu̱ ndíso jiki ̱. 21 Te nɨɨ́ ́ véꞌe jáku̱táꞌan jíín máá‑yá, te jáꞌnu kuaꞌa̱n náva̱ꞌa nduu ɨɨn veꞌe ii ̱ sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 22 Te suni ni ̱ ka̱nduu‑ró ɨɨ́ n veꞌe ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa kunchaa̱ Dios ini ̱ jíín máá Espíritu.  



















Tu̱ꞌun yíí tu̱ꞌun sa̱ꞌí ndíso Pablo

3

 e ruu̱ Pablo, ja̱ yúán kándee‑ri ̱ T veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ Cristo Jesús jaꞌa̱

róó, ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación jínáꞌan‑ró. 2 Te ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró ndasa ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱‑rí jaꞌa̱ róó, jáni ini ̱‑ri ̱. 3 Chi ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ túꞌun sa̱ꞌí‑ún nuu̱‑rí, nátu̱ꞌun ni ̱ chaa‑ri ̱ yaku̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ káꞌa̱n ichi yatá. 4 Te nú kaꞌu‑ró, te a kuu juku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ndéja̱ kúu tu̱ꞌun sa̱ꞌí Cristo ja̱ jiní‑ri ̱. 5 Te tu̱ꞌun‑ún tú ní stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ ní ɨɨn se̱ꞌe cha̱a nɨ ́ɨ ́ kuiá ni ̱ kii ichi yatá. Ko vina ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n Espíritu‑ya̱ núu̱ táká apóstol ndoo‑ya̱, jíín núu̱ cháa kájani tu̱ꞌun‑ya̱. 6 Te tu̱ꞌun‑ún káꞌa̱n ja̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, suni ná níꞌi ̱n táꞌa̱n‑i taꞌu̱‑í, te ɨɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ ná ndúu‑i jíín‑yó, te ja̱ ní keyuꞌu‑yá ná níꞌi ̱n táꞌa̱n‑i sáꞌa Cristo jíín máá túꞌun va̱ꞌa. 7 Te sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún játiñu máá‑rí. Te taꞌu̱‑ún ni ̱ ja̱ꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios nuu̱‑rí, te jíín fuerza‑ya̱ ní sáꞌa‑ya̱‑ún. 8 Ruu̱ kúu cha̱a súchí‑ga̱ vásá ñáyɨvɨ ndóo súchí xáa̱n, te nuu̱ máá‑rí ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱ lúu yáꞌa ja̱ jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, ndasa va̱ꞌa xaa̱n káa tu̱ꞌun Cristo, 9 jíín já stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ nuu̱ táká‑i ndasa koo máá túꞌun sa̱ꞌí ja̱ ní yisa̱ꞌí onde̱ sáá iní máá Dios, Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa ta̱ká‑ni. 10 Náva̱ꞌa ta̱ká ja̱ kátáꞌú tíñu jíín já kákuñáꞌnu ichi ándɨ ́vɨ ́, ná kuní jínáꞌan ndasa kuaꞌa̱ xáa̱n túꞌun ndíchí Dios íó, sáꞌa tɨkuꞌni ̱. 11 Nátu̱ꞌun ni ̱ chaa ini ̱‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni, te ni ̱ skíkuu‑ya̱ ní sáꞌa‑ya̱‑un jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús. 12 Te kákandíja‑yó‑yá. Te ja̱ yúán máá‑yá sáꞌa ja̱ káchundéé iní‑yo̱, tú yúꞌú‑yo̱, kɨ ́vɨ koyo‑yó núu̱ Dios. 13 Ja̱ yúán káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ja̱ má kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa tu̱ ndóꞌo jíto‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó, chi ̱ sua ndeá‑ga̱ tu̱ꞌun  























296

Efesios 3​, ​4 luu ini ̱ máá‑ró sáꞌa. 14 Ja̱ yúán kúu ja̱ júkuiñi ̱ jítɨ‑́ rí núu̱ máá Iꞌa̱ kúu Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 15 Te nuu̱ máá‑yá kénda sɨ ́ꞌvɨ ́ táká tata̱ káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́ jíín já káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, 16 chi tu̱ꞌun luu xaa̱n íó ini ̱‑ya̱, te jikán taꞌu̱‑rí nuu̱‑yá ja̱ súan ná yíja va̱ꞌa ini ̱ añú‑ro̱ sáꞌa‑ya̱ jíín fuerza ndíso máá Espíritu. 17 Te suni jikán‑ri ̱ ja̱ ná kúnchaa̱ Cristo ini ̱ añú‑ro̱ jínáꞌan‑ró sáꞌa ja̱ kákandíja‑ró, náva̱ꞌa ná kuikín va̱ꞌa tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan ini ̱‑ro̱, 18 te suni náva̱ꞌa kuu juku̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱‑ro̱, jíín táká ña̱yɨvɨ ndóo, ndasa káa tu̱ꞌun jichá, tu̱ꞌun káni, tu̱ꞌun kúnú, tu̱ꞌun súkún, cuenta máá‑yá, 19 te suni náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ ndasa kúndáꞌú ini ̱ Cristo yóó, va̱sa tú kúu juku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ túꞌun‑ún, te náva̱ꞌa kuꞌun chítú ndɨ ́ɨ‑ro jíín kúꞌa ñúꞌun chítú Dios. Achí‑ri ̱. 20 Máá‑yá, kúu Iꞌa̱ sáꞌa va̱ꞌa xaa̱n‑gá vásá já kájani ini ̱‑yo̱ xí já kájika̱n‑yo̱, chi ̱ jíku fuerza‑ya̱ iní‑yo̱. 21 Te nuu̱ máá‑yá, ná nákana jaa tɨkuꞌni ̱ kákandíja sáꞌa Cristo Jesús. Te súan ná kóo nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, onde̱ ta̱ká kuia̱ chaa̱. Súan ná kóo. Amén.  















4

Ɨɨn‑ni kákuu‑yó sáꞌa Espíritu

 uu̱, chi ̱ kándee‑ri ̱ veka̱a R sɨkɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te káꞌañ nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ja̱ ná káka kuu‑ró nátu̱ꞌun íó jíñúꞌún sɨkɨ ́ já ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱. 2 Te ná kóo súchí váꞌa ini ̱‑ro̱. Te ná kóo vi ̱tá ini ̱‑ro̱. Te jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱, te jíín paciencia, ná kuándéé iní‑ro̱ jíín táꞌan‑ró. 3 Ná kuítú iní‑ro̱ já ɨ ́ɨn‑na̱ naketáꞌan‑ró jínáꞌan‑ró iní máá Espíritu sáꞌa tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱. 4 Chi ̱ ɨɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ íó, te suni ɨɨn‑ni Espíritu, suni nátu̱ꞌun ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ já  





ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun kuñukuu ini ̱‑ro̱, chi yu̱án kúu ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱, 5 te suni ɨɨn‑ni máá Jítoꞌo̱‑yo̱ íó, jíín ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun kándíja, jíín ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun jánducha, 6 jíín ɨ ́ɨn‑ni máá Dios Táa̱ xini ̱ táká‑yo̱, chi ̱ máá‑yá ndíto ta̱ká‑ni, te máá‑yá ni ̱ sáꞌa ta̱ká‑ni, te jíín ndɨ ́ꞌɨ‑ni ncháá‑ya̱. 7 Ko ná ɨɨn ná ɨɨn‑yó, kútaꞌu̱‑yo̱ túꞌun luu íó ini ̱ máá‑yá ndasa ku̱ꞌa jáꞌa máá Cristo nuu̱‑yo̱. 8 Ja̱ yúán káꞌa̱n tutu̱: Nuu̱ ní ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́, ni ̱ stútú‑yá kuaꞌa̱ já ní yi ̱ndasu̱ te kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín. Te ni ̱ jacha̱ nu̱u‑ya̱ táꞌu̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ, áchí. 9 Te ja̱ súan káꞌa̱n: Ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱, suni kuní kaꞌa̱n ja̱ ní kuun‑ya̱ ní jaꞌa̱n‑ya̱ ondé nuu̱ kúnú‑ga̱ chi ̱i ñuꞌun. 10 Iꞌa̱ ni ̱ kuun, suni máá‑yá kúu Iꞌa̱ ni ̱ ndaa kuaꞌa̱n onde̱ nuu̱ súkún‑ga̱ andɨ ́vɨ ́, náva̱ꞌa skíkuu‑ya̱ jíín táká tiñu. 11 Te suni máá‑yá, ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱ sáva ña̱yɨvɨ kíꞌi ̱n apóstol, te sava‑ga̱ kani tu̱ꞌun‑ya̱, te sava‑ga̱ skuikín tu̱ꞌun va̱ꞌa, te sava‑ga̱ kundito tɨkuꞌni ̱, te sava‑ga̱ stáꞌa̱n. 12 Súan ni ̱ tetaꞌa̱n‑ya̱, náva̱ꞌa ná yíja va̱ꞌa ña̱yɨvɨ ndóo, jíín já kuátíñu nuu̱‑í, náva̱ꞌa ná kuáꞌnu tɨkuꞌni ̱ Cristo sáꞌa. 13 Súan te ná náketáꞌan ɨɨn núú‑yó jíín túꞌun kándíja, jíín túꞌun kuni ̱‑yo̱ núu̱ Séꞌe Dios. Te suni ná yíja va̱ꞌa‑yó nátu̱ꞌun ɨɨn‑na̱‑yo̱, onde̱ chítú kúꞌa Cristo ini ̱‑yo̱. 14 Yu̱án‑na̱ te ma̱ nátuꞌu̱ ini ̱‑yo̱ cuenta su̱chí lúlí, ni ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑yo̱ yáꞌa yúan jíín sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn saꞌa̱n, ndasa kuní cha̱a xndáꞌú ja̱ kándúkú‑de tɨɨn yátá‑de yóó, sa̱na ini ̱‑yo̱ sáꞌa‑de. 15 Chi ̱ sua ná kútɨɨn‑ró túꞌun ndaa̱ jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱, te ná kuáꞌnu‑ró jíín táká tiñu kuní máá Iꞌa̱ kúu xini ̱, te Iꞌa̱‑ún kúu Cristo.  





















297

Efesios 4​, ​5

16 Te

ini ̱ máá‑yá, ɨɨn‑na̱ káñu̱táꞌan nɨ ́ɨ ́ tɨ ́kuꞌni ̱, te ndítɨ ̱ɨn táꞌan ta̱ká nátu̱ꞌun ta̱ká va̱u, te ná ɨɨn ná ɨɨn játíñu ndasa xíin tíñu. Te xndeá táꞌan te skuáꞌnu táꞌan jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱. Ña̱yɨvɨ ñúndiji ̱n

17 Tu̱ꞌun

yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró cuenta máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ja̱ má káka‑ga̱‑ro̱ nátu̱ꞌun kájika sava‑ga̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación, chi ̱ kájika kuu‑i jíín túꞌun kájani sáni ini ̱ máá‑i. 18 Ni ̱ ka̱kuñaa nú jiní tuní‑i. Te tú ñúꞌun kutɨ vida Dios ini ̱‑i, chi ̱ tú kájini ̱‑i nuu̱ máá‑yá, chi ̱ ni ̱ꞌin ini ̱ añú‑i. 19 Te ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ ka̱yija‑i jíín máá túꞌun ni ̱ꞌin ini ̱. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑i jíín túꞌun kuáxán ja̱ ná kuítú iní‑i sáꞌa‑i ta̱ká tiñu cháꞌán. 20 Ko róó jínáꞌan‑ró, nasu̱ súan ní káskuáꞌa‑ró íchi Cristo. 21 Te súan ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró túꞌun‑ya̱, te ni ̱ ka̱kutu̱ꞌa‑ró ní sáꞌa‑ya̱, nátu̱ꞌun íó ndaa̱ tu̱ꞌun jíín Jesús. 22 Ná cháxio‑ró máá cháa túꞌú kíꞌi ̱n‑de jíín táká tiñu ni ̱ jika‑ró jíín‑de ichi yatá, chi ̱ máni kucháꞌán‑de jíín táká tiñu ñáá sáꞌa‑de kuní‑de. 23 Te ná ndújáá modo kájani ini ̱‑ro̱. 24 Te ná núku̱ꞌun‑ró cháa jáá, ja̱ ní kuva̱ꞌa‑de nátu̱ꞌun káa máá Dios jíín túꞌun ndaa̱, jíín túꞌun ndoo ndija. 25 Núsáá te ná sía̱‑ro̱ túꞌun xndáꞌú, te ná káꞌa̱n ndaa̱‑ro̱ jíín táká táꞌan‑ró, chi ̱ pedazo‑yo̱ kánakuni ̱ táꞌan‑yó. 26 Nú kiti ̱ ini ̱‑ro̱ te ma̱ sáꞌa‑ró kuáchi. Ni ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ kití ini ̱‑ro̱ ondé ke̱e ndika̱ndii. 27 Ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun kukuu ja̱ꞌú jíín‑ró. 28 Ña̱yɨvɨ ní sákuíꞌná, ma̱ sákuíꞌná‑ga̱‑i, chi ̱ sua ná sátiñu‑i. Ná tɨ ́ɨn‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa jíín ndáꞌa‑i, náva̱ꞌa ná níꞌi ̱n‑í na̱jíín kuáꞌa‑i nuu̱ ñáyɨvɨ kánandɨꞌɨ.  





















29 Ni

ɨɨn tu̱ꞌun cháꞌán ma̱ kénda yuꞌu‑ro, chi ̱ sua ná káꞌa̱n‑ro̱ túꞌun va̱ꞌa ja̱ skuáꞌnu táꞌan, náva̱ꞌa ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo‑ún ná kéndo̱o luu ini ̱‑i sáꞌa. 30 Nde̱ꞌé‑ró náva̱ꞌa ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱ Espíritu Santo Dios sáꞌa‑ró, chi ̱ jíín Espíritu ni ̱ ja̱xin‑ya̱ sello róó, onde̱ ji ̱nu kɨvɨ ̱ nákuaan‑ya̱ yóó. 31 Ta̱ká tu̱ꞌun ua̱, jíín túꞌun xaa̱n iní, jíín túꞌun kití ini ̱, jíín túꞌun kákana̱á, jíín túꞌun káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa, ná cháxio‑ró jíín táká tiñu jíto uꞌu̱ táꞌan. 32 Chi ̱ sua ná kúmani ̱‑ro̱ jíín táꞌan‑ró. Ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. Ná sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱ táꞌan‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa Dios tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ Cristo. Te róó, ná ndáku‑ró Dios nátu̱ꞌun se̱ꞌe máá‑yá ja̱ maní jíín‑yá. 2 Te kaka kuu‑ró jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Cristo róó, te ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ja̱ sɨkɨ ́ róó, te ni ̱ jaꞌa̱n asu̱ n‑yá ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ máá‑yá nuu̱ Dios. 3 Ko tu̱ꞌun téné, jíín táká tu̱ꞌun cháꞌán, xí túꞌun tóó iní, ni ma̱ ndátu̱ꞌún‑ró súan jínáꞌan‑ró, chi ̱ tú súan kásáꞌa ña̱yɨvɨ ndóo. 4 Ni ma̱ kóo tu̱ꞌun cháꞌán, ni tu̱ꞌun ñáá, ni tu̱ꞌun ndɨyi ̱, chi ̱ túu sáꞌa luu. Chi ̱ sua ná nákuatáꞌú‑ró. 5 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já íó ndaa̱ tu̱ꞌun yáꞌa, ja̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ kájika téné, xí já kásáꞌa cháꞌán, xí já tóó iní (chi ̱ ɨɨn‑ni kúu‑ún jíín já kájatíñu nuu̱ ndosó), tú naniꞌi ̱n táꞌu̱ kútɨ‑í ndɨ ̱vɨ‑i ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú Cristo tiñu jíín Dios. 6 Koto‑ró, ma̱ xndáꞌú ni ɨɨn‑i róó jíín túꞌun sáni, chi ja̱ sɨkɨ ́ táká tu̱ꞌun yáꞌa te cháa̱ tu̱ꞌun kití ini ̱ Dios sɨkɨ ̱ táká‑i ja̱ tú kájandatu̱‑i. 7 Ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín‑i núsáá. 8 Chi ̱ kɨvɨ ̱ sáá, ni ̱ ka̱ichaku̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ñúñáa, ko vina, a káichaku̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ñúndiji ̱n  





5















298

Efesios 5​, ​6 nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Ná káka kuu‑ró nátu̱ꞌun kájika kuu ña̱yɨvɨ ñúndiji ̱n núsáá. 9 Chi ̱ tiñu sáꞌa Espíritu kúu ta̱ká ja̱ váꞌa, ta̱ká ja̱ íó ndaa̱, ta̱ká ja̱ íó ndija. 10 Ná ndúkú víi‑ro táká ja̱ kúsɨɨ ̱ iní máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa‑ró. 11 Te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín tíñu ñu̱ ñáa ja̱ tú níꞌi ̱n tíñu, chi ̱ sua ná kána jíín‑ró núu̱. 12 Chi ̱ kúka nuu̱‑yo̱ káꞌa̱n‑yo̱ tíñu kásáꞌa sa̱ꞌí‑i. 13 Ko ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ á ni ̱ tuu̱ n nuu̱, jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱ sáꞌa luz, chi ̱ luz kúu ja̱ kíñiꞌin ndiji ̱n ta̱ká‑ni. 14 Ja̱ yúán káꞌa̱n: Róó ja̱ kákixi ̱, natáꞌú núu̱‑ro̱, ná ndúko̱o‑ró máꞌñú ndɨ ́yi, te Cristo ná stúu̱ n‑ya̱ núu̱‑ro̱, áchí. 15 Núsáá te nde̱ꞌé váꞌa‑ró ndasa kájika ñúkúún‑ró, nasu̱ nátu̱ꞌun cha̱a káñáá, chi ̱ nátu̱ꞌun cha̱a ndíchí. 16 Ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró tiempo, chi ̱ kánda̱ñáá kɨvɨ ̱ yáꞌa. 17 Núsáá te ma̱ ndúñáá xini ̱‑ro̱, chi ̱ sua ná júku̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ na̱ún tiñu játaꞌa̱n ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 18 Ma̱ kóo káꞌvá‑ró sɨkɨ ́ vino, chi ̱ jíín yúán te ji ̱ta sáni‑ró. Chi ̱ sua ná kútú Espíritu ini ̱‑ro̱. 19 Te kaꞌa̱n jíín táꞌan‑ró jíín salmo, jíín yáa̱ máá‑yá, jíín yáa̱ Espíritu. Te ichi iní añú‑ro̱ ná káta‑ró te ná chíñúꞌún‑ró máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 20 Te nene̱ nakuatáꞌú‑ró núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios sɨkɨ ̱ táká‑ni, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo.  























Tu̱ꞌun kuandatu̱‑yo̱ núu̱ táꞌan‑yó

21 Te

kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táꞌan‑ró, chi ̱ káchiñúꞌún‑ró Dios. 22 Te ñasɨ ́ꞌɨ ́, ná kuándatu̱‑ña núu̱ yíi máá‑ña, nátu̱ꞌun nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 23 Chi ̱ yii kúu xini ̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́, nátu̱ꞌun Cristo kúu‑ya̱ xiní tɨ ́kuꞌni ̱. Te máá‑yá kúu Iꞌa̱ náma‑ún. 24 Chi ̱ nátu̱ꞌun tɨkuꞌni ̱ kájandatu̱‑i nuu̱ Cristo, suni súan ñasɨ ́ꞌɨ ́ ná kuándatu̱ ndɨꞌɨ‑ña núu̱ yíi  





máá‑ña. 25 Te róó yii jínáꞌan‑ró, ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱ Cristo tɨkuꞌni ̱‑ya̱. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ máá‑yá ja̱ tɨ ́kuꞌni ̱‑ún, 26 náva̱ꞌa nasándoo‑ya̱, te nakacha‑ya̱‑ún jíín máá túꞌun, nátu̱ꞌun ini ̱ nuu̱ ndúndoo jíín ndúcha, 27 náva̱ꞌa koo ɨɨn tɨkuꞌni ̱ luu kundii ̱ nuu̱ máá‑yá, ja̱ tú kundiso chaꞌa̱n, ni tú tɨꞌyi ̱, ni ɨɨn ja̱ súan, chi ̱ sua ná kóo ndoo, ma̱ kúnchaa̱ chaꞌa̱n. 28 Suni súan ta̱ká yii, nɨ ́nɨ ná kúndáꞌú ini ̱‑de ñasɨ ́ꞌɨ ́ máá‑de, nátu̱ꞌun jíín máá‑de. Chi cha̱a kúndáꞌú ini ̱‑de ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, máá‑de kúndáꞌú ini ̱‑de. 29 Chi ̱ tú ni ɨɨn cha̱a jíto uꞌu̱‑de máá‑de, chi ̱ sua skée‑dé te jíto ñúkúún‑de máá‑de. Suni súan sáꞌa Cristo jíín tɨ ́kuꞌni ̱‑ya̱. 30 Chi ̱ nátu̱ꞌun pedazo máá‑yá kákuu‑yó, yikɨ‑yá, ku̱ ñu‑ya̱. 31 Ja̱ yúán skéndo̱o cha̱a táa̱‑de náa̱‑de, te kétáꞌan‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ de, te ɨɨn‑na̱ kákuu ndendúú‑de. 32 Yíí xáa̱n káa tu̱ꞌun sa̱ꞌí yáꞌa. Ko ruu̱, chi ̱ cuenta sɨkɨ ̱ Cristo jíín sɨkɨ ́ tɨ ́kuꞌni ̱ káꞌa̱n‑ri ̱. 33 Ko ná ɨɨn ná ɨɨn róó, ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ ñásɨ ́ꞌɨ ́ máá‑ró, nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró. Te suni ñasɨ ́ꞌɨ ́, ná kóo ja̱ jíñúꞌún‑ña núu̱ yíi‑ñá. Hijo, kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táa̱‑ro̱, nuu̱ náa̱‑ro̱ sɨkɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi yu̱án kúu ja̱ váꞌa sáꞌa‑ró. 2 Chi ya̱ꞌá kúu xnaꞌa̱n‑ga̱ tu̱ꞌun ja̱ ndíso taꞌu̱, ni ̱ táꞌú‑yá tiñu: Koo ja̱ jíñúꞌún‑ró núu̱ táa̱‑ro̱ núu̱ náa̱‑ro̱, 3 náva̱ꞌa ná kéndo̱o va̱ꞌa‑ró, te náꞌán kúchaku̱‑ro̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Achí. 4 Te róó, táa̱ jínáꞌan‑ró, ma̱ skití‑ro̱ iní se̱ꞌe‑ró jínáꞌan‑i, chi ̱ sua kaꞌnu̱‑ro̱‑í, te stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱‑í sɨkɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 5 Róó mozo jínáꞌan‑ró, kuandatu̱‑ro̱ núu̱ patrón‑ro̱ ñúyɨ ́vɨ  

















6  







299

Efesios 6

yáꞌa, jíín túꞌun jíñúꞌún, jíín túꞌun yúꞌú, jíín túꞌun koo kájí iní añú‑ro̱, nátu̱ꞌun nuu̱ Cristo. 6 Ma̱ sáꞌa‑ró tíñu ja̱ kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ ndéꞌé‑i nuu̱, chi ̱ sua sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun mozo Cristo. Te kuu ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ró já játaꞌa̱n ini ̱ Dios. 7 Te jíín iní jíín añú‑ro̱ kuátíñu‑ró. Te kani ini ̱‑ro̱ já núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ játíñu‑ró, nasu̱ núu̱ ñáyɨvɨ. 8 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já nú tiñu va̱ꞌa sáꞌa ɨɨn ɨɨn‑ró, jíín yáꞌá te naniꞌi ̱n‑ro̱ yáꞌu‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, va̱sa mozo xí cháa jíka kuu ndicha̱‑na̱. 9 Te róó patrón jínáꞌan‑ró, suni súan sáꞌa‑ró jíín‑i, te ma̱ síyúꞌú‑ro̱‑í, chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já íó Jitoꞌo̱ máá‑i jíín máá‑ró ondé andɨ ́vɨ ́, te ɨɨn núú‑ni ndíto‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ.  







Ná kúkútu‑yo jíín táká tu̱ꞌun Dios

10 Te

ɨɨn‑na̱ tu̱ꞌun íó, ñáni ̱ máni ̱: Ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró jínáꞌan‑ró sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín fuerza sátiñu máá‑yá. 11 Ná kúkútu‑ro jíín táká tu̱ꞌun Dios náva̱ꞌa ma̱ káka yátá‑ró sáꞌa ja̱ꞌú ja̱ ndúkú tɨ ́ɨn yátá róó. 12 Chi ̱ nasu̱ kája̱táꞌan‑yó jíín cháa yíꞌi nɨñi ̱ jíín kúñu, chi ̱ sua jíín já kákuñáꞌnu, jíín já kátɨ ̱ɨn so̱ꞌo, jíín táká jitoꞌo̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ja̱ kátáꞌú tíñu ñu̱ ñáa yáꞌa, jíín táká tachi ̱ ñáá kájika nuu̱ tachí. 13 Núsáá te ná kúkútu ndɨ ́ꞌɨ‑ró jíín táká tu̱ꞌun Dios, náva̱ꞌa ma̱ káka yátá‑ró kɨvɨ ́ íó tu̱ ndóꞌo. Te kundii ̱ ni ̱ꞌin‑ró ondé nú ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ ji ̱nu ni ̱ sáꞌa‑ró. 14 Núsáá te kuiñi ni ̱ꞌin‑ró jínáꞌan‑ró. Te chiva̱ꞌa‑ró túꞌun ndaa̱, nátu̱ꞌun ná kúnuꞌni ̱ sánchi ̱i‑ró. Te ná kúꞌun‑ró túꞌun  







skéndo̱o ndaa̱‑ya̱ róó, nátu̱ꞌun ɨɨn suꞌnu̱ káa. 15 Te ná kɨ ́ꞌvɨ‑ró túꞌun va̱ꞌa tu̱ꞌun vindáa̱ vinené, nátu̱ꞌun ndija̱n iní jaꞌa̱‑ro̱. 16 Te íó ɨɨn‑na̱ tu̱ꞌun kánúú: Jíín túꞌun kándíja te kasu̱‑ro̱ máá‑ró, nátu̱ꞌun ɨɨn nuu̱ túꞌma‑ró, chi ̱ jíín yúán te kuu ndaꞌva̱ ndɨꞌɨ‑ró yáá ñúꞌu̱ n ja̱ skée ja̱ꞌú nátu̱ꞌun ndua. 17 Te ná kúꞌun‑ró túꞌun nama róó, nátu̱ꞌun kachíní káa. Te nátu̱ꞌun machete, kuatíñu‑ró túꞌun Espíritu, chi yu̱án kúu tu̱ꞌun Dios. 18 Te nene̱ kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ te kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑yá, te ná kakán taꞌu̱‑ro̱ sáꞌa máá Espíritu. Te ja̱ yúán ná kóo ndito ini ̱‑ro̱, te jaꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo ná kakán taꞌu̱‑ro̱, te ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱. 19 Te suni kaꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱‑rí, náva̱ꞌa ná chúndéé iní‑ri ̱ ndɨka̱‑ri ̱ yuꞌu‑rí kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa tu̱ꞌun sa̱ꞌí‑ya̱, 20 te kaꞌa̱n vatu̱ máá‑rí ndasa kánúú káꞌa̱n‑ri ̱, chi ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun‑ún jíka kuu‑ri ̱, te núꞌni ̱‑ri ̱. 21 Tíquico kúu cha̱a játíñu te skíkuu va̱ꞌa‑de tiñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te mani ̱‑yo̱ jíín‑de. Te suni kastu̱ꞌún‑de nuu̱‑ro̱ ndasa kuaꞌa̱n tiñu jíku‑ri ̱ jíín, náva̱ꞌa kuni ̱ ndɨꞌɨ‑ni‑ró. 22 Máá já yúán‑ni tájí‑rí‑de kujaa̱‑de nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ ndasa kákuu‑ri ̱, te ndundéé iní añú‑ro̱ sáꞌa‑de. 23 Tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱, jíín túꞌun kándíja, ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín táká ñani ̱‑yo̱. 24 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ná kóo jíín táká ña̱yɨvɨ maní ndíja‑i jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Súan ná kóo. Amén.  



















LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS FILIPENSES

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU FILIPOS

1

Máá‑rí kákuu Pablo jíín Timoteo, mozo Jesucristo, te káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo kákandíja nuu̱ Cristo Jesús, ja̱ káxiu̱ kú‑i ini ̱ ñuu̱ Filipos, jíín núu̱ cháa ja̱ kándi ̱to‑de‑i, jíín núu̱ cháa kájatíñu nuu̱‑í. 2 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.  

jíín‑rí kɨvɨ ̱ kándee‑ri ̱ veka̱a jíín já kákaꞌa̱n‑yo̱ jáꞌa̱ túꞌun va̱ꞌa jíín já káxndeá‑ga̱‑yo̱. 8 Chi ̱ Dios kúu testigo‑ri ̱ ja̱ jiní‑ya̱ ná ku̱ꞌa kúu ini ̱‑ri ̱ ja̱ kúu ta̱ká róó, jíín já maní‑rí jíín‑ró, nátu̱ꞌun mani ̱ Jesucristo jíín‑ró. 9 Te jikán taꞌu̱‑rí ya̱ꞌá. Kuní‑ri ̱ ja̱ ná kúndáꞌú‑ga̱ ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, te ná skuáꞌa‑ga̱‑ro̱ júku̱ꞌun‑ga̱ ini ̱‑ro̱ túꞌun‑ya̱, te nde̱ꞌé‑ró ndéja̱ íó va̱ꞌa, 10 náva̱ꞌa kuu kuatúꞌún‑ró máá já váꞌa, te suni náva̱ꞌa ná kóo kájí iní‑ro̱, te tú naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱ kɨvɨ ́ ndíi Cristo, 11 te suni náva̱ꞌa ná kúkútu‑ro jíín tíñu ndaa̱ sáꞌa Jesucristo. Jia̱n kúu ja̱ nákana jaa‑yó Dios, jíín já káꞌa̱n jíñúꞌún‑yó jíín‑yá.  





Ja̱ ní nakuatáꞌú Pablo nuu̱ Dios

3 Nákuatáꞌú‑rí

nuu̱ Dios máá‑rí ndɨtaꞌa̱n jínu ja̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ róó jínáꞌan‑ró. 4 Nú jikán taꞌu̱‑rí, te nene̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jikán taꞌu̱‑rí jaꞌa̱ róó jínáꞌan‑ró. 5 Chi ni ̱ chindéé táꞌan‑ró jíín‑rí skáka‑yó túꞌun va̱ꞌa onde̱ kɨvɨ ̱ xnáñúú, te onde̱ vina. 6 Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ síjínu náꞌín‑yá tiñu va̱ꞌa ja̱ ní skéjáꞌá‑yá jíín‑ró, te súan kukuu‑ga̱‑ya̱ jíín ondé kɨvɨ ̱ ndíi Jesucristo. 7 Te suni íó va̱ꞌa ja̱ súan nákani ini ̱‑ri ̱ ja̱ kúu ta̱ká róó, chi ̱ ñúꞌun ini ̱ añú‑ri ̱ ja̱ kúu róó, chi ni ̱ kaniꞌi ̱n táká‑ni yóó tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, te káchindéé táꞌan‑ró  









Modo ni ̱ jika máá túꞌun va̱ꞌa

12 Ñáni ̱,

kuní‑ri ̱ ja̱ ná kuní‑ro̱ ná tu̱ ndóꞌo ni ̱ taꞌa̱n‑ri ̱, chi ni ̱ jicha̱‑ga̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa ni ̱ sáꞌa. 13 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱o ini ̱ palacio, jíín sáva‑ga̱‑i, ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑i ruu̱ ndasa kándee‑ri ̱ veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ Cristo. 14 Te kua̱chi ja̱ núꞌni ̱‑ri ̱ kándee‑ri ̱ veka̱a, yu̱án  



300

301

Filipenses 1​, ​2

ní ka̱yija ini ̱ sava ñani ̱‑yo̱ já káchiñúꞌún‑de máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ ka̱chundéé téyíí‑gá ini ̱‑de kájani‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa, te tuká káyu̱ꞌú‑de. 15 Ndaa̱, chi ̱ sava ña̱y ɨvɨ, kájani‑i tu̱ꞌun Cristo sɨkɨ ̱ túꞌun kuásún iní, jíín já kástátáꞌan‑i. Ko sava‑i, suni kájani‑i tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ já káꞌi ̱o va̱ꞌa ini ̱‑i. 16 Te sava‑i kájani‑i tu̱ꞌun Cristo ja̱ skuikín‑ni‑i tɨxɨ ̱n, te tú ndija‑i, chi ̱ kákuni ̱‑i ja̱ xndeá‑ga̱‑i tu̱ ndóꞌo veka̱a sɨkɨ‑̱ rí. 17 Ko sava‑i kájani‑i tu̱ꞌun va̱ꞌa chi ̱ kúndáꞌú ini ̱‑i ruu̱, te a kájini ̱‑i ja̱ ndúkú íchi‑rí kaꞌa̱n‑ri ̱ jaꞌa̱ túꞌun va̱ꞌa. 18 Tú na̱ún sáꞌa núsáá, chi ta̱ká‑ni modo jichá tu̱ꞌun Cristo, va̱sa kákaꞌa̱n sɨ ́kɨ‑́ i, xí káꞌa̱n ndaa̱‑i. Te ya̱ꞌá kúu ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ sáꞌa, te ni ̱ ma̱ ndɨ ́ꞌɨ kutɨ já kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱. 19 Chi ̱ jiní‑ri ̱ ja̱ yáꞌá kúu ja̱ náma ruu̱, jíín já kájika̱n taꞌu̱‑ro̱, jíín já chíndéé chítuu Espíritu Jesucristo ruu̱. 20 Chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ri ̱, te kuní ndásɨ ́ iní‑ri ̱, ja̱ má kúka nuu̱ kútɨ iní‑ri ̱, chi ̱ sua ná chúndéé téyíí iní‑ri ̱, náva̱ꞌa ná ndúñáꞌnu Cristo sáꞌa máá‑rí vina, nátu̱ꞌun nɨ ́ɨ ́ ní kii‑ri ̱, te va̱sa ná kúu̱‑ri ̱ xí kúchaku̱‑ri ̱. 21 Chi ja̱ chakú‑ri ̱ kúu ja̱ jíka‑ri ̱ jíín máá Cristo, te ja̱ kúu̱‑ri ̱ kúu ja̱ níꞌi ̱n‑gá‑ri ̱. 22 Ko nú kuchaku̱‑ga̱‑ri ̱, te súan niꞌi ̱n‑rí sɨkɨ ̱ táká tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ tú jiní‑ri ̱ ndé ichi tɨ ́ɨn‑ri ̱ vii. 23 Chi ma̱ꞌñú ndéndúú tu̱ꞌun yáꞌa kándee ni ̱ꞌin‑ri ̱. Te kúu ini ̱‑ri ̱ noꞌo̱n‑ri ̱ kunchaa̱‑ri ̱ jíín Cristo. Yu̱án kúu máá já váꞌa xaa̱n‑gá. 24 Ko ja̱ ná kúchaku̱ núu‑ga̱‑ri ̱ kúu ja̱ kánúú‑gá ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. 25 Súan jáni ndija ini ̱‑ri ̱. Yu̱á n kúu ja̱ jiní‑ri ̱ ja̱ kúkuu‑ga̱‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ná kándíja va̱ꞌa‑ga̱‑ro̱, te kusɨɨ‑̱ gá ini ̱‑ro̱.  





















26 Náva̱ꞌa

kusɨɨ‑̱ gá ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró jíín Cristo Jesús ja̱ sɨkɨ ́ rúu̱, chi ̱ jaa̱ tuku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 27 Máni ná káka kuu va̱ꞌa‑ró jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun kánúú máá sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa Cristo, náva̱ꞌa va̱sa ná jáa̱‑ri ̱ te kuni ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, xí va̱sa ná kúnchaa̱ jíká‑rí, ko kuni tu̱ꞌun‑ri ̱ róó ja̱ káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró jíín ɨ ́ɨn‑ni xini ̱, te jíín já ɨ ́ɨn káꞌnu‑ni kásátiñu ni ̱ꞌin‑ró sɨkɨ ́ túꞌun va̱ꞌa ja̱ kákandíja‑yó. 28 Te ma̱ yúꞌú kutɨ‑ro sáꞌa ja̱ kájito uꞌu̱ róó, chi yu̱án kúu tu̱ꞌun ja̱ náa íi ̱ máá jínáꞌan, ko róó, a ka̱ku‑ró jínáꞌan‑ró, chi ya̱ꞌá sáꞌa Dios. 29 Chi ni ̱ ja̱ꞌa Cristo uu̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ ná kándíja‑ró núu̱‑yá, chi ̱ suni ja̱ ná ndóꞌo‑ró já sɨkɨ ́ máá‑yá. 30 Te suni kándoꞌo‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já ndóꞌo‑ri ̱, te vina a ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já jíku jíín‑rí.  







2

Ja̱ ní sásúchí‑yá máá‑yá

Núsáá te jíín túꞌun ndéé íó ini ̱ Cristo, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó skandá‑ya̱ róó, jíín túꞌun ja̱ káꞌi ̱o ɨɨn núú‑ró iní máá Espíritu, jíín túꞌun mani ̱ iní‑ro̱ jíín‑i, jíín já jíto ndáꞌú‑ro̱ núu̱‑í. 2 Jíín táká tu̱ꞌun yáꞌa ná kúkuu‑ró, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱. Te ɨɨn‑ni ná káa xini ̱‑ro̱. Te ɨɨn‑ni ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. Te ɨɨn‑ni ná kóo ini ̱‑ro̱ jíín ɨ ́ɨn‑ni ná káni ini ̱‑ro̱. 3 Tú ni ɨɨn ndatíñu sáꞌa‑ró já kuátáꞌan‑ró, xí já sávixi ̱‑ro̱ máá‑ró, chi ̱ sua ná kóo súchí iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te ná táva‑ro cuenta ja̱ váꞌa‑ga̱ kúu táꞌan‑ró vásá máá‑ró. 4 Te ma̱ kóto‑ró tíñu ja̱ kúu máá‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ suni ná kóto‑ró tíñu ja̱ kúu táꞌan‑ró. 5 Ná káni ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró nátu̱ꞌun ni ̱ jani ini ̱ Cristo Jesús. 6 Te máá‑yá ni ̱  









302

Filipenses 2 ka̱a‑ya̱ nátu̱ꞌun Dios, ko tú ní ndío ini ̱‑ya̱ já jíín fuerza nduu ɨɨn núú‑yá jíín Dios. 7 Ko ni ̱ sía̱‑ya̱ máá‑yá, te ni ̱ nduu‑ya̱ nátu̱ꞌun kánda̱a mozo, ni ̱ kaku‑ya̱ nátu̱ꞌun jíto cha̱a. 8 Te nuu̱ ní kenda‑ya̱ nátu̱ꞌun jíka cha̱a, te ni ̱ sásúchí‑yá máá‑yá. Te ni ̱ jandatu̱‑ya̱ ondé ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱, va̱sa ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz. 9 Ja̱ yúán ní nduñáꞌnu luu xaa̱n‑yá ni ̱ sáꞌa Dios, te nuu̱ Jesús ni ̱ ja̱ꞌa Dios ɨɨn sɨ ́ꞌvɨ ́ kánúú núu̱ táká‑ga̱ sɨ ́ꞌvɨ ́. 10 Náva̱ꞌa jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Jesús ná júkuiñi ̱ jítɨ ́ táká ja̱ káꞌi ̱in ini ̱ andɨ ́vɨ ́, jíín já káꞌi ̱in nuu̱ ñúꞌun, jíín já káꞌi ̱in chi ̱i ñuꞌun, 11 te ta̱ká yuꞌu kaꞌa̱n ndaa̱ ja̱ Jesucristo kúu máá Jítoꞌo̱. Yu̱án kánakana jaa‑ún máá Táa̱‑yo̱ Dios. 12 Ñáni ̱ máni ̱, nene̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱jandatu̱‑ro̱ núu̱‑rí kɨvɨ ̱ ní kandii ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te suni súan vaꞌa̱‑ga̱ ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró vína va̱sa jíká ní kanchaa̱‑ri ̱, núsáá te vina ná sátiñu va̱ꞌa‑ró náva̱ꞌa ná kée va̱ꞌa ja̱ náma‑ró máá‑ró. Te jíín túꞌun yúꞌú, tu̱ꞌun kɨ ́sɨ‑i róó, ná sáꞌa‑ró. 13 Chi ̱ Dios kúu Iꞌa̱ sátiñu jíín‑ró náva̱ꞌa ná sáꞌa‑ró ndasa kuní maá‑yá, jíín ndása kúsɨɨ ̱ iní máá‑yá. 14 Ma̱ kútuku ini ̱‑ro̱ jíín tíñu kásáꞌa‑ró, ni ma̱ kána̱á‑ro̱ jíín táꞌan‑ró. 15 Náva̱ꞌa tú na̱ún náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱. Te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín tíñu ñáá. Te kuu‑ró séꞌe Dios, ña̱yɨvɨ tú chaꞌa̱n, va̱sa kájika kuu‑ró máꞌñú ñáyɨvɨ yákua yoꞌo̱ ini ̱, jíín máꞌñú ñáyɨvɨ níꞌin ini ̱. Te ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ‑ún kástúu̱ n‑ro̱ nátu̱ꞌun lámpara ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 16 Kutɨɨn ni ̱ꞌin‑ró túꞌun ja̱ kúchaku̱‑ro̱ jíín, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ kɨvɨ ̱ ndíi Cristo. Yúan‑na te kuni ̱‑ri ̱ ja̱ ná tú ní jíka kuu sáni‑ri ̱, ni tú ní kána sáni tai ̱n‑rí. 17 Te nú ni ̱ jatɨ nɨñi ̱‑rí ja̱ ndúkú‑rí skándíja‑ga̱‑ri ̱  





















róó, yu̱án kúu nátu̱ꞌun ni ̱ soko̱‑rí máá‑rí nuu̱‑yá. Yu̱án kúsɨɨ ̱ iní máá‑rí, te suni kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ onde̱ jíín táká róó jínáꞌan‑ró. 18 Te suni súan ná kúsɨɨ ̱ iní máá‑ró jínáꞌan‑ró, te ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ ondé jíín rúu̱.  

Tu̱ꞌun Timoteo jíín Epafrodito

19 Ko

ñúkuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná kuáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús tu̱ꞌun, te tájí yachí‑ri ̱ Timoteo jaa̱‑de nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná ndúndéé iní‑ri ̱ nú ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ndasa káꞌi ̱o‑ró. 20 Chi ̱ tú kutɨ ɨngá cha̱a íó yáꞌa ja̱ ɨ ́ɨn‑ni xini ̱ kúñava̱ꞌa jíín‑rí nátu̱ꞌun máá‑de, ja̱ kuítú iní koto ñúkúún róó. 21 Chi ta̱ká‑de kándúkú‑de ja̱ kúu máá‑de, ko nasu̱ já kúu Cristo Jesús. 22 Ko a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já bueno sáꞌa Timoteo. Nátu̱ꞌun se̱ꞌe jíín táa̱‑i, suni súan ni ̱ kuu játíñu‑de jíín‑rí jáni‑de tu̱ꞌun va̱ꞌa. 23 Núsáá te ñúkuu ini ̱‑ri ̱ tájí‑rí cha̱a yáꞌa jaa̱‑de nuu̱‑ro̱, te nú ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ndasa kuaꞌa̱n tiñu jíku‑ri ̱ jíín. 24 Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ kuáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ túꞌun, ja̱ súni máá‑rí jaa̱ yachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 25 Ko ni ̱ jani ini ̱‑ri ̱ ja̱ kánúú tájí‑rí ñani ̱‑ri ̱ Epafrodito jaa̱‑de, chi cha̱a sátiñu jíín‑rí kúu‑de, te chíndéé táꞌan‑de jíín‑rí. Te suni ndajáꞌa̱ máá‑ró ní kuu‑de sáá. Te suni játíñu‑de nuu̱‑rí ta̱ká nuu̱ nándɨꞌɨ‑ri ̱‑de. 26 Chi ni ̱ kuu xaa̱n iní‑de ja̱ kuní‑de nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró núú. Te ni ̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑de, chi ̱ a ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já ní kuꞌu̱‑de. 27 Chi ja̱ndáa̱ ni ̱ kuꞌu̱‑de ja̱ á yani kuu̱‑de núú, ko Dios, ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱‑dé, ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn‑de, chi ̱ onde̱ ruu̱, náva̱ꞌa tú kaa‑ga̱ kukuíꞌa̱ ini ̱‑ri ̱ núú. 28 Núsáá te jítú iní‑ri ̱ ni ̱ tájí‑rí‑de kujaa̱‑de nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ núu̱‑dé jínáꞌan‑ró. Te ndusɨɨ ̱ túku  

















303

Filipenses 2​, ​3

ini ̱‑ro̱, te ruu̱ tuká ndukuíꞌa̱ ndásɨ ́ iní‑ri ̱. 29 Núsáá te kuatáꞌú‑ró‑de, chi ̱ kándíja‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱, te kaꞌa̱n jíñúꞌún‑ró jíín cháa ja̱ kánda̱a nátu̱ꞌun káa‑de. 30 Chi ̱ a yani kuu̱‑ de núú, ja̱ sɨkɨ ́ tíñu máá Cristo. Te va̱sa ní jíꞌi ̱‑de ko a ni ̱ skíkuu‑de tiñu ja̱ tú ní síjínu máá‑ró já kúu ruu̱.  



3

Jesús, chi ̱ jia̱n kúu ja̱ kánúú‑gá. Te ja̱ sɨkɨ ́ máá‑yá ni ̱ xnáa‑rí ta̱ká tiñu, te jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ máni kuayo kúu. Súan sáꞌa‑ri ̱ náva̱ꞌa kundéé‑rí najaa̱‑ri ̱ nuu̱ Cristo, 9 te náva̱ꞌa ɨɨn kɨvɨ ̱ te a jiní‑ri ̱ ja̱ kándee‑ri ̱ chi ̱i Cristo. Ko nasu̱ já sándaa̱‑ri ̱ máá‑rí jíín ley, chi ̱ sua ja̱ kéndo̱o ndaa̱‑ri ̱ sáꞌa Dios jíín túꞌun kándíja‑ri ̱, chi ̱ kándíja‑ri ̱ nuu̱ Cristo, 10 náva̱ꞌa kuni ̱ va̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑yá, te kuni ̱‑ri ̱ ndasa káa fuerza naschakú‑ya̱ yóó, te suni ndoꞌo taꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑yá, te suni nduu‑ri ̱ nátu̱ꞌun káa máá‑yá jíín túꞌun ja̱ ní jiꞌi ̱‑ya̱. 11 Chi ̱ sanaa te súan kundéé‑rí nachaku̱‑ri ̱ ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 12 Te cháꞌa̱n‑ga̱ kundéé‑rí, ni té cháꞌa̱n‑ga̱ yija‑ri ̱. Ko ndúkú ndéé‑rí kuaꞌa̱n‑ri ̱ náva̱ꞌa ná níꞌi ̱n‑rí tu̱ꞌun‑ún, chi ja̱ yúán kúu ja̱ ní niꞌi ̱n Cristo Jesús ruu̱. 13 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ruu̱ na̱ tú sáꞌa‑ri ̱ cuenta ja̱ á ni ̱ kundéé‑rí jíín. Ko máni xnáa‑rí ini ̱‑ri ̱ ta̱ká ja̱ ní kuu ichi yatá, te skáa̱‑ga̱‑ri ̱ ichi núu̱‑rí kuaꞌa̱n‑ri ̱ jíín. 14 Te ndúkú ndéé‑rí kuaꞌa̱n‑ri ̱ ná jáa̱‑ri ̱ onde̱ nuu̱ íó ku̱ꞌa, náva̱ꞌa kundéé‑rí niꞌi ̱n‑rí premio ja̱ kuáꞌa Dios, chi ̱ kana‑ya̱ xiní‑rí kiꞌi ̱n‑ri ̱ ichi nínu onde̱ jíín Cristo Jesús. 15 Te ndé yóó ni ̱ yija‑yó, te súan ná kóo xini ̱‑yo̱ núsáá. Te nú ndé róó sɨ ́ɨn xini ̱ káñava̱ꞌa‑ró, suni ya̱ꞌá ná stáꞌa̱n Dios nuu̱‑ro̱. 16 Ko nú ndasa ni ̱ kundéé‑yó ní skuáꞌa‑yó, súan ná káka‑yó, te suni ɨɨn‑ni ná kóo xini ̱‑yo̱. 17 Ñáni ̱, ná ndáku‑ró rúu̱ jínáꞌan‑ró, te kunchaa̱ nuu̱‑ro̱ ñáyɨvɨ kájika súan nátu̱ꞌun ichi ní stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 18 Chi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kájika kuu‑i ichi ñáá, te tɨnɨ ̱ jínu ni ̱ jani‑ri ̱ tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ yúan nuu̱‑ro̱. Te suni káꞌa̱n ndéꞌe̱‑ri ̱ jíín‑ró vína, ja̱ máá‑i kákuu ña̱yɨvɨ kájito uꞌu̱‑i  



Na̱ sɨkɨ ̱ ndúkú ndéé‑yó

Te ɨɨn‑na̱ tu̱ꞌun íó ñáni ̱. Ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Chi ̱ ruu̱, ja̱ndáa̱, tú kúnɨ ́nɨ iní‑ri ̱ chaa‑ri ̱ suni suni‑ni tu̱ꞌun‑ún nuu̱‑ro̱, ko súan íó seguro‑ga̱ ja̱ kúu róó. 2 Ma̱ kóto‑ró núu̱ tíꞌina̱. Ma̱ kóto‑ró núu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá. Ma̱ kóto‑ró núu̱ cháa ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱. 3 Chi ̱ yóó kákuu cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱ ndija. Te jíín iní jíín añú‑yo̱ káchiñúꞌún‑yó Dios. Te kákusɨɨ ̱ iní‑yo̱ jíín Cristo Jesús. Chi ̱ tú káchiñúꞌún‑yó máá‑yó. 4 Te nú ndé cha̱a jáni ini ̱‑de ja̱ kúu chiñúꞌún‑de máá‑de, te suni ruu̱ víꞌí‑gá sáꞌa‑ri ̱ núú, chi ̱ suni ruu̱ chiñúꞌún‑rí máá‑rí nú súan íó núú. 5 Chi ni ̱ xɨtɨ ̱ ndúu̱ ruu̱ nuu̱ uná kɨvɨ ̱. Te suni tata̱ Israel kúu‑ri ̱. Te suni táꞌan tata̱ Benjamín kúu‑ri ̱. Te suni hebreo se̱ꞌe hebreo kúu‑ri ̱. Te suni ni ̱ chiñúꞌún‑rí ley ja̱ káchiñúꞌún fariseo. 6 Te ni ̱ jítú iní‑ri ̱ ni ̱ chindiki ̱n‑ri ̱ tɨkuꞌni ̱ ni ̱ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ri ̱ jíín‑i. Te tú ní náku̱ xndíi ni ɨɨn ley sɨkɨ‑̱ rí, chi ni ̱ skíkuu ndaa̱‑ri ̱. 7 Ko ta̱ká tiñu ja̱ kúndéé‑rí jíín núú, tú sáꞌa‑ri ̱ cuenta jíín‑ún vína, chi ̱ vaꞌa̱‑ga̱ ná náa‑ún, te ná chíñúꞌún‑rí Cristo jáni ini ̱‑ri ̱. 8 Te ja̱ndáa̱, chi ̱ jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ váꞌa‑ga̱ ná náa táká tiñu‑ún, náva̱ꞌa ná kuní va̱ꞌa‑ri ̱ ja̱ kúu tu̱ꞌun Jitoꞌo̱‑ri ̱ Cristo  





























304

Filipenses 3​, ​4 tu̱ꞌun ja̱ ní jiꞌi ̱ Cristo jika̱ cruz. 19 Te ɨɨn kɨvɨ ̱ te naa íi ̱ ñáyɨvɨ‑ún, te ndɨꞌɨ‑i. Chi ̱ máni chíñúꞌún‑i toko‑í. Te kúsɨɨ ̱ iní‑i jíín túꞌun ja̱ kúka nuu̱ iní‑i sáꞌa núú. Te kaní ini ̱‑i ndéꞌé‑i nuu̱ ndátíñu íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 20 Ko ñuu̱ máá‑yó kúu onde̱ andɨ ́vɨ ́. Te suni onde̱ yúan káinda̱tu‑yó ndíi máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, Iꞌa̱ nama yóó. 21 Te máá Iꞌa̱‑ún, nasama‑ya̱ yíkɨ kúñu ndáꞌú‑yo̱, náva̱ꞌa nduu nátu̱ꞌun káa yikɨ kúñu ndíi ncháa̱ máá‑yá. Chi ̱ Dios kúu kaꞌnu̱‑ya̱ táká ja̱ íó, te suni jíín fuerza‑ya̱ sáꞌa‑ya̱‑ún.  





4

Nene̱ ná kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱

Ñáni ̱ máni ̱ jínáꞌan‑ró, súan ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ kúu ini ̱‑ri ̱ róó, te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑ró, te róó kúu nátu̱ꞌun premio‑ri ̱. 2 Te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín Evodia, te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín Síntique ja̱ ná kóo ɨɨn‑ni xini ̱‑ñá jínáꞌan‑ña, nátu̱ꞌun kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 3 Te nuu̱ róó Timoteo, suni káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, chi cha̱a ni ̱ chindéé táꞌan va̱ꞌa jíín‑rí kúu‑ró, te ná kuáꞌa núu‑ró ndáꞌa núu̱ ñáꞌan yáꞌa, chi ni ̱ ka̱sátiñu ni ̱ꞌin‑ña jíín‑rí ni ̱ jani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa sáá, te suni onde̱ jíín Clemente jíín sáva‑ga̱ ña̱yɨvɨ kásátiñu jíín‑rí, chi ̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ ñáyɨvɨ yúan a káyo̱so núu̱ lista ña̱yɨvɨ kúchaku̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 4 Nene̱ ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Ɨnga̱ jínu káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró: Ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱. 5 Kaꞌa̱n mani ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró náva̱ꞌa ná kuichá tu̱ꞌun kiꞌi ̱n nuu̱ táká ña̱yɨvɨ já súan káa máá‑ró. Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ a ni ̱ kuyani‑ya̱. 6 Ma̱ nándɨꞌɨ ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ní ɨɨn. Ko ná káꞌa̱n‑ro̱ jíín Dios onde̱ jíín túꞌun kánakuatáꞌú‑ró, jíín  









túꞌun kájika̱n taꞌu̱‑ro̱, jíín túꞌun kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ya̱ ndéja̱ kuní máá‑ró. 7 Yúan‑na te Dios kua̱ꞌa‑ya̱ túꞌun vindáa̱ vinené ini ̱ añú‑ro̱ jíín xiní‑ro̱. Va̱sa tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ndasa sáꞌa‑ya̱‑ún, te koto‑ya̱ róó onde̱ jíín Cristo Jesús. 8 Ñáni ̱, máá ɨ ́ɨn‑na̱ tu̱ꞌun íó. Tu̱ꞌun yáꞌa ná kúndee xini ̱‑ro̱: Ta̱ká tu̱ꞌun ndija, ta̱ká tu̱ꞌun jíñúꞌún, ta̱ká tu̱ꞌun ndaa̱, ta̱ká tu̱ꞌun ndoo, ta̱ká tu̱ꞌun mani ̱ iní, ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ játúꞌún‑i, ta̱ká nuu̱ íó ja̱ váꞌa, jíín táká ja̱ kúu nakana jaa‑yó‑yá sáꞌa, yu̱án ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱. 9 Ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ ní ka̱kutu̱ꞌa‑ró, jíín túꞌun ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ro̱, jíín túꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró, jíín tíñu ni ̱ kajini ̱‑ro̱ sáꞌa máá‑rí, ta̱ká yu̱án ná sáꞌa máá‑ró. Yúan‑na te máá Dios, Iꞌa̱ jáꞌa tu̱ꞌun vindáa̱ vinené, koo‑ya̱ jíín‑ró. 10 Ko kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ vina, va̱sa kuéé, ko ni ̱ kanu̱ ku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, te ni ̱ ka̱chindéé‑ró rúu̱. Chi ̱ súan sáꞌa‑ró kuní‑ro̱ núú, ko tú ní íó modo. 11 Nasu̱ já ndáꞌú táꞌa̱n‑ri ̱ káꞌa̱n‑ri ̱, chi ̱ ruu̱, a ni ̱ skuáꞌa‑ri ̱ ka̱an‑ri ̱ jíín nú ndasa‑ni táꞌa̱n‑ri ̱. 12 Jiní‑ri ̱ kuchaku̱ ndáꞌú‑ri ̱, te jiní‑ri ̱ kuchaku̱ kúká‑rí. Ndɨꞌɨ ni ̱ skuáꞌa‑ri ̱, te a ni ̱ ka̱an‑ri ̱ jíín táká, nú ja̱ ndáꞌa̱ chi ̱i‑ri ̱, nú ja̱ yítaꞌa̱n nuu̱‑rí, nú ja̱ kúñava̱ꞌa kuaꞌa̱‑rí, xí já táꞌa̱n ndáꞌú‑ri ̱. 13 Ndɨꞌɨ‑ni kúu sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ máá Cristo jáꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑ri ̱. 14 Ko bueno ni ̱ sáꞌa‑ró já ní jito taꞌa̱n‑ro̱ túndóꞌo jíín‑rí. 15 Te róó, ña̱yɨvɨ ñúu̱ Filipos, suni a kájini ̱‑ro̱ já ní ɨɨn tɨkuꞌni ̱ tú ní kájito táꞌan jíín‑rí ja̱ kuáꞌa yaku̱ na̱jíín kútaꞌu̱‑rí, chi ̱ máni róó jínáꞌan‑ró onde̱ kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑rí jáni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa ná ni ̱ kenda‑ri ̱ va̱i‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia.  

















305

Filipenses 4

16 Chi ̱ onde̱

ná kándee‑ga̱‑ri ̱ ñuu̱ Tesalónica ni ̱ ka̱tájí‑ró yakú ja̱ jínu ñúꞌún‑rí, ni ̱ jaa̱ ɨɨn uu̱ jínu. 17 Nasu̱ ndúkú‑rí ja̱ kuáꞌa‑ró núu̱‑rí núú, chi ̱ ndúkú‑rí ja̱ ná ndeá‑ga̱ taꞌu̱‑ro̱ núu̱‑yá. 18 Te a ñáva̱ꞌa‑ri ̱ ta̱ká ja̱ jínu ñúꞌún‑rí, te sobra‑ga̱ íó. Te a ñúꞌun chítú iní ndaꞌa‑rí, chi ni ̱ niꞌi ̱n‑rí ja̱ ní ka̱tájí‑ró vái jíín Epafrodito. Te kúsɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ kasoko̱ váꞌa‑ró núu̱‑yá, te asu̱ n jáꞌa̱n. 19 Te Dios máá‑rí, ná nákua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱ táká ja̱ nándɨꞌɨ‑ró, chi ̱ kúká máá‑yá jíín túꞌun ja̱ váꞌa ja̱ lúu  





íó ini ̱ Cristo Jesús. 20 Te nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Súan ná kóo. Amén. 21 Ná sándéé iní ta̱ká ña̱y ɨvɨ káꞌi ̱o ndoo ni ̱ sáꞌa Cristo Jesús, achi ̱‑ro̱ kúni‑i. Te ñani ̱‑yo̱ já káxiu̱ kú jíín‑rí yáꞌa kákaꞌa̱n ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 22 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo kákaꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te ni ̱ kaa‑ga̱ kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú véꞌe César. 23 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín táká róó jínáꞌan‑ró. Amén.  







LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS COLOSENSES

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU COLOSAS

1

Máá‑rí Pablo kúu apóstol Jesucristo, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios. Te jíín ñaní‑yo̱ Timoteo, 2 káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ ndóo, jíín núu̱ ñaní‑yo̱ kákandíja nuu̱ Cristo ja̱ káxiu̱ kú‑i ini ̱ ñuu̱ Colosas. Tu̱ꞌun luu jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ íó ini ̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín iní máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.  

Tu̱ꞌun ni ̱ jika̱n taꞌu̱ Pablo nuu̱ Dios jaꞌa̱ máá‑i

3 Nene̱

kájika̱n taꞌu̱‑rí jaꞌa̱ róó jínáꞌan‑ró. Te kánakuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 4 Chi ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ri ̱ róó ja̱ kákandíja va̱ꞌa‑ró núu̱ Cristo Jesús, jíín ndasa kájito ndáꞌú‑ro̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo, 5 chi ̱ káñukuu ini ̱‑ro̱ níꞌi ̱n‑ro̱ já yíva̱ꞌa onde̱ andɨ ́vɨ ́. Tu̱ꞌun yúan a ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró, chi ̱ súan káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa. 6 Chi tu̱ꞌun‑ún, a ni ̱ jaa̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, nátu̱ꞌun nuu̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, chi ̱ níꞌi ̱n tíñu te ndeá kuaꞌa̱n, suni nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa  





jíín‑ró ondé kɨvɨ ̱ ní ka̱jini so̱ꞌo‑ró. Te ni ̱ ka̱juku̱ꞌun ndija ini ̱‑ro̱ túꞌun luu íó ini ̱ Dios, 7 nátu̱ꞌun ni ̱ kutu̱ꞌa‑ró ní sáꞌa Epafras. Mozo taꞌa̱n jíín‑yó kúu‑de. Te kúmani ̱‑yo̱ jíín‑de. Te cha̱a‑ún játíñu va̱ꞌa‑de nuu̱ Cristo ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. 8 Cha̱a‑ún, ni ̱ kastu̱ꞌún‑de tu̱ꞌun‑ró núu̱‑rí ndasa kákundáꞌú ini ̱ táꞌan‑ró sáꞌa Espíritu. 9 Ja̱ yúán rúu̱ jínáꞌan‑ri ̱, suni tú kájukuiñi ̱‑ri ̱ ja̱ kájika̱n taꞌu̱‑rí jaꞌa̱‑ro̱ núu̱‑yá onde̱ kɨvɨ ̱ ní ka̱jini tu̱ꞌun‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ún. Te kájika̱n‑ri ̱ nuu̱‑yá já ná kuní ndɨꞌɨ‑ró ndasa játaꞌa̱n ini ̱ máá‑yá, te ná kuní‑ro̱ táká tu̱ꞌun ndíchí jíín túꞌun júku̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ sáꞌa Espíritu, 10 náva̱ꞌa ná káka kuu luu‑ró, nátu̱ꞌun kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te ná kúsɨɨ ̱ váꞌa ini ̱‑ya̱ sáꞌa‑ró jíín táká‑ni, te na̱ni tiñu va̱ꞌa jíku‑ró jíín, ná níꞌi ̱n tíñu, te ná júku̱ꞌun‑ga̱ ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ Dios. 11 Te va̱ꞌa téyíí ná yíja ta̱ká fuerza‑ya̱ iní‑ro̱, nátu̱ꞌun káa fuerza luu máá‑yá, náva̱ꞌa ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱, te káꞌnu koo ini ̱‑ro̱, te kua̱ndéé iní‑ro̱. 12 Ná nákuatáꞌú‑ró  











306

307

Colosenses 1​, ​2

núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios ja̱ ní chiꞌi‑ya̱ fuerza yóó náva̱ꞌa niꞌi ̱n táꞌa̱n‑yo̱ táꞌu̱‑yo̱ jíín ñáyɨvɨ ndóo ja̱ káꞌi ̱in‑i nuu̱ ndíi ncháa̱. 13 Chi ni ̱ ndiñiꞌin máá‑yá yóó ini ̱ ndaꞌa fuerza ñu̱ ñáa, te ni ̱ xndɨ ́vɨ‑ya̱ yóó ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú tíñu Se̱ꞌe‑ya̱, Iꞌa̱ maní‑yá jíín. 14 Te Se̱ꞌe‑ya̱‑ún, chi ni ̱ na̱kuaan‑ya̱ yóó jíín nɨñí‑yá. Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱ jíín kuáchi‑yó.  



15 Te

Muestra Dios kúu Jesús

Se̱ꞌe‑ya̱‑ún kúu muestra Dios, Iꞌa̱ tú jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱. Te xna̱ñúú‑gá Se̱ꞌe‑ún, vásá táká ndatíñu ja̱ ní sáꞌa‑ya̱. 16 Chi ̱ jíín máá Séꞌe‑ya̱‑ún kúu ja̱ ní kuva̱ꞌa ta̱ká ndatíñu ja̱ káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́, jíín já káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ já jiní‑yo̱ núu̱ jíín já tú jiní‑yo̱ núu̱, kúu nuu̱ táꞌú tíñu, kúu nuu̱ kúñáꞌnu, kúu ja̱ kátɨ ̱ɨn xini ̱, kúu ja̱ kándi ̱so tíñu. Ndɨꞌɨ ni ̱ kuva̱ꞌa ni ̱ sáꞌa Dios jíín máá‑yá, te kúu cuenta máá‑yá. 17 Máá‑yá íó xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá ní kuva̱ꞌa ta̱ká ndatíñu, te ta̱ká ndatíñu tɨ ́ɨn ni ̱ꞌin máá‑yá. 18 Te máá‑yá kúu xini ̱ tɨ ́kuꞌni ̱, te nátu̱ꞌun yikɨ kúñu‑ya̱ kúu‑ún. Máá‑yá kúu nuu̱ kéjáꞌá, te máá‑yá ni ̱ nachaku̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, náva̱ꞌa kuñáꞌnu‑ga̱‑ya̱ núu̱ táká‑ni. 19 Chi ni ̱ kusɨɨ ̱ iní máá Dios ja̱ ñúꞌun táꞌan káꞌnu‑ni‑ya̱ jíín máá Séꞌe‑ya̱, 20 náva̱ꞌa naketáꞌan ta̱ká‑ni jíín Dios sáꞌa‑ya̱ jíín máá Séꞌe‑ya̱. Te jíín nɨñí Séꞌe‑ya̱, Iꞌa̱ ni ̱ ndoꞌo jika̱ cruz, te ná kóo paz sáꞌa‑ya̱ sɨkɨ ́ máá já káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ jíín já káꞌi ̱o andɨ ́vɨ ́. 21 Te suni súan ni ̱ sáꞌa Se̱ꞌe‑ya̱ jíín‑ró, chi ̱ sɨ ́ɨn sɨkɨ ̱ ní kaꞌi ̱in‑ró sáá, chi ni ̱ ka̱jito uꞌu̱‑ro̱‑yá, te máni tiñu ñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró núú. Ko vina a ni ̱ naskétáꞌan‑ya̱ róó jíín Dios. 22 Ya̱ꞌá  













ní sáꞌa‑ya̱ jíín yíkɨ kúñu‑ya̱ já ní jiꞌi ̱, náva̱ꞌa nasándoo‑ya̱ róó, te ma̱ kúnchaa̱ chaꞌa̱n róó, ni ma̱ kána jíín Dios nuu̱‑ro̱ hora stáꞌa̱n‑ya̱ róó nuu̱ Dios. 23 Súan sáꞌa‑ya̱ nú kuiñi ni ̱ꞌin‑ró, te kandíja ndija‑ró, te ni ma̱ nása̱ma ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun va̱ꞌa káñukuu ini ̱‑ro̱ já ní ka̱jini so̱ꞌo‑ró. Chi tu̱ꞌun‑ún a ni ̱ jicha̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ chíi andɨ ́vɨ ́. Te ruu̱ Pablo kúu cha̱a játíñu sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún.  

Sátiñu Pablo jaꞌa̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación 24 Te

kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ vina, chi ̱ ndóꞌo‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró. Te skíkuu yikɨ kúñu‑ri ̱ ja̱ kúmani ̱‑gá ndoꞌo Cristo ini ̱ tɨkuꞌni ̱ máá‑yá, ja̱ kúu yikɨ kúñu‑ya̱, 25 te suni játíñu‑ri ̱ nuu̱‑ún, chi ̱ súan ni ̱ chaa Dios tiñu sɨkɨ‑̱ rí jaꞌa̱ róó, náva̱ꞌa ná káꞌa̱n ndɨꞌɨ‑ri ̱ tu̱ꞌun Dios jíín‑ró. 26 Yu̱án kúu máá túꞌun sa̱ꞌí ja̱ ní yisa̱ꞌí onde̱ ná ni ̱ kejáꞌá kuiá anáꞌán jíín ñáyɨvɨ. Ko vina a ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ túꞌun‑ún nuu̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo máá‑yá. 27 Chi ̱ máá Dios súan ni ̱ kuni ̱‑ya̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ‑ún, ndasa kúká káa tu̱ꞌun luu ja̱ ndíso tu̱ꞌun sa̱ꞌí yáꞌa, kuaꞌa̱n nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Te tu̱ꞌun‑ún kúu máá Cristo kándee ini ̱‑ro̱, jíín já káñukuu ini ̱‑ro̱ núu̱ lúu kánchaa̱‑ya̱. 28 Te tu̱ꞌun Iꞌa̱‑ún kúu ja̱ kájani‑ri ̱, te kákana jíín‑rí nuu̱ táká ña̱yɨvɨ. Te jíín túꞌun ndíchí kástáꞌa̱n ñúkúún‑rí nuu̱‑í náva̱ꞌa ná yíja va̱ꞌa ta̱ká‑i kuiñi‑i nuu̱ Cristo Jesús sáꞌa‑ri ̱. 29 Te ja̱ sɨkɨ ́ yúán sátiñu‑ri ̱. Te ni ̱ꞌin sátiñu‑ri ̱ jíín fuerza máá‑yá. Te máá fuerza‑ya̱‑ún kúu ja̱ sátiñu téyíí jíín‑rí. Chi ̱ kuní‑ri ̱ ja̱ ná kuní‑ro̱ ndasa ndɨ ́ꞌɨ xaa̱n iní‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jíín sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ káꞌi ̱o ini ̱ ñuu̱  









2

308

Colosenses 2 Laodicea, jíín sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ tú kájini ̱ kutɨ núu̱‑rí ndasa káa‑ri ̱, 2 náva̱ꞌa ná ndúndéé iní añú‑i, te ɨɨn nuu̱ kúnchaka mani ̱ táꞌan‑i, te ná júku̱ꞌun ndɨꞌɨ ini ̱‑i ta̱ká tu̱ꞌun luu‑ya̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑i tu̱ꞌun sa̱ꞌí máá Táa̱‑yo̱ Dios te yu̱án kúu cuenta Cristo. 3 Chi ̱ ini ̱ ndaꞌa máá‑yá yísa̱ꞌí ta̱ká yaka̱ tu̱ꞌun ndíchí, jíín túꞌun ja̱ júku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ sáꞌa. 4 Te tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa tú ni ɨɨn cha̱a xndáꞌú‑de róó, ja̱ kándíja‑ró ɨngá tu̱ꞌun tɨ ́ɨn yátá. 5 Chi va̱sa kándee jíká máá‑rí, ko nátu̱ꞌun kándee‑ri ̱ jíín‑ró, te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ te ndéꞌé‑rí tiñu va̱ꞌa kásáꞌa‑ró, chi ̱ ni ̱ꞌin kákandíja‑ró núu̱ Cristo. 6 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱jatáꞌú‑ró máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, súan ná káka‑ró jíín‑yá núsáá. 7 Ná nákuiki ̱n yoꞌo‑ro iní‑ya̱. Te ná skuáꞌnu táꞌan‑ró sɨkɨ‑́ yá. Te ná yíja va̱ꞌa‑ró jíín túꞌun kándíja, nátu̱ꞌun ni ̱ kutu̱ꞌa‑ró. Te ná ndeá‑ga̱‑ro̱ jíín túꞌun‑ún, onde̱ jíín túꞌun nakuatáꞌú‑ró núu̱‑yá.  











Ini ̱ ndaꞌa Cristo ncháá ta̱ká‑ni

8 Koto

va̱ꞌa‑ró máá‑ró, náva̱ꞌa tú xndáꞌú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ róó, jíín sɨkɨ ́ túꞌun ndíchí ñáá, jíín túꞌun vixi ̱ sáni, nátu̱ꞌun íó tani ̱nu cha̱a, modo kásáꞌa‑de ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa te tú kásáꞌa‑de ja̱ kuní Cristo. 9 Chi ̱ jíín máá‑yá, te ini ̱ yikɨ kúñu máá‑yá, ncháá ndɨꞌɨ ta̱ká‑ni ndasa káa Dios. 10 Te káꞌi ̱o chítú‑ró jíín Cristo. Te máá‑yá tɨ ́ɨn xini ̱ táká ja̱ táꞌú tíñu, jíín táká ja̱ kándi ̱so tíñu. 11 Te suni jíín máá‑yá ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱, ko nasu̱ jíín ndáꞌa ní káxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱. Te ni ̱ chaxio‑ya̱ táká kua̱chi ndíso máá‑ró, chi ̱ Cristo nátu̱ꞌun ni ̱ xɨtɨ ndúu̱‑ya̱ róó. 12 Chi ̱  







ɨɨn núú‑ni ni ̱ kayu̱ji‑ró jíín‑yá nuu̱ ní ka̱janducha‑ro, te suni yúan ni ̱ ka̱nachaku̱‑ro̱ jíín‑yá, chi ni ̱ ka̱kandíja‑ró tíñu sáꞌa Dios ja̱ ní naschakú‑ya̱ Jesús ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. 13 Ko róó, tú káxɨtɨ ̱ ndúu̱‑ro̱ núú, te a ni ̱ kajiꞌi ̱‑ro̱ ní sáꞌa ta̱ká kua̱chi‑ró. Ko ɨɨn káꞌnu‑ni ni ̱ ka̱nachaku̱‑ro̱ jíín Cristo ni ̱ sáꞌa Dios. Te ni ̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ táká ja̱ ní ka̱sáñaꞌmu‑ró. 14 Te ni ̱ ndaꞌva̱‑ya̱ acta ja̱ tɨ ́ɨn suku̱ n‑yo̱ te jíto uꞌu̱ yóó núú. Te ni ̱ skána‑ya̱, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ stɨ ́ɨn‑ya̱‑ún jíín ndúyu ka̱a jika̱ cruz. 15 Te ni ̱ tevíchí‑yá ta̱ká ja̱ kátáꞌú tíñu jíín já kándi ̱so tíñu, te ni ̱ kiñiꞌin ndiji ̱n‑ya̱, te ni ̱ ka̱kuka nuu̱. Chi ni ̱ kundéé‑yá jíín, ni ̱ sáꞌa máá cruz. 16 Ja̱ yúán ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ náku̱ xndíi ni ɨɨn‑i sɨkɨ‑̱ ro̱, cuenta sɨkɨ ̱ já yee, xí já jíꞌi, xí cuenta kɨvɨ ̱ íó viko, xí já núkoso̱ yóo̱, xí sɨkɨ ́ kɨvɨ ́ ndéta̱tú. 17 Chi yu̱án kúu nátu̱ꞌun ɨɨn kuandaꞌu̱ ta̱ká ndatíñu chaa̱ kuee̱‑ga̱, ko máá jándáa̱ kúu ja̱ cuenta máá Cristo. 18 Ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ kasú‑i nuu̱ táꞌu̱‑ro̱. Chi ̱ kásáꞌa‑i ja̱ súchí iní máá‑i, te káchiñúꞌún‑i ta̱ká ndajáꞌa̱‑yá. Te kákɨ ̱vɨ nduu̱‑i jíín túꞌun ja̱ tú ní kájini ̱ ndiji ̱n‑i, te máni kásávixi ̱ sáni‑i máá‑i. Chi ̱ yúkú xiní máá‑i. 19 Te tú káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑i jíín máá Iꞌa̱ kúu xini ̱. Chi ̱ máá‑yá kúu ja̱ skuáꞌnu yikɨ kúñu, chi ̱ skée máá‑ún túchi, te ñútáꞌan sáꞌa máá túchi, te jáꞌnu máá sáꞌa Dios. 20 Chi ̱ nú ni ̱ kajiꞌi ̱‑ro̱ jíín Cristo sɨkɨ ̱ táká tani ̱nu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te naja̱ kajika‑ga̱‑ro̱ nátu̱ꞌun kájika ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. Te naja̱ kájandatu̱‑ro̱ núu̱ túꞌun yáꞌa: 21 Ma̱ tɨ ́ɨn‑ró, ni ma̱ kéꞌé‑ró, ni ma̱ kée‑ro, áchí. 22 Chi ta̱ká tu̱ꞌun‑ún  



















309

Colosenses 2​, ​3

nini kájatíñu máá, te ndɨꞌɨ‑ni naa. Chi ̱ máni tu̱ꞌun, máni tani ̱nu ja̱ ní jani sáni ini ̱ ña̱yɨvɨ kúu‑ún. 23 Kájani ndija ini ̱‑i ja̱ túꞌun ndíchí kúu‑ún, chi ̱ stétuu‑ún‑i ja̱ níꞌin chiñúꞌún‑i, te sáꞌa ja̱ sásúchí iní, te ni ̱ꞌin ndónda máá sɨkɨ ́ yíkɨ kúñu, ko tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ já kasú nuu̱ já kuní máá‑i. Núsáá te nú ni ̱ ka̱nachaku̱‑ro̱ jíín Cristo, te vaꞌa̱‑ga̱ ná ndúkú‑ró túꞌun andɨ ́vɨ ́, nuu̱ kánchaa̱ Cristo ichi ndáváꞌa Dios. 2 Ná káni ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ túꞌun káꞌi ̱o ichi ándɨ ́vɨ ́, nasu̱ sɨkɨ ́ túꞌun káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 3 Chi ̱ a ni ̱ kajiꞌi ̱‑ro̱, te vida‑ro̱, a yísa̱ꞌí, jíín Cristo ini ̱ Dios. 4 Te Cristo, Iꞌa̱ kúu vida‑ro̱‑ún, te nú kenda ndiji ̱n‑ya̱, yúan‑na te suni luu kenda koyo ndiji ̱n‑ro̱ jíín‑yá.  

3







5 Ná

Cha̱a túꞌú jíín cháa jáá

kasú‑ro̱ iní yikɨ kúñu‑ró já káa yúkú, náva̱ꞌa ma̱ sáꞌa téné, ma̱ kóo cháꞌán, ma̱ káni ñáá ini ̱, ma̱ ndío ini ̱, chi ̱ ɨɨn‑ni kúu‑ún jíín já chíñúꞌún ndosó. 6 Chi ja̱ sɨkɨ ́ táká tiñu yúan kúu ja̱ kití ini ̱ Dios, te ndonda‑ya̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ níꞌin ini ̱. 7 Te suni jíín tíñu‑ún ni ̱ ka̱jika‑ró núú, ná ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró súan. 8 Ko vina ná sía̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa núsáá: Tu̱ꞌun kití ini ̱, tu̱ꞌun xaa̱n iní, tu̱ꞌun káñáá, túꞌun káꞌa̱n sɨkɨ ̱ táꞌan, jíín túꞌun cháꞌán kénda yuꞌu‑ro. 9 Ma̱ xndáꞌú táꞌan‑ró, chi ̱ a ni ̱ chaxio‑ró cháa túꞌú‑ún kuaꞌa̱n‑de jíín táká tiñu ni ̱ sáꞌa‑de. 10 Te ni ̱ nuku̱ꞌun‑ró cháa jáá. Chi cha̱a‑ún kua̱juku̱ꞌun ini ̱‑de, kua̱ndujáá‑de, nátu̱ꞌun káa máá‑yá ja̱ ní sáꞌa‑ya̱‑dé. 11 Te yúan tú íó sɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ ñúu̱ Grecia jíín ñáyɨvɨ judío, ni ja̱ ní xɨtɨ ́ ndúu̱, te ni ja̱ tú ní xɨtɨ ́ ndúu̱, ni ja̱ sɨ ́ɨn yuꞌu, te ni ja̱ kúu  











ña̱yɨvɨ escita, ni ja̱ sátiñu sáni, te ni ja̱ jíka kuu ndicha̱‑na̱, chi ̱ Cristo kúu ndɨꞌɨ‑ni, te yíꞌi‑ya̱ iní ta̱ká‑yo̱. 12 Chi ni ̱ ka̱ji Dios róó. Te ña̱y ɨvɨ ndóo ja̱ maní‑yá jíín kákuu‑ró. Núsáá te nɨ ́nɨ kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, te kumani ̱‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, te koo súchí iní‑ro̱, koo paciencia‑ro̱. 13 Kua̱ndéé iní‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, te sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱ nú jikín nuu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ táꞌan‑ró. Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa Cristo tu̱ káꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱‑ro̱, te suni súan sáꞌa‑ró jínáꞌan‑ró. 14 Te ja̱ kánúú xáa̱n‑gá nuu̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa kúu tu̱ꞌun kundáꞌú ini ̱ táꞌan. Chi tu̱ꞌun yúan kúu ja̱ skétáꞌan ta̱ká‑ni jíín já síyíja va̱ꞌa. 15 Te tu̱ꞌun vindáa̱ vinené ja̱ ndíso máá Dios, ná kútɨɨn añú‑ro̱. Chi ja̱ yúán ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱ ndúu‑ró ɨ ́ɨn‑na̱ ña̱yɨvɨ. Te suni ná nákuatáꞌú‑ró jínáꞌan‑ró. 16 Te tu̱ꞌun Cristo ná kútú ndɨ ́ꞌɨ ini ̱‑ro̱, jíín ndɨ ́ꞌɨ tu̱ꞌun ndíchí. Te stáꞌa̱n‑ro̱ núu̱ táꞌan‑ró. Te kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑i jíín salmo, jíín yáa̱ máá‑yá, jíín yáa̱ Espíritu. Te ichi iní añú‑ro̱ ná káta luu‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 17 Te ta̱ká tiñu kásáꞌa‑ró, nú ja̱ káꞌa̱n‑ro̱, xí já sáꞌa‑ró kúu, ta̱ká ná sáꞌa‑ró jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. Te ná nákuatáꞌú‑ró núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios sáꞌa Jesús.  











Tiñu kánúú skíkuu cha̱a jáá

18 Róó

ñasɨ ́ꞌɨ ́, kuandatu̱‑ro̱ núu̱ yíi máá‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ súan játaꞌa̱n ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 19 Róó yii jínáꞌan‑ró, ná kundáꞌú ini ̱‑ro̱ ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱. Te ma̱ ndúu ua̱‑ro̱ jíín‑ña. 20 Róó se̱ꞌe jínáꞌan‑ró, ta̱ká tiñu kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táa̱‑ro̱, nuu̱ náa̱‑ro̱. Chi ̱ súan kúsɨɨ ̱ iní máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sáꞌa. 21 Róó táa̱ jínáꞌan‑ró, ma̱ skití ini ̱‑ro̱ séꞌe‑ró  





Colosenses 3​, ​4

310

jínáꞌan‑i, náva̱ꞌa tú kukuíꞌa̱ ini ̱‑i. 22 Róó mozo jínáꞌan‑ró, ta̱ká tiñu kuandatu̱‑ro̱ núu̱ patrón‑ro̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa. Ma̱ sáꞌa‑ró tíñu ja̱ kúsɨɨ ̱ iní ña̱yɨvɨ ndéꞌé‑i nuu̱, chi ̱ sua koo ndaa̱ añú‑ro̱ sáꞌa‑ró, te kuandatu̱‑ro̱ núu̱ Dios. 23 Te ta̱ká tiñu kásáꞌa‑ró, koo ini ̱ koo añú‑ro̱ sáꞌa‑ró. Kani ini ̱‑ro̱ já núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kájatíñu‑ró, nasu̱ núu̱ ñáyɨvɨ. 24 Chi ̱ a jiní‑ro̱ já máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kuáꞌa va̱ꞌa‑ya̱ táꞌu̱‑ro̱ já kúu ya̱ꞌu‑ró. Chi ̱ nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo kájatíñu‑ró. 25 Ko ña̱yɨvɨ sáꞌa tiñu ñáá ndutaꞌu̱ túku‑i ja̱ ní sáꞌa‑i‑ún, chi ̱ tú ncháá nuu̱‑yá‑i. Róó patrón jínáꞌan‑ró, sáꞌa va̱ꞌa‑ró jíín mozo‑ro̱. Te ɨɨn nuu̱ kóto‑ró núu̱‑í. Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já súni káñava̱ꞌa‑ró máá patrón‑ro̱ ándɨ ́vɨ ́. 2 Ma̱ júkuiñi ̱‑ro̱ já jikán taꞌu̱‑ro̱. Te ná nákuatáꞌú‑ró, te koo ndito ini ̱‑ro̱ jíín túꞌun‑ún. 3 Te suni hora‑ún kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱, náva̱ꞌa ná kúña Dios ichi káni‑ri ̱ tu̱ꞌun, náva̱ꞌa kuu kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun sa̱ꞌí Cristo, chi ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun‑ún kúu ja̱ kándee‑ri ̱ veka̱a, 4 chi ̱ kuní‑ri ̱ káꞌa̱n ndiji ̱n‑ri ̱ nátu̱ꞌun kánúú káꞌa̱n‑ri ̱. 5 Kaka kuu ñúkúún‑ró jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱in sɨɨ́ n sɨkɨ ̱, te ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró tiempo. 6 Te nene̱ kaꞌa̱n asu̱ n‑ro̱, ná jáꞌa̱n ñii ̱ túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ ndasa kánúú xndíó káni‑ró túꞌun nuu̱ ɨɨ́ n ɨɨn‑i.  







4  









Tu̱ꞌun ndéé ni ̱ chaa Pablo nuu̱‑í

7 Ta̱ká

tiñu sáꞌa‑ri ̱ ná kástu̱ꞌún Tíquico nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ ɨɨn ñani ̱ sátiñu jíín‑rí nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu‑de, te bueno játíñu‑de nuu̱‑yá, te mani ̱‑yo̱ jíín‑de. 8 Te ja̱ yúán tájí‑rí cha̱a yáꞌa jaa̱‑de nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ ndasa kuaꞌa̱n tiñu kákuu‑ri ̱ jíín, te ndundéé iní añú‑ro̱ sáꞌa‑de.  

9 Suni

tájí‑rí Onésimo, te mani ̱‑rí jíín‑de, chi ̱ ñani ̱ kándíja va̱ꞌa kúu‑de, te táꞌan máá‑ró kúu‑de. Te ta̱ká ja̱ kúu ichi yáꞌa, ná kástu̱ꞌún‑de nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, ndasa íó. 10 Aristarco, cha̱a kándee taꞌa̱n jíín‑rí veka̱a yáꞌa, sándéé iní‑ro̱ áchí‑de. Te suni súan káꞌa̱n Marcos, saji ̱n Bernabé, te sɨkɨ ̱ cháa‑ún, a ni ̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱. Te nú kujaa̱‑de nuu̱‑ro̱, te kuatáꞌú‑ró‑de. 11 Te suni súan káꞌa̱n Jesús, cha̱a nání Justo. Cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱ kákuu cha̱a‑ún. Máni cha̱a yáꞌa kákuu cha̱a káchindéé táꞌan‑de jíín‑rí sɨkɨ ̱ ñúu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, te íó ndéé iní‑ri ̱ kásáꞌa‑de. 12 Suni sándéé iní‑ro̱ áchí Epafras, cha̱a kúu táꞌan máá‑ró, te mozo Cristo kúu‑de, te nene̱ jítú iní‑de jikán taꞌu̱‑dé jaꞌa̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ná yíja‑ró kuíñi‑ró, te náva̱ꞌa ná skíkuu ndɨꞌɨ‑ró tíñu kuní máá Dios. 13 Chi ̱ ná káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun‑de nuu̱‑ro̱, ja̱ xáa̱n jítú iní‑de ja̱ kúu róó jínáꞌan‑ró, jíín já kúu ña̱yɨvɨ ñúu̱ Laodicea, jíín já kúu ña̱yɨvɨ ñúu̱ Hierápolis. 14 Lucas, cha̱a táná, ja̱ maní‑yo̱ jíín‑de, jíín Demas, kákaꞌa̱n‑de ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. 15 Ná sándéé iní ñani ̱‑yo̱, cha̱a káxiu̱ kú iní ñuu̱ Laodicea, kachi ̱‑ro̱ kúni‑de. Suni súan kaꞌa̱n‑ro̱ jíín Ninfas, jíín tɨḱ uꞌni ̱ íó veꞌe‑de. 16 Te nú ni ̱ kuu ni ̱ ka̱kaꞌu‑ró carta yáꞌa, te suni ná káꞌu tɨkuꞌni ̱ ñuu̱ Laodicea sáꞌa‑ró. Te róó, suni ná káꞌu‑ró ɨngá ja̱ ndíi ichi ñúu̱ Laodicea. 17 Te kastu̱ꞌún‑ró núu̱ Arquipo: Ná ndúkú ndéé‑de skíkuu‑de tiñu ni ̱ chaa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sɨkɨ‑́ dé, achi ̱‑ro̱ kúni‑de. 18 Ndaꞌa máá rúu̱ Pablo, ni ̱ chaa‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. Te nuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró já kándee‑ri ̱ veka̱a. Te tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá‑yá, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  

















LA PRIMERA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS TESALONICENSES

YAꞌA KUU CARTA ƗƗN JA NI CHAA PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU TESALONICA

1

Máá‑rí kákuu Pablo jíín Silvano jíín Timoteo, te káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja ñuu̱ Tesalónica, ja̱ káꞌi ̱in‑i nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo: Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Ja̱ ní kandíja va̱ꞌa‑i

2 Nene̱ kánakuatáꞌú‑rí

nuu̱ Dios sɨkɨ ̱ táká róó. Te kánuku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ róó, hora kájika̱n taꞌu̱‑rí. 3 Nene̱ káxndáku‑ri ̱ róó nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios ndasa kásátiñu‑ró jíín túꞌun kándíja, jíín ndása kákundáꞌú ini ̱‑ro̱‑í kásátiñu‑ró jáꞌa̱‑í, jíín ndása káñukuu ni ̱ꞌin ini ̱‑ro̱, sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 4 A kájini ̱‑ri ̱, ñáni ̱, ja̱ Dios kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó, te ni ̱ ka̱ji‑ya̱ róó jínáꞌan‑ró. 5 Ko nasu̱ jíín máá túꞌun ní jáa̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ suni ni ̱ jaa̱ jíín fuerza, jíín Espíritu Santo, te ni ̱ ka̱yija ini ̱‑ro̱ jíín. Te kájini ̱‑ro̱ ndasa clase ña̱yɨvɨ  



ní ka̱kuu‑ri ̱ jíín‑ró, chi ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. 6 Te ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ni ̱ ka̱ndaku‑ró. Te jíín túndóꞌo xaa̱n ní ka̱jatáꞌú‑ró túꞌun, te ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑ro̱ ní sáꞌa Espíritu Santo. 7 Te ni ̱ ka̱nduu‑ró ñáyɨvɨ stáꞌa̱n ichi núu̱ táká ña̱yɨvɨ kákandíja íó ini ̱ ñuu̱ Macedonia jíín ñúu̱ Acaya. 8 Chi ̱ máá‑ró, ni ̱ ka̱skáka‑ró túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn ñuu̱ Macedonia jíín ñúu̱ Acaya, chi ̱ nɨ ́ɨ ́ káꞌnu‑ni ni ̱ jicha̱ tu̱ꞌun kuaꞌa̱n ja̱ kákandíja‑ró núu̱ Dios, te tú nɨ ́nɨ já káꞌa̱n kutɨ‑gá‑ni‑ri ̱. 9 Chi ̱ máá‑i kájani‑i tu̱ꞌun‑ri ̱ ndasa ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, jíín já ní ka̱xndóo‑ró ndosó, te ni ̱ ndɨ ̱vɨ‑ró núu̱ Dios ndija, náva̱ꞌa kuatíñu‑ró núu̱‑yá, chi ̱ chakú‑ya̱, 10 te náva̱ꞌa kundatu‑ró ncháa̱ Se̱ꞌe‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, Iꞌa̱ ni ̱ naschakú‑ya̱‑ún. Te máá Jesús kúu‑ya̱. Te a ni ̱ nama‑ya̱ yóó nuu̱ túꞌun kiti ̱ ini ̱ ja̱ cháa̱ sáꞌa Dios núú.  











2 311

Ndasa ni ̱ sáꞌa Pablo ini ̱ ñuu̱ Tesalónica

Chi ̱ a kájini ̱ máá‑ró, ñáni ̱, ja̱ tú ní jákoyo sáni‑ri ̱ nuu̱‑ro̱.

312

1 Tesalonicenses 2 2 Chi ̱ a

kájini ̱‑ro̱ já súa ni ̱ ka̱ndoꞌo‑ri ̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ ini ̱ ñuu̱ Filipos, te yúan ni ̱ kaja̱ꞌa‑de tuka̱ nuu̱ rúu̱. Te Dios máá‑yó, ni ̱ nasáꞌa téyíí‑yá ruu̱ náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱, va̱sa ni ̱ ka̱jito‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo. 3 Chi ̱ tu̱ꞌun kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, tú ndíso tu̱ꞌun túꞌún, ni tú kácháꞌán, ni tú xndáꞌú. 4 Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ jatúꞌún Dios ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, te ni ̱ chaa tiñu‑ya̱ rúu̱ ja̱ káni‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa, suni súan kákaꞌa̱n‑ri ̱. Ko na̱ tú kásáꞌa‑ri ̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa ña̱yɨvɨ já kúsɨɨ ̱ iní táꞌan‑i sáꞌa‑i, chi ̱ sua kúsɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa‑ri ̱, chi ̱ máá‑yá jíto nchaa̱‑ya̱ añú‑yo̱. 5 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já tú ní kákaꞌa̱n nchaa̱ kutɨ‑rí róó, ni tú ní kákutóó iní‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ ro̱. Te máá Dios kúu‑ya̱ testigo‑ri ̱. 6 Ni tú ní kándúkú‑rí ja̱ kuátúꞌún ñáyɨvɨ rúu̱, va̱sa róó xí sáva‑ga̱‑i, va̱sa kuu táꞌú níꞌin‑ri ̱ tiñu nuu̱‑ro̱ núú, chi ̱ kájí já apóstol Cristo kákuu‑ri ̱. 7 Chi ̱ sua ni ̱ kakaꞌa̱n vi ̱tá‑ri ̱ jíín‑ró nátu̱ꞌun ɨɨn ñaꞌan ncháka yɨ ́kɨ ́n, ja̱ ñúkúún iní‑ña jíín séꞌe‑ña. 8 Te ni ̱ ka̱kundáꞌú xaa̱n iní‑ri ̱ róó, te yu̱án ní kakuni ̱‑ri ̱ ja̱ násu̱ máá ɨ ́ɨn tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios kua̱ꞌa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ suni onde̱ jíín añú‑ri ̱ núú, chi ̱ mani ̱ xáa̱n‑rí jíín‑ró. 9 Chi ̱ a kánuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, ñáni ̱, ndasa ni ̱ ka̱ndoꞌo‑ri ̱ jíín tíñu. Te ni ̱ ka̱sátiñu‑ri ̱ ndúú ñúú‑ni, náva̱ꞌa tú stáa‑ri ̱ sɨkɨ ̱ ní ɨɨn‑ró, nini ni ̱ ka̱jani‑ri ̱ tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios nuu̱‑ro̱. 10 Máá‑ró, a kájini ̱‑ro̱, te suni jiní Dios, ndasa ndoo, ndasa ndaa̱ ni ̱ ka̱jika‑ri ̱ jíín‑ró, te tú kua̱chi ní kásáꞌa‑ri ̱ nuu̱ máá‑ró ña̱yɨvɨ kákandíja. 11 Te suni a kájini ̱‑ro̱ ndasa ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró, te ndasa ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun ndéé iní jíín‑ró, nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a jíín séꞌe‑de, 12 te  



















ni ̱ kakaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró já ná káka jíñúꞌún‑ró núu̱ Dios, chi ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑ro̱ kíꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ ñúu̱ luu táꞌú‑yá tiñu. 13 Ja̱ yúán, suni tú kájukuiñi ̱‑ri ̱ ja̱ kánakuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios ja̱ ní ka̱jatáꞌú‑ró túꞌun Dios ni ̱ kakaꞌa̱n‑ri ̱. Te ni ̱ jini ̱‑ro̱ já násu̱ túꞌun cha̱a kúu, chi ja̱ndáa̱ máá túꞌun Dios kúu, te máá túꞌun‑ún sátiñu ini ̱ róó ña̱yɨvɨ kákandíja. 14 Te máá‑ró jínáꞌan‑ró ñáni ̱, ɨɨn‑ni kátaꞌa̱n‑ro̱ jíín tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Judea ja̱ kákandíja‑i nuu̱ Dios jíín núu̱ Cristo Jesús, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱ndoꞌo máá‑i ni ̱ ka̱sáꞌa cha̱a judío, te suni súan ni ̱ ka̱ndoꞌo máá‑ró ní ka̱sáꞌa ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ro̱. 15 Chi ̱ judío‑ún ni ̱ ka̱jaꞌni‑dé máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús jíín cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱ ondé sáá. Te ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑de ruu̱ ni ̱ ka̱kenda‑ri ̱, te tú kúsɨɨ ̱ iní Dios kásáꞌa‑de, te kándonda‑de sɨkɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ. 16 Te kájasu̱‑de ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación náva̱ꞌa ka̱ku‑i. Te súan káskútú náꞌín‑de ku̱ꞌa kua̱chi kándi ̱so‑de. Te sɨkɨ‑̱ dé ni ̱ chaa̱ ndɨꞌɨ‑ni tu̱ꞌun kití ini ̱ Dios.  







17 Ko

Ja̱ ní kuxio núu Pablo

ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, ñáni ̱, a ni ̱ ka̱kuxio núu‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ko máá‑ni‑ri ̱, nasu̱ jíín añú‑ri ̱. Te víꞌí‑gá kándúkú ndéé‑rí kájítú iní‑ri ̱ ja̱ kuní‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 18 Te ja̱ yúán ní kakuni ̱‑ri ̱ jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ núú, chi ̱ ruu̱ Pablo, ɨɨn uu̱ jínu ni ̱ kuni ̱ ndija‑ri ̱, ko Satanás ni ̱ jasu̱ nuu̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱. 19 Chi na̱ú n sɨkɨ ̱ káñukuu ini ̱‑ri ̱, xí já kákusɨɨ ̱ iní‑ri ̱, xí já kúu premio ja̱ sáñáꞌnu‑ri ̱ máá‑rí. Nasu̱ máá‑ró kákuu jia̱n náún, hora kuiñi‑yó núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo kɨvɨ ̱ ndíi‑ya̱. 20 Suu ja̱ sɨkɨ ́ róó te nduñáꞌnu‑ri ̱ te kusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jínáꞌan‑ri ̱.  





313

3

1 Tesalonicenses 3​, ​4 Sɨkɨ ̱ tíñu ni ̱ sáꞌa Timoteo

Ja̱ yúán tú ní kándá‑ri ̱ kundatu‑ga̱‑ri ̱, te ni ̱ ka̱sándaa̱‑ri ̱ ja̱ kéndo̱o máá‑na̱‑ri ̱ ñuu̱ Atenas jínáꞌan‑ri ̱, 2 te ni ̱ ka̱tájí‑rí ñani ̱‑ri ̱ Timoteo, cha̱a játíñu nuu̱ Dios sɨkɨ ̱ túꞌun va̱ꞌa Cristo, chi ̱ sátiñu taꞌa̱n‑de jíín‑rí, kujaa̱‑de nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa síyíja‑de ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑de jíín‑ró sɨkɨ ́ túꞌun kákandíja‑ró. 3 Náva̱ꞌa ni ɨɨn‑ró ma̱ náyu̱ꞌú‑ro̱ sáꞌa tu̱ ndóꞌo yáꞌa, chi ̱ róó a kájini ̱‑ro̱ já sɨkɨ ́ túꞌun yáꞌa ni ̱ jani‑ya̱ yóó. 4 Chi ̱ onde̱ ná káxiu̱ kú‑rí jíín‑ró núú, ni ̱ ka̱kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ já kóto náꞌín‑yó túndóꞌo, nátu̱ꞌun ni ̱ kataꞌa̱n‑ro̱ te a kájini ̱‑ro̱. 5 Ja̱ yúán súni máá‑rí tú ní kándá‑ri ̱ kundatu‑ga̱‑ri ̱, te ni ̱ tájí‑rí‑de kujaa̱‑de ja̱ ná kuní‑ri ̱ ndasa kákandíja‑ró, chi ̱ sanaa te ni ̱ jito nchaa̱ máá‑ún róó, te naa sáni tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑ri ̱. 6 Ko vina, a ni ̱ nchaa̱ Timoteo nuu̱‑rí ja̱ ní jaa̱‑de nuu̱‑ro̱. Te ni ̱ nakani‑de tu̱ꞌun‑ró núu̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱ ndasa kákandíja‑ró, te kákundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, te nene̱ kánuku̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱‑ro̱ rúu̱, te kákuu ini ̱‑ro̱ kuní‑ro̱ núu̱‑rí, te suni súan kákuu ini ̱‑ri ̱ kuni ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 7 Ja̱ yúán, te ni ̱ ka̱ndundéé iní‑ri ̱, ñáni ̱, ni ̱ sáꞌa tu̱ꞌun ja̱ kákandíja‑ró, va̱sa kájito‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo, te kánandɨꞌɨ‑ri ̱. 8 Te vina a ni ̱ ka̱naniꞌi ̱n iní‑ri ̱ te nú káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 9 Te ndasa nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró, sɨkɨ ̱ táká tu̱ꞌun kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ nuu̱ Dios máá‑yó ní ka̱sáꞌa‑ró. 10 Chi ̱ ndúú ñúú‑ni kájika̱n taꞌu̱ téyíí‑rí ja̱ ná kuní‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te stáꞌa̱n ndɨꞌɨ‑ga̱‑ri ̱ ndéja̱  

















kúmani ̱ kándíja‑ga̱‑ro̱. 11 Ko máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná chúꞌun íchí‑yá ruu̱ ja̱koyo‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, kuní‑ri ̱. 12 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ná skuáꞌnu‑ya̱ róó te ná xndeá‑ya̱ túꞌun ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, jíín táká‑ga̱‑i, suni nátu̱ꞌun kákundáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. 13 Náva̱ꞌa násíyíja‑ya̱ añú‑ro̱, te ná kóo ndoo ini ̱, náva̱ꞌa tú kenda ni ɨɨn kua̱chi sɨkɨ‑̱ ro̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios kɨvɨ ̱ ncháa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo jíín táká ña̱yɨvɨ ndóo‑ya̱.  





4

Ndasa sáꞌa‑yó te kusɨɨ ̱ iní Dios

Ɨɨn‑na̱ tu̱ꞌun íó, ñáni ̱. Ná káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ te ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró sɨkɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱kutu̱ꞌa‑ró já ní ka̱stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ndasa kánúú káka‑ró, te kusɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa‑ró, súan ná kúkuu‑ga̱‑ro̱ jíín. 2 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ na̱ún tiñu ni ̱ ka̱táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 3 Chi ̱ kuní Dios ja̱ ná kóo ndoo‑ró, te ma̱ káka téné‑ró. 4 Te ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró ná kuní‑ro̱ ndasa koo jíñúꞌún‑ró jíín ñásɨ ́ꞌɨ‑́ ro̱, te koo ndoo‑ña. 5 Te ma̱ kaní xaa̱n iní‑ro̱ jásɨ ̱ꞌɨ ́, nátu̱ꞌun kásáꞌa ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación ja̱ tú kájini ̱‑i nuu̱ Dios, 6 náva̱ꞌa tú ni ɨɨn‑ró sáñaꞌmu‑ró, ni tú xndáꞌú‑ro̱ ñaní‑ro̱ sɨkɨ ́ túꞌun yáꞌa, chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu Iꞌa̱ naniꞌi ̱n táꞌan‑ya̱ jíín táká yu̱án, nátu̱ꞌun ni ̱ kakachi ̱ ka̱jí‑rí nuu̱‑ro̱. 7 Chi ̱ tú ní kána Dios xini ̱‑yo̱ já kóo cháꞌán‑yó, chi ja̱ ná kóo ndoo‑yó. 8 Núsáá te cha̱a skéꞌichi ̱ tu̱ꞌun yáꞌa, tú skéꞌichi ̱‑de nuu̱ cháa, chi ̱ sua nuu̱ Dios, Iꞌa̱ ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu Santo‑ya̱ núu̱‑yo̱. 9 Ko tú nɨ ́nɨ já cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱ sɨkɨ ́ já kúnchaka mani ̱ táꞌan‑ró, chi ̱ a ni ̱  















314

1 Tesalonicenses 4​, ​5 stáꞌa̱n Dios nuu̱‑ro̱ já kóo mani ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 10 Te suni súan kásáꞌa‑ró jíín táká ñani ̱‑yo̱ já káxiu̱ kú‑de nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Macedonia. Ko kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ñáni ̱, ja̱ víꞌí‑gá nándeá‑ga̱ tu̱ꞌun mani ̱‑ún ini ̱‑ro̱. 11 Te ná cháa ini ̱‑ro̱ kúxiu̱ kú náꞌín‑ró. Te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ ɨngá tiñu. Te tɨɨn‑ró tíñu jíín ndáꞌa‑ro nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱. 12 Súan sáꞌa‑ró náva̱ꞌa ná káka jíñúꞌún‑ró jíín ñáyɨvɨ káꞌi ̱in sɨ ́ɨn sɨkɨ ̱, náva̱ꞌa suni tú nandɨꞌɨ‑ró.  





Kɨvɨ ̱ ncháa̱‑ya̱ jíín já náchaku̱‑i

13 Suni

kákuni ̱‑ri ̱, ñáni ̱, ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ kákixi ̱, náva̱ꞌa ma̱ ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa sava ña̱yɨvɨ tú káñukuu ini ̱‑i. 14 Chi ̱ nú kákandíja‑yó já ní jiꞌi ̱ Jesús te ni ̱ nachaku̱‑ya̱, suni súan kinakiꞌin Dios ña̱yɨvɨ kákixi ̱ nuu̱ ndáꞌa Jesús. 15 Chi ya̱ꞌá kákastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ jíín túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ja̱ yóó ja̱ káichaku̱‑yo̱, ja̱ ní ka̱kendo̱o‑yó ondé kɨvɨ ̱ ncháa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ma̱ kúxnúú‑yó xnáꞌa̱n‑ga̱ nuu̱ ñáyɨvɨ kákixi ̱‑ún. 16 Chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, nuu‑ya̱ kíi‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, te kana jaa‑ya̱, te kaꞌa̱n jaa ndajáꞌa̱ ñáꞌnu andɨ ́vɨ ́, te ndeꞌe̱ clarín máá Dios. Te nachaku̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ ta̱ká ndɨ ̱yi nuu̱ ndáꞌa Cristo. 17 Yúan‑na te yóó ja̱ káichaku̱‑yo̱, ja̱ ní ka̱kendo̱o‑yó, ɨɨn káꞌnu‑ni kañaa‑ya̱ yóó kiꞌi ̱n‑yo̱ jíín‑yá ma̱ꞌñú vikó nu̱ꞌún. Te kitaꞌa̱n‑yo̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sáva andɨ ́vɨ ́. Te súan kunchaa̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 18 Te jíín túꞌun yáꞌa ná káꞌa̱n káꞌnu‑ró jíín táꞌan‑ró núsáá. Ko sɨkɨ ̱ kuiá jíín kɨvɨ ́, tú nɨ ́nɨ cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱,  









5

ñáni ̱. 2 Chi ̱ a kájini ̱ va̱ꞌa‑ró já kɨvɨ ́ ncháa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, koo nátu̱ꞌun cháa̱ ñakui ̱ꞌná ákuáa. 3 Te nú kákaꞌa̱n‑i: Vina te náꞌín‑ni íó, te ma̱ kíi tu̱ ndóꞌo. Yúan‑na te ɨɨn sanaa‑ní te chaa̱ tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ í ja̱ náa‑í, nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ ñáꞌan já jáꞌncha̱ skáku‑ña, te súan ma̱ kúu ka̱ku kutɨ‑í jínáꞌan‑i. 4 Ko máá‑ró ñáni ̱, nasu̱ káꞌi ̱in‑ró ñúñáa. Te ja̱ yúán ma̱ jinú‑ya̱ nátu̱ꞌun ñakui ̱ꞌná sɨkɨ‑́ ro̱ kɨvɨ‑́ ún. 5 Chi ta̱ká róó kákuu‑ró séꞌe ñu̱ ndiji ̱n jíín séꞌe ndúú, nasu̱ séꞌe akuáa ni nasu̱ séꞌe ñu̱ ñáa kákuu‑yó. 6 Núsáá te ma̱ kusú‑yo̱ nátu̱ꞌun sava‑ga̱‑i. Chi ̱ sua ná kúndito‑yó, te ná kóo kuándíꞌí‑yo̱. 7 Te ña̱yɨvɨ kákixi ̱, chi ̱ akuáa kákixi ̱‑i, te ña̱yɨvɨ kánaji ̱ni, chi ̱ akuáa kánaji ̱ni‑i. 8 Te máá‑yó, chi se̱ꞌe ndúú kákuu‑yó, te ná kóo kuándíꞌí‑yo̱. Te ná kúꞌun‑yó túꞌun kándíja jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, nátu̱ꞌun ɨɨn suꞌnu̱ káa. Te ná kúꞌun‑yó túꞌun kuñukuu ini ̱‑yo̱ káku‑yó, nátu̱ꞌun kachíní káa. 9 Chi ̱ Dios, tú ní tétaꞌa̱n‑ya̱ yóó ja̱ kóto uꞌu̱‑ya̱ yóó, chi ̱ sua ja̱ ná káku‑yó sáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 10 Te Iꞌa̱‑ún ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ já yóó, náva̱ꞌa kunchaa̱ káꞌnu‑yó jíín‑yá, va̱sa kusu̱‑yo̱ xí kúndito‑yó. 11 Ja̱ yúán ná káꞌa̱n ndéé‑ró jíín táꞌan‑ró. Te ná síyíja‑ró táꞌan‑ró, nátu̱ꞌun kákuu‑ró jíín.  



















12 Te

Consejo Pablo

kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ñáni ̱, ja̱ kuándatu̱‑ro̱ núu̱ cháa kásátiñu jíín‑ró, te kátáꞌú‑de tiñu nuu̱‑ro̱ já cuenta máá Jítoꞌo̱‑yo̱ te kákana jíín‑de nuu̱‑ro̱. 13 Te ná kóo ja̱ jíñúꞌún xáa̱n‑ro̱ núu̱‑dé, te koo mani ̱‑ro̱ jíín‑de sɨkɨ ̱ tíñu kásáꞌa‑de.  

315

1 Tesalonicenses 5

Te vindáa̱ vinené ná kúxiu̱ ku‑ró jíín táꞌan‑ró. 14 Te kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró ñáni ̱, ja̱ kána jíín‑ró núu̱ cháa kájika ñáá, te kaꞌa̱n káꞌnu‑ró jíín cháa tú kuaꞌa̱ iní, te kutuu‑ró cháa vi ̱tá ini ̱, te koo paciencia ini ̱‑ro̱ jíín táká‑i. 15 Te nde̱ꞌé‑ró, ma̱ násáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró jíín ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, nú ni ̱ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑ró, chi ̱ sua nene̱ ná ndúkú‑ró tíñu ja̱ kée va̱ꞌa jíín táꞌan‑ró, jíín táká‑i. 16 Te nene̱ ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 17 Ma̱ júkuiñi ̱‑ro̱ já jikán taꞌu̱‑ro̱. 18 Ná nákuatáꞌú‑ró nú na̱ú n ndɨꞌɨ kúu, chi ̱ súan kuní Dios ja̱ sáꞌa‑ró núu̱ Cristo Jesús. 19 Ma̱ kasú‑ro̱ núu̱ máá Espíritu. 20 Ma̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ núu̱ túꞌun kájani‑i tu̱ꞌun‑ya̱. 21 Ná kóto nchaa̱ vii‑ro táká‑ni, te nú ja̱ váꞌa  















kúu, te kutɨɨn ni ̱ꞌin‑ró, 22 te nú ja̱ úꞌu̱ kúu, ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín. 23 Te máá Dios, Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, nasándoo ndɨꞌɨ‑ya̱ iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te kundito kútu‑yá ini ̱‑ro̱, añú‑ro̱, jíín yíkɨ kúñu‑ró, náva̱ꞌa tú naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱ kɨvɨ ́ ncháa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 24 Te bueno skíkuu máá‑yá, Iꞌa̱ ni ̱ kana xini ̱‑ro̱, te súan sáꞌa‑ya̱. 25 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱. 26 Nú kákaꞌa̱n‑ro̱ jíín ñaní‑yo̱, te ndoo titú‑ro̱‑í. 27 Kákaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró sɨkɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ja̱ káꞌu‑ró tutú yáꞌa nuu̱ táká ñani ̱‑yo̱, cha̱a káꞌi ̱o ndoo. 28 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  













LA SEGUNDA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A LOS TESALONICENSES

YAꞌA KUU CARTA UU JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU ÑAYƗVƗ ÑUU TESALONICA

1

Máá‑rí kákuu Pablo jíín Silas jíín Timoteo, te káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja ñuu̱ Tesalónica, ja̱ káꞌi ̱in‑i nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 2 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró.







Dios kúu Iꞌa̱ sándaa̱ va̱ꞌa tiñu‑yó

3 Kánakuatáꞌú



nɨ ́nɨ‑rí nuu̱ Dios ja̱ sɨkɨ ́ róó ñáni ̱. Súan íó va̱ꞌa, chi kua̱kukútu‑gá‑ro̱ jíín túꞌun kákandíja‑ró, te bueno kákundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. 4 Ja̱ yúán kákusɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró, hora kánakani‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ró núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ máá Dios, ndasa kákandíja‑ró, jíín já káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró, va̱sa káchindiki ̱n‑i róó, va̱sa kátaꞌa̱n‑ro̱ túndóꞌo. 5 Yu̱án kúu ɨɨn tuni ̱ ja̱ sándaa̱ ndaa̱‑ya̱‑í, náva̱ꞌa naniꞌi ̱n táꞌu̱‑ro̱ nájaa̱‑ro̱ iní ñuu̱ nuu̱ táꞌú Dios tiñu, chi ja̱ sɨkɨ ́ yúán kándoꞌo‑ró. 6 Chi ̱ íó va̱ꞌa ja̱ súni jíín túndóꞌo nachunáa Dios nuu̱  





ñáyɨvɨ káxndóꞌo róó. 7 Te róó, ña̱yɨvɨ kándoꞌo, ɨɨn káꞌnu‑ni ndeta̱tú‑ro̱ jíín‑rí jínáꞌan‑ri ̱ sáꞌa‑ya̱ kɨvɨ já ndíi ndiji ̱n Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesús ichi ándɨ ́vɨ ́, jíín táká ndajáꞌa̱‑yá ja̱ káꞌi ̱o ni ̱ꞌin téyíí. 8 Te jíín yáá ñúꞌu̱ n kii‑ya̱, te xndóꞌo‑ya̱ ñáyɨvɨ tú kájito nuu̱ Dios, jíín ñáyɨvɨ tú kájandatu̱ nuu̱ túꞌun va̱ꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 9 Te máá ñáyɨvɨ‑ún ndoꞌo‑i ja̱ náa‑í nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa‑ya̱, jíín já má kúu kɨ ̱vɨ koyo‑i nuu̱ kánchaa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín núu̱ lúu ndíi ncháa̱ fuerza‑ya̱. 10 Súan sáꞌa‑ya̱ kɨvɨ ́ ncháa̱‑ya̱ já ndúñáꞌnu luu‑ya̱ sáꞌa ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo‑ya̱, te náva̱ꞌa naa iní sava ña̱yɨvɨ ndéꞌé‑i nuu̱‑yá kɨvɨ‑̱ ún sáꞌa ta̱ká ña̱yɨvɨ kákandíja nuu̱‑yá, chi ni ̱ ka̱kandíja‑ró túꞌun ndaa̱ ni ̱ ka̱kastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱. 11 Ja̱ sɨkɨ ́ yáꞌá, te nene̱ kájika̱n taꞌu̱‑rí jaꞌa̱ róó, náva̱ꞌa Dios máá‑yó kuva̱ꞌa ini ̱‑ya̱ jíín‑ró já ní kana‑ya̱ róó. Te ta̱ká tiñu va̱ꞌa kákuni ̱‑ro̱ ná skíkuu‑ya̱ jíín‑ró, jíín fuerza‑ya̱, te suni jíín tíñu kásáꞌa‑ró, jíín túꞌun

316





317

2 Tesalonicenses 1​–​3

kákandíja‑ró. 12 Náva̱ꞌa ná nákana jaa‑i sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo sáꞌa‑ró jínáꞌan‑ró, te suni kuatúꞌún‑i róó sáꞌa‑ya̱, chi ̱ súan sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios máá‑yó jíín já íó ini ̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo.  

2

Sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ ñáá kɨvɨ ̱ ndíi Jesús

Te vina kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, ñáni ̱, sɨkɨ ̱ já ndíi máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo jíín já ndútútú‑yó núu̱‑yá, 2 ja̱ má nátuꞌu̱ yachi ̱ ini ̱‑ro̱, ni ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa ɨɨn ja̱ jíka kuu, xí túꞌun, xí tutú ja̱ sáꞌa sɨ ́kɨ‑́ i ja̱ rúu̱ tájí, cuenta sɨkɨ ̱ já á ni ̱ kuyani ndaa̱ kɨvɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 3 Ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ xndáꞌú kutɨ ní ɨɨn‑i róó. Chi ma̱ cháa̱ kɨvɨ‑̱ ún onde̱ nú túu nduꞌichi ̱ ini ̱ kuaꞌa̱‑í‑ya̱, te suni onde̱ ná kénda ndiji ̱n máá cháa ja̱ xíin kuáchi, chi ̱ máá cháa taꞌnu̱ ndatu̱ kúu‑de. 4 Te ndonda‑de kasu̱‑de nuu̱ táká ja̱ káskúnání‑i Dios, jíín núu̱ já káchiñúꞌún‑i. Ja̱ yúán te nungo̱o‑de ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ Dios, te kaꞌa̱n‑de ja̱ Dios kúu máá‑de. 5 Á tú kánuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já ondé ná kánchaa̱‑ga̱‑ri ̱ jíín‑ró, ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 6 Te vina a kájini ̱‑ro̱ ndéja̱ kúu ja̱ jasú nuu̱‑dé, náva̱ꞌa onde̱ ná jáa̱ kɨvɨ ̱ máá‑de te kenda ndiji ̱n‑de. 7 Chi ̱ máá túꞌun sa̱ꞌí xíin kuáchi, a yáji níꞌni kuaꞌa̱n, ko íó ja̱ jasú nuu̱ vína, onde̱ ná kúxio‑ún. 8 Yúan‑na te kenda ndiji ̱n máá cháa xíin kuáchi‑ún. Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱ káꞌni‑yá‑de nini jíín máá já tɨvɨ ́ tachi ̱‑ní‑ya̱, te nini ja̱ ndíi ncháa̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱, te xnáa‑yá‑de. 9 Te cha̱a‑ún kii‑de sáꞌa Satanás, te jíín fuerza ni ̱ꞌin xaa̱n, jíín tuní, jíín tíñu ñáꞌnu sáꞌa sɨ ́kɨ‑́ ni‑de. 10 Te jíín táká tiñu tú jíka ndaa̱, te tɨɨn  

















yátá‑de ña̱yɨvɨ náa, kua̱chi ja̱ tú ní kájatúꞌún‑i kumani ̱‑í jíín túꞌun ndaa̱, náva̱ꞌa ka̱ku‑i sáꞌa‑ya̱ núú. 11 Ja̱ yúán te skíi Dios ini ̱‑i, te kuñáá xini ̱‑í, ja̱ kándíja‑i ɨɨn tu̱ꞌun xndáꞌú, 12 náva̱ꞌa naku̱ x ndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ táká‑i ja̱ tú kákandíja‑i tu̱ꞌun ndaa̱, chi ̱ sasua kákusɨɨ ̱ iní‑i jíín tíñu tú jíka ndaa̱.  



Máá‑yá kúu Iꞌa̱ skíkuu

13 Nene̱

kánakuatáꞌú nɨ ́nɨ‑rí nuu̱ Dios jaꞌa̱ róó, ñáni ̱, ja̱ kúndáꞌú ini ̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ róó. Chi ̱ máá Dios ni ̱ ka̱ji‑ya̱ róó onde̱ ná xnáñúú náva̱ꞌa ka̱ku‑ró, te suni jíín Espíritu‑ya̱ ndúndoo ini ̱‑ro̱ te kandíja‑ró túꞌun ndaa̱. 14 Ja̱ yúán ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱ jínáꞌan‑ró ní sáꞌa tu̱ꞌun va̱ꞌa kákaꞌa̱n‑ri ̱, náva̱ꞌa jaa̱‑ro̱ nú ndíi ncháa̱ kánchaa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 15 Núsáá te kuiñi ni ̱ꞌin‑ró ñáni ̱, te kutɨɨn ni ̱ꞌin‑ró túꞌun ni ̱ ka̱kutu̱ꞌa‑ró, kúu jíín túꞌun xí jíín tutú‑ri ̱. 16 Máá Táa̱‑yo̱ Dios kúu Iꞌa̱ ni ̱ kúndáꞌú ini ̱ yóó, jíín já ní ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun koo ndéé iní‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni, jíín já kúñukuu va̱ꞌa ini ̱‑yo̱ sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱. Te máá‑yá, onde̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, 17 ná násándéé‑yá ini ̱ añú‑ro̱ jínáꞌan‑ró, te ná síyíja‑ya̱ róó sɨkɨ ̱ túꞌun jíín sɨkɨ ́ tíñu va̱ꞌa. Ɨɨn‑na̱ tu̱ꞌun íó, ñáni ̱. Ná kakán taꞌu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró jáꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱, náva̱ꞌa yachi ̱ ná kuichá nu̱u tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kíꞌi ̱n, te ná kuátúꞌún‑i, nátu̱ꞌun nuu̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró, 2 te suni náva̱ꞌa ná káku‑ri ̱ ini ̱ ndaꞌa cháa ñáá jíín cháa kástáꞌa̱n ruu̱ jínáꞌan‑ri ̱, chi ̱ nasu̱ ndɨ ́ꞌɨ‑de kákandíja. 3 Ko bueno skíkuu máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ná síyíja‑ya̱ iní‑ro̱, te koto‑ya̱ róó nuu̱ kíni nuu̱ kuíꞌa̱. 4 Te kájani ndija ini ̱‑ri ̱, sáꞌa  







3







318

2 Tesalonicenses 3 máá Jítoꞌo̱‑yo̱, já kákuu‑ró jíín tíñu ni ̱ ka̱táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱ te kukuu‑ga̱‑ro̱ jíín. 5 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ná stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ añú‑ro̱ ndasa koo mani ̱‑ro̱ jíín Dios, te ndasa kundiso‑ró paciencia Cristo.  

6 Ko

Sɨkɨ ̱ cháa kúxí

kátáꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱, ñáni ̱, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ja̱ kúxio‑ró núu̱ táká ñani ̱‑yo̱ já kájika kuu kátá‑ni‑de, chi ̱ nasu̱ súan ní kástáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 7 Chi ̱ a kájini ̱ máá‑ró ndasa kánúú ndáku‑ró rúu̱, chi ̱ tú súan ní kájika kuu kátá‑ni‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 8 Ni tú ní káyee sáni‑ri ̱ staa̱ sɨkɨ ́ ní ɨɨn‑ró, chi ̱ sua ni ̱ ka̱jaꞌni‑rí máá‑rí jíín tíñu, te ndúú ñúú‑ni ni ̱ ka̱sátiñu‑ri ̱, te tú ní kúnɨ ́nɨ iní ni ɨɨn‑ró ní ka̱sáꞌa‑ri ̱. 9 Nasu̱ já túu derecho‑ri ̱ kaka̱n‑ri ̱ núú. Chi ̱ sua kuní‑ri ̱ kuu‑ri ̱ ɨɨn ejemplo nuu̱‑ro̱ ndasa ndaku‑ró rúu̱. 10 Chi ̱ onde̱ ná káxiu̱ kú‑ga̱‑ri ̱ jíín‑ró, te ni ̱ ka̱táꞌú‑rí tiñu yáꞌa nuu̱‑ro̱, ja̱ nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ tú kuní‑i sátiñu‑i, te ma̱ kée‑í núsáá. 11 Chi ni ̱ ka̱jini  









tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ kájika kuu kátá‑ni sava‑i jíín‑ró, tú kásátiñu kutɨ‑í, chi ̱ sasua kájika kuu‑i kándúkú túꞌun‑ni‑i táꞌan‑i. 12 Te nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún kátáꞌú‑rí tiñu, te kákaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑i sɨkɨ ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ja̱ náꞌín‑ni ná kóo‑i, te ná sátiñu‑i, te niꞌi ̱n‑í kee‑í sɨkɨ ̱ máá‑i. 13 Te róó jínáꞌan‑ró ñáni ̱, ma̱ kuítá‑ro̱ já kásáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa. 14 Te nú ndé ɨɨn‑i tú kuní‑i kuandatu̱‑i nuu̱ túꞌun‑ri ̱ ja̱ káꞌa̱n carta yáꞌa, kunchaa̱ nuu̱‑ro̱‑í te ma̱ kétáꞌan‑ró jíín‑i jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ná kúka nuu̱‑í. 15 Ko ma̱ kóto uꞌu̱‑ro̱‑í, chi ̱ sua kana jíín‑ró núu̱‑í nátu̱ꞌun nuu̱ ɨ ́ɨn ñani ̱‑ro̱. 16 Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱, Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, nene̱ ná kuáꞌa‑ya̱ túꞌun vindáa̱ vinené ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró jíín táká‑ni modo. Te máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ná kúnchaa̱‑ya̱ jíín táká‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 17 Ruu̱, Pablo, áchí‑ri ̱ ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ te cháa ndaꞌa máá‑rí, chi ya̱ꞌá‑ni kúu ɨɨn tuni ̱ ja̱ chísó‑rí nuu̱ táká‑ni carta‑ri ̱. Chi ̱ súan cháa‑ri ̱. 18 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ná kóo jíín táká róó jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  













LA PRIMERA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A TIMOTEO

YAꞌA KUU CARTA ƗƗN JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU TIMOTEO

1

Máá‑rí Pablo kúu apóstol Jesucristo, chi ̱ súan ni ̱ táꞌú tíñu Dios, Iꞌa̱ náma yóó, jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ja̱ káñukuu ini ̱‑yo̱‑yá. 2 Cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ Timoteo, se̱ꞌe ndija‑ri ̱ ja̱ ní skándíja‑ri ̱: Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Cristo Jesús, ná kóo jíín‑ró.  

Sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn saꞌa̱n

3 Nátu̱ꞌun

ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró já ná kéndo̱o‑ró ñúu̱ Éfeso ná ni ̱ kiꞌin‑ri ̱ ichi kuáꞌa̱n‑ri ̱ ñuu̱ Macedonia, ja̱ ná káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ró jíín sáva‑i, te suni káꞌa̱n tuku‑ri ̱ ja̱ má stáꞌa̱n‑i sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn nuu̱ sáꞌa̱n, 4 ni ma̱ kuáꞌa‑i tu̱ꞌun ja̱ ná ndúkú kuáchí‑i sɨkɨ ̱ cuento, jíín sɨkɨ ́ jíchi tu̱ꞌun táꞌan. Chi ̱ sua nákaa̱‑ga̱ kuaꞌa̱n, te skuikín tɨxɨ ̱n, lugar ja̱ yíja‑ga̱ tu̱ꞌun kándíja‑yó núu̱ Dios sáꞌa. Achí‑ri ̱. 5 Ya̱ꞌá kúu ja̱ kuní‑ri ̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱, ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱‑í jíín túꞌun koo ndoo ini ̱‑ro̱, jíín túꞌun koo va̱ꞌa ini ̱ añú‑ro̱, jíín túꞌun kándíja ja̱ tú yóso yúꞌu. 6 Ja̱ sɨkɨ ́ yúán  

kájika yátá sáva‑i, te kákusɨ ́ɨn ini ̱‑i kájukuiñi ̱‑i sɨkɨ ̱ túꞌun ja̱ tú níꞌi ̱n tíñu. 7 Kákuni ̱‑i kuu‑i maestro ley, ko ni tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i na̱ún tu̱ꞌun kákaꞌa̱n‑i, ni na̱ún tu̱ꞌun kájani ni ̱ꞌin‑i. 8 A kájini ̱‑yo̱ já íó va̱ꞌa ley, ko nú koo kájí iní‑ro̱ jíín. 9 Chi ̱ a jiní‑yo̱ já ley, tú ní kúva̱ꞌa ja̱ ndónda sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ váꞌa, chi ̱ sua ndónda sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ ñáá, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ tú kájandatu̱, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ tú káchiñúꞌún‑i‑ya̱, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa kua̱chi, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kánda̱a ndɨva̱ꞌa jíín ñáyɨvɨ cháꞌán, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kájaꞌni táa̱ náa̱, jíín sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ kájaꞌni ndɨ ́yi, 10 sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kájika téné, sɨkɨ ̱ xíꞌncha, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ sákuíꞌná ñáyɨvɨ, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ káxndáꞌú, sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kásátúꞌún, jíín sɨkɨ ̱ sáva‑ga̱ tu̱ꞌun ja̱ tú káni táꞌan jíín túꞌun máá‑yá ja̱ íó ndéé ndánu. 11 Chi tu̱ꞌun‑ún kúu máá túꞌun va̱ꞌa luu xaa̱n já vái nuu̱ máá Dios, Iꞌa̱ ii ̱. Te sɨkɨ ̱ túꞌun‑ún ni ̱ chaa tíñu‑ya̱ rúu̱.  













Tiñu ni ̱ chaa‑ya̱ sɨkɨ ́ Pablo

12 Te

nákuatáꞌú‑rí nuu̱ máá Iꞌa̱ ni ̱ ja̱ꞌa fuerza ini ̱‑ri ̱, kúu Cristo Jesús Jitoꞌo̱‑yo̱, te ni ̱ nakani ini ̱‑ya̱ já cháa 319

320

1 Timoteo 1​, ​2 skíkuu va̱ꞌa kúu‑ri ̱, te ni ̱ chaa tíñu‑ya̱ rúu̱. 13 Ko onde̱ sáá núú, chi ni ̱ kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ri ̱, te ni ̱ chindiki ̱n‑ri ̱‑i, te ni ̱ stují‑rí‑i. Ko ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱, chi ̱ tú jiní‑ri ̱ te ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, te ni tú ní kándíja‑ri ̱ sáá. 14 Ko tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ ndea̱‑ga̱ ini ̱‑ri ̱ jíín túꞌun kándíja, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ Cristo Jesús ruu̱. 15 Chi ̱ íó va̱ꞌa ja̱ ná kuátáꞌú táká‑i tu̱ꞌun ndaa̱ yáꞌa, ja̱ Cristo Jesús ni ̱ kii‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa nama‑ya̱ ñáyɨvɨ kándi ̱so kua̱chi, te ruu̱ kúu máá já ní kaa‑ga̱ ni ̱ sáꞌa. 16 Ko ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ rúu̱, náva̱ꞌa jíín rúu̱ ja̱ ní kaa‑ga̱ ni ̱ sáꞌa‑ri ̱, te kuni ̱‑i ndasa íó xaa̱n paciencia ini ̱ Jesucristo, náva̱ꞌa kuu‑ri ̱ ɨɨn muestra nuu̱ ñáyɨvɨ kúkuéé‑ga̱ kandíja‑i nuu̱‑yá, te naniꞌi ̱n táꞌu̱‑í kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 17 Núsáá te nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá ná káꞌa̱n jíñúꞌún‑yo te ná nákana jaa‑yó máá Rey, Iꞌa̱ ndíto chakú nɨ ́ɨ ́ káni, ja̱ tú jíꞌi ̱‑ya̱, ja̱ tú kúu nde̱ꞌé ndijín‑yo̱ núu̱‑yá, ja̱ máá ɨ ́ɨn‑ni‑ya̱ kúu Dios ndíchí. Amén. 18 Hijo, súan táꞌú‑rí tiñu nuu̱ róó Timoteo. Chi ̱ jíín kɨvɨ ́ ní kakaꞌa̱n‑i ja̱ kúndii ̱ máá‑ró. Te jíín túꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑i‑ún, te ná skíkuu va̱ꞌa‑ró jíín tíñu jíku‑ró. 19 Te kandíja ni ̱ꞌin‑ró, te ná káni va̱ꞌa ini ̱ añú‑ro̱, chi tu̱ꞌun yáꞌa ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱ sava‑i, te ni ̱ ka̱síjíta‑i máá‑i nuu̱ túꞌun kándíja. 20 Te cha̱a yúan, Himeneo jíín Alejandro kákuu‑de, ko ni ̱ chiꞌi‑ri ̱‑de ndaꞌa Satanás, náva̱ꞌa ná skuáꞌa‑de ɨnga̱ jínu ma̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ga̱‑de.  















2

Ndé cuenta kaka̱n taꞌu̱‑yo̱

Te víꞌí‑gá káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró núsáá, ja̱ ná kakán taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ. Kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱

jíín‑yá ja̱ kúu máá‑i, te kaka̱n‑ro̱ nú na̱ún jínu ñúꞌún‑i, ko nene̱ ná nákuatáꞌú‑ró já kúu máá‑i. 2 Suni ná káꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱ táká rey jíín jáꞌa̱ táká cha̱a kákuñáꞌnu, náva̱ꞌa ná kúxiu̱ kú náꞌín‑yó, te ná kóo paz nuu̱‑yo̱, te chiñúꞌún‑yó‑yá, te koo ja̱ jíñúꞌún‑yó núu̱ táká‑ni. 3 Chi ya̱ꞌá kúu ja̱ íó va̱ꞌa te sáꞌa ja̱ játaꞌa̱n ini ̱ Dios, Iꞌa̱ náma yóó. 4 Te máá‑yá kuní‑ya̱ já táká ña̱yɨvɨ ná káku‑i, te ná kuní‑i ndasa káa máá túꞌun ndaa̱. 5 Chi ̱ íó ɨɨn‑ni Dios, suni súan íó ɨɨn‑ni Iꞌa̱ káꞌa̱n jaꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ onde̱ nuu̱ Dios, te Iꞌa̱‑ún, máá cháa Jesucristo kúu‑ya̱. 6 Te Iꞌa̱‑ún ni ̱ soko̱ ‑yá máá‑yá ja̱ ní nakuaan‑ya̱ táká yóó, te onde̱ máá kɨvɨ‑́ ún, ni ̱ kenda testigo sɨkɨ ̱ Iꞌa̱‑ún. 7 Te ja̱ sɨkɨ ́ yúán ní jani‑ya̱ rúu̱ ja̱ kúu‑ri ̱ apóstol náva̱ꞌa kani‑ri ̱ tu̱ꞌun. Cha̱a jiní stáꞌa̱n va̱ꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación kúu‑ri ̱. Te ja̱ndáa̱ káꞌa̱n‑ri ̱, te a jiní máá Cristo tú xndáꞌú‑ri ̱. 8 Te kuní‑ri ̱ ja̱ ndéni ni ̱ kuu, te ná kakán taꞌu̱ táká cha̱a jínáꞌan‑de. Te ná kóo ndoo ndaꞌa‑dé ndukani‑de. Te ma̱ kití ini ̱‑de, te ni ma̱ kána̱á‑de. 9 Suni súan ta̱ká ñasɨ ́ꞌɨ ́, ná kasú va̱ꞌa‑ña máá‑ña jíín sáꞌma jíñúꞌún, ja̱ tú kuka nuu̱ iní‑yo̱ sáꞌa. Te nasu̱ sáluu‑ña máá‑ña jíín lazo, xí oro, xí perla, xí sáꞌma ncháá yaꞌu, 10 chi ̱ sua ná sáluu‑ña máá‑ña jíín tíñu jíñúꞌún sáꞌa‑ña, nátu̱ꞌun kánúú sáꞌa ta̱ká ñaꞌan já kákaꞌa̱n‑ña já káchiñúꞌún‑ña máá‑yá. 11 Te ñasɨ ́ꞌɨ ́, náskuáꞌa‑ña kasú‑ña yúꞌu‑ñá, te ma̱ ndúkú‑ña táꞌú‑ña tíñu. 12 Chi ̱ tú jáꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ kánduu̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́ stáꞌa̱n‑ña, ni tú táꞌú‑ña tíñu nuu̱ cháa, chi ̱ náꞌín‑ni ná kóo‑ña. 13 Chi ̱ Adán ni ̱ sáva̱ꞌa‑ya̱ xnáꞌa̱n‑ga̱, te vásá ní sáva̱ꞌa‑ya̱ Eva. 14 Chi ̱ tú ní  

























321

1 Timoteo 2​–​4

xndáꞌú ja̱ꞌú Adán, chi ̱ sua ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ni ̱ kandíja‑ña, te ni ̱ sáñaꞌmu‑ña. 15 Ko ka̱ku‑ña sáꞌa ja̱ júku̱ꞌun se̱ꞌe‑ña, te nú túu sía̱‑ña túꞌun kándíja‑ña jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ña, jíín túꞌun koo ndoo ini ̱‑ña, jíín túꞌun ja̱ tú kuka nuu̱‑ñá sáꞌa.  

3

Ndasa koo cha̱a ndíto tɨkuꞌni ̱

Tu̱ꞌun ndaa̱ kúu ya̱ꞌá: Nú ɨɨn cha̱a kuní‑de kuu‑de cha̱a kundito tɨkuꞌni ̱, bueno tiñu ndúkú‑de. 2 Núsáá te nɨ ́nɨ ná kóo jíñúꞌún cháa kundito‑ún, náva̱ꞌa tú ndenda kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé. Te ɨɨn máá túꞌún‑ni ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ná kóo, te koo ndito ini ̱‑de, koo kuándíꞌí‑de, koo kájí iní‑de, kundáꞌú ini ̱‑de ña̱yɨvɨ jíká, te koo ñama̱ ini ̱‑de stáꞌa̱n‑de. 3 Ma̱ kóo káꞌvá‑de, ma̱ stují‑dé ña̱yɨvɨ. Ma̱ ndío xaa̱n iní‑de sɨkɨ ̱ xúꞌún. Chi ̱ sua ná kóo paciencia ini ̱‑de. Ma̱ kútɨx́ ɨ ́n‑de. Ma̱ kútóó iní‑de. 4 Te jíñúꞌún ná táꞌú‑de tiñu ini ̱ ve̱ꞌe‑de, te ná kúñava̱ꞌa‑de se̱ꞌe ja̱ skíkuu‑i tiñu táꞌu̱ núu̱‑í jíín já kóo jíñúꞌún‑i. 5 Chi cha̱a ja̱ tú jiní‑de táꞌú jíñúꞌún‑de tiñu ini ̱ ve̱ꞌe‑de, ndasa koto‑de tɨkuꞌni ̱ Dios núsáá. 6 Ko ma̱ kúu kɨ ̱vɨ ɨɨn cha̱a jáá. Te nú túu, chi ̱ sanaa te sávixi ̱‑de máá‑de te ndonda ja̱ꞌú sɨkɨ‑̱ dé. 7 Suni kánúú já kúu‑de ɨɨn cha̱a ja̱ kuátúꞌún ñáyɨvɨ‑dé, va̱sa káꞌi ̱in‑i sɨ ́ɨn ɨnga̱ sɨkɨ ̱, náva̱ꞌa ma̱ kuakú nchaa̱‑i‑de, ni ma̱ tɨ ́ɨn yátá jáꞌú‑de.  











Ndasa koo cha̱a játíñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱

8 Suni

súan cha̱a kájatíñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja, ná kóo jíñúꞌún‑de, ma̱ kóo tɨ ́lakuá‑de, ma̱ kóo káꞌvá‑de, ni ma̱ ndío xaa̱n iní‑de sɨkɨ ̱ xúꞌún. 9 Ko ná kóo ndoo ini ̱  

añú‑de, te ná kundii ̱ ni ̱ꞌin‑de jíín túꞌun sa̱ꞌí kákandíja‑yó. 10 Te cha̱a yáꞌa, suni kuní ja̱ kóto nchaa̱‑yo̱‑dé xnaꞌa̱n‑ga̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑yo̱ nú túu kua̱chi yíꞌi sɨkɨ‑̱ dé. Yúan‑na te kuu kuatíñu‑de. 11 Suni súan ná kóo va̱ꞌa ini ̱ ta̱ká ñasɨ ́ꞌɨ ́, ma̱ ndúkú túꞌun‑ña táꞌan‑ña, te ná kóo kuándíꞌí‑ña, te ná skíkuu‑ña táká na̱ún tiñu kúu. 12 Cha̱a kájatíñu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱, suni ɨɨn‑ni ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de ná kóo, te ná táꞌú váꞌa‑de tiñu nuu̱ séꞌe‑de jíín núu̱ táká ini ̱ ve̱ꞌe‑de. 13 Chi cha̱a kájatíñu va̱ꞌa, sua skákunu‑ga̱‑de máá‑de kuaꞌa̱n‑de, te káchundéé‑gá ini ̱‑de sáꞌa‑de sɨkɨ ̱ túꞌun kákandíja‑yó núu̱ Cristo Jesús. 14 Tu̱ꞌun yáꞌa cháa‑ri ̱ kujaa̱ nuu̱‑ro̱. Te ñúkuu ini ̱ máá‑rí jaa̱ yachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 15 Ko sanaa te kúkuéé‑ga̱ te jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Te ja̱ yúán cháa‑ri ̱ ya̱ꞌá, náva̱ꞌa kuni ̱‑ro̱ ndasa kánúú káka‑ró jíín ñáyɨvɨ káchiñúꞌún Dios. Chi yu̱án kúu tɨkuꞌni ̱ Dios, Iꞌa̱ chakú. Te yu̱án kándi ̱tuu te kásákútu‑gá máá túꞌun ndaa̱. 16 Ndaa̱ káꞌa̱n‑ri ̱, ja̱ yíí xáa̱n káa máá túꞌun sa̱ꞌí káchiñúꞌún‑yó: Ni ̱ kenda ndiji ̱n Dios jíín yíkɨ kúñu‑ya̱. Te ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑ya̱ ní sáꞌa máá Espíritu. Ni ̱ kajini ̱ ndajáꞌa̱‑yá nuu̱‑yá. Ni ̱ jicha̱ nu̱u tu̱ꞌun‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ ní ka̱kandíja‑i nuu̱‑yá. Ni ̱ ndaa‑ya̱ kuáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ lúu ndíi ncháa̱ ni ̱ sáꞌa Dios.  













Sɨkɨ ̱ túꞌun nduꞌichi ̱ ini ̱

4

Ko máá Espíritu, a kástu̱ꞌún kájí núu̱‑yo̱, nú ná kúyani ndɨꞌɨ kɨvɨ ̱ te nduꞌichi ̱ ini ̱ sava‑i jíín túꞌun kákandíja‑i. Te kuatúꞌún‑i máá já káꞌa̱n tu̱ꞌun xndáꞌú jíín sáꞌa̱n tachi ̱. 2 Kundiso‑i uu̱ xini ̱, te kaꞌa̱n‑i  

322

1 Timoteo 4​, ​5 tu̱ꞌun túꞌún, chi ̱ ndukava̱ iní añú‑i. 3 Ma̱ kuáꞌa‑i tu̱ꞌun ta̱ndaꞌa‑yo, ni ma̱ kuáꞌa‑i tu̱ꞌun kee‑yo sáva ndeyu ní sáꞌa Dios ja̱ kuní máá‑yá ja̱ ná níꞌi ̱n cháa kákandíja jíín cháa kájini ̱ ichi ndáa̱, chi ̱ kánakuatáꞌú‑de nuu̱‑yá te káyee‑dé. 4 Chi ta̱ká ja̱ ní sáꞌa Dios íó va̱ꞌa, te ma̱ kúu skéꞌichi ̱‑yo̱, te nú ná nákuatáꞌú‑yó núu̱‑yá te ná kée‑yo. 5 Chi ̱ jíín túꞌun Dios, te jíín túꞌun kaka̱n taꞌu̱‑yo̱ núu̱‑yá, te a ni ̱ ndundoo‑ni ndeyu‑ún.  





Cha̱a játíñu va̱ꞌa nuu̱ Jesucristo

6 Ko

nú tu̱ꞌun yáꞌa kastu̱ꞌún‑ró núu̱ táká ñani ̱‑yo̱, cha̱a játíñu va̱ꞌa nuu̱ Jesucristo kúu‑ró nú súan, chi ̱ a ni ̱ tɨ ̱ɨn tu̱ꞌun kándíja‑ró‑ún ini ̱‑ro̱, onde̱ jíín sáꞌa̱n va̱ꞌa ja̱ bueno skíkuu‑ró. 7 Ko ta̱ká tu̱ꞌun yúkú, jíín táká tu̱ꞌun anáꞌán, ná skána‑ró kíꞌi ̱n, te ná skuáꞌa‑ró máni tu̱ꞌun ja̱ chíñúꞌún‑yó máá‑yá. 8 Tiñu ja̱ skuáꞌa‑yó ndúndéé yíkɨ kúñu, chi ̱ yaku̱‑ni níꞌi ̱n tíñu. Ko tu̱ꞌun chíñúꞌún‑yó máá‑yá, chi ta̱ká‑ni modo níꞌi ̱n tíñu, chi ̱ vida yáꞌa jíín vida chaa̱, bueno kee sáꞌa. 9 Tu̱ꞌun ndaa̱ kúu tu̱ꞌun yáꞌa, te íó va̱ꞌa ja̱ ná kuátáꞌú táká‑i. 10 Chi ̱ sɨkɨ ̱ yáꞌá kúu ja̱ kásátiñu ni ̱ꞌin‑yó, te kándoꞌo‑yó, chi ̱ káñukuu ini ̱‑yo̱ já kúu máá Dios, Iꞌa̱ chakú, chi ̱ máá‑yá kúu Iꞌa̱ náma ta̱ká ña̱yɨvɨ, ko víꞌí‑gá náma‑ya̱ ñáyɨvɨ kákandíja nuu̱‑yá. 11 Tu̱ꞌun yáꞌa ná stáꞌa̱n‑ro̱, te táꞌú‑ró tíñu. 12 Ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ kújáꞌa̱ ini ̱ ni ɨɨn‑i koto‑i róó va̱sa súchí‑ró. Te ná kóo va̱ꞌa‑ró, náva̱ꞌa ña̱yɨvɨ kákandíja kuu ndaku‑i róó jíín túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, jíín modo jíka kuu‑ró, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱‑í, jíín túꞌun kándíja‑ró, jíín túꞌun ndoo ini ̱‑ro̱. 13 Nini kúkuéé‑ga̱‑ri ̱ te jaa̱‑ri ̱,  













te ná kuítú iní‑ro̱ káꞌu‑ró tutú nuu̱‑í, ná kána jíín‑ró núu̱‑í, ná stáꞌa̱n‑ro̱ túꞌun nuu̱‑í. 14 Ma̱ kúkúxí‑ró jíín táꞌu̱ ní niꞌi ̱n‑ro̱, chi cha̱a kákuu nuu̱, ni ̱ chaa‑de ndaꞌa‑dé xini ̱‑ro̱, te ni ̱ kutaꞌu̱‑ro̱ yúán, nátu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑de onde̱ kɨvɨ ̱ ní kuu‑ún. 15 Ná kúndee tu̱ꞌun yáꞌa xini ̱‑ro̱. Te kukuu ni ̱ꞌin‑ró jíín, náva̱ꞌa ná kuní ta̱ká‑i ndasa bueno kua̱yija‑ró jíín. 16 Te koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró jíín túꞌun stáꞌa̱n‑ro̱. Ma̱ sía̱‑ro̱. Chi ̱ nú súan ná sáꞌa‑ró, te bueno nama‑ró máá‑ró jíín táká ña̱yɨvɨ chúꞌun ini ̱ tu̱ꞌun kaꞌa̱n‑ro̱. Ma̱ kána jíín‑ró núu̱ cháa ñáꞌnu, chi ̱ sua kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑de nátu̱ꞌun jíín táa̱‑ro̱. Te nuu̱ cháa súchí, kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de nátu̱ꞌun jíín ñaní‑ro̱, 2 te nuu̱ ñáꞌan ñáꞌnu, nátu̱ꞌun jíín náa̱‑ro̱, te nuu̱ ñáꞌan súchí, nátu̱ꞌun jíín kuáꞌa‑ró. Te tu̱ꞌun ndoo ndatu̱ꞌún‑ró. 3 Te ná káꞌa̱n jíñúꞌún‑ró jíín ñáꞌan kákendo̱o ndáꞌú, te nú ni ̱ ka̱kendo̱o ndáꞌú ndija‑ña. 4 Ko nú ɨɨn ñaꞌan kéndo̱o ndáꞌú íó se̱ꞌe‑ña, xí séꞌe tɨ ́jání‑ña, ná kútu̱ꞌa su̱chí yáꞌa xnaꞌa̱n‑ga̱ kundiso jíñúꞌún‑i responsable máá‑i ini ̱ ve̱ꞌe‑i, te ná nákoto‑i táa̱‑i náa̱‑i, chi ̱ súan játaꞌa̱n ini ̱ Dios. 5 Te nú ñaꞌan já ní kendo̱o ndáꞌú ndija kúu‑ña, te máá ɨ ́ɨn‑ña, te ñúkuu ini ̱‑ña Dios, te nene̱ káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ña jíín‑yá te jikán taꞌu̱‑ñá ndúú ñúú‑ni nuu̱‑yá. 6 Ko nú ñaꞌan jíka sɨkɨ ̱ túꞌun sɨɨ ̱ iní kúu‑ña, va̱sa chakú‑ña, ko nátu̱ꞌun a ni ̱ jiꞌi ̱‑ña. 7 Tu̱ꞌun yáꞌa ná táꞌú‑ró tíñu nuu̱‑í, náva̱ꞌa tú ndenda kua̱chi sɨkɨ‑̱ í. 8 Te nú ɨɨn cha̱a tú ndíto‑de táꞌan‑de, te víꞌí‑gá nú jíín táꞌan máá‑de ini ̱ ve̱ꞌe‑de, te a ni ̱ skéꞌichi ̱‑de tu̱ꞌun kándíja‑de nú  





5















323

1 Timoteo 5​, ​6

súan, te cha̱a ñáá‑ga̱ kúu‑de vásá ɨ ́ɨn cha̱a tú kándíja. 9 Ma̱ sáꞌa‑ró cuenta ja̱ ñáꞌan ní kendo̱o ndáꞌú kúu‑ña, te nú té ji ̱nu‑ga̱‑ña uní xiko uxi ̱ kuia̱‑ña, jíín já máá ɨ ́ɨn‑ni yii‑ñá ni ̱ ncha̱ka‑ña, 10 jíín já kájatúꞌún váꞌa‑i ja̱ bueno tiñu ni ̱ sáꞌa‑ña, jíín já ní skuáꞌnu‑ña séꞌe, jíín já ní kundáꞌú ini ̱‑ña ñáyɨvɨ jíká, jíín já ní nakacha‑ña jáꞌa̱ ñáyɨvɨ kákandíja, jíín já ní chindéé‑ña ñáyɨvɨ kátaꞌa̱n tu̱ ndóꞌo, jíín já níꞌin ni ̱ jika‑ña jíín táká tiñu va̱ꞌa. 11 Ko ñaꞌan súchí ja̱ kéndo̱o ndáꞌú‑ña, ma̱ kuátáꞌú‑ró‑ña, chi ̱ nú a ni ̱ ka̱isɨ ́kɨ ncháa̱‑ña sɨkɨ ́ Cristo, yúan‑na te kákuni ̱‑ña já náta̱ndaꞌa túku‑ña. 12 Nú súan, te taꞌnu̱ ndatu̱‑ña sáꞌa máá‑ña, chi ̱ tú ní skíkuu‑ña túꞌun ni ̱ keyuꞌu‑ñá xnáñúú. 13 Te suni káskuáꞌa‑ña kée kúxí‑ña, kájika‑ña ndɨ ́taꞌa̱n veꞌe, te nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ kée kúxí‑ña, chi ̱ suni sɨkɨ ̱ cuentú‑ni kájika kuu‑ña, te kɨ ́vɨ nduu̱‑ña káꞌa̱n‑ña túꞌun ja̱ tú íó va̱ꞌa. 14 Núsáá, te ta̱ká ñasɨ ́ꞌɨ ́ súchí kákendo̱o ndáꞌú, kuní‑ri ̱ ja̱ ná náta̱ndaꞌa‑ñá, náskuáꞌnu‑ña séꞌe‑ña, ná kóto va̱ꞌa‑ña véꞌe‑ña, te ma̱ kuáꞌa‑ña lugar ja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa ja̱ꞌú sɨkɨ‑̱ yo̱. 15 Chi ̱ sava‑ña a ni ̱ ka̱jika yátá‑ña, te ni ̱ kandiki ̱n‑ña yatá Satanás kájaꞌa̱n‑ña jíín. 16 Ko nú ɨɨn cha̱a kándíja, xí ɨ ́ɨn ñaꞌan kándíja, káñava̱ꞌa táꞌan ja̱ kákuu ñaꞌan ní kendo̱o ndáꞌú, ná kóto‑de‑ña, te ma̱ cháa‑de carga sɨkɨ ̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja, náva̱ꞌa niꞌi ̱n tɨ ́kuꞌni ̱ na̱jíín kúu ñaꞌan kákendo̱o ndáꞌú ndija. 17 Ná kóo jíñúꞌún xáa̱n‑ro̱ núu̱ cháa kákuu nuu̱, te nú kátáꞌú váꞌa‑de tiñu, ko víꞌí‑gá jíñúꞌún ná kóo‑ró núu̱‑dé nú kájani ni ̱ꞌin‑de tu̱ꞌun jíín já kástáꞌa̱n‑de. 18 Chi ̱ áchí máá tutú ii ̱:  



















Ma̱ chúꞌun‑ró ñúnu yúꞌu xndɨkɨ ̱ jíkó, áchí. Te: Cha̱a sátiñu kɨvɨ ̱, chi ̱ íó derecho‑de ja̱ kíꞌin‑de ya̱ꞌu‑de, áchí. 19 Ma̱ kuátúꞌún‑ró ní ɨɨn kua̱chi sɨkɨ ̱ cháa kúu nuu̱, chi ̱ onde̱ nú íó uu̱ xí uní testigo. 20 Te ña̱yɨvɨ kúkuu jíín kuáchi, kana jíín‑ró núu̱‑í, ko ná kuní jíín núu̱ táká‑i, náva̱ꞌa suni ná yúꞌú sava‑ga̱‑i. 21 Ko onde̱ jíín Dios, jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, jíín táká ndajáꞌa̱‑yá ja̱ ní ka̱ji‑ya̱, káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa jíín‑ró, ja̱ ná skíkuu va̱ꞌa‑ró, te ma̱ kúnchaa̱ nuu̱‑ro̱‑í, ma̱ ɨ ́ɨn‑i kaa ɨɨn‑i kuun koto‑ró núu̱‑í. 22 Ma̱ xndée yachi ̱‑ro̱ ndáꞌa‑ro xiní ní ɨɨn‑i, te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ kuáchi jíín ɨngá ña̱yɨvɨ. Koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró náva̱ꞌa ná kéndo̱o ndoo‑ró. 23 Vina te nɨ ́ɨ‑́ gá kuaꞌa̱n‑yo̱, ma̱ kóꞌo‑ga̱‑ro̱ máni máá ndúcha, ná kóꞌo‑ró ɨ ́ɨn tíꞌli ̱ vino sɨkɨ ̱ já sáꞌa kueꞌe̱ chi ̱i‑ró, jíín já núu‑ni núu‑ni kúꞌu̱‑ro̱. 24 Ta̱ká kua̱chi kásáꞌa sava‑i, a ni ̱ natu̱u, te jiní‑yo̱ já náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ yúán, ko kua̱chi kásáꞌa sava‑ga̱‑i, chi ̱ kuéé‑ga̱ te natu̱u. 25 Suni súan kúu ta̱ká tiñu va̱ꞌa, chi ̱ a ni ̱ natu̱u, te ja̱ ná té tuká‑ún, ma̱ kúu kundee sa̱ꞌí. Ta̱ká ña̱yɨvɨ kákuu mozo kásátiñu sáni‑i, ná kóo jíñúꞌún váꞌa‑i nuu̱ patrón‑i, náva̱ꞌa tú koo ndɨva̱ꞌa tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín sɨkɨ ́ sáꞌa̱n‑ya̱. 2 Te ña̱yɨvɨ káñava̱ꞌa‑i patrón kákandíja, ma̱ sájáꞌa̱ ini ̱‑i nuu̱‑dé sɨkɨ ̱ já ñaní‑i kákuu cha̱a‑ún, chi ̱ sua ná kuátíñu va̱ꞌa‑ga̱‑i nuu̱‑dé, chi ̱ kákandíja cha̱a‑ún ja̱ kájatíñu‑i nuu̱‑dé, te mani ̱‑dé jíín‑i. Súan káꞌa̱n ni ̱ꞌin tu̱ꞌun yáꞌa, te suni stáꞌa̱n.  













6



3 Te

Sɨkɨ ̱ túꞌun xndáꞌú

nú ndé ɨɨn cha̱a stáꞌa̱n‑de ɨnga̱ tu̱ꞌun, te nú tú játúꞌún‑de ja̱ íó ndaa̱

1 Timoteo 6

324

tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, te nú tú játúꞌún‑de saꞌa̱n ja̱ káchiñúꞌún‑yó máá‑yá, 4 máni sávixi ̱‑de máá‑de. Te ni ɨɨn tu̱ꞌun tú júku̱ꞌun ini ̱‑de, chi ̱ tɨx́ ɨ ́n jáni ini ̱‑de, te kána̱á‑de jíín túꞌun káꞌa̱n sáni. Te yúan kákuu tu̱ꞌun kuásún iní, tu̱ꞌun tɨx́ ɨ ́n, tu̱ꞌun káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa, tu̱ꞌun jáni ñáá ini ̱ xini ̱, 5 jíín já kákana̱á cha̱a kánda̱kúꞌu̱ xini ̱, cha̱a tú káñu̱ꞌun tu̱ꞌun ndaa̱ ini ̱‑de, te kájani ini ̱‑de ja̱ ná chíñúꞌún‑de máá‑yá náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑dé xu̱ꞌún. Ná kúxio‑ró ma̱ kétáꞌan‑ró jíín cháa kánda̱a súan. 6 Ko ja̱ á ni ̱ ka̱an‑yó jíín‑yá, te káchiñúꞌún‑yó máá‑yá, jíín yúán, chi ̱ nátu̱ꞌun a kuaꞌa̱ ní kaniꞌi ̱n‑yo̱. 7 Tú na̱ún ní cháa̱ jíín‑yó iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, suni ma̱ kúu kiñiꞌin‑yó ní ɨɨn kiꞌi ̱n‑yo̱ jíín. 8 Nú íó ja̱ kée‑yo, íó ja̱ kúꞌun‑yó, te sɨɨ‑̱ ní ná kóo ini ̱‑yo̱ jíín. 9 Te ña̱yɨvɨ já kákuni ̱‑i kuu kúká‑i, chi ̱ jíto nchaa̱ ja̱ꞌú‑i, te tɨɨ́ n yátá‑ún‑i. Te yachi ̱ kɨ ́vɨ‑i jíín túꞌun ndío ñáá ini ̱‑i te sáꞌa ndɨva̱ꞌa ndɨtuní‑i, te náa ñáyɨvɨ‑ún, te síjíta‑i máá‑i sáꞌa tu̱ꞌun‑ún. 10 Chi ̱ nú xu̱ꞌún kúmani ̱‑yo̱ jíín, te sɨkɨ ̱ yúán káku ta̱ká tiñu ñáá. Yu̱án ní ka̱ndio ini ̱ sava‑i, te ni ̱ ka̱sía̱‑i ichi kákandíja‑i. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ tu̱ ndóꞌo xaa̱n iní añú‑i.  













Tu̱ꞌun ndúkú ndéé kándíja va̱ꞌa

11 Ko

róó, cha̱a játíñu nuu̱ Dios kúu‑ró, te ná kúnu‑ró kóto‑ró táká tiñu yáꞌa. Te ná ndúkú‑ró já skíkuu‑ró tíñu ndaa̱, tu̱ꞌun káchiñúꞌún‑yó máá‑yá, tu̱ꞌun kándíja, tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, tu̱ꞌun paciencia, tu̱ꞌun súchí iní. 12 Ná ndúkú ndéé‑ró kándíja va̱ꞌa‑ró, te suni ná sáꞌa‑ró fuerza niꞌi ̱n táꞌu̱‑ro̱ kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni, chi ja̱ yúán kúu ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱, te ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑ro̱ túꞌun‑ya̱ ní kajini ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. 13 Te onde̱ jíín Dios  



táꞌú‑rí tiñu yáꞌa nuu̱‑ro̱, chi ja̱ máá‑yá, te chakú ta̱ká ndatíñu, te suni jíín Jesucristo, Iꞌa̱ ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun nuu̱ Poncio Pilato, káꞌa̱n‑ri ̱. 14 Ná skíkuu va̱ꞌa‑ró jíín tíñu táꞌu̱ núu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ kúcháꞌán, ni ma̱ kuakú nchaa̱‑i, onde̱ kɨvɨ ̱ ndíi máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 15 Chi ̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ te kuni ̱ ndiji ̱n‑yo̱ kíi‑ya̱, sáꞌa máá Iꞌa̱ kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ jíín. Te Iꞌa̱‑ún, máá ɨ ́ɨn‑ya̱ kúñáꞌnu, te kúu‑ya̱ Rey nuu̱ táká rey, te Jitoꞌo̱ nuu̱ táká jitoꞌo̱. 16 Te máá ɨ ́ɨn‑ya̱ kúu Iꞌa̱ ndíto chakú nɨ ́ɨ ́ káni. Te ncháá‑ya̱ ɨ ́ɨn lugar nuu̱ ndíi ncháa̱, te ma̱ kúu jaa̱ ni ɨɨn‑i yúan. Te ña̱yɨvɨ tú ní jiní ndiji ̱n nuu̱‑yá, ni ma̱ kúu kutɨ. Nuu̱ máá‑yá ná kóo tu̱ꞌun jíñúꞌún, te ná táꞌú máá‑yá tiñu nɨ ́ɨ ́ káni. Amén.  





17 Nuu̱

Sɨkɨ ̱ túꞌun kúká

táká ña̱yɨvɨ kúká káꞌi ̱o ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ná táꞌú‑ró tíñu ja̱ má sávixi ̱‑i máá‑i. Ni ma̱ kúñukuu ini ̱‑i ka̱ku‑i jíín xúꞌún, chi ̱ yachi ̱ náa‑ún. Chi ̱ sua ná kúñukuu ini ̱‑i ka̱ku‑i sáꞌa Dios, Iꞌa̱ chakú, chi ̱ máá‑yá jáꞌa kuaꞌa̱‑yá ta̱ká‑ni ndatíñu nuu̱‑yo̱ já kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ sáꞌa. 18 Ná sáꞌa va̱ꞌa‑i jínáꞌan‑i. Ná kúu kúká‑i jíín táká tiñu va̱ꞌa sáꞌa‑i. Yachi ̱ ná kóto táꞌan‑i, te yachi ̱ ná chíndéé táꞌan‑i. 19 Súan te kaya̱‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa sɨkɨ ̱ máá‑i ja̱ kúu‑i kuia̱ chaa̱, chi ̱ súan te kutɨɨn‑i ichi kúchaku̱ ndija‑i. 20 Ko róó Timoteo, ma̱ sía̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ chiꞌi‑ri ̱ ndaꞌa‑ro. Te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín táká tu̱ꞌun yúkú tu̱ꞌun sáni, jíín táká tu̱ꞌun ndíchí ñáá, ja̱ jasú nuu̱ máá túꞌun júku̱ꞌun ndaa̱ ini ̱. 21 Chi ̱ súan ni ̱ ka̱jatúꞌún sáva‑i tu̱ꞌun yúkú‑ún. Te ni ̱ ka̱xnáa‑í ichi ndíso tu̱ꞌun kákandíja‑yó. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá‑yá ná kóo jíín‑ró. Súan ná kóo. Amén.  







LA SEGUNDA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A TIMOTEO

YAꞌA KUU CARTA UU JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU TIMOTEO

1

Máá‑rí kúu Pablo apóstol Jesucristo, chi ̱ súan ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ Dios, chi ̱ a ni ̱ keyuꞌu‑yá kua̱ꞌa‑ya̱ túꞌun kuchaku̱‑yo̱ sáꞌa Cristo Jesús. 2 Cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ Timoteo, se̱ꞌe‑ri ̱ ja̱ maní‑rí jíín: Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kóo jíín‑ró. 3 Nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios, te játíñu‑ri ̱ nuu̱‑yá nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa vuelú‑ri ̱, te tú náku̱ xndíi añú‑ri ̱ sɨkɨ‑̱ rí. Te tú júkuiñi ̱ kutɨ‑rí ja̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ róó, hora jikán taꞌu̱‑rí ndúú ñúú‑ni. 4 Kúu ini ̱‑ri ̱ kuni ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱, chi ̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ ndasa ni ̱ ndaꞌi ̱‑ro̱. 5 Chi ̱ a ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ ndasa kájí kándíja‑ró, te suni súan ni ̱ kandíja naná ñúu̱‑ro̱ Loida xnaꞌa̱n‑ga̱, jíín náa̱‑ro̱ Eunice. Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ súni súan ncháá tu̱ꞌun kándíja‑ún ini ̱ máá‑ró vína. 6 Ja̱ yúán xndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, ja̱ ná náskandá jáá‑ró máá táꞌu̱ ní ja̱ꞌa Dios nuu̱‑ro̱, ja̱ ní níꞌi ̱n‑ro̱ ná ni ̱ chaa‑ri ̱ ndaꞌa‑rí xini ̱‑ro̱. 7 Chi ̱ tú ní jáꞌa Dios ɨɨn modo i ̱o nuu̱‑yo̱,  











chi ̱ sua ja̱ ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó, jíín já ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱‑í, jíín já ná kóo kuándíꞌí‑yo̱. Ma̱ kúka nuu̱‑yo̱ sɨkɨ ́ túꞌun máá‑yá

te ma̱ kúka nuu̱‑ro̱ káni ndaa̱‑ro̱ túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni tu̱ꞌun ruu̱ cha̱a kándee veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ máá‑yá. Chi ̱ sua ná kóto taꞌa̱n‑ro̱ túndóꞌo sɨkɨ ̱ já jáni‑ró túꞌun va̱ꞌa, chi ja̱ sɨkɨ ́ yúán ní ja̱ꞌa Dios fuerza ini ̱‑yo̱. 9 Chi ni ̱ nama‑ya̱ yóó, te ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑yo̱ ndúndoo‑yó, ko nasu̱ sɨkɨ ́ tíñu kásáꞌa‑yó, chi ̱ sua ñúkúún máá‑yá ni ̱ sáꞌa‑ya̱ jíín túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, chi ̱ onde̱ ná té cháꞌa̱n‑ga̱ kéjáꞌá táká kuia̱, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun‑ún nuu̱‑yo̱ ní sáꞌa Cristo Jesús. 10 Ko vina a ni ̱ kenda ndiji ̱n tu̱ꞌun‑ún ni ̱ sáꞌa ja̱ ní kenda Jesucristo, Iꞌa̱ náma yóó. Te máá‑yá ni ̱ janchaa̱‑ya̱ kuéꞌe̱ kuu̱‑yo̱. Te jíín máá túꞌun va̱ꞌa ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱‑yo̱ ndasa kuchaku̱‑yo̱ te ma̱ kúu̱‑ga̱‑yo̱. 11 Te ni ̱ chaa‑ya̱ tíñu sɨkɨ‑̱ rí kúu‑ri ̱ apóstol kani‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ún, te stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación. 12 Te ja̱ sɨkɨ ́ yúán jíto‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo yáꞌa. Ko tú

325

8 Núsáá









326

2 Timoteo 1​, ​2 kúka nuu̱‑rí, chi ̱ a jiní‑ri ̱ ndé nuu̱ kándíja‑ri ̱. Te jáni ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ kúu kundito‑ya̱ já ní chiꞌi‑ri ̱ ndaꞌa‑yá, onde̱ ná jáa̱ máá kɨvɨ ́. 13 Ná kúkuu ni ̱ꞌin‑ró jíín íchi túꞌun va̱ꞌa ndasa ni ̱ jini so̱ꞌo‑ró ní kaꞌa̱n‑ri ̱. Te ná kúndii ̱‑ro̱ jíín‑ún modo kándíja‑ró jíín já kúndáꞌú ini ̱‑ro̱‑í sáꞌa Cristo Jesús. 14 Ná kóto‑ró túꞌun ndaa̱ ja̱ ní ja̱ꞌa Espíritu Santo nuu̱‑ro̱, chi ̱ ncháá‑ya̱ iní‑yo̱. 15 A jiní‑ro̱ já táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú ñúu̱ Asia, ni ̱ ka̱skéndo̱o‑i ruu̱, te uu̱‑i kákuu Figelo jíín Hermógenes. 16 Ná kúndáꞌú ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ñáyɨvɨ káxiu̱ kú véꞌe Onesíforo, chi ̱ kuaꞌa̱ vuelta ni ̱ naniꞌi ̱n iní‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa‑de, te tú ní kúka nuu̱‑dé va̱sa núꞌni ̱‑ri ̱ kándee‑ri ̱ veka̱a. 17 Chi ̱ sasua ni ̱ nandúkú víi‑dé ruu̱, te ni ̱ ndenda‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa‑de, ná ni ̱ ka̱ndee‑de Roma. 18 Ná kuáꞌa máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱ túꞌun ja̱ máá Iꞌa̱ kúu Tatá, ná kúndáꞌú ini ̱‑ya̱‑dé máá kɨvɨ‑́ ún. Te a jiní va̱ꞌa máá‑ró ndasa xaa̱n ní jatíñu‑de nuu̱‑rí ini ̱ ñuu̱ Éfeso.  











2

Máá‑yó nátu̱ꞌun soldado va̱ꞌa Jesucristo

Ko róó, hijo máni ̱, ná ndúndáján iní‑ro̱ jíín túꞌun luu íó ini ̱ Cristo Jesús. 2 Te tu̱ꞌun ni ̱ jini so̱ꞌo‑ró ní kaꞌa̱n‑ri ̱ onde̱ jíín kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ ní kajini ̱, tu̱ꞌun yáꞌa ná chíꞌi‑ró iní ndaꞌa sáva cha̱a skíkuu va̱ꞌa, náva̱ꞌa suni kuu stáꞌa̱n tuku máá‑de nuu̱ sáva‑ga̱‑i. 3 Ko róó, ma̱ yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró túndóꞌo, nátu̱ꞌun ɨɨn soldado va̱ꞌa Jesucristo. 4 Ni ɨɨn cha̱a kájatáꞌan, tú sátéñu‑de máá‑de jíín tíñu ñu̱yɨ ́vɨ, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní máá cháa ni ̱ chaa tiñu soldado sɨkɨ‑̱ dé. 5 Suni súan cha̱a  







ísɨ ́kɨ, tú níꞌi ̱n‑dé premio‑de te nú tú kusɨ ́kɨ ndáa̱‑de. 6 Suni súan cha̱a jítu, ma̱ níꞌi ̱n‑dé kee‑dé te nú tú sátiñu‑de xnaꞌa̱n‑ga̱. 7 Ná káni ini ̱ máá‑ró na̱ún tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ná kúña‑ga̱‑ya̱ xiní‑ro̱ jíín táká‑ni. 8 Ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já Jesucristo, se̱ꞌe tata̱ David ni ̱ kuu‑ya̱, te ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi. Nátu̱ꞌun káꞌa̱n tu̱ꞌun va̱ꞌa jáni‑ri ̱. 9 Te ja̱ sɨkɨ‑́ ún jíto‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo, te kándee‑ri ̱ veka̱a nátu̱ꞌun cha̱a ni ̱ sáꞌa kua̱chi xaa̱n. Ko máá túꞌun va̱ꞌa Dios, ma̱ kúu kunuꞌni ̱. 10 Núsáá te sɨkɨ ̱ já kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ ní ka̱ji máá‑yá kúu ja̱ kánda‑ga̱‑ri ̱ koto‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo. Náva̱ꞌa suni ka̱ku máá‑i jínáꞌan‑i, te jaa̱‑i nuu̱ lúu kunchaa̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa Cristo Jesús. 11 Káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun yáꞌa: Nú ni ̱ kajiꞌi ̱‑yo̱ jíín máá‑yá, te suni kuchaku̱‑yo̱ jíín máá‑yá. 12 Nú kanda‑yó kóto‑yó túndóꞌo, te suni táꞌú‑yó tíñu jíín‑yá. Nú tú kuatu̱ꞌun‑yó‑yá, te suni ma̱ kuátu̱ꞌun‑ya̱ yóó. 13 Va̱sa tú káskíkuu va̱ꞌa máá‑yó, ko a skíkuu va̱ꞌa máá‑yá. Ma̱ kúu skéꞌichi ̱‑ya̱ máá‑yá. Achí.  















Tu̱ꞌun xndáku nuu̱ táꞌan

14 Tu̱ꞌun

yáꞌa ná xndáku‑ró núu̱ ñáyɨvɨ, te kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ró jíín‑i, te ná kuní jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ja̱ má státáꞌan‑i sɨkɨ ̱ túꞌun, chi ̱ tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ‑ún, chi ̱ sua sáká núu ini ̱ ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo. 15 Ni ̱ꞌin ná ndúkú‑ró náva̱ꞌa kuatúꞌún Dios róó, te náva̱ꞌa kuu‑ró cháa sátiñu va̱ꞌa ja̱ tú nɨ ́nɨ kúka nuu̱‑ro̱, jíín já bueno jáni ndaa̱‑ro̱ máá túꞌun va̱ꞌa. 16 Ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín túꞌun yúkú, tu̱ꞌun sáni, chi ̱ víꞌí‑gá nákaa̱ jíín túꞌun ñáá. 17 Chi tu̱ꞌun‑ún, kaji kíꞌi ̱n nátu̱ꞌun  





327

2 Timoteo 2​, ​3

kueꞌe̱ gangrena. Te uu̱ cha̱a súan kákuu Himeneo jíín Fileto. 18 Te cha̱a‑ún, a ni ̱ skuíta‑de ichi túꞌun ndaa̱, chi ̱ kákaꞌa̱n‑de ja̱ á ni ̱ ja̱ꞌa máá kɨvɨ ́ náchaku̱ ta̱ká‑i, te súan sáká núu‑de jíín túꞌun kákandíja sava‑i. 19 Te ni ̱ꞌin kándii ̱ jaꞌa̱ já ní jani Dios. Te a ni ̱ kukútu jíín túꞌun yáꞌa: A jiní máá Jítoꞌo̱‑yo̱ táká ña̱yɨvɨ yíꞌi ndaꞌa máá‑yá. Te suni káꞌa̱n: Ta̱ká ña̱yɨvɨ já ndáku ñiꞌin‑i sɨ ́ꞌvɨ ́ máá‑yá, ná kúxio‑i nuu̱ táká tiñu ñáá, áchí. 20 Ini ̱ ɨɨn veꞌe káꞌnu, nasu̱ máni máá kóꞌo̱ oro, koꞌo̱ plata íó, chi ̱ suni íó koꞌo̱ yúnu, koꞌo̱ ñúꞌun, te suni íó ja̱ kúꞌun ja̱ jíñúꞌún iní te suni ja̱ kúꞌun ja̱ tú jíñúꞌún. 21 Te nú ɨɨn ña̱yɨvɨ skána‑i tiñu ja̱ tú jíñúꞌún íó ini ̱‑i, yúan‑na te nduu‑i nátu̱ꞌun ɨɨn koꞌo̱ ja̱ kúꞌun ja̱ jíñúꞌún iní. Te koo ndoo‑i. Te níꞌi ̱n tíñu‑i ndasa játaꞌa̱n ini ̱ máá Jítoꞌo̱. Te koo tu̱ꞌa‑i ja̱ kúu ta̱ká tiñu va̱ꞌa. 22 Kunu‑ró kóto‑ró táká ja̱ ndío ini ̱ cha̱a súchí. Kundiki ̱n‑ro̱ túꞌun ndaa̱, tu̱ꞌun kándíja, tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tu̱ꞌun vindáa̱ vinené. Súan sáꞌa‑ró ondé jíín ñáyɨvɨ kándaku ñiꞌin‑i máá Jítoꞌo̱‑yo̱ jíín já ndóo íó ini ̱ añú‑i. 23 Ma̱ kívɨ nduu̱‑ro̱ jíín tɨxɨ ́n ña̱á, ja̱ tú íó kájí iní, chi ̱ a jiní‑ro̱ já máni tɨxɨ ̱n skuikín‑ún. 24 Chi ̱ mozo máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ma̱ kúu koo tɨx́ ɨ ́n‑de, chi ̱ sua kumani ̱‑dé jíín táká‑i, te koo ñama̱ ini ̱‑de stáꞌa̱n‑de, te ná kuándéé iní‑de jíín‑i. 25 Te jíín túꞌun súchí iní‑de ná nákaꞌnu̱‑de ña̱yɨvɨ kájasu̱, chi ̱ sanaa te nakani ini ̱‑i sáꞌa Dios, náva̱ꞌa kuni ̱‑i ichi túꞌun ndaa̱, 26 te náva̱ꞌa ka̱ku‑i nuu̱ jáꞌú ja̱ kuní‑ún tɨ ́ɨn yátá‑i, chi ni ̱ kundéé jíín‑i jíka náꞌín‑i nátu̱ꞌun játaꞌa̱n ini ̱ máá.  

















3

Ña̱yɨvɨ cháꞌán kɨvɨ ́ sándɨ ̱ꞌɨ ‑́ na̱

Tu̱ꞌun yáꞌa ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱, ja̱ ondé nuu̱ kuáji ̱nu‑na̱ kɨvɨ ̱, te chaa̱ kɨvɨ ̱ kóo tu̱ ndóꞌo. 2 Te koo ña̱yɨvɨ já máni chíñúꞌún‑i máá‑i, chiñúꞌún‑i xu̱ꞌún, sávixi ̱ sáni‑i máá‑i, sájáꞌa̱ ini ̱‑i, kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ táꞌan‑i, ma̱ kuándatu̱‑i nuu̱ táa̱‑i nuu̱ náa̱‑i, koo nde̱ꞌé‑i, ma̱ kéndo̱o ndoo‑i, 3 ma̱ kúmani ̱‑i jíín táꞌan‑i, ma̱ júkuiñi ̱‑i ja̱ kájatáꞌan‑i, sátúꞌún‑i, síji ̱ta‑i máá‑i, tíꞌiná koo‑i, koto uꞌu̱‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa, 4 nastúu táꞌan‑i, kaꞌncha̱ ndaa̱‑ni‑i, sándúxí‑i máá‑i, te chiñúꞌún‑ga̱‑i tu̱ꞌun kúsɨɨ ̱ iní‑i nasu̱ já chíñúꞌún‑i Dios. 5 Sáꞌa‑i ja̱ káchiñúꞌún‑i máá‑yá, ko káskéꞌichi ̱‑i fuerza yúan. Ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín ñáyɨvɨ kásáꞌa súan. 6 Chi ̱ sava cha̱a yáꞌa kákuu cha̱a kɨ ́vɨ koyo tɨnɨ ̱ veꞌe, te kátɨɨn‑de ta̱ká ñaꞌan xíní ñáá ja̱ kándi ̱so xaa̱n‑ñá kua̱chi, te sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn kásáꞌa‑ña jíín túꞌun kákani ̱ ini ̱ máá‑ña. 7 Te nene̱ káskuáꞌa‑ña, te tú kúu kutɨ kúndéé‑ña júku̱ꞌun ini ̱‑ña túꞌun ndaa̱. 8 Te nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa Janes jíín Jambres, ja̱ ní ka̱ndúkú‑de kasu̱‑de nuu̱ Moisés, suni súan kásáꞌa cha̱a yáꞌa chi ̱ kándúkú‑de kasu̱‑de nuu̱ túꞌun ndaa̱. Cha̱a ni ̱ teꞌyu̱ ja̱ jiní tuní kákuu‑de, te a ni ̱ skéꞌichi ̱‑ya̱‑dé sɨkɨ ̱ já tú kákandíja‑de. 9 Ko ma̱ kúndéé‑ga̱ máá‑de, chi ̱ koto ndiji ̱n ta̱ká‑i tiñu káñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑de, nátu̱ꞌun ni ̱ taꞌa̱n uu̱ cha̱a‑ún. 10 Ko róó, a ni ̱ skuáꞌa‑ró ndasa stáꞌa̱n‑ri ̱, ndasa jíka‑ri ̱, ndasa kúu ini ̱‑ri ̱, ndasa kándíja‑ri ̱, ndasa paciencia ini ̱‑ri ̱, ndasa kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i, ndasa kándii ̱ ni ̱ꞌin‑ri ̱, 11 ndasa ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑i ruu̱, ndasa ni ̱ taꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo. Ta̱ká  



















328

2 Timoteo 3​, ​4 yu̱án ní kii sɨkɨ‑̱ rí ini ̱ ñuu̱ Antioquía, ñuu̱ Iconio, ñuu̱ Listra. Súan ni ̱ ka̱chindiki ̱n‑i ruu̱. Ko máá Jítoꞌo̱‑yo̱ ni ̱ nama‑ya̱ rúu̱ nuu̱ táká‑ni‑ún. 12 Te suni ta̱ká ña̱y ɨvɨ já kákuni ̱‑i kaka kuu‑i jíín‑yá chiñúꞌún‑i Cristo Jesús, chindiki ̱n‑de‑i. 13 Ko cha̱a ñáá, cha̱a xndáꞌú, víꞌí‑gá kɨ ̱vɨ‑de jíín. Chi ̱ xndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ, te ña̱yɨvɨ‑ún naxndáꞌú tuku‑i‑de. 14 Ko róó, ná kúkuu‑ga̱‑ro̱ jíín já ní skuáꞌa‑ró, ja̱ ní kandíja ni ̱ꞌin‑ró jíín, chi ̱ a jiní‑ro̱ ndé ña̱yɨvɨ ní stáꞌa̱n nuu̱‑ro̱. 15 Chi ̱ onde̱ ná lúlí‑ró ní jini ̱‑ro̱ núu̱ máá tutú ii ̱, te kuu koo ndíchí‑ró sáꞌa náva̱ꞌa ka̱ku‑ró chi ̱ kándíja‑ró núu̱ Cristo Jesús. 16 Ta̱ká tutu̱ ii ̱, ni ̱ ka̱chaa‑de ni ̱ sáꞌa máá‑yá, te bueno níꞌi ̱n tíñu ja̱ stáꞌa̱n, ja̱ kána jíín núu̱‑í, ja̱ náchuꞌun íchí‑ún‑i, ja̱ stáꞌa̱n ichi ndáa̱ nuu̱‑í, 17 náva̱ꞌa ná yíja va̱ꞌa ña̱yɨvɨ jíka jíín Dios, náva̱ꞌa ná kúndiso‑i ta̱ká tu̱ꞌun kánúú ja̱ kée va̱ꞌa tiñu‑i sáꞌa.  











4

Sɨkɨ ̱ já ná káni náꞌín‑yó túꞌun

Káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró jíto nuu̱ Dios jíín núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, Iꞌa̱ sándaa̱ tiñu ña̱yɨvɨ chakú, jíín ñáyɨvɨ ní jiꞌi ̱, kɨvɨ ̱ ndíi‑ya̱, kɨvɨ ̱ táꞌú‑yá tiñu ini ̱ ñuu̱‑ya̱. 2 Ná káni‑ró túꞌun. Ni ̱ꞌin ná káꞌa̱n‑ro̱. Kuítú iní‑ro̱ káꞌa̱n‑ro̱ va̱sa tú núña‑ró. Te jíín paciencia jíín sáꞌa̱n, ná stétuu‑ró‑i, ná kána jíín‑ró núu̱‑í, ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑i. 3 Chi ̱ chaa̱ kɨvɨ ̱ já má kuátúꞌún kútɨ‑í kuni so̱ꞌo‑i saꞌa̱n va̱ꞌa, chi ̱ sua kókon ná sáꞌa‑i so̱ꞌo‑i. Te ndúkú‑i maestro ja̱ káꞌa̱n ndasa kúu ini ̱ máá‑i. 4 Te kuxio‑i ma̱ kúni so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ndaa̱, te kɨ ̱vɨ‑i ichi cuento sáni. 5 Ko róó, ná kóo ndito ini ̱‑ro̱. Ná kuándéé  







iní‑ro̱ jíín túndóꞌo. Ná káka‑ró káni‑ró túꞌun va̱ꞌa. Ná skíkuu‑ró tíñu ndíso‑ró. 6 Chi ̱ ruu̱, a sokó‑rí máá‑rí nuu̱‑yá ja̱ kúu̱‑ri ̱, te a kuaku̱yani kɨvɨ ̱ kíꞌi ̱n‑ri ̱. 7 Bueno a ni ̱ kundéé‑rí jíín tíñu jíku‑ri ̱. A ni ̱ síjínu‑ri ̱ máá kúꞌa carrera. Tú ní sía̱‑ri ̱ tu̱ꞌun kákandíja‑yó. 8 Ja̱ yúán, a ndátu tu̱ꞌa premio‑ri ̱, sɨkɨ ̱ já kéndo̱o ndaa̱‑ri ̱, te yu̱án kuáꞌa máá Jítoꞌo̱‑yo̱ núu̱‑rí máá kɨvɨ‑́ ún. Te máá‑yá kúu juez ndaa̱. Te nasu̱ núu̱ máá ɨ ́ɨn‑ri ̱ kua̱ꞌa‑ya̱, chi ̱ suni kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱ táká ña̱yɨvɨ káñukuu xaa̱n iní‑i kɨvɨ ̱ ndíi‑ya̱.  





Tu̱ ndóꞌo ni ̱ jito Pablo

9 Kuítú

iní‑ro̱ te chaa̱ yachi ̱‑ro̱ núu̱‑rí. 10 Chi ̱ Demas, a ni ̱ sía̱‑de ruu̱, te kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Tesalónica, chi ̱ chíñúꞌún‑de ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Crescente, a kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Galacia, te Tito, a kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Dalmacia. 11 Máá ɨ ́ɨn‑na̱ Lucas kánchaa̱ jíín‑rí. Kuaka‑ró Marcos kii‑ró jíín‑de. Chi ̱ bueno kuatíñu‑de jíín‑rí nuu̱‑yá. 12 Tíquico, ni ̱ tájí‑rí‑de kuaꞌa̱n‑de ñuu̱ Éfeso. 13 Te nú va̱ji‑ró, te kundáꞌá‑ró kútóo̱‑ri ̱ kii‑ró jíín, ja̱ ní skéndo̱o‑ri ̱ veꞌe Carpo ñuu̱ Troas, te suni jíín táká libro. Ko tutu̱ ñii kúu ja̱ kánúú‑ga̱. 14 Alejandro, cha̱a xndúcha ka̱a, xaa̱n ndɨ ́va̱ꞌa ni ̱ sáꞌa‑de jíín‑rí, ko máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kua̱ꞌa‑ya̱ yáꞌu‑de ná tiñu ni ̱ sáꞌa‑de. 15 Ná kóto va̱ꞌa‑ró máá‑ró, ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín‑de, chi ̱ xaa̱n ní ji ̱ku‑de ni ̱ jasu̱‑de nuu̱ túꞌun kákaꞌa̱n‑yo̱. 16 Kɨvɨ ̱ ní kundaa̱ núú já ní kaꞌa̱n máá‑rí jaꞌa̱ máá‑rí, tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ ní chíndéé táꞌan jíín‑rí, chi ta̱ká‑ni‑i ni ̱ ka̱skéndo̱o‑i ruu̱. Ná kakán taꞌu̱‑rí jaꞌa̱ máá‑i  













329

2 Timoteo 4

náva̱ꞌa ma̱ chísó‑yá kua̱chi‑i. 17 Ko máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ni ̱ kandii ̱‑ya̱ xíin‑rí, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑ri ̱ náva̱ꞌa síjínu‑ri ̱ kani ndɨꞌɨ‑ri ̱ tu̱ꞌun, náva̱ꞌa kuu kuni so̱ꞌo ta̱ká ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Te súan ni ̱ ka̱ku‑ri ̱ ini ̱ yuꞌu ndɨ ́kaꞌa. 18 Te suni máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ná náma‑ya̱ rúu̱ nuu̱ táká tiñu ñáá. Te kanda‑ni‑ri ̱ sáꞌa‑ya̱ onde̱ kɨ ̱vɨ‑ri ̱ ñuu̱ andɨ ́vɨ ́ núu̱ táꞌú‑yá tiñu. Te ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Súan ná kóo. Amén. 19 Ná sándéé  





iní Prisca jíín Aquila, achi ̱‑ro̱ kúni‑i, jíín ñáyɨvɨ káxiu̱ kú véꞌe Onesíforo. 20 Erasto, ni ̱ kendo̱o ‑de ñuu̱ Corinto. Te Trófimo, ni ̱ skéndo̱o‑ri ̱‑de ñuu̱ Mileto, kúꞌu̱‑de. 21 Ndúkú ndéé‑ró cháa̱‑ro̱ vásá kéjáꞌá víko víjin. Sándéé iní‑ro̱ áchí Eubulo, jíín Pudente, jíín Lino, jíín Claudia, jíín táká ñani ̱‑yo̱. 22 Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ná kóo‑ya̱ jíín añú‑ro̱. Te tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Amén.  





LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A TITO

1

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU TITO

 áá‑rí kúu Pablo, mozo Dios te M suni apóstol Jesucristo kúu‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa skándíja‑ga̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ ní ka̱ji Dios, jíín já ná júku̱ꞌun‑ga̱ ini ̱‑i tu̱ꞌun ndaa̱ ndasa chiñúꞌún‑i‑ya̱. 2 Te ja̱ yúán káñukuu ini ̱‑i kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni, chi ̱ súan ni ̱ keyuꞌu Dios onde̱ anáꞌán xáa̱n, te ma̱ kúu kutɨ xndáꞌú‑ya̱‑í. 3 Te onde̱ ni ̱ ji ̱nu va̱ꞌa máá kɨvɨ ́, te ni ̱ stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ túꞌun‑ya̱ jíín túꞌun kájani‑ri ̱, ja̱ ní chiꞌi‑ya̱‑ún ndáꞌa‑rí, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu Dios, Iꞌa̱ náma yóó. 4 Cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱ Tito, chi se̱ꞌe ndija‑ri ̱ kúu‑ró sɨkɨ ́ túꞌun kákandíja káꞌnu‑yó. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, jíín já kíi nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, Iꞌa̱ náma yóó, ná kóo jíín‑ró.  





5 Ja̱

Ndasa koo cha̱a kákuu nuu̱

sɨkɨ ́ yúán ní skéndo̱o‑ri ̱ róó onde̱ ñuu̱ Creta, náva̱ꞌa ná sándaa̱‑ro̱ nú tú kuní ji ̱nu va̱ꞌa tiñu, te náva̱ꞌa kani‑ró cháa kuu nuu̱ ná ɨɨn ná ɨɨn ñuu̱, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú‑rí tiñu nuu̱‑ro̱. 6 Kani‑ró cháa tú yíꞌi kua̱chi sɨkɨ ̱,  

jíín nú ɨɨn‑ni ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de íó, jíín nú kákandíja va̱ꞌa se̱ꞌe‑de, te nú tú kájaku̱ nchaa̱ ña̱yɨvɨ‑í ja̱ síjíta‑i máá‑i xí já níꞌin ini ̱‑i. 7 Te cha̱a ndíto tɨkuꞌni ̱, nɨ ́nɨ ná kúu‑de cha̱a tú yíꞌi kua̱chi sɨkɨ ̱, chi ̱ nchátíñu‑de tiñu Dios. Ma̱ kújáꞌa̱ ini ̱‑de, ma̱ yachí kiti ̱ ini ̱‑de, ma̱ kóo káꞌvá‑de, ma̱ stují‑dé ña̱yɨvɨ, ma̱ ndío xaa̱n iní‑de sɨkɨ ̱ xúꞌún. 8 Chi ̱ sua ná kóto ndáꞌú‑de nuu̱ ñáyɨvɨ jíká, ná chíñúꞌún‑de tiñu va̱ꞌa, ná kóo kuándíꞌí‑de, ná kóo ndaa̱ ini ̱‑de, ná kóo ndoo‑de, ná kútɨɨn ni ̱ꞌin‑de máá‑de. 9 Te ná kúndii ̱ ni ̱ꞌin‑de jíín túꞌun ndaa̱ kákandíja‑yó jíín já kúu saꞌa̱n‑ya̱, náva̱ꞌa kuu stáꞌa̱n‑de ta̱ká saꞌa̱n va̱ꞌa, te náva̱ꞌa kuu kundéé‑de jíín ñáyɨvɨ sáká núu.  





Ja̱ xndáꞌú ña̱yɨvɨ

kuaꞌa̱ cháa ja̱ tú kákuni ̱‑de kuandatu̱‑de, te kákaꞌa̱n sáni‑de, te káxndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ. Te cha̱a ni ̱ kaxɨtɨ ̱ ndúu̱, víꞌí‑gá kásáꞌa‑de súan. 11 Nɨ ́nɨ ná kasú‑ro̱ yúꞌu cháa‑ún, chi ̱ kásáká núu‑de ini ̱ ña̱yɨvɨ nɨ ́ɨ ́ nɨ ́ɨ‑́ ni‑i veꞌe‑i.Te kástáꞌa̱n‑de tu̱ꞌun ja̱ tú káꞌi ̱o va̱ꞌa, te

330

10 Chi ̱ íó



331

Tito 1​–​3

kándúkú‑de niꞌi ̱n‑dé xu̱ꞌún sɨkɨ ́ tíñu ñáá‑ún. 12 Ɨɨn táꞌan máá‑de, cha̱a jáni tu̱ꞌun ñuu̱ máá‑de, ni ̱ kaꞌa̱n súan: Ña̱yɨvɨ ñúu̱ Creta, chi ̱ máni ña̱yɨvɨ xndáꞌú kákuu, máni kɨtɨ sána kákuu, máni káyee kúxí, áchí‑de. 13 Káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n cha̱a‑ún. Núsáá te kana jíín téyíí‑ró núu̱‑í, náva̱ꞌa ná kándíja ni ̱ꞌin‑i. 14 Ma̱ chúꞌun ini ̱‑i cuento kákaꞌa̱n cha̱a judío, ni tiñu kátáꞌú cháa ja̱ á ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑de tu̱ꞌun ndaa̱. 15 Ña̱yɨvɨ káꞌi ̱o ndoo, jáni ini ̱‑i ja̱ íó ndoo‑ni ta̱ká ndatíñu, ko ña̱yɨvɨ cháꞌán jíín ñáyɨvɨ tú kákandíja, ni ɨɨn ndatíñu tú íó ndoo jiní‑i, chi ̱ sua ni ̱ teꞌyu̱ añú‑i jíín já jiní tuní‑i. 16 Kákaꞌa̱n‑i ja̱ á kájini ̱‑i nuu̱ Dios, ko jíín tíñu kásáꞌa‑i, te kájasu̱‑i nuu̱‑yá, chi ña̱yɨvɨ cháꞌán, ña̱yɨvɨ níꞌin ini ̱ kákuu‑i, te tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ‑í nuu̱ ní ɨɨn tiñu va̱ꞌa.  









2

Saꞌa̱n ja̱ íó va̱ꞌa

 o róó, ná káꞌa̱n‑ro̱ sáꞌa̱n ja̱ K íó va̱ꞌa. 2 Kachi ̱‑ro̱ núu̱ cháa ñáꞌnu ja̱ ná kóo kuándíꞌí‑de, ná kóo kájí xiní‑dé, ná kóo jíñúꞌún‑de, ná kándíja ni ̱ꞌin‑de, ná kúndáꞌú ini ̱‑de‑i, ná kóo paciencia‑de. 3 Suni súan ñaꞌan ñáꞌnu. Ná káka jíñúꞌún‑ña, ma̱ sátúꞌún‑ña, ma̱ kóo káꞌvá‑ña, ná stáꞌa̱n‑ña núu̱‑í ndéja̱ kúu ja̱ váꞌa, 4 te ná stáꞌa̱n‑ña núu̱ ñáꞌan súchí já ná kóo jíñúꞌún‑i, ja̱ ná kúvixi ̱‑i jíín yíi‑í, ná kúndáꞌú ini ̱‑i se̱ꞌe‑i, 5 te ná kóo kuándíꞌí‑i, ma̱ káka téné‑i, ná kóto va̱ꞌa‑i veꞌe‑i, ná kóo tu̱ꞌun mani ̱ iní‑i, ná kuándatu̱‑i nuu̱ yíi‑í, náva̱ꞌa tú kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa ña̱yɨvɨ sɨkɨ ́ túꞌun Dios sáꞌa‑i. 6 Suni súan kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín cháa súchí, ja̱ ná kútɨɨn ni ̱ꞌin‑i máá‑i. 7 Te róó,  











ná sáꞌa‑ró táká tiñu va̱ꞌa, náva̱ꞌa kuu‑ró ɨ ́ɨn ejemplo va̱ꞌa nuu̱‑í. Te jíín túꞌun káꞌa̱n‑ro̱, ná káꞌa̱n ndaa̱, te ná káꞌa̱n ñukájí iní‑ro̱. 8 Tu̱ꞌun va̱ꞌa kaꞌa̱n‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ kuakú nchaa̱‑i yóó, náva̱ꞌa kuka nuu̱ cháa jasú nuu̱‑yo̱, chi ̱ tú kúu ndiñiꞌin‑de ni ɨɨn tiñu ñáá káꞌa̱n‑de sɨkɨ‑̱ yo̱. 9 Kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín mozo ja̱ ná kuándatu̱‑i nuu̱ patrón‑i, ja̱ ná kúsɨɨ ̱ iní patrón‑i sáꞌa‑i jíín táká tiñu‑i, te ma̱ ná chísó‑i tu̱ꞌun nuu̱‑dé. 10 Ma̱ sákuíꞌná‑i ndatíñu‑de, chi ̱ sua ndaa̱ ná skíkuu va̱ꞌa‑i nuu̱‑dé, náva̱ꞌa jíín táká tiñu sáꞌa‑i, te skéndo̱o luu‑i saꞌa̱n Dios máá‑yó, Iꞌa̱ náma yóó, sáꞌa‑i. 11 Chi tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios, ja̱ kúu ka̱ku ta̱ká ña̱yɨvɨ sáꞌa, a ni ̱ kenda ndiji ̱n. 12 Te tu̱ꞌun‑ún stáꞌa̱n nuu̱‑yo̱ ndasa skána‑yó táká tu̱ꞌun ja̱ tú chíñúꞌún‑yó‑yá sáꞌa, jíín já ndío ini ̱‑yo̱ sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ sáꞌa, te stáꞌa̱n nuu̱‑yo̱ ndasa koo kájí iní‑yo̱ káka kuu‑yó jíín já kóo ndaa̱ ini ̱‑yo̱, jíín já ná chíñúꞌún‑yó‑yá kuia̱ yáꞌa. 13 Káinda̱tu‑yó, chi ̱ káñukuu ini ̱‑yo̱ kéndo̱o ndatu̱‑yo̱ kɨvɨ ́ ndíi ncháa̱ kenda ndiji ̱n Jesucristo ja̱ kúu‑ya̱ Dios ñáꞌnu máá‑yó, Iꞌa̱ náma yóó. 14 Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ máá‑yá ja̱ sɨkɨ ́ yóó, náva̱ꞌa chunáa‑yá ta̱ká ja̱ ní ka̱stɨ ́vɨ‑́ yó, suni náva̱ꞌa sándoo‑ya̱ ñáyɨvɨ kuíñi nuu̱ máá‑yá, jíín já ná kuítú iní‑i sáꞌa‑i tiñu va̱ꞌa. 15 Súan kaꞌa̱n‑ro̱, te kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱, te kana jíín‑ró núu̱‑í jíín tíñu ndíso‑ró. Ma̱ kuáꞌa‑ró túꞌun ja̱ sájáꞌa̱ ini ̱ ni ɨɨn‑i nuu̱‑ro̱. Xndáku‑ró núu̱‑í ja̱ ná kuáꞌa‑i so̱ꞌo‑i nuu̱ cháa kákuñáꞌnu, jíín núu̱ cháa kándi ̱so tíñu. Ná kuándatu̱‑i, te yachi ̱ ná tɨ ́ɨn‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa. 2 Ma̱ káꞌa̱n‑i sɨkɨ ̱ ní  















3



332

Tito 3 ɨɨn ña̱yɨvɨ, ma̱ kútɨx́ ɨ ́n‑i, ná kóo jíñúꞌún‑i, te ná kóo súchí iní‑i jíín táká ña̱yɨvɨ. 3 Chi ̱ sáá, suni ña̱yɨvɨ ñáá ni ̱ ka̱kuu‑yó núú, tú ní kájandatu̱‑yo̱, ni ̱ kasa̱na‑yó íchi, ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑yó táká ja̱ ní ndio ñáá ini ̱‑yo̱ jíín sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tiñu ni ̱ ka̱kusɨɨ ̱ iní‑yo̱ jíín, te ni ̱ ka̱jika kuu‑yó jíín túꞌun ñáá tu̱ꞌun kuásún iní, ni ̱ kakiti ̱ ini ̱‑i nuu̱‑yo̱, te ni ̱ ka̱jito uꞌu̱ táꞌan‑yó. 4 Te Dios kúu Iꞌa̱ náma yóó. Te ni ̱ kenda ndiji ̱n tu̱ꞌun kúmani ̱ iní‑ya̱ jíín‑yó jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ. 5 Yúan‑na te ni ̱ nama‑ya̱ yóó, ko nasu̱ jíín tíñu ndaa̱ ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó, chi ̱ jíín túꞌun ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. Te jíín túꞌun ni ̱ nakacha‑ya̱ yóó ni ̱ nakaku‑yó, te ni ̱ ndujáá‑yó ní sáꞌa máá Espíritu Santo. 6 Te Espíritu‑ún ni ̱ jicha̱ nu̱u kuaꞌa̱ iní añú‑yo̱ ní sáꞌa Jesucristo Iꞌa̱ náma yóó, 7 náva̱ꞌa kuu kendo̱o ndaa̱‑yo̱ sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, suni náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑yo̱ táꞌu̱‑yo̱ já kúñukuu ini ̱‑yo̱ kúchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 8 Káꞌa̱n ndaa̱ tu̱ꞌun yúan. Te kuní‑ri ̱ ja̱ ná káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ró táká tu̱ꞌun yáꞌa, náva̱ꞌa ña̱yɨvɨ ní ka̱kandíja‑i nuu̱ Dios ná kuítú iní‑i kukuu‑i jíín tíñu va̱ꞌa. Ió va̱ꞌa ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, te níꞌi ̱n tíñu ja̱ kúu ta̱ká ña̱yɨvɨ. 9 Ko ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín  













táká tɨxɨ ̱n káñáá, ni sɨkɨ ̱ túꞌun ji ̱chi tu̱ꞌun táꞌan, ni tu̱ꞌun kana̱á, ni jíín túꞌun kástátáꞌan sɨkɨ ̱ ley. Chi ̱ máni tu̱ꞌun sáni kákuu‑ún te tú níꞌi ̱n tíñu. 10 Nú íó ɨɨn cha̱a tú játúꞌún, te nú a ni ̱ kana jíín‑ró núu̱‑dé ɨɨn uu̱ jínu, yúan‑na te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ga̱‑ro̱ jíín‑de. 11 A jiní ndija‑yó já ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ sáꞌa súan, a ni ̱ skuíta‑i ichi, te máni kua̱chi sáꞌa‑i, te kua̱chi máá‑i kúu ja̱ náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ í.  



Tu̱ꞌun sándéé iní

12 Nú

ni ̱ tájí‑rí Artemas xí Tíquico jaa̱ nuu̱‑ro̱, yúan‑na te ndúkú ndéé‑ró kíi‑ró núu̱‑rí ñuu̱ Nicópolis, chi ̱ cháa ini ̱‑ri ̱ kunchaa̱‑ri ̱ yúan viko víjin. 13 Te ná ndúkú ndéé‑ró chúꞌun íchí‑ró Zenas, cha̱a kúu maestro ley, onde̱ jíín Apolos. Te koto‑ró‑de náva̱ꞌa tú kuu falta ni ɨɨn nuu̱‑dé. 14 Te ña̱y ɨvɨ káꞌi ̱in jíín‑yó, ná skuáꞌa‑i tɨɨn ni ̱ꞌin‑i tiñu va̱ꞌa, náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑í ndasa ja̱ꞌa tu̱ ndóꞌo sava‑ga̱‑i, náva̱ꞌa tú kundii ̱ sáni‑i. 15 Ta̱ká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú jíín‑rí yáꞌa, kákaꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. Ná sándéé iní ta̱ká ña̱yɨvɨ kákumani ̱ jíín‑yó sɨkɨ ́ túꞌun kákandíja‑yó, kachi ̱‑ro̱ kúni‑i. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  





LA EPISTOLA DEL APOSTOL SAN PABLO A FILEMON

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN PABLO APOSTOL NUU FILEMON 1 Máá‑rí

kúu Pablo, te kándee‑ri ̱ veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ Jesucristo te jíín ñaní‑yo̱ Timoteo katájí‑rí tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱ Filemón, chaa mani jíín‑rí kúu‑ró, te chíndéé táꞌan‑ró jíín‑rí. 2 Suni káchaa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ Apia, ñaꞌan maní jíín‑ró, jíín núu̱ Arquipo, cha̱a chíndéé táꞌan jíín‑rí sɨkɨ ̱ tíñu kándúkú ndéé‑rí yáꞌa, jíín núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja íó ini ̱ ve̱ꞌe‑ró jián. 3 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín já kíi nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ná kóo jíín‑ró jínáꞌan‑ró. 4 Nákuatáꞌú‑rí nuu̱ Dios máá‑rí, te nene̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ri ̱ róó, nú jikán taꞌu̱‑rí nuu̱‑yá. 5 Chi ̱ a jíni so̱ꞌo‑ri ̱ ja̱ bueno kákundáꞌú ini ̱‑ro̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo, te kándíja va̱ꞌa‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús. 6 Te jikán‑ri ̱ nuu̱‑yá náva̱ꞌa nú kájani‑ró túꞌun te ná skándíja va̱ꞌa‑ró‑i, te kuni ̱ kájí‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa káñava̱ꞌa‑yó jíín Cristo Jesús. 7 Chi ̱ kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱, te káꞌi ̱o ndéé iní‑ri ̱, ja̱ súan kákundáꞌú ini ̱‑ro̱‑í, chi ja̱ róó ñáni ̱, te ni ̱ naniꞌi ̱n‑gá ini ̱ añú ña̱yɨvɨ ndóo.  











Ja̱ ní kaꞌa̱n Pablo jaꞌa̱ Onésimo

8 Núsáá

te va̱sa kuu chundéé iní‑ri ̱, sáꞌa Cristo, ja̱ táꞌú‑rí tiñu

nuu̱‑ro̱ núú, ja̱ ná skíkuu‑ró tíñu va̱ꞌa, 9 chi ̱ sua vaꞌa̱‑ga̱ ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró já jíín sɨkɨ ́ já maní‑ro̱ jíín‑rí, jíín sɨkɨ ́ já rúu̱ kúu Pablo, cha̱a ni ̱ yii jíín já kándee‑ri ̱ veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ Jesucristo. 10 Núsáá te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró já ná sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱‑ro̱ núu̱ séꞌe‑ri ̱ Onésimo, chi ̱ a ni ̱ skándíja‑ri ̱‑i nini kándee‑ri ̱ veka̱a. 11 Te su̱chí yáꞌa, tú ní níꞌi ̱n tíñu‑i nuu̱‑ro̱ sáá, ko vina, chi ̱ bueno níꞌi ̱n tíñu‑i nuu̱‑ro̱ jíín núu̱‑rí. 12 Te ná nátájí‑rí‑i najaa̱‑i nuu̱‑ro̱. Te kuatáꞌú‑ró‑i, nátu̱ꞌun ruu̱, chi ̱ ɨɨn‑ni kákuu‑ri ̱ jíín‑i. 13 Te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ ja̱ kúnchaa̱‑i jíín‑rí te kuu‑i yuꞌu núu̱‑ro̱ kuátíñu‑i nuu̱‑rí núú, nini kándee‑ri ̱ veka̱a ja̱ sɨkɨ ́ máá túꞌun va̱ꞌa. 14 Ko tú ní kuní‑ri ̱ sáꞌa‑ri ̱ súan, onde̱ nú tú kuatu̱ꞌun máá‑ró, chi ̱ nasu̱ stétuu‑ri ̱ róó sáꞌa va̱ꞌa‑ró, chi ̱ sua sɨkɨ ̱ já játaꞌa̱n ini ̱‑ro̱. 15 Chi ̱ sanaa te ja̱ sɨkɨ ́ yúán kúu ja̱ ní jinu‑i ni ̱ jito‑i róó yaku̱ tiempo ni ̱ sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa kuu nakiꞌin‑ró‑i te ma̱ sía̱ táꞌan‑ró jíín‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 16 Te ma̱ káni‑ga̱ ini ̱‑ro̱ já mozo kúu‑i, chi ̱ va̱ꞌa‑ga̱ koo‑ró jíín‑i vásá jíín mozo nátu̱ꞌun  















333

Filemón

334

mani ̱‑ro̱ jíín ɨ ́ɨn ñani ̱‑ro̱, chi ̱ súan jáni ini ̱‑ri ̱ jíto‑ri ̱‑i. Ko víꞌí‑gá kúu máá‑i nuu̱ máá‑ró ja̱ sɨkɨ ́ táꞌan‑ró kúu‑i jíín já sɨkɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 17 Núsáá te nú jiní máá‑ró já cháa chíndéé táꞌan jíín‑ró kúu‑ri ̱, te ná kuatáꞌú‑ró‑i, nátu̱ꞌun ruu̱ núsáá. 18 Te nú na̱ú n falta ni ̱ sáꞌa‑i jíín‑ró, xí taú‑i nuu̱‑ro̱, te sɨkɨ ̱ máá‑rí ná chíꞌi‑ró cuenta. 19 Máá‑rí kúu Pablo, cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa jíín ndáꞌa máá‑rí, te máá‑rí chunáa. Súan káꞌa̱n‑ri ̱ lugar ja̱ káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ súni onde̱ jíín máá‑ró jíín añú‑ro̱ taú‑ro̱ núu̱‑rí. 20 Jándáa̱ ñáni ̱, kuní‑ri ̱ ja̱ ná kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ sáꞌa‑ró sɨkɨ ́ tíñu máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ná nániꞌi ̱n‑gá  







ini ̱‑ri ̱ sáꞌa‑ró jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 21 Cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱, chi ̱ kúva̱ꞌa ini ̱‑ri ̱ ja̱ kuándatu̱ va̱ꞌa‑ró, te jiní‑ri ̱ ja̱ skíkuu‑ga̱‑ro̱ vásá já ní kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑ró. 22 Te suni kuní‑ri ̱ ja̱ sátu̱ꞌa‑ró nú kúnchaa̱‑ri ̱, chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ri ̱ kenda‑ri ̱ yáꞌa te jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, sáꞌa‑ya̱ jíín túꞌun jikán taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí. 23 Te Epafras, cha̱a kándee taꞌa̱n jíín‑rí veka̱a yáꞌa ja̱ sɨkɨ ́ Cristo Jesús, káꞌa̱n‑de ja̱ násándéé iní‑ro̱. 24 Te Marcos, Aristarco, Demas, jíín Lucas, cha̱a kásátiñu taꞌa̱n jíín‑rí, suni súan kákaꞌa̱n‑de. 25 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱ ‑yo̱ Jesucristo ná kóo ini ̱‑ro̱. Súan ná kóo. Amén.  









LA EPISTOLA A LOS HEBREOS

YAꞌA KUU CARTA KUAꞌAN NUU ÑAYƗVƗ HEBREO

1

Tɨnɨ ̱ jínu te tɨnɨ ̱ modo ni ̱ kaꞌa̱n Dios jíín ndɨ ́yi táa̱‑yo̱ ondé anáꞌán, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín yúꞌu cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱. 2 Te vina kúu kɨvɨ ̱ sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑yó jíín yúꞌu Séꞌe‑ya̱. Te nuu̱ Séꞌe‑ya̱‑ún ni ̱ ja̱ꞌa ndɨꞌɨ‑ya̱ táká ndatíñu. Te suni jíín Séꞌe‑ya̱‑ún ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ. 3 Te ndíi ncháa̱ Se̱ꞌe‑ya̱‑ún nátu̱ꞌun ndíi ncháa̱ máá‑yá. Te ɨɨn núú‑ni káa‑i nátu̱ꞌun káa máá‑yá. Te tɨ ́ɨn‑i ta̱ká ndatíñu jíín fuerza tu̱ꞌun káꞌa̱n‑i. Te ni ̱ na̱sándoo‑i yóó ta̱ká kua̱chi‑yó. Yúan‑na te ni ̱ nungo̱o‑i ichi ndáváꞌa máá Iꞌa̱ ñáꞌnu onde̱ andɨ ́vɨ ́. 4 Te ñáꞌnu xaa̱n‑gá ni ̱ nduu Se̱ꞌe‑ya̱‑ún vásá táká ndajáꞌa̱‑yá, chi ̱ kánúú‑gá sɨ ́ꞌvɨ‑́ i vásá sɨ ́ꞌvɨ ́ táká ndajáꞌa̱.  





Ñáꞌnu‑ga̱ Se̱ꞌe‑ya̱ vásá ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ 5 Xí

ndé jíín ndájáꞌa̱ ní kaꞌa̱n Dios sa̱: Róó kúu Se̱ꞌe‑ri ̱, te ruu̱ kúu Táa̱‑ro̱ vína, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ náún. Xí, ruu̱ kuu táa̱‑i, te máá‑i kuu se̱ꞌe‑ri ̱, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ náún. 6 Te suni káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa kɨvɨ ̱ já ndíi Se̱ꞌe núú‑yá ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ: Ta̱ká ndajáꞌa̱ Dios ná  

chíñúꞌún‑yá‑i. 7 Te tu̱ꞌun ndajáꞌa̱‑yá káꞌa̱n ndija‑ya̱: Nátu̱ꞌun kée tachi ̱ súan jíka ndajáꞌa̱‑yá sáꞌa‑ya̱, te máá já kájatíñu nuu̱‑yá ndúu yáá ñúꞌu̱ n sáꞌa‑ya̱, áchí‑ya̱. 8 Ko tu̱ꞌun yáꞌa káꞌa̱n Dios jíín Séꞌe‑ya̱: Máá‑ró kúu Dios, te mesa táꞌú‑ró tíñu koo nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, te bastón ndaa̱ kúu bastón tɨ ́ɨn‑ró táꞌú‑ró tíñu ini ̱ ñuu̱‑ro̱. 9 Kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jíín tíñu va̱ꞌa te jíto uꞌu̱‑ro̱ tíñu káñáá. Ja̱ yúán Iꞌa̱, kúu Dios máá‑ró, ni ̱ jiꞌi‑gá‑ya̱ róó jíín aceite ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ sáꞌa vásá táká‑ga̱ táꞌan‑ró, áchí Dios jíín Séꞌe‑ya̱. 10 Te suni káꞌañ‑ya̱: Máá‑ró kúu Jitoꞌo̱, te onde̱ xnáñúú ní sáꞌa‑ró ñúyɨ ́vɨ. Te andɨ ́vɨ ́ chi ̱ tiñu ni ̱ sáꞌa ndaꞌa‑ro kúu. 11 Tiñu ni ̱ sáꞌa‑ró‑ún, chi ̱ naa, ko máá‑ró, chi ̱ íó‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni. Te ta̱ká ndatíñu ni ̱ sáꞌa‑ró‑ún, chi ̱ kutúꞌú nátu̱ꞌun ɨɨn saꞌma, 12 te nátu̱ꞌun ɨɨn tɨka̱chí súan natuu‑ro te nasa̱ma jínáꞌan, ko máá‑ró, ma̱ nása̱ma kutɨ‑ro, te kuia̱‑ro̱ ma̱ ndɨ ́ꞌɨ kutɨ, áchí Dios jíín Séꞌe‑ya̱. 13 Xí ndé jíín ndájáꞌa̱ ní kaꞌa̱n Dios sa̱: Jungo̱o‑ró íchi ndáváꞌa‑ri ̱ nini ná chúkú‑rí ta̱ká ña̱yɨvɨ kájito uꞌu̱ róó, kuu‑i teyu̱  

Ja̱ ní kaꞌa̱n Dios jíín yúꞌu Séꞌe‑ya̱













335

336

Hebreos 1​, ​2 kuxndíi jaꞌa̱‑ro̱, ni ̱ kachi ̱‑ya̱ náún. nasu̱ ní xndéché‑yá ndajáꞌa̱‑yá te nátu̱ꞌun mozo ni ̱ tájí‑yá kua̱ngoyo náva̱ꞌa kuatíñu nuu̱ ñáyɨvɨ ná níꞌi ̱n táꞌu̱‑í ka̱ku‑i saa̱.

14 Á

2

Tu̱ꞌun kánúú já náma‑ya̱ yóó

Jínu ñúꞌún já chúꞌun va̱ꞌa ini ̱‑yo̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑yó‑ún núsáá, chi ̱ nú túu te sanaa te sía̱‑yo̱ túꞌun‑ún. 2 Chi tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá ni ̱ kendo̱o ndaa̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ níꞌin ini ̱ jíín ñáyɨvɨ tú ní kájandatu̱, va̱tu‑ni ni ̱ niꞌi ̱n‑í ya̱ꞌu‑i. 3 Te yóó, ndasa ka̱ku‑yó nú sío‑ni‑yó kóto‑yó túꞌun kánúú‑ún ja̱ náma‑ya̱ yóó núsáá. Chi ̱ xnáñúú‑gá ni ̱ jani ndiji ̱n máá Jítoꞌo̱‑yo̱ túꞌun‑ún. Yúan‑na te cha̱a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, ni ̱ sákútu‑dé tu̱ꞌun‑ún ini ̱‑yo̱. 4 Te Dios, ni ̱ chindéé ní chituu‑ya̱‑dé ja̱ ní ka̱jani ndaa̱‑de tu̱ꞌun‑ún, te ni ̱ ka̱sáꞌa‑de tuni ̱ jíín tíñu ñáꞌnu jíín sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tiñu ja̱ nánaa iní‑yo̱ sáꞌa. Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu Santo nuu̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑de ndasa ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ máá‑yá.  





Ni ̱ jito nchaa̱ Jesús tu̱ ndóꞌo kii nuu̱ máá‑yó

5 Chi ̱ tú

ní jáꞌa‑ya̱ túꞌun táꞌú táká ndajáꞌa̱ tíñu nuu̱ ñúyɨ ́vɨ já cháa̱‑ún ja̱ kákaꞌa̱n‑yo̱ túꞌun‑ún. 6 Ko íó ɨɨn tutu̱ nuu̱ káꞌa̱n ndaa̱ ɨɨn cha̱a: Naja̱ núku̱ꞌun ini ̱‑ní ja̱ kúu cha̱a, chi ̱ tú káxáan‑dé. Te na̱ún kúu máá Séꞌe cha̱a ja̱ ndíto‑ní‑ya̱. 7 Ni ̱ na̱sásúchí núu‑ní‑ya̱ vásá táká ndajáꞌa̱. Yúan‑na te ni ̱ sáñáꞌnu‑ní‑ya̱. Te ni ̱ kakaꞌa̱n jíñúꞌún ñáyɨvɨ jíín‑yá ni ̱ sáꞌa‑ní. Te ni ̱ jani‑ní‑ya̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱ táká tiñu ni ̱ sáꞌa ndaꞌa‑ní. 8 Ni ̱ chúkú‑ní ta̱ká ndatíñu chi ̱i  





jaꞌa̱‑yá kájandatu̱ nuu̱‑yá. Achí tutu̱. Chi ta̱ká ndatíñu kájandatu̱ nuu̱‑yá, ni ̱ sáꞌa Dios. Te tú ni ɨɨn ja̱ tú jándatu̱ nuu̱‑yá íó. Ko té cháꞌa̱n‑ga̱ kuni ̱‑yo̱ já kuándatu̱ ta̱ká ndatíñu nuu̱‑yá. 9 Ko vina a kájini ̱‑yo̱ núu̱ Jesús, Iꞌa̱ ni ̱ ndusúchí núu, vásá táká ndajáꞌa̱. Te ni ̱ ndoꞌo‑ya̱ te ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱. Te ja̱ yúán ní nduñáꞌnu‑ya̱ te ni ̱ kakaꞌa̱n jíñúꞌún‑i jíín‑yá. Te ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun luu íó ini ̱ Dios, te ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jáꞌa̱ táká ña̱yɨvɨ. 10 Te Dios, ni ̱ sáꞌa‑ya̱ táká ndatíñu, te tɨ ́ɨn‑ya̱ táká ndatíñu, te ncháka‑ya̱ kuáꞌa séꞌe ki ̱ngoyo‑i nuu̱ ndíi ncháa̱. Ja̱ yúán ní i ̱o va̱ꞌa ja̱ ndóꞌo máá Jesús, Iꞌa̱ náma‑ya̱‑í, sáꞌa Dios, náva̱ꞌa yija va̱ꞌa Jesús jíín túndóꞌo‑ún. 11 Chi ̱ Jesús, máá Iꞌa̱ sándoo, jíín ñáyɨvɨ ní ka̱ndundoo, onde̱ ɨɨn‑ni nuu̱ Dios va̱ikoyo. Ja̱ yúán tú kúka nuu̱ Jesús skúnání‑yá‑i ñani ̱‑ya̱. 12 Chi ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Kastu̱ꞌún‑ná sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní nuu̱ táká ñani ̱‑ná, te ma̱ꞌñú tɨ ́kuꞌni ̱ nakana jaa‑ná níí, áchí‑ya̱. 13 Te suni káꞌa̱n‑ya̱: Ruu̱ kandíja‑ri ̱ nuu̱‑yá. Te ɨnga̱ jínu káꞌa̱n‑ya̱: Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró kánchaa̱‑ri ̱ jíín táká se̱ꞌe ni ̱ ja̱ꞌa Dios nuu̱‑rí, áchí‑ya̱. 14 Te nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱kaku ta̱ká se̱ꞌe modo ña̱yɨvɨ, suni súan ni ̱ kaku máá Jesús, náva̱ꞌa kuu kuu̱‑ya̱ te yu̱án xnáa‑yá kuiꞌna̱ já tɨ ́ɨn kueꞌe̱ kuu̱‑yo̱. 15 Te suni náva̱ꞌa kuu nama‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ kájatíñu sáni nɨ ́ɨ ́ vida‑i nuu̱ kuíꞌna̱, kua̱chi ja̱ ní kayu̱ꞌú‑i kuu̱‑i. 16 Chi ̱ tú ní tɨ ́ɨn‑ya̱ ndáꞌa máá ndájáꞌa̱, chi ̱ sua ni ̱ tɨɨn ndija‑ya̱ ndáꞌa táká tata̱ Abraham. 17 Te yu̱án nɨ ́nɨ ní nasa̱ma‑ya̱ nátu̱ꞌun kánda̱a ta̱ká ñani ̱‑ya̱, náva̱ꞌa kuu‑ya̱ ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, te skíkuu‑ya̱ táká tiñu kuní Dios,  

















337

Hebreos 2​–​4

náva̱ꞌa kuanchaa̱‑ya̱ táká kua̱chi ña̱yɨvɨ. 18 Chi ni ̱ ndoꞌo máá‑yá ja̱ ní jito nchaa̱ táꞌan yu̱án jíín‑yá. Te ja̱ yúán kúu chindéé chítuu‑ya̱ ñáyɨvɨ nú jíto nchaa̱ táꞌan‑ún jíín‑i.  

3

Ñáꞌnu‑ga̱ Jesús vásá Moisés

Ñáni ̱ máni ̱, káꞌi ̱o ndoo‑ró. Ja̱ yúán ní kana káꞌnu‑ni‑ya̱ xiní‑ro̱ jíín máá‑rí ja̱ nóꞌo̱n‑yo̱ ándɨ ́vɨ ́. Ná ndéꞌé‑ró ndasa ni ̱ sáꞌa Jesús, Iꞌa̱ kúu apóstol, Iꞌa̱ kúu sutu̱ ñáꞌnu, ja̱ kákandíja‑yó‑yá. 2 Chi ni ̱ skíkuu va̱ꞌa‑ya̱ jíín Dios, Iꞌa̱ ni ̱ chaa tiñu sɨkɨ‑̱ yá, nátu̱ꞌun ni ̱ skíkuu va̱ꞌa Moisés jíín véꞌe‑ya̱. 3 Ko Jesús, víꞌí‑gá ni ̱ nduñáꞌnu‑ya̱ vásá Moisés, nátu̱ꞌun cha̱a jáni veꞌe, víꞌí‑gá kúñáꞌnu‑de vásá véꞌe‑ún. 4 Chi ta̱ká veꞌe, kúva̱ꞌa sáꞌa cha̱a. Ko Iꞌa̱ sáꞌa ta̱ká ndatíñu kúu máá Dios. 5 Chi ̱ Moisés, nátu̱ꞌun mozo ni ̱ skíkuu ndija‑de jíín véꞌe Dios. Te ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱‑de ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ kuní‑ya̱ já kuée̱‑ga̱ kaꞌa̱n‑de. 6 Ko ni ̱ skíkuu Cristo nátu̱ꞌun ɨɨn se̱ꞌe jíín véꞌe Dios. Te veꞌe‑ún kákuu yóó, nú kuiñi ni ̱ꞌin‑yó te kákusɨɨ ̱ iní‑yo̱ jíín túꞌun káñukuu ini ̱‑yo̱ ondé kɨvɨ ̱ ndɨꞌɨ‑na̱.  









Tu̱ꞌun ndeta̱tú‑yo̱

7 Ja̱

yúán ní kuu nátu̱ꞌun káꞌa̱n Espíritu Santo: Vina te ná kúni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, 8 te ma̱ ndúndava iní añú‑ro̱, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱‑ro̱ kɨvɨ ́ ní jito nchaa̱‑ri ̱ róó onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. 9 Te yúan ni ̱ ka̱jito nchaa̱ ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱ rúu̱. Te ni ̱ kajini ̱‑de tiñu ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín‑de uu̱ xiko kuia̱. 10 Ja̱ yúán ní kiti ̱ ini ̱‑ri ̱ nuu̱ ñáyɨvɨ‑ún. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱: Nene̱ kása̱na‑i ini ̱ añú‑i, te tú ní kájini ̱‑i ichi‑rí. 11 Yu̱án ní kiti ̱ ini ̱‑ri ̱, te ni ̱  







kaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ ja̱ má kɨ ́vɨ koyo kutɨ‑í nuu̱ ndéta̱tú‑ri ̱, áchí‑ya̱. 12 Ñáni ̱, núsáá te koto va̱ꞌa‑ró máá‑ró jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ma̱ kóo ni ɨɨn‑ró jíín añú ñáá ja̱ tú kándíja kutɨ, te kuxio‑ró núu̱ Dios, Iꞌa̱ chakú sáꞌa. 13 Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, nini kákaꞌa̱n‑yo̱ já vína kúu vina, náva̱ꞌa ma̱ sáni ̱ꞌin ini ̱ ni ɨɨn‑ró sáꞌa kua̱chi jíín túꞌun xndáꞌú. 14 Te nú kuiñi ni ̱ꞌin‑yó jíín túꞌun ni ̱ kejáꞌá‑yó jíín ondé kɨvɨ ̱ ndɨ ́ꞌɨ‑́ na̱, yúan‑na te ɨɨn‑na̱ kákuu‑yó jíín Cristo. 15 Chi ̱ súan káꞌa̱n: Vina te ná kúni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, te ma̱ ndúndava iní añú‑ro̱, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱ ndɨ ̱yi táa̱‑ro̱ sáá. 16 Chi ña̱yɨvɨ ní kenda koyo jíín Moisés ini ̱ ñuu̱ Egipto, ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑i tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ ka̱sáni ̱ꞌin ini ̱‑i, va̱sa tú ndɨꞌɨ‑i. 17 Te ndé nuu̱ ní kiti ̱ ini ̱‑ya̱ úu̱ xiko kuia̱‑ún núsáá. Á nasu̱ núu̱ ñáyɨvɨ ní ka̱sáꞌa kua̱chi‑ún náún. Te ni ̱ ka̱naa máá‑i onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. 18 Te ndé jíín ní kaꞌa̱n téyíí‑yá ja̱ má kɨ ́vɨ koyo kutɨ‑í nuu̱ ndéta̱tú‑ya̱. Á nasu̱ jíín ñáyɨvɨ tú ní ka̱jandatu̱ nuu̱‑yá‑ún náún. 19 Te kájini ̱‑yo̱ já tú ní kúu kɨ ̱vɨ koyo kutɨ‑í, kua̱chi ja̱ tú ní kákandíja‑i. Ná yúꞌú‑yo̱ núsáá, chi va̱sa íó náꞌín‑ga̱ tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá ja̱ kɨ ́vɨ koyo‑yó ndéta̱tú‑yo̱ jíín‑yá, ko sanaa te ɨɨn‑ró ma̱ kundéé‑ró níꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun‑ún. 2 Chi ̱ suni ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑yó túꞌun va̱ꞌa‑ya̱, nátu̱ꞌun máá ñáyɨvɨ‑ún. Ko tú ní níꞌi ̱n tíñu tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo máá‑i, kua̱chi ja̱ tú ní kákandíja‑i. 3 Ko yóó, ja̱ kákandíja‑yó, kɨ ́vɨ koyo‑yó núu̱ ndéta̱tú‑ya̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ni ̱ kaꞌa̱n téyíí‑rí kɨvɨ ̱ ní kiti ̱ ini ̱‑ri ̱, ma̱ kɨ ́vɨ koyo kutɨ‑í nuu̱ ndéta̱tú‑ri ̱, áchí‑ya̱, va̱sa a ni ̱ ji ̱nu  















4





338

Hebreos 4​, ​5 ndɨꞌɨ tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ondé kɨvɨ ̱ ní jukuiñi ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Chi ̱ íó ɨɨn tutu̱ nuu̱ yóso túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ sɨkɨ ́ kɨvɨ ́ usiá: Ni ̱ ndɨꞌɨ ni ̱ sáꞌa Dios ta̱ká tiñu‑ya̱, te ni ̱ ndeta̱tú‑ya̱ kɨvɨ ́ usiá, áchí. 5 Te ɨnga̱ tu̱ꞌun káꞌa̱n yáꞌa: Ma̱ ndɨ ́vɨ koyo kutɨ‑í nuu̱ ndéta̱tú‑ri ̱, áchí. 6 Te ña̱y ɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo tu̱ꞌun‑ya̱ xnáꞌa̱n‑ga̱, tú ní kɨ ́vɨ koyo‑i, kua̱chi ja̱ tú ní kájandatu̱‑i nuu̱‑yá. Ko kɨ ̱vɨ náꞌín yakú ña̱yɨvɨ. 7 Te ja̱ yúán ní jani tuku‑ya̱ ɨngá kɨvɨ ̱. Chi ni ̱ kuu kuaꞌa̱ tiempo te jíín yúꞌu David ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ já vína kúu kɨvɨ‑̱ ún, nátu̱ꞌun a ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ ndiviꞌa̱: Vina te ná kúni náꞌín‑ró túꞌun káꞌa̱n‑ya̱, te ma̱ ndúndava iní añú‑ro̱, áchí. 8 Chi ̱ nú ní jáꞌa Josué ɨɨn nuu̱ ndéta̱tú‑i jínáꞌan‑i, yúan‑na te ma̱ káꞌa̱n‑ga̱ Dios sɨkɨ ̱ ɨngá kɨvɨ ̱ cháa̱ núú. 9 Ja̱ yúán kéndo̱o náꞌín ɨɨ́ n nuu̱ ndéta̱tú ña̱yɨvɨ Dios. 10 Chi cha̱a kɨ ̱vɨ nuu̱ ndéta̱tú‑ya̱, ndéta̱tú‑de ta̱ká tiñu sáꞌa‑de, nátu̱ꞌun ndéta̱tú máá Dios ta̱ká tiñu ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 11 Ná ndúkú ndéé‑yó kɨ ́vɨ‑yó núu̱ ndéta̱tú‑ya̱ yúan núsáá, náva̱ꞌa tú jungava ni ɨɨn‑yó, nátu̱ꞌun máá‑i, ja̱ tú ní kájandatu̱‑i sáá. 12 Chi tu̱ꞌun Dios, tu̱ꞌun chakú, tu̱ꞌun ni ̱ꞌin kúu, te xaa̱n‑gá vásá machete uu̱ yuꞌu. Te kúndéé káa̱n onde̱ kúsɨɨ́ n ini ̱ jíín añú‑yo̱, te suni sásɨɨ́ n onde̱ nuu̱ káñu̱táꞌan yikɨ jíín méke, te nándúkú víi ndasa jáni ini ̱‑yo̱ jíín ndása cháa ini ̱ añú‑yo̱ sáꞌa‑yó. 13 Te tú ni ɨɨn ndatíñu yísa̱ꞌí nuu̱‑yá. Chi ta̱ká‑ni núña sɨkɨ ̱, te káꞌi ̱in ndiji ̱n nuu̱ Iꞌa̱ nakiꞌin cuenta.  



















Jesús kúu sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱ káꞌa̱n‑ya̱ jáꞌa̱‑yo̱

14 Núsáá

te káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu. Máá Jesús Se̱ꞌe Dios kúu‑ya̱

já ní ndɨ ̱vɨ‑ya̱ ándɨ ́vɨ ́. Ja̱ yúán ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó jíín túꞌun kákaꞌa̱n‑yo̱. 15 Chi ̱ tú káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu ja̱ má kúu taꞌuꞌu̱ ini ̱‑ya̱ yóó sɨkɨ ̱ já vítá ini ̱‑yo̱, chi ̱ sua ɨɨn núú‑ni ni ̱ jito nchaa̱‑i‑ya̱ nátu̱ꞌun yóó, ko tú kua̱chi ní sáꞌa‑ya̱. 16 Núsáá te ná chúndéé iní‑yo̱ jáa̱‑yo̱ núu̱ mesa‑ya̱, nuu̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, náva̱ꞌa sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi‑yó, te niꞌi ̱n‑yo̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ hora ja̱ kánandɨꞌɨ‑yó‑ún. Chi ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu ja̱ ní ka̱ji‑ya̱ máꞌñú ñáyɨvɨ, ni ̱ jani‑ya̱ sutú‑ún ja̱ káꞌa̱n‑de jaꞌa̱ ñáyɨvɨ núu̱ Dios, te soko̱‑dé ndatíñu te kaꞌni‑dé kɨtɨ núu̱‑yá ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑i. 2 Te sutu̱‑ún, kuu kaꞌa̱n vi ̱tá‑de jíín ñáyɨvɨ tú tu̱ꞌa jíín ñáyɨvɨ kájika sana, chi ̱ suni máá‑de, vi ̱tá xaa̱n iní‑de. 3 Te ja̱ yúán jínu ñúꞌún já súni kaꞌni‑dé kɨtɨ núu̱‑yá ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi máá‑de, nasu̱ máá ɨ ́ɨn ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi ña̱yɨvɨ. 4 Te ni ɨɨn cha̱a, ma̱ kúu sáñáꞌnu‑de máá‑de ja̱ kúu‑de sutu̱, chi ̱ sua Dios kúu Iꞌa̱ ka̱ji cha̱a‑ún, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱ji‑ya̱ Aarón. 5 Suni súan Cristo, tú ní sáñáꞌnu‑ya̱ máá‑yá ja̱ ní nduu‑ya̱ sutú ñáꞌnu, chi ̱ sua máá Dios, ni ̱ jani‑ya̱ Iꞌa̱‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun yáꞌa jíín‑yá: Róó kúu Se̱ꞌe‑ri ̱, te ruu̱ kúu Táa̱‑ro̱ vína, áchí‑ya̱. 6 Te suni káꞌa̱n‑ga̱ Dios ɨnga̱ tu̱ꞌun: Nɨ ́ɨ ́ káni kúu‑ró sutú cuenta Melquisedec. 7 Te Cristo, nini chakú‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ yáꞌa, onde̱ jíín ndúcha núu̱‑yá ni ̱ ndeꞌe̱ kóꞌó‑yá ja̱ ní jika̱n taꞌu̱‑yá. Te ni ̱ kaꞌa̱n nda̱ꞌú‑ya̱ jíín máá Dios, Iꞌa̱ kuu nama‑ya̱ náva̱ꞌa ma̱ kúu̱‑ya̱ núú. Te ja̱ súan ni ̱ chiñúꞌún‑yá Dios, te ni ̱ jini so̱ꞌo Dios. 8 Te va̱sa Se̱ꞌe Dios kúu‑ya̱, ko jíín túndóꞌo ni ̱ kii sɨkɨ‑̱ yá  



5  













339

Hebreos 5​, ​6

ni ̱ kutu̱ꞌa‑ya̱ ndasa kuandatu̱‑ya̱. 9 Te nuu̱ ní yija va̱ꞌa‑ya̱, te ni ̱ nduu‑ya̱ Iꞌa̱ nama ta̱ká ña̱yɨvɨ kájandatu̱ nuu̱‑yá, te kuchaku̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 10 Te ni ̱ chaa Dios tiñu sɨkɨ‑̱ yá ja̱ ní nduu‑ya̱ sutú ñáꞌnu cuenta Melquisedec. 11 Te íó kuaꞌa̱ túꞌun ndatu̱ꞌún‑yó sɨkɨ‑́ yá. Ko yíí káa ja̱ káni kájí‑rí tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, kua̱chi ja̱ kókon so̱ꞌo‑ró. 12 Vina ní kákuu‑ró maestro núú, chi ̱ íó kuaꞌa̱ tiempo kákandíja‑ró, ko jínu ñúꞌún já ɨngá jínu stáꞌa̱n ɨɨn cha̱a nuu̱‑ro̱ ndasa kéjáꞌá túꞌun Dios. Núsáá te kájinu ñúꞌún‑ró leche, nasu̱ ndéyu ndáva. 13 Chi ̱ nú máá‑ni leche kájiꞌi‑i, tú kájuku̱ꞌun va̱ꞌa ini ̱‑i jíín túꞌun ndaa̱, kua̱chi ja̱ súchí yíkɨ ́n kákuu‑i. 14 Ko ndeyu ndáva kúu ja̱ kée ñáyɨvɨ ní ka̱yija, chi ̱ a ni ̱ ka̱kutu̱ꞌa‑i te kájini ̱ va̱ꞌa‑i ndéja̱ kúu ja̱ váꞌa ja̱ úꞌu̱.  











Ná kúxnúú‑yó te ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó

6

Núsáá te ná skéndo̱o‑yó túꞌun núú Cristo, te ná kánduu̱‑yo̱ náva̱ꞌa yija va̱ꞌa‑ga̱ ini ̱‑yo̱. Te ma̱ nákiꞌin jáá tuku‑yó ondé jaꞌa̱ ja̱ nákani ini ̱‑yo̱ ndasa ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó tíñu ñáá, ndasa ni ̱ kandíja‑yó núu̱ Dios, 2 jíín túꞌun jánducha, jíín túꞌun xndée‑yó ndáꞌa‑yo xiní ñáyɨvɨ, jíín túꞌun ja̱ náchaku̱‑i ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, xí jíín túꞌun ja̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 3 Te tiñu yáꞌa sáꞌa ndija‑yó te nú ná kuáꞌa máá Dios tu̱ꞌun. 4 Chi ̱ nú íó ña̱yɨvɨ já á ni ̱ kajúku̱ꞌun ini ̱‑i ɨɨn jínu, te nú ni ̱ ka̱taꞌni‑i taꞌu̱ ándɨ ́vɨ ́, te nú suni ni ̱ kaniꞌi ̱n‑í táꞌa̱n‑i Espíritu Santo, 5 te nú suni súan ni ̱ ka̱taꞌni‑i tu̱ꞌun va̱ꞌa Dios jíín táká fuerza kuia̱ chaa̱, 6 yúan‑na te nú nduꞌichi ̱ ini ̱‑i‑ya̱, te ma̱ kúu kutɨ ndéjáꞌá jáá‑i ja̱ nákani ini ̱‑i sáꞌa‑yó, chi ̱ sua kájaꞌni túku‑i Se̱ꞌe Dios  









jika̱ cruz, te kája̱ꞌa‑i tuka̱ nuu̱‑yá nú súan. 7 Chi ̱ nú kuaꞌa̱ jínu kúun sau̱ núu̱ ɨ ́ɨn ñuꞌun te ndɨ ́ꞌɨ‑ni‑cha̱ jíꞌi, te jáꞌa yua̱ kuatíñu máá cháa kájitu‑ún, yúan‑na te kúsɨɨ ̱ iní Dios jíín ñúꞌun‑ún. 8 Ko nú máni iñu jíín ncháu kána nuu̱ ñúꞌun‑ún, yúan‑na te ji ̱ta ii ̱ ñúꞌun‑ún. Te yachi ̱ naa, chi ̱ kiti ̱ ini ̱ jitoꞌo̱ jíín, te ɨɨn kɨvɨ ̱ te kayu̱. 9 Ko ja̱ sɨkɨ ́ róó jínáꞌan‑ró, ñáni ̱ máni ̱, va̱sa kákaꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa, ko káñukuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ ná sáꞌa‑ga̱‑ro̱ tíñu va̱ꞌa ja̱ kánúú sáꞌa cha̱a a ni ̱ ka̱ku. 10 Chi ̱ nasu̱ Iꞌa̱ ñáá kúu Dios ja̱ náa iní‑ya̱ tíñu kásáꞌa‑ró, chi ja̱ sɨkɨ ́ sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá te ni ̱ ka̱kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táká ña̱yɨvɨ ndóo, te suni kákuu‑ró jíín ondé vina. 11 Te kákuni ̱‑ri ̱ ja̱ ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró ná kúkuu‑ró jíín súni tiñu‑ún onde̱ kɨvɨ ̱ ndɨ ́ꞌɨ, náva̱ꞌa skíkuu va̱ꞌa‑ró ndasa kuní tu̱ꞌun káñukuu ini ̱‑ro̱. 12 Te ma̱ kóo uun ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ sua ná ndáku‑ró ñáyɨvɨ já níꞌi ̱n‑í tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá, sáꞌa tu̱ꞌun kákandíja‑i jíín já káꞌi ̱o paciencia ini ̱‑i. 13 Chi ̱ kɨvɨ ̱ ní keyuꞌu Dios nuu̱ Abraham, ni ̱ kaꞌa̱n téyíí‑yá jíto jíín núu̱ máá‑yá, chi ̱ tú ní kúu kaꞌa̱n téyíí‑yá ja̱ ɨngá iꞌa̱ kúñáꞌnu‑ga̱ kuu testigo‑ya̱. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ja̱ndáa̱ ja̱ chíndéé chítuu ndija‑ri ̱ róó, te ndea̱ xaa̱n‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱, áchí‑ya̱. 15 Te ja̱ yúán súan jíín paciencia ni ̱ ja̱ndéé iní Abraham, ni ̱ nda̱tu‑de, te vásá ní niꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 16 Chi ta̱ká cha̱a, kákaꞌa̱n téyíí‑de nuu̱ ɨ ́ɨn ja̱ kúñáꞌnu‑ga̱ vásá máá‑de, te jíín túꞌun téyíí‑ún kúndaa̱ ii ̱ iní‑de sɨkɨ ̱ túꞌun kástátáꞌan‑de. 17 Te kuní Dios stáꞌa̱n ndiji ̱n‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ xíin táꞌu̱, ja̱ má nátuꞌu̱ kutɨ iní‑ya̱ túꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱‑í. Te ja̱ yúán ní kaꞌa̱n téyíí‑yá, 18 náva̱ꞌa yóó,  























340

Hebreos 6​, ​7 ja̱ ní ka̱natuꞌma‑yó‑yá, ná ndúndéé xáa̱n iní‑yo̱, te kundiki ̱n‑yo̱ túꞌun káñukuu ini ̱‑yo̱, chi ̱ jíín úu̱ tu̱ꞌun yúan ma̱ kúu kutɨ xndáꞌú Dios, ja̱ nátuꞌu̱ ini ̱‑ya̱. 19 Káñukuu ini ̱‑yo̱ túꞌun‑ya̱‑ún, te ja̱ yúán kéndo̱o ni ̱ꞌin kéndo̱o kútu añú‑yo̱, te yu̱án sáꞌa ja̱ nátu̱ꞌun kɨ ́vɨ‑yó iní cuarto ii ̱ xáa̱n íchi yatá sáꞌma ndíta kaa. 20 Te ini ̱ yúan ni ̱ kɨ ̱vɨ Jesús xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá máá‑yó. Te nɨ ́ɨ ́ káni ní nduu‑ya̱ ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu cuenta Melquisedec.  



7

Cuenta Melquisedec

Chi cha̱a Melquisedec, rey ñuu̱ Salem jíín sutú nuu̱ máá Dios ñáꞌnu, ni ̱ kuu‑de. Te ni ̱ kenda‑de ni ̱ jana̱taꞌa̱n‑de Abraham kɨvɨ ̱ ní naxíó káva cha̱a‑ún ja̱ ní ja̱kaꞌni‑dé kuaꞌa̱ rey. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ Abraham. 2 Te suni ni ̱ ja̱ꞌa Abraham ɨɨn sɨkɨ ̱ uxí ja̱ táká ndatíñu nuu̱‑dé. Te sɨ ́ꞌvɨ ́ núú‑de kúu Melquisedec, ja̱ kuní kaꞌa̱n: Rey sáꞌa tiñu ndaa̱. Yúan‑na te suni nání‑de rey Salem, ja̱ kuní kaꞌa̱n; Rey ndíso tu̱ꞌun vindáa̱ vinené. 3 Tú táa̱‑de, tú náa̱‑de, ni tata̱‑de. Te suni tú kɨvɨ ̱ ní kaku‑de, ni tú kɨvɨ ̱ kúu̱‑de, chi ni ̱ nduu‑de nátu̱ꞌun máá Séꞌe Dios. Chi cha̱a‑ún, ɨɨn sutu̱ nɨ ́ɨ ́ káni kúu‑de. 4 Nde̱ꞌé ndasa ni ̱ kuñáꞌnu‑de, chi ̱ tatá ñúu̱‑yo̱ Abraham, sɨkɨ ̱ táká ndatíñu ni ̱ janchaa̱‑de nuu̱ rey, ni ̱ ja̱ꞌa‑de ɨɨn sɨkɨ ̱ uxí nuu̱ cháa‑ún. 5 Te cha̱a kákuu se̱ꞌe Leví ja̱ kákuu sutu̱, ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑dé ja̱ kíꞌin‑de ɨɨn ja̱ sɨkɨ ́ uxí nuu̱ ñáyɨvɨ nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. Te kíꞌin‑de nuu̱ ñaní‑de va̱sa suni chi ̱i Abraham ni ̱ kenda koyo‑de. 6 Te Melquisedec, va̱sa tú ní kénda tata̱‑de chi ̱i ña̱yɨvɨ‑ún, ko ni ̱ kiꞌin‑de ɨɨn ja̱ sɨkɨ ́ uxí nuu̱  









Abraham, te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ Abraham, cha̱a xíin túꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 7 Te a kájini ̱ va̱ꞌa‑yó já jikán taꞌu̱ cháa ñáꞌnu‑ga̱ jaꞌa̱ cháa lúlí. 8 Te ichi yáꞌa, ɨɨn ja̱ sɨkɨ ́ uxí kákiꞌin ndija cha̱a ja̱ jíꞌi ̱ nɨ ́nɨ. Ko cha̱a yúan, suni ni ̱ kiꞌin‑de, te kájani ndaa̱‑i tu̱ꞌun‑de ja̱ chakú‑de. 9 Te Leví, cha̱a ni ̱ kiꞌin ɨɨn ja̱ sɨkɨ ́ uxí nuu̱ ñáyɨvɨ, suni nátu̱ꞌun jíín Abraham ni ̱ ja̱ꞌa‑de ɨɨn ja̱ sɨkɨ ́ uxí nuu̱ Melquisedec, 10 chi ̱ ñúꞌun‑ga̱ Leví chi ̱i Abraham, tatá ñúu̱ súká‑de, kɨvɨ ̱ ní naketáꞌan cha̱a‑ún jíín Melquisedec.  







Ja̱ ní naa táni ̱nu sutu̱ anáꞌán

11 Sutu̱

ni ̱ ke̱koyo chi ̱i tata̱ Leví kákuu ja̱ ní kaja̱ꞌa ley nuu̱ ñáyɨvɨ ondé sáá. Te nú ní káyija va̱ꞌa‑i sáꞌa máá‑de núú, te na̱ún nɨ ́nɨ júkuiñi ̱ ɨnga̱ sutu̱ cuenta Melquisedec, ja̱ násu̱ cuenta Aarón kúu núsáá. 12 Chi ̱ nú ni ̱ nasa̱ma ta̱ká sutu̱, yúan‑na te jínu ñúꞌún nása̱ma ley. 13 Tu̱ꞌun máá Jesús káꞌa̱n‑yo̱, te chi ̱i ɨnga̱ tata̱ ni ̱ kaku‑ya̱. Te ni ɨɨn táꞌan‑ya̱, tú ní játíñu kutɨ núu̱ altar. 14 Chi ̱ a kájini ̱ ndaa̱‑yo̱ já chíi tata̱ Judá ni ̱ kaku máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te cuenta tata̱ yúan, tú na̱ún tu̱ꞌun ní káꞌa̱n Moisés ja̱ kúndiso‑i tiñu sutu̱. 15 Te ndiji ̱n‑ga̱ kúu tu̱ꞌun yáꞌa, chi ni ̱ nukuiñi ̱ ɨnga̱ sutu̱ cuenta Melquisedec. 16 Te Iꞌa̱‑ún, ni ̱ nukuiñi ̱‑ya̱ kúu‑ya̱ sutú, ko nasu̱ já ní kaku‑ya̱ chíi tata̱ sutu̱ nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley, chi ̱ sua sɨkɨ ̱ já ndíso‑ya̱ fuerza ja̱ má kúu̱ kutɨ‑yá. 17 Chi ̱ súan yóso ndáa̱ tu̱ꞌun máá‑yá: Máá‑ró kúu ɨɨn sutu̱ nɨ ́ɨ ́ káni, cuenta Melquisedec, áchí. 18 Te tiñu ni ̱ taꞌu̱ núu̱‑yo̱ xnáꞌa̱n‑ga̱, ni ̱ jasu̱ ndija‑ya̱, kua̱chi ja̱ vítá máá, jíín já tú níꞌi ̱n  













341

Hebreos 7​, ​8

tíñu, 19 chi ̱ ley, tú ní síyíja kutɨ ní ɨɨn. Yu̱án‑na te ni ̱ niꞌi ̱n‑yo̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ga̱ ja̱ káñukuu ini ̱‑yo̱ jíín, te jíín túꞌun yúan kandita‑yó núu̱ Dios. 20 Te súan ni ̱ kaꞌa̱n téyíí‑yá kɨvɨ ̱ ní kenda máá. 21 Chi ̱ sava‑ga̱ cha̱a‑ún ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé tiñu sutu̱, ko tú ní kúu jíín túꞌun téyíí. Ko jíín Jesús, chi ni ̱ kaꞌa̱n téyíí Dios súan: Ni ̱ kaꞌa̱n téyíí máá Tatá Dios te ma̱ nátuꞌu̱ ini ̱‑ya̱, máá‑ró kúu ɨɨn sutu̱ nɨ ́ɨ ́ káni cuenta Melquisedec, áchí‑ya̱. 22 Te jíín Jesús ni ̱ kukútu contrato va̱ꞌa‑ga̱, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Dios yu̱án. 23 Te sava‑ga̱ sutu̱‑ún tú ní kúu kuatíñu‑de nɨ ́ɨ ́ káni, chi ̱ kájiꞌi ̱ kájiꞌi ̱‑ni‑de núú, te ja̱ yúán ní kaꞌi ̱o kuaꞌa̱‑dé. 24 Ko Iꞌa̱ yáꞌa kúu‑ya̱ sutú ja̱ tú sa̱ma kutɨ‑yá, chi ̱ chakú‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 25 Ja̱ yúán súni kúu nama‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ nɨ ́ɨ ́ káni‑ní nú kándita‑i nuu̱ Dios jíín‑yá, chi ̱ nɨ ́ɨ ́ káni chakú‑ya̱ náva̱ꞌa kaꞌa̱n‑ya̱ jáꞌa̱‑í jínáꞌan‑i. 26 Chi ni ̱ ka̱jinu ñúꞌún‑yó ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu nátu̱ꞌun máá‑yá. Chi ̱ sutu̱ ii ̱ kúu‑ya̱, túu kua̱chi‑ya̱, íó ndoo‑ya̱, te sɨ ́ɨn kúu‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ kásáꞌa kua̱chi, te ñáꞌnu luu xaa̱n‑gá ni ̱ nduu‑ya̱ vásá ándɨ ́vɨ ́. 27 Te tú nɨ ́nɨ já ndɨ ́taꞌa̱n kɨvɨ ̱ sokó‑yá kɨtɨ já sɨkɨ ́ kuáchi máá‑yá xnaꞌa̱n‑ga̱, te vásá sɨkɨ ́ kuáchi ña̱yɨvɨ, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱sáꞌa sutu̱ ñáꞌnu onde̱ sáá, chi ̱ ɨɨn jínu‑ni ni ̱ sáꞌa‑ya̱ súan ja̱ ní soko̱‑yá máá‑yá. 28 Chi ̱ máá ley, jáni cha̱a vi ̱tá ini ̱ kákuu‑de sutu̱ ñáꞌnu. Ko tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n téyíí Dios, ni ̱ chaa̱ kuee̱‑ga̱ vásá ley. Te jíín túꞌun‑ún ni ̱ jani Dios máá Séꞌe‑ya̱. Te Iꞌa̱‑ún, ni ̱ yija va̱ꞌa‑ya̱ já kúu nɨ ́ɨ ́ káni.  



















8

Ɨɨn sutu̱ ñáꞌnu ini ̱ andɨ ́vɨ ́

Núsáá te tu̱ꞌun kánúú‑ga̱ nuu̱ táká tu̱ꞌun kákaꞌa̱n‑yo̱‑ún kúu

tu̱ꞌun yáꞌa: Káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu súan, te kánchaa̱‑ya̱ íchi lado váꞌa mesa nuu̱ táꞌú tíñu Dios ñáꞌnu ini ̱ andɨ ́vɨ ́. 2 Te játíñu‑ya̱ iní cuarto ii ̱, jíín iní ve̱ꞌe ñii íi ̱ ndíja ja̱ ní jani máá Tatá Dios, nasu̱ cháa ní jáni‑ún. 3 Te ta̱ká sutu̱ ñáꞌnu, káꞌi ̱in‑de ja̱ kásoko̱‑dé ndatíñu jíín kɨ ́tɨ núu̱ Dios. Ja̱ yúán súni súan jínu ñúꞌún já kóo ja̱ sokó Iꞌa̱ sutu̱ yáꞌa nuu̱ Dios. 4 Ko nú kándee‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ, ma̱ kúu kutɨ‑yá sutu̱ núú, chi ̱ a káꞌi ̱o sutu̱ ja̱ kásoko̱ ndátíñu nuu̱ Dios nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 5 Chi ̱ tiñu kásáꞌa‑de, máni ɨɨn copia ɨɨn muestra tiñu andɨ ́vɨ ́ kúu, nátu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Dios jíín Moisés kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑de sáꞌa‑de veꞌe ñii íi ̱: Nde̱ꞌé váꞌa‑ró, te sáꞌa‑ró táká ndatíñu nátu̱ꞌun káa muestra ni ̱ jini ̱‑ro̱ já ní stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ondé yuku‑ún, áchí Dios jíín‑de. 6 Te contrato jáá kúu ja̱ váꞌa‑ga̱ nasu̱ já tu̱ꞌú, chi ̱ ndíso tu̱ꞌun ja̱ ní kaa‑ga̱ ni ̱ keyuꞌu Dios. Te nátu̱ꞌun va̱ꞌa‑ga̱ ku̱ꞌa ja̱ jáá‑ún, suni súan ku̱ꞌa kúu vina ja̱ váꞌa‑ga̱ tiñu ndíso Cristo, ja̱ kúu‑ya̱ yúꞌu núu̱ máá contrato jáá. 7 Chi ̱ nú ní kée va̱ꞌa va̱ꞌa contrato xnáñúú, te tú nɨ ́nɨ kóo ɨnga̱ contrato uu̱ núú. 8 Suni ni ̱ jini ̱ Dios ja̱ tú ní kée va̱ꞌa va̱ꞌa tu̱ꞌun‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Chaa̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ já násáꞌa‑ri ̱ ɨɨn contrato jáá jíín ñáyɨvɨ Israel jíín ñáyɨvɨ Judá, áchí máá Tatá Dios. 9 Ko nasu̱ nátu̱ꞌun contrato ni ̱ sáꞌa‑ri ̱ jíín ndɨ ́yi táa̱‑i, kɨvɨ ̱ ní tɨɨn‑ri ̱ ndaꞌa‑dé ja̱ ní kiñiꞌin‑ri ̱‑de ini ̱ ñuu̱ Egipto. Chi kua̱chi máá‑de kúu ja̱ tú ní káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑de sɨkɨ ̱ contrato‑ri ̱. Ja̱ yúán tú ní játúꞌún‑rí ja̱ káꞌa̱n‑de, áchí máá Tatá Dios. 10 Te ya̱ꞌá kúu máá contrato nasáꞌa‑ri ̱ jíín ñáyɨvɨ Israel onde̱ ná jáꞌa ta̱ká kɨvɨ‑̱ ún.  

















342

Hebreos 8​, ​9 Chuꞌun‑ri ̱ ley máá‑rí xini ̱‑í, te suni chaa‑ri ̱ ley‑ún ini ̱ añú‑i. Te kuu‑ri ̱ Dios máá‑i. Te máá‑i jínáꞌan‑i kuu‑i ña̱yɨvɨ máá‑rí. Achí máá Tatá Dios. 11 Te tú nɨ ́nɨ kástu̱ꞌún ná ɨɨn ná ɨɨn‑i nuu̱ táꞌan‑i, nuu̱ ñaní‑i: Ná kuní‑ro̱ núu̱ máá Tatá Dios. Chi ta̱ká‑i kuni ̱‑i ruu̱, onde̱ ña̱yɨvɨ lúlí‑ga̱ te onde̱ ña̱yɨvɨ ñáꞌnu‑ga̱. 12 Chi ̱ kundáꞌú ini ̱‑ri ̱‑i va̱sa tiñu ñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, te ni ma̱ kúnáꞌán kútɨ‑gá‑ri ̱ kua̱chi ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, áchí máá Tatá Dios. 13 Te ja̱ súan káꞌa̱n‑ya̱ túꞌun contrato jáá‑ún, te sáꞌa‑ya̱ cuenta ja̱ á kuaji ̱ta ja̱ xnáñúú. Te ja̱ á kuaji ̱ta te a kua̱kutúꞌú, a yani naa íi ̱.  





Ja̱ níꞌi ̱n tíñu nɨñi ̱‑yá jíín contrato jáá

9

Ko contrato xnáñúú suni ni ̱ táꞌú tíñu ndasa chiñúꞌún‑i‑ya̱, te ndíso ɨɨn cuarto ii ̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 2 Chi ni ̱ ka̱jani‑i ɨɨn veꞌe ñii. Te ichi fuera ni ̱ i ̱o ɨɨn cuarto ja̱ ní nání cuarto ii ̱. Te ini ̱ yúan ni ̱ i ̱o candelero, jíín mesa, jíín státilá káxiu̱ kú ndijín. 3 Te yata̱ sáꞌma úu̱ ndíta kaa ichi iní veꞌe ii ̱, ni ̱ i ̱o ɨnga̱ cuarto, ni ̱ nání cuarto ii ̱ xáa̱n. 4 Te ini ̱ yúan ni ̱ i ̱o ɨɨn koꞌo̱ kúu̱ oro, jíín janú túꞌun contrato, ja̱ ndasú oro nɨ ́ɨ ́ túꞌu̱ sɨkɨ ̱. Te ini ̱ janu̱‑ún kándee ɨɨn tɨjaꞌa̱n oro ja̱ ñúꞌun staa̱ ándɨ ́vɨ ́, jíín yúnu xíi Aarón ja̱ ní nana numa, jíín yúu̱ tabla nuu̱ yóso túꞌun contrato. 5 Te sɨkɨ ̱ janú‑ún káꞌi ̱in figura querubín luu, kásáꞌa‑i katɨ, kájasu̱‑i sɨkɨ ̱ tapa janu̱‑ún nuu̱ ñúꞌun yúyú nɨñí. Ko sɨkɨ ̱ táká tu̱ꞌun yúan, tú núña‑yó vína ja̱ káꞌa̱n kájí‑yó. 6 Te nuu̱ ní ji ̱nu tu̱ꞌa ta̱ká tiñu yáꞌa, te núu‑ni núu‑ni kɨ ́vɨ koyo sutu̱ ini ̱ cuarto ɨɨn, kásáꞌa‑de tiñu cuenta sutu̱. 7 Ko ini ̱ cuarto uu̱‑ún,  











chi ̱ máá ɨ ́ɨn‑ni sutu̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu kɨ ́vɨ‑de, te suni máá túꞌún‑ni vuelta ja̱ kuiá. Te tú kɨ ́vɨ‑de te nú túu nɨñi ̱ já sokó‑dé nuu̱ Dios sɨkɨ ̱ máá‑de jíín sɨkɨ ́ já kásáñaꞌmu ña̱yɨvɨ. 8 Te súan stáꞌa̱n Espíritu Santo nuu̱‑yo̱, já té nuña‑ga̱ ichi kɨ ́vɨ koyo‑yó iní cuarto ii ̱ ándɨ ́vɨ ́, níni kándii ̱ veꞌe ñii ɨ ́ɨn ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 9 Te yu̱án kúu ɨɨn tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ tiempo vina, te jíín modo‑ún kásoko̱‑dé ndatíñu, te kájaꞌmu‑de kɨtɨ núu̱ Dios. Ko va̱sa káchiñúꞌún‑i‑ya̱ súan, ma̱ yíja va̱ꞌa ini añú‑i sáꞌa. 10 Chi ̱ máni ley yúkú kúu‑ún, ndasa kee‑yo, ndasa koꞌo‑yó, ndasa ndundoo‑yó. Te ni ̱ ndiso tíñu onde̱ ni ̱ chaa̱ máá já váꞌa‑ga̱. Te ni ̱ nasa̱ma. 11 Ko ni ̱ chaa̱ Cristo, te sutu̱ ñáꞌnu nuu̱ táká tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ga̱‑ún kúu‑ya̱. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní ve̱ꞌe ii ̱ ándɨ ́vɨ ́, ja̱ tú ní kuva̱ꞌa jíín ndáꞌa, ni nasu̱ cuenta ñu̱yɨ ́vɨ kúu, te kánúú‑ga̱ te va̱ꞌa‑ga̱ kúu vásá já áva‑ún. 12 Ko nasu̱ jíín nɨñí ndíxíꞌú, xí nɨñí chélu, chi ̱ jíín nɨñí máá‑yá ni ̱ kɨ ̱vɨ‑ya̱ iní cuarto ii ̱ ándɨ ́vɨ ́ ja̱ ɨ ́ɨn máá túꞌún‑ni jínu ja̱ nɨ ́ɨ ́ káni. Te ni ̱ kundéé‑yá ni ̱ nakuaan‑ya̱ yóó ja̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 13 Chi ̱ onde̱ sáá te nɨñi ̱ xndɨkɨ ̱ jíín nɨñí ndíxíꞌú, jíín yáa̱ núu̱ kayú chelu, ni ̱ joso̱ yúyú‑de sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ cháꞌán, te ni ̱ ka̱ndundoo‑i onde̱ jíín yíkɨ kúñu‑i, ni ̱ sáꞌa. Te nú súan níꞌi ̱n tíñu nɨñi ̱ kɨ ́tɨ‑ún, 14 núsáá te naga̱ ni ̱ kuu nɨñi ̱ Cristo ja̱ má nákacha ini ̱ añú‑ro̱ núu̱ tíñu ñáá kásáꞌa‑ró, náva̱ꞌa kuu kuatíñu‑ró núu̱ Dios, Iꞌa̱ chakú. Chi ̱ Cristo, tú cháꞌán kútɨ‑yá, te ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá nuu̱ Dios, ni ̱ sáꞌa Espíritu ja̱ íó nɨ ́ɨ ́ káni. 15 Ja̱ yúán kúu‑ya̱ yúꞌu núu̱ sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn contrato jáá, náva̱ꞌa ña̱yɨvɨ jáá ni ̱ kana Dios xini ̱‑í, niꞌi ̱n‑í taꞌu̱ já kéndo̱o nɨ ́ɨ ́  















343

Hebreos 9​, ​10

káni nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. Chi ni ̱ jiꞌi ̱ Jesús, te ja̱ yúán ní janchaa̱‑ya̱ kuáchi ni ̱ ka̱sáꞌa‑i ná ni ̱ kaxiu̱ kú‑i chi ̱i contrato xnáñúú. 16 Chi ̱ nuu̱ íó ɨɨn testamento, te kánúú já kúu̱ cha̱a ni ̱ sáꞌa contrato‑ún. 17 Chi ̱ ɨɨn testamento, onde̱ nú kuu̱ cha̱a ni ̱ sáꞌa, yúan‑na te niꞌi ̱n tíñu. Ko nú nini chakú cha̱a ni ̱ sáꞌa, tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ. 18 Ja̱ yúán, va̱sa contrato xnáñúú, tú ní kúkútu, onde̱ nú túu nɨñi ̱. 19 Chi ̱ nú a ni ̱ kaꞌu ndɨꞌɨ Moisés ta̱ká tu̱ꞌun táꞌú tíñu yóso núu̱ ley nuu̱ ndívii ñáyɨvɨ, yúan‑na te ni ̱ kiꞌin‑de nɨñi ̱ chélu, jíín nɨñí ndíxíꞌú, jíín ndúcha, jíín íxi kuáꞌá, jíín ɨ ́ɨn yo̱kón, te ni ̱ joso̱ yúyú‑de sɨkɨ ̱ máá tutú‑ún jíín sɨkɨ ́ ndívii ñáyɨvɨ. 20 Te káꞌa̱n‑de: Ya̱ꞌá kúu nɨñi ̱ cuenta contrato ja̱ ní táꞌú tíñu Dios nuu̱‑ro̱, áchí‑de. 21 Suni súan jíín nɨñí‑ún ni ̱ joso̱ yúyú‑de máá véꞌe ñii jíín táká koꞌo̱ kájatíñu nuu̱ káchiñúꞌún‑de‑ún. 22 Te ja̱ndáa̱, ja̱ á yani ta̱ká ndatíñu ndundoo jíín nɨñí cuenta ley, chi ̱ nú tú katɨ nɨñi ̱ te ma̱ kóo kutɨ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ núu̱ kuáchi‑i núú. 23 Chi ̱ fuerza ja̱ jíín modo yúan ni ̱ ndundoo ta̱ká copia ndatíñu íó andɨ ́vɨ ́, ko máá ndátíñu andɨ ́vɨ‑́ ún, nɨ ́nɨ ní soko̱ já váꞌa‑ga̱ cuenta máá vásá yúán. 24 Chi ̱ tú ní kɨ ́vɨ Cristo ini ̱ ɨɨn cuarto ii ̱ já ní kuva̱ꞌa ndaꞌa, nátu̱ꞌun ɨɨn muestra ndija, chi ̱ sua ini ̱ máá ándɨ ́vɨ ́ ní ndɨ ̱vɨ‑ya̱ náva̱ꞌa kundii ̱‑ya̱ vína kaꞌa̱n‑ya̱ jáꞌa̱‑yo̱ ndéꞌé jíín núu̱ Dios. 25 Te nasu̱ ní kɨ ́vɨ‑ya̱ yúan ja̱ núu‑ni núu‑ni soko̱‑yá máá‑yá, nátu̱ꞌun kɨ ́vɨ sutu̱ ñáꞌnu ndɨtaꞌa̱n kuia̱ ini ̱ cuarto ii ̱ jíín nɨñí tatú. 26 Chi ̱ nú súan, te kánúú já ndóꞌo‑ya̱ kuáꞌa̱ jínu onde̱ kɨvɨ ̱ ní jukuiñi ̱ ñu̱yɨ ́vɨ núú. Ko sasua,  





















onde̱ kɨvɨ ̱ jínu ñu̱yɨ ́vɨ ni ̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn máá túꞌún‑ni jínu ja̱ nɨ ́ɨ ́ káni, te ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá náva̱ꞌa kuanchaa̱‑ya̱ kuáchi. 27 Te nátu̱ꞌun ni ̱ kundaa̱ ja̱ kúu̱ ta̱ká cha̱a ɨɨn jínu‑ni, yúan‑na te kɨ ̱vɨ koyo‑de nuu̱ sándaa̱ Dios tiñu‑de. 28 Suni súan Cristo, ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ɨɨn máá túꞌún‑ni jínu náva̱ꞌa kundiso‑ya̱ kuáchi kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ, yúan‑na te kenda ndiji ̱n‑ya̱ vuelta uu̱, ko nasu̱ já kuánchaa̱‑ya̱ kuáchi, chi ̱ sua ja̱ náma‑ya̱ táká ña̱yɨvɨ káinda̱tu‑i‑ya̱. Te máá ley, chi ̱ máni ɨɨn kuandaꞌu̱ kúu sɨkɨ ̱ táká ndatíñu va̱ꞌa ja̱ cháa̱ kuee̱‑ga̱. Ko nasu̱ forma ndija máá ndátíñu‑ún kúu. Te ja̱ sɨkɨ ́ kɨ ́tɨ kájaꞌni‑í‑ún, núu‑ni núu‑ni kásoko̱‑í ndɨtaꞌa̱n kuia̱. Te ni ma̱ kúu kutɨ síyíja ña̱yɨvɨ kuní ja̱koyo nuu̱‑yá. 2 Te nú kúu sáꞌa núú, te naja̱ tú ní júkuiñi ̱‑i ja̱ kásoko̱‑í‑tɨ ̱ núsáá. Chi ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún‑ún, nú a ni ̱ kendo̱o ndoo ii ̱‑í ɨɨn jínu‑ni sáꞌa yu̱án núú, te ma̱ kakán‑ga̱ añú‑i kua̱chi sɨkɨ‑̱ í núú. 3 Ko sɨkɨ ̱ já kásoko̱‑í‑tɨ‑̱ ún, te a jiní‑yo̱ já kánuku̱ꞌun ini ̱‑i kua̱chi‑i ndɨtaꞌa̱n kuia̱. 4 Chi ̱ nɨñi ̱ xndɨkɨ ̱, jíín nɨñí ndíxíꞌú, ma̱ kúu kutɨ kuánchaa̱ kua̱chi. 5 Ja̱ yúán kɨvɨ ́ ní kii Cristo ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín Dios: Ja̱ kájaꞌni‑í‑tɨ ̱ jíín já kásoko̱‑í ndatíñu nuu̱‑ní, tú játaꞌa̱n ini ̱‑ní, ko ni ̱ sátu̱ꞌa‑ní ɨɨn yikɨ kúñu máá‑ná. 6 Ja̱ kájaꞌmu‑i‑tɨ ̱ kásoko̱ ‑í‑tɨ ̱ núu̱‑ní sɨkɨ ̱ já kúxio kua̱chi‑i, tú ní kúsɨɨ ̱ iní‑ní jíín, áchí‑ya̱. 7 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ná: Súan yóso túꞌun‑ná nuu̱ tutú: Ai ̱ Táta̱ Dios, yáꞌa kándii ̱‑ná náva̱ꞌa skíkuu‑ná ja̱ játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ní, áchí‑ya̱. 8 Súan káꞌa̱n tu̱ꞌun va̱i ichi yatá: Ja̱ kájaꞌni‑í‑tɨ ̱ jíín  



10















344

Hebreos 10 já kásoko̱‑í ndatíñu nuu̱‑ní, jíín já kájaꞌmu‑i‑tɨ ̱ kásoko̱‑í‑tɨ ̱ núu̱‑ní sɨkɨ ̱ já kúxio kua̱chi‑i, tú játaꞌa̱n ini ̱‑ní, ni tú kúsɨɨ ̱ iní‑ní jíín, áchí‑ya̱. Ndatíñu‑ún kásoko̱‑í nátu̱ꞌun káꞌa̱n ley. 9 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ai ̱ Táta̱ Dios, yáꞌa kándii ̱‑ná náva̱ꞌa sáꞌa‑ná tiñu játaꞌa̱n ini ̱ máá‑ní, áchí‑ya̱. Ja̱ súan ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱, te ni ̱ janchaa̱‑ya̱ túꞌun ɨɨn náva̱ꞌa nakani‑ya̱ túꞌun uu̱‑ún. 10 Te jíín túꞌun ni ̱ jataꞌa̱n ini ̱ máá Dios, te ni ̱ ka̱ndundoo‑yó ní sáꞌa‑ya̱ sɨkɨ ́ já ní soko̱ Jesucristo yikɨ kúñu‑ya̱, ko ɨɨn máá túꞌún‑ni jínu ni ̱ sáꞌa‑ya̱ súan ja̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 11 Núsáá te ta̱ká sutu̱, va̱sá kájaꞌa̱n‑de ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ kájatíñu‑de, te kuaꞌa̱ jínu kásoko̱‑dé suni suni‑ni modo ja̱ kájaꞌni‑dé‑tɨ ̱, ko yu̱án ma̱ kúu kutɨ kuánchaa̱ kua̱chi‑i. 12 Ko Cristo, ɨɨn máá túꞌún‑ni jínu ni ̱ soko̱‑yá máá‑yá ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑yó ondé nɨ ́ɨ ́ káni, yúan‑na te ni ̱ nungo̱o‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios, 13 ndátu‑ya̱ tiempo onde̱ ná kúxiu̱ kú ñáyɨvɨ kájito uꞌu̱ táꞌan jíín‑yá, kuu‑i teyu̱ kuxndíi jaꞌa̱‑yá. 14 Chi ̱ jíín ɨ ́ɨn máá túꞌún‑ni jínu ja̱ ní soko̱‑yá máá‑yá, te nɨ ́ɨ ́ káni ní ka̱yija ña̱yɨvɨ ndóo ni ̱ sáꞌa‑ya̱. 15 Te máá Espíritu Santo kúu‑ya̱ testigo nuu̱‑yo̱ sɨkɨ ́ túꞌun yúan, chi ̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ káꞌa̱n‑ya̱: 16 Ya̱ꞌá kúu máá contrato nasáꞌa‑ri ̱ jíín‑i jínáꞌan‑i, onde̱ ná ndɨ ́ꞌɨ ta̱ká kɨvɨ ̱ yáꞌa. Te chuꞌun‑ri ̱ ley‑ri ̱ ini ̱ añú‑i. Te suni chísó‑rí tu̱ꞌun‑ri ̱‑ún ini ̱ xini ̱‑í jínáꞌan‑i, áchí máá Tatá Dios. 17 Yúan‑na te káꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ma̱ núku̱ꞌun kutɨ‑gá ini ̱‑ri ̱ kua̱chi ni ̱ ka̱sáꞌa‑i jíín tíñu cháꞌán ní ka̱sáꞌa‑i, áchí‑ya̱. 18 Núsáá te nú a ni ̱ sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱‑ya̱ sɨkɨ ́ táká‑ún, tuká na̱ún íó ja̱ sokó‑gá sɨkɨ ̱ kuáchi.  



















Ja̱ núña ichi kɨ ́vɨ‑yó iní cuarto ii ̱

19 Ja̱

yúán, ñáni ̱, a chúndéé iní‑yo̱ kɨ ́vɨ‑yó iní cuarto ii ̱ ándɨ ́vɨ ́ sáꞌa nɨñi ̱ máá Jesucristo. 20 Chi ni ̱ juña‑ya̱ ɨ ́ɨn ichi jáá chakú, náva̱ꞌa kɨ ̱vɨ‑yó íchi yatá máá sáꞌma ndíta kaa, te yu̱án kuní kaꞌa̱n ja̱ máá yíkɨ kúñu‑ya̱ kúu. 21 Te káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn sutu̱ ñáꞌnu xaa̱n ndíto veꞌe Dios. 22 Núsáá te ná kándita‑yó núu̱‑yá, jíín añú‑yo̱ já íó ndaa̱ ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun kákandíja va̱ꞌa‑yó, jíín añú ja̱ ní ndundoo sɨkɨ ̱ táká tiñu jáni ñáá ini ̱, chi ni ̱ joso̱ yúyú‑yá nɨñi ̱‑yá sɨkɨ ̱, jíín yíkɨ kúñu‑yó já ní nakacha‑yó jíín ndúcha ndóo. 23 Ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó jíín túꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n‑yo̱ kákandíja‑yó te káñukuu ini ̱‑yo̱. Te ma̱ káka yátá‑yó núsáá, chi ̱ skíkuu va̱ꞌa Iꞌa̱ ni ̱ keyuꞌu túꞌun‑ún. 24 Ná ndéꞌé váꞌa‑yó ndasa skandá‑yo̱ táꞌan‑yó, ja̱ ná kúndáꞌú‑ga̱ ini ̱‑i táꞌan‑i, jíín já ná sáꞌa‑i ta̱ká tiñu va̱ꞌa. 25 Ná nátaka̱ náꞌín‑yó, ma̱ sía̱‑yo̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa sava‑i, chi ̱ sua ná káꞌa̱n ndéé‑yó jíín táꞌan‑yó. Ko ná kuítú‑gá ini ̱‑ro̱ sáꞌa‑ró, chi ̱ kájini ̱‑ro̱ já kuáku̱yani máá kɨvɨ‑́ ún. 26 Chi ̱ nú kusɨɨ ̱ iní‑yo̱ sáꞌa‑yó kuáchi ja̱ súan a ni ̱ jatáꞌú‑yó túꞌun ndaa̱, tuká kéndo̱o kutɨ já kúu kuu̱‑ga̱ ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑ún. 27 Chi ̱ sua ɨɨn nuu̱ yúꞌú xaa̱n‑yo̱ já ndónda‑ya̱ sɨkɨ‑́ yo̱ íó, jíín ɨ ́ɨn nuu̱ kánda yáá ñúꞌu̱ n íó, náva̱ꞌa kókó ñáyɨvɨ kájito uꞌu̱ táꞌan jíín‑yá. 28 Ña̱yɨvɨ ní skéꞌichi ̱ ley Moisés, jíꞌi ̱ náꞌín‑i, tú na̱ún tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ íó, te nú ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱ uu̱ xí uní testigo. 29 Tava‑ro cuenta núsáá, chi ̱ naga̱ ni ̱ kuu ja̱ má ndóꞌo xaa̱n‑gá ña̱yɨvɨ kuañú jaꞌa̱ sɨkɨ ́ Séꞌe Dios jíín já jáni ini ̱‑i ja̱ kácháꞌán nɨñí contrato, va̱sa jíín nɨñí‑ún  



















345

Hebreos 10​, ​11

ni ̱ ndundoo‑i, jíín já sákátá‑i nuu̱ máá Espíritu ndíso tu̱ꞌun luu. 30 A kájini ̱‑yo̱ núu̱ Iꞌa̱ ni ̱ kaꞌa̱n: Naniꞌi ̱n táꞌan máá‑rí jíín‑i, máá‑rí kua̱ꞌa ya̱ꞌu‑i, áchí máá Tatá Dios. Te ɨnga̱ jínu káꞌa̱n: Máá Tatá Dios koto nchaa̱‑ya̱ ndasa káa ña̱yɨvɨ máá‑yá, áchí. 31 Ɨɨn tiñu yúꞌú xaa̱n‑yo̱ sáꞌa, kúu ja̱ júngava ɨɨn ña̱yɨvɨ iní ndaꞌa Dios, Iꞌa̱ chakú. 32 Ko ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ sɨkɨ ́ táká kɨvɨ ̱ ní kendo̱o ichi yatá, chi ni ̱ nastúu̱ n‑ya̱ iní ja̱ jiní tuní‑ro̱. Yúan‑na te na̱saa ja̱ sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tu̱ ndóꞌo ni ̱ xndónda‑i sɨkɨ‑̱ ro̱. 33 Chi ̱ ɨɨn modo ni ̱ kakaꞌa̱n ndiji ̱n‑i sɨkɨ‑̱ ro̱, te ni ̱ ka̱xndóꞌo ndiji ̱n‑i róó. Te ɨnga̱ modo suni ni ̱ ka̱nduu‑ró táꞌan ña̱yɨvɨ ní ka̱ndoꞌo súan. 34 Chi ̱ suni ni ̱ kundáꞌú xaa̱n iní‑ro̱ já kándee veka̱a. Te ni ̱ ka̱kusɨɨ‑̱ ní ini ̱‑ro̱, va̱sa ni ̱ ka̱sákuíꞌná ñúkúún‑i ndatíñu‑ró, chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já ondé andɨ ́vɨ ́ káñava̱ꞌa‑ró ɨ ́ɨn taꞌu̱ váꞌa xaa̱n‑gá, te koo nɨ ́ɨ ́ káni. 35 Ma̱ sía̱‑ro̱ modo ja̱ káchundéé iní‑ro̱, chi ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n táꞌu̱ ndíso tu̱ꞌun‑ún. 36 Chi ̱ kánúú kóo paciencia ini ̱‑ro̱, náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑ro̱ já ní keyuꞌu‑yá, onde̱ nú ni ̱ sáꞌa‑ró tíñu játaꞌa̱n ini ̱ Dios. 37 Chi ̱ ɨɨn núnúu‑na̱ te chaa̱ máá Iꞌa̱ kii, te ma̱ kúkuéé‑ya̱, áchí. 38 Ko máá ñáyɨvɨ ndáa̱‑ri ̱, chi ̱ sɨkɨ ̱ já kákandíja‑i te kuchaku̱‑i. Ko nú ni ̱ jika yátá‑i, ma̱ kúsɨɨ ̱ iní añú‑ri ̱ sáꞌa‑i, áchí‑ya̱. 39 Ko yóó, nasu̱ táꞌan ña̱yɨvɨ kásáꞌa súan kákuu‑yó já káka yátá‑yó te xnáa‑yo máá‑yó, chi ̱ sua kákuu‑yó táꞌan ña̱yɨvɨ káka̱ku jíín túꞌun kákandíja va̱ꞌa‑i.  



















11

Sɨkɨ ̱ túꞌun kándíja

Te tu̱ꞌun kándíja‑yó kúu modo ja̱ jiní‑yo̱ já íó seguro

ta̱ká ndatíñu káñukuu ini ̱‑yo̱, chi yu̱án kúu tuni ̱ ja̱ íó ndija ta̱ká ndatíñu ja̱ tú jiní‑yo̱ núu̱. 2 Chi ni ̱ ka̱kandíja cha̱a anáꞌán, te ja̱ yúán ní jatúꞌún‑yá‑de. 3 Kákandíja‑yó, te yu̱án kájuku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ já ní sáva̱ꞌa Dios ñu̱yɨ ́vɨ jíín túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ni‑ya̱. Te chi ̱i ndatíñu ja̱ tú jiní‑yo̱ núu̱, ni ̱ kuva̱ꞌa ndatíñu ja̱ á jiní‑yo̱ núu̱. 4 Ni ̱ kandíja Abel, te yu̱án ní jaꞌmu‑de ndatíñu ja̱ váꞌa‑ga̱ ni ̱ soko̱‑dé nuu̱ Dios vásá Caín. Súan ni ̱ kandíja‑de, te ni ̱ jatúꞌún Dios ja̱ íó ndaa̱‑de, chi ̱ súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ já ní jatáꞌú‑yá ndatíñu ni ̱ soko̱‑dé nuu̱‑yá. Te va̱sa a ni ̱ jiꞌi ̱‑de, ko káꞌa̱n‑ni‑de jíín túꞌun ni ̱ kandíja‑de. 5 Ni ̱ kandíja Enoc, te yu̱á n ní nakiꞌin‑ya̱‑dé kuaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑de, te tú ní jíꞌi ̱‑de. Te tú ní ndénda kutɨ‑dé ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, chi ni ̱ na̱kiꞌin Dios‑de. Te onde̱ ná té nakiꞌin‑ga̱‑ya̱‑dé, te ni ̱ jatúꞌún Dios‑de ja̱ ní kusɨɨ ̱ iní‑ya̱ ní sáꞌa‑de. 6 Ko nú tú kándíja‑yó, te ma̱ kúsɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa‑yó, chi cha̱a kuní jaa̱ nuu̱ Dios, kánúú kándíja‑de ja̱ ndíto chakú‑ya̱ jíín já kuáꞌa‑ya̱ yáꞌu nuu̱ táká ña̱yɨvɨ kánandúkú‑i‑ya̱. 7 Ni ̱ kandíja Noé, te yu̱án ní kaꞌa̱n ni ̱ꞌin Dios jíín‑de sɨkɨ ̱ sáva tiñu ja̱ té kuni ̱‑ga̱‑de nuu̱. Te ja̱ ní chuꞌun ini ̱‑de, te yu̱án ní sáva̱ꞌa‑de ɨɨn barco náva̱ꞌa ka̱ku‑de onde̱ jíín nɨ ́ɨ ́ véꞌe‑de. Ja̱ súan kándíja‑de, te ni ̱ na̱kuxndíi‑de sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ nduu‑de ɨɨn cha̱a níꞌi ̱n táꞌu̱ sɨkɨ ́ já kéndo̱o ndaa̱‑i ja̱ kákandíja‑i. 8 Ni ̱ kandíja Abraham, te yu̱án ní jandatu̱‑de ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de kɨvɨ ̱ ní kana‑ya̱ xiní‑dé, náva̱ꞌa jaa̱‑de ɨɨn lugar nuu̱ kuáꞌa‑ya̱ núu̱‑dé kuu taꞌu̱‑dé. Te ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n‑de,  













346

Hebreos 11 va̱sa tú jiní‑de ndénu̱ kíꞌi ̱n‑de. 9 Ni ̱ kandíja‑de, te yu̱án ní ncha̱a‑de nátu̱ꞌun cha̱a jíká núu̱ ñúꞌun ní keyuꞌu‑yá ja̱ kuáꞌa‑ya̱ núu̱‑dé. Yúan ni ̱ ncha̱a‑de ini ̱ ve̱ꞌe kuii jíín Isaac jíín Jacob, chi ̱ suni su̱chí níꞌi ̱n táꞌa̱n taꞌu̱ núu̱ ní keyuꞌu‑yá‑ún kákuu su̱chí‑ún. 10 Chi ni ̱ ñukuu ini ̱‑de koo ɨɨn ñuu̱ jíín cimiento, ja̱ máá Dios kúu Iꞌa̱ chutáꞌan‑ya̱ te sáꞌa‑ya̱‑ún. 11 Suni ni ̱ kandíja máá Sara, te yu̱án ní niꞌi ̱n‑ñá fuerza ni ̱ nuku̱ꞌun se̱ꞌe‑ña, va̱sa ñaꞌan numá ni ̱ kuu‑ña. Te ni ̱ skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe onde̱ tiempo ni ̱ ja̱ꞌa xaa̱n kuiá‑ña, chi ni ̱ kandíja‑ña já skíkuu va̱ꞌa máá Dios tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 12 Ja̱ yúán súni súan ni ̱ ka̱kaku kuaꞌa̱‑í ni ̱ sáꞌa ɨɨn‑ni cha̱a, va̱sa a ni ̱ yii xaa̱n‑dé. Ko tata̱‑de ni ̱ ndea̱ xaa̱n, nátu̱ꞌun tiñu̱ú xíní ándɨ ́vɨ ́, jíín nátu̱ꞌun ñi ̱tɨ ́ káa yuꞌu mar, ja̱ má kúu kaꞌu‑yó. 13 Nini kákandíja‑de te ni ̱ kajiꞌi ̱ ta̱ká cha̱a‑ún, va̱sa tú ní kániꞌi ̱n‑dé ja̱ ní keyuꞌu‑yá. Ko ni ̱ kande̱ꞌé jíká‑ni‑de nuu̱, te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de saꞌa̱n kútaꞌu̱ jíín. Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndaa̱‑de ja̱ cháa jíká, jíín cháa káxiu̱ kú núu‑ni, kákuu‑de. 14 Chi cha̱a kákaꞌa̱n súan, a kástáꞌa̱n ndiji ̱n‑de ja̱ kándúkú‑de ɨɨn ñuu̱ máá‑de ja̱ kúxiu̱ kú máá‑de. 15 Chi ̱ nú ní nákani ini ̱‑de ñuu̱ nuu̱ ní kenda koyo‑de‑ún núú, íó modo ja̱ náxíó káva‑de, nú ní kákuni ̱‑de núú. 16 Ko ni ̱ kakuni ̱‑de ɨnga̱ ñuu̱ va̱ꞌa xaa̱n‑gá ja̱ íó onde̱ andɨ ́vɨ ́. Ja̱ yúán tú kúka nuu̱ Dios nuu̱‑dé kunání‑yá Dios máá‑de, chi ̱ a ni ̱ sátu̱ꞌa‑ya̱ ɨ ́ɨn ñuu̱ kuxiu̱ kú‑de. 17 Ni ̱ kandíja Abraham, te yu̱án ní soko̱‑dé Isaac kɨvɨ ̱ ní jito nchaa̱‑ya̱‑dé. Te máá túꞌún séꞌe ñáva̱ꞌa‑de, te sɨkɨ ̱ súchí‑ún ni ̱ niꞌi ̱n‑dé ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ ní  

















keyuꞌu‑yá nuu̱‑dé, ko ni ̱ i ̱o tu̱ꞌa‑de soko̱‑dé‑i ja̱ kúu̱‑i, 18 va̱sa ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ túꞌun‑i jíín‑de: Onde̱ chi ̱i Isaac te kana‑ri ̱ tata̱‑ro̱ te súan kunání, áchí‑ya̱. 19 Chi ni ̱ tava máá‑de cuenta ja̱ á kuu naschakú Dios ña̱yɨvɨ máꞌñú ndɨ ́yi. Te suni nátu̱ꞌun jíín ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá, te súan ni ̱ naniꞌi ̱n Abraham máá‑i ni ̱ nachaku̱‑i, nátu̱ꞌun súan. 20 Ni ̱ kandíja Isaac, te yu̱án ní jika̱n taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ Jacob, jíín Esaú, sɨkɨ ̱ táká tiñu chaa̱ kuee̱‑ga̱. 21 Ni ̱ kandíja Jacob, te yu̱á n kɨvɨ ́ já á yani kuu̱‑de ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ ndéndúú se̱ꞌe yíí José. Te ni ̱ chiñúꞌún‑de‑ya̱ va̱sa ndítuu‑na̱‑de xini ̱ vara tɨ ́ɨn‑de. 22 Ni ̱ kandíja José, te yu̱án kɨvɨ ́ á kúyani kuu̱‑de, te ni ̱ kaꞌa̱n‑de ja̱ kóo kɨvɨ ̱ ndénda ña̱yɨvɨ Israel, Te ni ̱ táꞌú‑de tiñu nuu̱‑í ndasa sáꞌa‑i jíín yíkɨ‑dé. 23 Kɨvɨ ̱ ní kaku Moisés ni ̱ ka̱kandíja táa̱‑i náa̱‑i, te yu̱án ní chisa̱ꞌí‑de‑i uni ̱ yoo̱, chi ni ̱ kajini ̱‑de ja̱ lúu káa‑i. Te tú ní káyu̱ꞌú‑de acta ja̱ ní sáꞌa rey. 24 Ni ̱ kandíja Moisés, onde̱ kɨvɨ ̱ ní jaꞌnu‑de. Yu̱án tuká ní jáꞌa‑de tu̱ꞌun ja̱ kúnání‑de se̱ꞌe se̱sɨ ́ꞌɨ ́ Faraón. 25 Sua ni ̱ kuni ̱‑de ja̱ kóto‑de tu̱ ndóꞌo jíín ñáyɨvɨ Dios, nasu̱ já núnúu‑ni kusɨɨ ̱ iní‑de jíín túꞌun sɨɨ ̱ iní ja̱ ndíso kua̱chi. 26 Chi ̱ a ni ̱ tava‑dé cuenta ja̱ nú kaꞌa̱n‑i sɨkɨ‑̱ dé ja̱ sɨkɨ ́ Cristo, te kúká xáa̱n‑gá kuu‑de sáꞌa, vásá já kúu ta̱ká yaka̱ xu̱ꞌún íó ini ̱ ñuu̱ Egipto, chi ̱ a ni ̱ nde̱ꞌé‑de ja̱ kuáꞌa‑ya̱ yáꞌu‑de. 27 Ni ̱ kandíja‑de, te yu̱án ní kenda‑de ñuu̱ Egipto. Te tú ní yúꞌú‑de, va̱sa kití ini ̱ rey. Te ni ̱ kanda‑de, chi ni ̱ sáꞌa‑de cuenta ja̱ á ndéꞌé‑de nuu̱ máá Iꞌa̱ tú jiní ndiji ̱n‑yo̱ núu̱. 28 Ni ̱ kandíja‑de, te yu̱án ní jaꞌni‑dé lélú Pascua, te  





















347

Hebreos 11​, ​12

ni ̱ joso̱ yúyú‑de nɨñi ̱‑tɨ ́, náva̱ꞌa nú va̱i ndajáꞌa̱ káꞌni‑yá ta̱ká se̱ꞌe núú, te ma̱ kéꞌé‑yá‑i jínáꞌan‑i. 29 Ni ̱ ka̱kandíja‑de, te yu̱án ní kuu ni ̱ kaja̱ꞌa‑ni‑de sava sava ma̱ꞌñú mar kuáꞌá, nátu̱ꞌun nuu̱ ñúꞌun íchí‑ni. Te súan kándúkú cháa ñuu̱ Egipto sáꞌa‑de jíín ndúcha‑ún kákuni ̱‑de núú, ko ni ̱ kókó‑ni‑cha̱‑dé. 30 Ni ̱ ka̱kandíja‑i, te yu̱án ní jungoyo corral nama̱ yúu̱ ñúu̱ Jericó, onde̱ ni ̱ ji ̱nu ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑i ñuu̱‑ún nuu̱ usiá kɨvɨ ̱. 31 Ni ̱ kandíja Rahab, ñaꞌan tɨnɨ ́ ini ̱, te yu̱án tú ní náa‑ñá ɨɨn jínu‑ni jíín ñáyɨvɨ níꞌin ini ̱, chi ̱ sua ni ̱ kaꞌa̱n‑ña túꞌun ndéé iní jíín cháa ni ̱ ka̱jito yuꞌu, te ni ̱ jatáꞌú‑ña‑dé. 32 Na̱ún káꞌa̱n‑ga̱‑ri ̱ núsáá. Chi ̱ tuká tiempo ja̱ káni‑ga̱‑ri ̱ tu̱ꞌun Gedeón, tu̱ꞌun Barac, tu̱ꞌun Sansón, tu̱ꞌun Jefté, tu̱ꞌun David, tu̱ꞌun Samuel, jíín túꞌun ta̱ká cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá. 33 Ni ̱ ka̱kandíja‑de, te yu̱án ní ka̱kundéé‑de ni ̱ ka̱tɨɨn‑de so̱ꞌo ñuu̱ náꞌnu, ni ̱ ka̱sáꞌa‑de tiñu ndaa̱, ni ̱ kaniꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá, ni ̱ kajasu̱‑de yuꞌu ndɨ ́kaꞌa jínáꞌan‑tɨ ̱, 34 ni ̱ kandaꞌva̱‑ de ñuꞌu̱ n kayú yáá, ni ̱ kaka̱ku‑de yuꞌu machete, ni ̱ ka̱naniꞌi ̱n iní‑de ja̱ ní kakuꞌu̱‑de, bueno ni ̱ꞌin ni ̱ ka̱nduu‑de ni ̱ sáꞌa‑ya̱ kɨvɨ ́ ní ka̱jatáꞌan‑de nuu̱ guerra, te ni ̱ ka̱skúnu‑de soldado ɨnga̱ ñuu̱ jíká já kája̱táꞌan jíín‑de‑ún kájaꞌa̱n. 35 Ió ñasɨ ́ꞌɨ ́ ja̱ ní ka̱naniꞌi ̱n‑ñá se̱ꞌe‑ña já á ni ̱ kajiꞌi ̱‑i te ni ̱ ka̱nachaku̱‑i. Sava‑de ni ̱ ka̱ndoꞌo xaa̱n‑dé ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, ko tú ní kája̱ꞌa‑de tu̱ꞌun ja̱ kúu ka̱ku‑de, náva̱ꞌa kundéé‑de nachaku̱ va̱ꞌa‑ga̱‑de. 36 Sava‑de ni ̱ ka̱sákátá‑i nuu̱‑dé, te ni ̱ ka̱xndóꞌo‑i‑de jíín cuarta, te suni ni ̱  















kajuꞌni ̱‑i cadena‑de, te ni ̱ kaꞌi ̱in‑de veka̱a. 37 Ni ̱ kaja̱ꞌa‑i yuu̱ xiní‑dé. Ni ̱ ka̱xɨtɨ‑í‑de jíín sierra. Ni ̱ ka̱jaꞌni‑í‑de jíín machete. Ni ̱ ka̱jika‑de ichi yáꞌa ichi yúan. Te ni ̱ kañu̱ꞌun‑de ñii rɨ ́ɨ ̱ jíín ñíi ndíxíꞌú. Ndáꞌú‑ni ni ̱ kataꞌa̱n‑de, ni ̱ ka̱jito‑de tu̱ ndóꞌo, te ni ̱ ka̱stáꞌa̱n‑i‑de. 38 Ni ̱ ka̱jinu‑de onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Te suni chi ̱i yuku ní kɨ ̱vɨ koyo‑de. Te ni ̱ kaꞌi ̱in‑de yau̱ kava jíín yaú chi ̱i ñuꞌun. Te va̱ꞌa xaa̱n‑gá kúu ta̱ká cha̱a‑ún, nasu̱ ñáyɨvɨ iní ñu̱yɨ ́vɨ. 39 Te ta̱ká cha̱a yáꞌa, va̱sa ni ̱ jatúꞌún‑yá‑de sɨkɨ ̱ já ní ka̱kandíja‑de, ko tú ní kániꞌi ̱n‑dé tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. 40 Chi ni ̱ sátu̱ꞌa Dios ɨɨn tiñu va̱ꞌa xaa̱n‑gá ja̱ kúu yóó jínáꞌan‑yó, náva̱ꞌa ma̱ yíja máá cháa‑ún, onde̱ nú túu yóó.  







Iꞌa̱ yóxnúú jíín túꞌun kándíja

12

Kuaꞌa̱ xáa̱n testigo kájíkó ndúu̱ nɨ ́ɨ ́ núu̱‑yo̱ nátu̱ꞌun viko̱ nu̱ꞌún. Núsáá te ná cháxio‑yó táká kua̱chi ncháá ve̱e sɨkɨ‑̱ yo̱, jíín já jíkó ndúu̱ nɨ ́ɨ ́ xíin‑yo, te jíín paciencia ná kúnu‑yó carrera máá‑yó ja̱ ní jani‑ya̱ núu̱‑yo̱. 2 Te ná ndéꞌé‑yó núu̱ Jesús, Iꞌa̱ yóxnúú jíín túꞌun kándíja‑yó, te síyíja‑ya̱ yóó jíín. Te máá‑yá, ni ̱ kanda‑ya̱ jíín túndóꞌo cruz, chi ni ̱ nda̱tu‑ya̱ cháa̱ kɨvɨ ̱ já kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱, te tú ní sáꞌa‑ya̱ cuenta ja̱ kúka nuu̱‑yá, te ni ̱ nungo̱o‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios nuu̱ mesa‑ya̱.  

Ja̱ kuándéé iní‑yo̱ jíín túndóꞌo

3 Ná

káni ini ̱ máá‑ró ndasa ni ̱ ja̱ndéé iní‑ya̱ jíín ñáyɨvɨ kándi ̱so kua̱chi, va̱sa ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ‑̱ yá, yúan niꞌi ̱n‑ro̱ modo ja̱ má kuítá‑ro̱, ni ma̱ kúu̱ xáan iní añú‑ro̱.

348

Hebreos 12 4 Ko

va̱sa kájatáꞌan‑ró sɨkɨ ́ kuáchi, ko té cháꞌa̱n‑ga̱ kaka nɨñi ̱ já kasú‑ro̱ núu̱‑ún. 5 Chi ̱ a ni ̱ ka̱naa iní‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n nda̱ꞌú jíín‑ró nátu̱ꞌun jíín séꞌe, te súan káꞌa̱n: Hijo máni ̱, ma̱ káva jáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ nú xndóꞌo máá Tatá Dios róó, ni ma̱ kuítá ini ̱‑ro̱ nú kána jíín‑yá nuu̱‑ro̱. 6 Chi ̱ máá Tatá Dios xndóꞌo‑ya̱ ñáyɨvɨ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱, te skúun‑ya̱ yúnu xíi suku̱ n táká se̱ꞌe ja̱ játáꞌú‑yá, áchí. 7 Chi ̱ nú kuandéé iní‑ro̱ jíín castigo jíto‑ró, te jíka Dios jíín‑ró nátu̱ꞌun jíín séꞌe‑ya̱, xí íó se̱ꞌe ja̱ tú ndóꞌo‑i sáꞌa táa̱‑i náún. 8 Ko nú tú castigo jíto‑ró, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱ndoꞌo taꞌa̱n ta̱ká se̱ꞌe, se̱ꞌe kándiki ̱n nchaa̱‑ni kákuu‑ró nú súan, nasu̱ máá séꞌe. 9 Ió ɨnga̱ tu̱ꞌun. Yóó, ni ̱ ka̱ñava̱ꞌa‑yó táa̱ máá‑yó núu̱ ní ka̱kaku‑yó, ni ̱ ka̱xndóꞌo‑de yóó, te ni ̱ kaꞌi ̱o ja̱ jíñúꞌún‑yó núu̱‑dé. Te naga̱ ni ̱ kuu ja̱ má kuándatu̱ jíñúꞌún‑ga̱‑yo̱ núu̱ máá Táa̱ nuu̱ vái añú‑yo̱, te kuchaku̱‑yo̱ núsáá. 10 Te cha̱a‑ún, ja̱ndáa̱ ni ̱ ka̱xndóꞌo‑de yóó, ko yaku̱‑ni kɨvɨ ̱ ndasa ni ̱ ka̱kuu ini ̱ máá‑de. Ko Iꞌa̱ yáꞌa, chi ja̱ ná kéndo̱o va̱ꞌa‑yó kuní‑ya̱, náva̱ꞌa ndundoo taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá nátu̱ꞌun máá‑yá. 11 Ja̱ndáa̱ kúu ja̱ ní ɨɨn castigo jíto‑yó, tú kúsɨɨ ̱ iní‑yo̱ sáꞌa vina, chi ̱ sua kúkuíꞌa̱ ini ̱‑yo̱ sáꞌa. Ko kúkuéé‑ga̱ te jíín túꞌun vindáa̱ vinené kendo̱o ndaa̱ su̱chí ní ka̱skuáꞌa jíín. 12 Núsáá te ná kátɨɨn xáan‑ro jíín ndáꞌa tívítá‑ró, te nakani ni ̱ꞌin‑ró sɨ ́ꞌɨn‑ró já káni yáꞌa káni yúan‑ró. 13 Te sáꞌa‑ró íchi ndóó káka jaꞌa̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ sána ña̱yɨvɨ rengo, chi ̱ sua nduva̱ꞌa‑i. 14 Skuáꞌa‑ró náva̱ꞌa ná kóo tu̱ꞌun vindáa̱ vinené ini ̱‑ro̱ jíín táká ña̱yɨvɨ, jíín já ná kóo ndoo‑ró  



















jínáꞌan‑ró, chi ̱ nú tú tu̱ꞌun ndoo ini ̱, te ma̱ kúu kuni ̱ ni ɨɨn ña̱yɨvɨ núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 15 Nde̱ꞌé víi‑ro jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa ma̱ káka yátá ní ɨɨn‑ró núu̱ túꞌun luu íó ini ̱ Dios, te suni náva̱ꞌa ma̱ ndúꞌuꞌa̱ tuku ini ̱ ni ɨɨn‑ró. Te nú túu, chi ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ sáꞌa, te nducháꞌán kuáꞌa̱‑í sáꞌa. 16 Te koto‑ró náva̱ꞌa ni ɨɨn‑ró ma̱ káka téné, ni ma̱ kújáꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jíín‑yá, nátu̱ꞌun Esaú, su̱chí já sɨkɨ ́ ɨ ́ɨn koꞌo̱ ndéyu ní xi ̱kó‑i derecho‑i ja̱ kúu‑i su̱chí núú. 17 Chi ̱ a jiní‑ro̱ já kúkuéé‑ga̱ te ni ̱ kuni ̱‑i niꞌi ̱n‑í taꞌu̱‑í sɨkɨ ̱ já kakán taꞌu̱ táa̱‑i jaꞌa̱‑í. Ko ni ̱ kendo̱o ichi ̱‑i ni ̱ sáꞌa táa̱‑i, chi ̱ tú ní níꞌi ̱n‑í modo nakani ini ̱‑i, va̱sa ndéꞌe̱ nducha núu̱‑í ndúkú‑i. 18 Chi ̱ nasu̱ ní jákoyo‑ró núu̱ ɨ ́ɨn yuku já kúu tɨɨn‑yó, nuu̱ kánda yáá ñúꞌu̱ n, nuu̱ túún, nuu̱ ñáa, jíín núu̱ kée tachi ̱ xáa̱n, 19 nuu̱ jíni so̱ꞌo‑ró ndéꞌe̱ clarín, nuu̱ nɨ ́ꞌɨn káꞌa̱n‑ya̱, chi ña̱yɨvɨ ní ka̱jini so̱ꞌo nɨ ́ꞌɨn tu̱ꞌun‑ún, ni ̱ kakaꞌa̱n nda̱ꞌú‑i ja̱ má káꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑i. 20 Chi ̱ tú ní kákanda‑i jíín tíñu ni ̱ táꞌú‑yá nuu̱‑í: Nú ɨɨn kɨtɨ ná káku̱ꞌun‑tɨ ̱ yúku‑ún, ná skée‑ró yúu̱ sɨkɨ‑́ tɨ ́ kuu̱‑tɨ ̱, xí túu‑ró machete‑tɨ ̱, áchí. 21 Te i ̱o xaa̱n káa tiñu‑ún ni ̱ kajini ̱‑i. Te ja̱ yúán ní kaꞌa̱n Moisés: Yúꞌú xaa̱n‑rí, te kɨ ́sɨ‑i ruu̱ sáꞌa, áchí‑de. 22 Chi ̱ sua ni ̱ ja̱koyo‑ró núu̱ máá yúku Sion, te suni ini ̱ ñuu̱ máá Dios, Iꞌa̱ chakú. Te ñuu̱‑ún kúu ñuu̱ Jerusalén cuenta andɨ ́vɨ ́. Te suni ni ̱ jaa̱‑ro̱ núu̱ káxiu̱ kú kuáꞌa̱ xáa̱n mil ndajáꞌa̱‑yá, 23 te suni nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ña̱yɨvɨ ní ka̱nakaku xnaꞌa̱n‑ga̱ ja̱ káyo̱so lista‑i andɨ ́vɨ ́, te suni nuu̱ Dios, Iꞌa̱ kúu juez xini ̱ táká‑i, te suni nuu̱ íó añú ta̱ká ña̱yɨvɨ ndáa̱ ja̱ á ni ̱ ka̱yija va̱ꞌa, 24 te suni nuu̱  



















349

Hebreos 12​, ​13

Jesús, Iꞌa̱ kúu yuꞌu núu̱ sɨkɨ ́ contrato jáá, te suni nuu̱ máá nɨñí ní joso̱ yúyú já váꞌa‑ga̱ níꞌi ̱n tíñu vásá nɨñí Abel. 25 Koto va̱ꞌa‑ró náva̱ꞌa tú skéꞌichi ̱‑ro̱ Iꞌa̱ káꞌa̱n. Chi ̱ nú tú ní káka̱ku ña̱yɨvɨ já tú ní játáꞌú‑i cha̱a ni ̱ kaꞌa̱n ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, naga̱ ni ̱ kuu yóó nú tú kuatáꞌú‑yó máá Iꞌa̱ káꞌa̱n onde̱ andɨ ́vɨ ́. 26 Chi ̱ jíín já ní nɨ ̱ꞌɨn ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ sáá, te ni ̱ kɨsɨ‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ. Ko vina a ni ̱ keyuꞌu‑yá: Va̱sté ɨɨ́ n jínu‑na̱ kɨsɨ‑ri ̱, ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ suni onde̱ andɨ ́vɨ ́, áchí‑ya̱. 27 Te tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ káꞌa̱n: Va̱sté ɨ ́ɨn jínu‑na̱, áchí, kuní kaꞌa̱n ja̱ cháxio‑ya̱ táká ndatíñu ni ̱ kakanda̱‑ún, ndatíñu ja̱ á ni ̱ ka̱kuva̱ꞌa, náva̱ꞌa ná kéndo̱o máá táká ndatíñu ja̱ ní ka̱kaku nɨ ́ɨ ́. 28 Núsáá te a níꞌi ̱n‑yo̱ ɨ ́ɨn ñuu̱ ja̱ ní kaku nɨ ́ɨ ́, te ja̱ yúán ná nákuatáꞌú‑yó núu̱ Dios, te ná kuátíñu‑yó núu̱‑yá, te ná chíñúꞌún‑yó máá‑yá, te ná kóo ja̱ jíñúꞌún‑yó núu̱‑yá, náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní‑ya̱ sáꞌa‑yó. 29 Chi ̱ Dios máá‑yó, ɨɨn ñuꞌu̱ n ja̱ xndɨ ́ꞌɨ jáꞌmu kúu‑ya̱.  









Modo kuatíñu‑yó núu̱‑yá

13

Ma̱ júkuiñi ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró já kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ ñaní‑ro̱. 2 Ma̱ náa iní‑ro̱ já kóto ndáꞌú‑ro̱ núu̱ ñáyɨvɨ jíká, chi ̱ súan ni ̱ ka̱sáꞌa sava‑de, ko na̱ún kájini ̱‑de ja̱ máá núu̱ ndájáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́ ní kaja̱ꞌa núu‑de veꞌe. 3 Ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ñáyɨvɨ káꞌi ̱in veka̱a. Sáꞌa‑ró cuenta ja̱ súni káꞌi ̱in‑ró véka̱a jíín‑i. Te suni súan sáꞌa‑ró jíín cháa ja̱ kándonda‑i sɨkɨ ̱‑dé, chi ̱ suni máá‑ró kájini ̱‑ro̱ táꞌuꞌu̱‑ro̱ máá‑ró. 4 Ma̱ kasú‑ro̱ já tándaꞌa‑í, te ná kóo jíñúꞌún táká‑ro̱ jíín‑i, te ma̱ sácháꞌán‑ró jíto‑i. Chi ña̱yɨvɨ kájika téné, jíín ñáyɨvɨ  





kái ̱sɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan, máá Dios naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́‑í. 5 Ná káka kuu‑ró, te ma̱ chíñúꞌún‑ró xúꞌún. Ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ jíín já tɨ ́ɨn‑ró víta ñúꞌni. Chi ̱ máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n: Ná skíkuu náꞌín‑rí jíín‑ró, te ma̱ sía̱ kutɨ‑rí róó, áchí‑ya̱. 6 Núsáá te kuu chundéé iní‑yo̱ káꞌa̱n‑yo̱: Máá Jítoꞌo̱‑yo̱ kúu Iꞌa̱ chíndéé chítuu‑ya̱ rúu̱, te ma̱ yúꞌú‑ri ̱ nú na̱ún kuní ña̱yɨvɨ sáꞌa ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑rí, achi ̱‑yo̱. 7 Ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ cháa ni ̱ ka̱stáꞌa̱n ichi núu̱‑ro̱, chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun Dios jíín‑ró. Ná ndáku‑ró modo ndasa ni ̱ ka̱kandíja‑de, te ná ndéꞌé váꞌa‑ró ndasa ni ̱ kee tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑de. 8 Jesucristo, chi ̱ ɨɨn‑ni káa‑ya̱ íku, jíín vína, jíín nɨ ́ɨ ́ káni. 9 Ma̱ nátuꞌu̱ ini ̱‑ro̱ yáꞌa, yúan, jíín sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn saꞌa̱n jáá. Chi ̱ íó va̱ꞌa ja̱ ná kéndo̱o ni ̱ꞌin ini ̱ añú‑yo̱ sáꞌa tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱, ko nasu̱ jíín ndéyu já tú níꞌi ̱n tíñu kutɨ núu̱ ñáyɨvɨ chíñúꞌún yúán. 10 Káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn‑ni altar. Te cha̱a kájatíñu ini ̱ ve̱ꞌe ñii‑ún, tú káꞌi ̱o derecho‑de ja̱ kée‑dé ja̱ íó nuu̱ altar‑ún. 11 Chi ̱ yikɨ jíín kúñu kɨtɨ kájaꞌni‑dé‑ún kayú, kájaꞌmu‑de ichi fuera yuñúu̱. Te nɨñi ̱ kɨ ́tɨ‑ún, skɨ ́vɨ sutu̱ ñáꞌnu ini ̱ cuarto ii ̱, yúan sokó‑dé nuu̱‑yá cuenta sɨkɨ ̱ kuáchi. 12 Suni súan Jesús, ni ̱ ndoꞌo‑ya̱ íchi fuera yuxéꞌé, náva̱ꞌa jíín nɨñí‑yá te sándoo‑ya̱ ñáyɨvɨ. 13 Núsáá te ná kénda‑yó kíꞌi ̱n‑yo̱ núu̱‑yá ichi fuera yuñúu̱, te ná ndóꞌo taꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá ja̱ kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱‑yá. 14 Chi ̱ yáꞌa tú káñava̱ꞌa‑yó ɨ ́ɨn ñuu̱ ja̱ kéndo̱o nɨ ́ɨ ́ káni, chi ̱ sua kándúkú‑yó ɨ ́ɨn ñuu̱ ja̱ cháa̱ kuee̱‑ga̱. 15 Núsáá te jíín íchi ní juña Jesús, te nene̱ ná nákana  





















Hebreos 13

350

jaa‑yó máá Dios, chi ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ja̱ sokó‑yo̱ núu̱‑yá kúu. Chi ya̱ꞌá kúu máá túꞌun xíin tíñu ja̱ sáꞌa yuꞌu kándaku ñiꞌin sɨ ́ꞌvɨ ́‑yá. 16 Ma̱ náa iní‑ro̱ sáꞌa va̱ꞌa‑ró, jíín já kóto táꞌan‑ro̱, jíín sáva‑ga̱‑i, chi ̱ kúsɨɨ ̱ iní Dios sáꞌa ya̱ꞌá, nátu̱ꞌun ja̱ á ni ̱ kasoko̱‑ro̱ ɨ ́ɨn nuu̱‑yá. 17 Ná chúꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n cha̱a kástáꞌa̱n ichi núu̱‑ro̱, te kuandatu̱‑ro̱ núu̱‑dé, chi ̱ kándi ̱to‑de añú‑ro̱ nátu̱ꞌun kásáꞌa cha̱a ja̱ nɨ ́nɨ nákua̱ꞌa‑de cuenta. Nde̱ꞌé náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ iní‑de sáꞌa‑de, te nasu̱ já nákuaka̱ nu̱u ini ̱‑de, chi ̱ nú súan te tú níꞌi ̱n tíñu ja̱ kúu róó. 18 Ná kakán taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱‑rí jínáꞌan‑ri ̱, chi ̱ a kájani ndija ini ̱‑ri ̱ ja̱ kájani va̱ꞌa ini ̱ añú‑ri ̱, chi ̱ kákuni ̱‑ri ̱ kaka jíñúꞌún‑rí jíín táká‑ni tiñu. 19 Te káꞌa̱n nda̱ꞌú téyíí‑ga̱‑ri ̱ jíín‑ró já ná sáꞌa‑ró súan, náva̱ꞌa ná nájaa̱ yachi ̱‑ga̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 20 Te máá Dios kúu Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, te ni ̱ naschakú‑ya̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱  









Jesucristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi. Te Jesús kúu pastor ñáꞌnu ndíto yóó nátu̱ꞌun rɨɨ ̱. Te onde̱ jíín máá nɨñí contrato nɨ ́ɨ ́ káni, 21 ná síyíja Dios róó, náva̱ꞌa kuu sáꞌa‑ró táká tiñu va̱ꞌa, ndasa játaꞌa̱n ini ̱‑ya̱. Te ini ̱ añú‑ro̱ ná sáꞌa‑ya̱ táká ja̱ kúsɨɨ ̱ iní máá‑yá nde̱ꞌé‑yá nuu̱, te onde̱ jíín Jesucristo ná sáꞌa‑ya̱‑ún. Te nuu̱ máá‑yá ná nákana jaa‑yó‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén. 22 Ko káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró jínáꞌan‑ró ñáni ̱, ja̱ má kití ini ̱‑ro̱ sáꞌa tu̱ꞌun káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró yáꞌa, chi ni ̱ chaa‑ri ̱ ɨɨn tutu̱ lúlí yáꞌa nuu̱‑ro̱. 23 Kuní‑ri ̱ ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ já á ni ̱ kenda ñani ̱‑yo̱ Timoteo veka̱a, te jíín cháa‑ún jande̱ꞌé‑rí róó te nú nchaa̱ yachi ̱‑de. 24 Ná sándéé iní ta̱ká cha̱a stáꞌa̱n ichi núu̱‑ro̱, achi ̱‑ro̱ kúni‑de, jíín táká ña̱yɨvɨ ndóo. Te ña̱yɨvɨ ñúu̱ Italia kákaꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. 25 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ ná kóo jíín táká róó jínáꞌan‑ró. Súan ná kóo. Amén.  









LA EPISTOLA UNIVERSAL DE SANTIAGO

YAꞌA KUU CARTA SANTIAGO JA NI CHAA‑DE NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA

1

Máá‑rí kúu Santiago, mozo Dios jíín Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ ñáyɨvɨ ndɨ ́ꞌuxí uu̱ tata̱ Israel ja̱ ní kajicha̱ nu̱u‑i. Taꞌu̱‑ro̱ kúu. Onde̱ nuu̱ Dios va̱i tu̱ꞌun ndíchí

2 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró,







ná kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱ te nú ni ̱ chaa̱ tɨnɨ ̱ nuu̱ túndóꞌo sɨkɨ‑̱ ro̱. 3 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já nú koto nchaa̱‑i róó ndasa kákandíja‑ró, yúan‑na te kuiñi ni ̱ꞌin‑ró sáꞌa. 4 Te ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró ndɨ ́taꞌa̱n kɨvɨ ̱, náva̱ꞌa yija va̱ꞌa téyíí‑ró. Te ni ma̱ kúu falta ni ɨɨn nuu̱‑ro̱. 5 Te nú ndé ɨɨn róó kúu falta ja̱ kóo ndíchí‑ró, te kaka̱n‑ro̱ núu̱ Dios, te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱, chi ̱ máá‑yá, jáꞌa kuaꞌa̱‑yá nuu̱ táká ña̱yɨvɨ, te tú kána jíín‑yá nuu̱‑í. 6 Ko nú kaka̱n‑ro̱, te ná kándíja‑ró, te ma̱ káni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑ro̱. Chi cha̱a ja̱ jáni sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑de, nátu̱ꞌun suꞌma̱ mar ja̱ ndónda sáꞌa tachi ̱, te yáꞌa yúan ndéché‑chá kuaꞌa̱n‑cha̱, súan kúu‑de. 7 Cha̱a yúan, ma̱ káni ini ̱‑de ja̱ níꞌi ̱n‑dé ɨɨn ndatíñu nuu̱ Jítoꞌo̱‑yo̱, 8 chi ̱ máni nátuꞌu̱ ini ̱‑de,  











te ya̱ꞌá yu̱án jáni ini ̱‑de. 9 Ɨɨn ñani ̱ yínúu, ná kúsɨɨ ̱ iní‑de, chi ̱ kúñáꞌnu‑de jíín‑yá. 10 Ko ñani ̱ kúká, ná kúsɨɨ ̱ iní‑de ja̱ ní ndusúchí‑de nuu̱ máá‑yá. Chi ̱ nátu̱ꞌun ita̱ yuku̱, súan‑ni naa‑dé. 11 Chi ̱ nú ni ̱ kana‑ni ndika̱ndii te ni ̱ kuníꞌní‑ni, te ichi ̱‑ni yuku̱. Te jungava‑ni ita̱, te naa‑ní ja̱ lúu káa. Suni súan‑ni ndaꞌva̱ cha̱a kúká jíín táká tíñu sáꞌa‑de. Sɨkɨ ̱ já jíto nchaa̱‑i yóó

ndatu̱ koo cha̱a kéndo̱o ni ̱ꞌin va̱sa ni ̱ jito nchaa̱‑i‑de. Chi ̱ nú a ni ̱ jatúꞌún‑yá‑de, te niꞌi ̱n‑dé premio ja̱ kúchaku̱‑de, chi ̱ a ni ̱ keyuꞌu Dios ja̱ kuáꞌa‑ya̱ premio nuu̱ ñáyɨvɨ maní jíín‑yá. 13 Te nú nákéꞌé‑i ɨɨn cha̱a, te ma̱ káꞌa̱n cha̱a‑ún ja̱ Dios nákéꞌé‑yá‑de. Chi ma̱ kúu nakéꞌé‑i Dios ja̱ sáꞌa‑ya̱ tíñu ñáá, ni tú nákéꞌé‑yá ni ɨɨn ña̱yɨvɨ. 14 Chi ̱ ɨɨn cha̱a, nú kuáxán iní‑de, yu̱án kúu ja̱ skaní‑ún iní‑de te ñúꞌun‑ún‑de, súan nákéꞌé‑i‑de jíín máá‑de. 15 Te tu̱ꞌun kuáxán iní‑de, nú a ni ̱ yija, skáku kua̱chi. Te kua̱chi‑ún, nú a

351

12 Xáán







352

Santiago 1​, ​2 ni ̱ jaꞌnu, kuu̱ cha̱a‑ún sáꞌa. 16 Ñáni ̱ máni ̱, ma̱ xndáꞌú‑ro̱ máá‑ró jínáꞌan‑ró. 17 Ta̱ká ja̱ kútaꞌu̱‑yo̱, ja̱ lúu ja̱ váꞌa kúu, chi ̱ kíi ichi ándɨ ́vɨ ́ te kúun va̱i onde̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱, Iꞌa̱ xíin táká ndua luz. Te máá‑yá, ɨɨn‑ni ku̱ꞌa stúu̱ n‑ya̱, ni tú natuꞌu̱ kutɨ iní‑ya̱.  



Kájini so̱ꞌo‑i te tú káskíkuu‑i

18 Chi

ni ̱ kuu ini ̱ máá‑yá, te ni ̱ nakaku‑yó ní sáꞌa‑ya̱ jíín túꞌun ndaa̱, náva̱ꞌa kuu‑yó nátu̱ꞌun se̱ꞌe núú núu̱ táká ña̱yɨvɨ‑yá. 19 Ñáni ̱ máni ̱, ja̱ yúán táká róó, yachi ̱ ná kúni so̱ꞌo‑ró, ko kuéé kaꞌa̱n‑ro̱, te kuéé kiti ̱ ini ̱‑ro̱. 20 Chi tu̱ꞌun kití ini ̱ ɨɨn cha̱a, tú jíka tiñu ndaa̱ Dios sáꞌa. 21 Núsáá te ná sía̱‑ro̱ táká tiñu cháꞌán jíín táká tu̱ꞌun ñáá ja̱ ní kukútu‑ro jíín. Te ná kóo vi ̱tá ini ̱‑ro̱, te kuatáꞌú‑ró túꞌun ni ̱ tɨ ̱ɨn ini ̱‑ro̱, chi tu̱ꞌun yúan kúu ja̱ kúu nama róó jínáꞌan‑ró. 22 Skíkuu‑ró jíín túꞌun máá‑yá, náva̱ꞌa ma̱ kúni so̱ꞌo sáni‑ró. Chi ̱ nú túu, te xndáꞌú‑ro̱ máá‑ró. 23 Chi ̱ nú ɨɨn cha̱a, jíni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun‑ún, te tú skíkuu‑de, cha̱a yúan kúu‑de nátu̱ꞌun ɨɨn cha̱a ndéꞌé‑de nuu̱‑dé nuu̱ espejo ndasa yúkú jíto‑de. 24 Chi ̱ ndéꞌé‑de nuu̱‑dé, te nú kuaꞌa̱n‑de, te náa‑ní ini ̱‑de ndasa jíto‑de. 25 Ko nú ndé cha̱a nándúkú víi‑dé máá ley va̱ꞌa, ley ja̱ káka kuu ndicha̱‑na̱‑yo̱ sáꞌa, te nú kukuu‑de jíín, na̱ tú jíni so̱ꞌo sáni‑de, ni ja̱ náa iní‑de, chi ̱ skíkuu‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n, yúan‑na te chindéé chítuu Dios tiñu sáꞌa‑de. 26 Nú kándee ɨɨn cha̱a ma̱ꞌñú‑ró, te jáni ini ̱‑de ja̱ bueno chíñúꞌún‑de Dios, te túu ja̱ jíñúꞌún yáa‑dé, chi ̱ sua xndáꞌú‑ún añú‑de, cha̱a‑ún  















chíñúꞌún sáni‑de‑ya̱. 27 Ɨɨn cha̱a ja̱ chíñúꞌún níña‑de chíñúꞌún ndíja‑de máá Táa̱‑yo̱ Dios, cha̱a‑ún sáꞌa‑de tiñu yáꞌa: Koto va̱ꞌa‑de su̱chí láꞌú jíín ñáꞌan viuda nú íó tu̱ ndóꞌo kátaꞌa̱n‑i. Te koto va̱ꞌa‑de máá‑de, náva̱ꞌa tú kucháꞌán‑de sáꞌa ñu̱yɨ ́vɨ.  

2

Sɨkɨ ̱ túꞌun tú kunchaa̱ nuu̱

Ñáni ̱ máá‑rí, ma̱ kúnchaa̱ nuu̱‑ro̱ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ, chi ̱ kákandíja‑ró núu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ja̱ ndíi ncháa̱‑ya̱. 2 Chi ̱ nú jaa̱ ɨɨn cha̱a ini ̱ ve̱ꞌe nuu̱ kándutútu‑ró, te ñúꞌun xeꞌe oro ndaꞌa‑dé, te ñúꞌun‑de saꞌma lúu, te nú suni jaa̱ ɨɨn cha̱a ndáꞌú ñúꞌun‑de saꞌma ndáꞌú, 3 te nú koo jíñúꞌún‑ró núu̱ cháa ñúꞌun saꞌma lúu‑ún, te nú kaꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de: Yáꞌa jungo̱o‑ní chi ̱ íó va̱ꞌa, achi ̱‑ro̱, te nú kaꞌa̱n‑ro̱ jíín cháa ndáꞌú‑ún: Jia̱n‑ní kundii ̱‑ro̱, xí yáꞌa‑ni jungo̱o‑ró chíi silla‑ri ̱, achi ̱‑ro̱, 4 á nasu̱ cháa kájani ñáá ini ̱ ni ̱ ka̱nduu‑ró já súan kánchaa̱ nuu̱‑ro̱ ñáyɨvɨ náún. 5 Ñáni ̱ máni ̱, chuꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n‑ri ̱: Nasu̱ ní ka̱ji Dios cha̱a ndáꞌú iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, ja̱ ná kúkúká‑de jíín túꞌun kándíja, te niꞌi ̱n‑dé taꞌu̱‑dé ini ̱ ñuu̱ nuu̱ táꞌú‑yá tiñu. Nasu̱ súan ni ̱ keyuꞌu‑yá ja̱ kuáꞌa‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ maní‑yá jíín xí túu. 6 Ko róó, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ró túka nuu̱ cháa ndáꞌú. Á nasu̱ kátɨ ̱ɨn cha̱a kúká‑ún so̱ꞌo‑ró, te á nasu̱ súni cha̱a‑ún káñuꞌun‑de róó kiꞌi ̱n‑ro̱ núu̱ justicia, xí túu. 7 Te nasu̱ máá‑de kákuu cha̱a kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ váꞌa ja̱ kái ̱nání‑ró náún. 8 Chi ̱ nú káskíkuu ndija‑ró túꞌun kánúú‑gá káꞌa̱n ley, nátu̱ꞌun yóso núu̱ tutú ii ̱: Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, nátu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ máá‑ró,  













353

Santiago 2​, ​3

áchí. Va̱ꞌa sáꞌa‑ró nú súan. 9 Ko nú ncháá nuu̱‑ro̱ ñáyɨvɨ, a ni ̱ sáꞌa‑ró kuáchi nú súan, te a ni ̱ naku̱ xndíi ley sɨkɨ‑̱ ro̱ já súan kástɨ ́vɨ‑́ ro. 10 Chi cha̱a stɨ ́vɨ ́ ɨ ́ɨn‑ni tu̱ꞌun ley, va̱sa a ni ̱ skíkuu ndɨꞌɨ‑de, te ndonda nɨ ́ɨ ́ ley sɨkɨ‑̱ dé. Chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ stɨ ́vɨ ́ ndɨ ́ꞌɨ‑de. 11 Chi ni ̱ kaꞌa̱n Dios: Ma̱ kúsɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró. Te suni máá‑yá ni ̱ kaꞌa̱n: Ma̱ káꞌni‑ro ndɨ ́yi. Bueno, va̱sa tú ní ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan‑ró, ko nú ni ̱ jaꞌni‑ro ndɨ ́yi, a ni ̱ kuu‑ró cháa ni ̱ stɨ ́vɨ ́ nɨ ́ɨ ́ ley nú súan. 12 Súan kaꞌa̱n‑ro̱, te súan sáꞌa‑ró jínáꞌan‑ró, te sáꞌa‑ró cuenta ja̱ máá‑ró kákuu cha̱a ja̱ kúndaa̱ tiñu‑ró sáꞌa ley ja̱ skáka kuu ndicha̱‑na̱ róó. 13 Chi ̱ ɨɨn cha̱a, nú tú ní kúndáꞌú ini ̱‑de táꞌan‑de, te máá ley juicio, ma̱ kúndáꞌú ini ̱‑ún‑de. Ko tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, ni ̱ꞌin‑ga̱ kúu vásá ley juicio.  









Tu̱ꞌun kándíja jíín túꞌun skíkuu

14 Ñáni ̱ máá‑rí

jínáꞌan‑ró, nú káꞌa̱n ɨɨn cha̱a ja̱ kándíja‑de, te nú tú tiñu skíkuu‑de jíín, te ndénu̱ níꞌi ̱n tíñu tu̱ꞌun kándíja‑de‑ún. Á kuu ka̱ku‑de sáꞌa máá túꞌun kándíja‑ni‑de‑ún. 15 Te nú ɨɨn ñani ̱‑yo̱ xí ɨ ́ɨn kua̱ꞌa‑yó jíka téꞌndé‑i, te nándɨꞌɨ‑i ja̱ kúchaku̱‑i ta̱ká kɨvɨ ̱, 16 te nú ɨɨn róó kaꞌa̱n‑ro̱ kúni‑i: Ma̱ yúꞌú‑ro̱, chi ̱ niꞌi ̱n‑ro̱ kúꞌun‑ró te kuvixi ̱‑ro̱, te niꞌi ̱n náꞌín‑ró kée‑ro, achi ̱‑ro̱, te nú tú ní jáꞌa‑ró já kánandɨꞌɨ‑i kuchaku̱‑i, te ndénu̱ níꞌi ̱n tíñu tu̱ꞌun‑ún. 17 Suni súan kúu ɨɨn ña̱yɨvɨ kándíja, chi ̱ nú tú jíku‑i jíín máá tíñu, te a ni ̱ jiꞌi ̱ ii ̱ máá túꞌun kándíja‑i‑ún. 18 Ko sanaa te kaꞌa̱n ɨɨn‑ró: Róó kándíja‑ró, te ruu̱ jíku‑ri ̱ jíín tíñu va̱ꞌa, achi ̱‑ro̱. Núsáá te ná stáꞌa̱n  







máá‑ró núu̱‑rí ndasa kándíja‑ró va̱sa tú jíku‑ró jíín tíñu, te ruu̱, onde̱ jíín tíñu jíku‑ri ̱, te ná stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndasa kándíja‑ri ̱. 19 A kándíja‑ró já ɨ ́ɨn‑ni Dios íó. Bueno sáꞌa‑ró. Suni súan kákandíja ja̱ꞌú te kákɨsɨ‑i ja̱ yúꞌú. 20 Róó, cha̱a xíní ñáá, stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ kuní‑ro̱ náún. Ña̱yɨvɨ kándíja, te nú tú jíku‑i jíín tíñu, máni kándíja sáni‑i. 21 Táa̱‑yo̱ Abraham, tú ní kéndo̱o ndaa̱‑de jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑de, ná ni ̱ soko̱‑dé se̱ꞌe‑de Isaac nuu̱ altar náún. 22 Á tú jiní‑ro̱ já túꞌun ni ̱ kandíja‑de‑ún, ni ̱ chindéé táꞌan jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑de. Te tu̱ꞌun ni ̱ kandíja‑de‑ún ni ̱ skíkuu va̱ꞌa‑de onde̱ jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑de. 23 Te súan ni ̱ skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Abraham ni ̱ kandíja‑de nuu̱ Dios, te ja̱ yúán ní chiꞌi‑ya̱ cuenta‑de ja̱ á ni ̱ kendo̱o ndaa̱‑de, áchí, te ni ̱ na̱kunání‑de amigo Dios. 24 Núsáá te a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já kéndo̱o ndaa̱ ɨɨn ña̱yɨvɨ jíín tíñu sáꞌa‑i, nasu̱ má ɨ ́ɨn‑ni ja̱ kándíja‑i nuu̱‑yá. 25 Suni súan jíín Rahab, ñaꞌan tɨnɨ ́ ini ̱‑ún, ná ni ̱ jatáꞌú‑ña ndájáꞌa̱ Josué, te ni ̱ chuꞌun‑ña‑dé ɨnga̱ ichi kájaꞌa̱n‑de, á tú ní kéndo̱o ndaa̱‑ña jíín tíñu ni ̱ sáꞌa‑ña‑ún. 26 Chi ̱ nátu̱ꞌun a ni ̱ jiꞌi ̱ yikɨ kúñu ja̱ tú ñúꞌun tachi ̱ iní, suni súan a ni ̱ jiꞌi ̱ tu̱ꞌun kándíja, te nú tú jíku jíín máá tíñu.  















3

Tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ yáa‑yo

Ñáni ̱ máá‑rí jínáꞌan‑ró, ma̱ cháa ini ̱ kuaꞌa̱‑ro̱ kúu‑ró maestro, chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ já yóó, ja̱ kástáꞌa̱n‑yo̱ túꞌun, ni ̱ꞌin‑ga̱ nandaka̱n‑ya̱ cuenta nuu̱‑yo̱ kɨvɨ ́ cháa juicio. 2 Chi ta̱ká‑yo̱, íó tɨnɨ ̱ tiñu kástɨ ́vɨ‑́ yó. Ko nú ɨɨn cha̱a nú tú stɨ ́vɨ‑́ de tiñu jíín tuꞌun káꞌa̱n‑de,  

354

Santiago 3​, ​4 cha̱a a ni ̱ taꞌu̱ váꞌa ini ̱ kúu‑de. Te suni kúndéé‑de jíín nɨɨ́ ́ máá‑de jáꞌnu̱‑de. 3 Chi ̱ a kájini ̱‑yo̱ já káchuꞌun‑yó freno yuꞌu caballo náva̱ꞌa kuandatu̱‑tɨ ̱ núu̱‑yo̱, te súan jáꞌnu̱‑yo̱‑tɨ ́ jíín nɨɨ́ ́ máá‑tɨ ́. 4 Suni súan barco va̱sa náꞌnu xaa̱n, te chúndáꞌá tachí xáa̱n kuáꞌa̱n, ko va̱tu‑ni táꞌnu̱ nuu̱ jíín ɨɨ́ n suꞌma̱ lúlí sáꞌa cha̱a skáka, ndé onde̱ ni ̱ kuu ini ̱‑de kiꞌi ̱n‑de jíín. 5 Suni súan yáa‑yo, chi va̱sa ja̱ lúlí‑ni kúu, ko xaa̱n sátéyíí máá. Chi ̱ nátu̱ꞌun kayú ɨɨn yuku káꞌnu xaa̱n sáꞌa ɨɨn ñuꞌu̱ n lúlí, súan kúu ya̱ꞌá. 6 Te yáa‑yo kúu nátu̱ꞌun ɨɨn ñuꞌu̱ n. Suni nátu̱ꞌun ɨɨn ñu̱yɨ ́vɨ ñáá kúu yáa kándee ma̱ꞌñú táká‑ga̱ ku̱ ñu‑yó, te kúcháꞌán nɨɨ́ ‑́ yó sáꞌa. Chi ̱ infierno ni ̱ tuu ñuꞌu̱ n yáa, te yáa‑ún túu ñuꞌu̱ n nɨɨ́ ́ ñúyɨ ́vɨ yúkú. 7 Chi ta̱ká kɨtɨ jíín tɨ ́saa̱, koo̱ jíín kɨ ́tɨ ñúꞌun chi ̱i mar, táꞌnu̱‑tɨ ̱ te ndúu manso‑tɨ ̱ sáꞌa ña̱yɨvɨ. 8 Ko ni ɨɨn cha̱a ma̱ kúu kaꞌnu̱‑de yáa‑dé. Chi ̱ ɨɨn ku̱ ñu ñáá ja̱ má kúu kaꞌnu̱‑de kúu. Te ñúꞌun chítú nátu̱ꞌun nducha kuíñi‑tɨ ́ ja̱ jáꞌni ndɨ ́yi. 9 Chi ̱ jíín yáa‑ún nákana jaa‑yó máá Táa̱‑yo̱ Dios, te suni jíín yáa‑ún káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑yó sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ, va̱sa muestra chi ̱i Dios ni ̱ kuva̱ꞌa‑i. 10 Ini ̱ ɨɨn‑ni yuꞌu kénda tu̱ꞌun va̱ꞌa jíín túꞌun ndɨva̱ꞌa. Ñáni ̱ máá‑rí, tú íó va̱ꞌa ja̱ súan koo. 11 Á kána nducha vixí jíín ndúcha uá ini ̱ ɨɨn‑ni nuu̱ sókó náún. 12 Ñáni ̱ máá‑rí, á kuu kuun ndeꞌe̱ oliva xini ̱ yúnu mérkexe̱, xí ndéꞌe̱ mérkexe̱ xini ̱ yúnu uva. Núsáá te suni súan ma̱ kúu kana nducha úꞌa̱ jíín ndúcha vixí ini ̱ ɨɨn‑ni sókó.  



















Tu̱ꞌun ndíchí já vái ichi ándɨ ́vɨ ́

13 Ja̱

máá‑ró jínáꞌan‑ró, ndé ɨɨn‑de ndíchí te ndito xini ̱‑dé. Ná káka

kuu va̱ꞌa‑de jíín tíñu sáꞌa‑de, ná kuní jíín núu̱ máá‑ró, te ná kóo súchí iní‑de va̱sa ndíchí‑de. 14 Ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró túꞌun ndaa̱ máá‑yá jíín túꞌun túꞌún káꞌa̱n‑ro̱. Chi ̱ nú tu̱ꞌun kuásún téyíí iní jíín túꞌun tɨx́ ɨ ́n iní ñúꞌun ini ̱ añú‑ro̱, nasu̱ já sávixi ̱‑ro̱ máá‑ró kúu‑ún. 15 Te tu̱ꞌun ndíchí modo jia̱n, nasu̱ já kíi ichi ándɨ ́vɨ ́ kúu, chi tu̱ꞌun ñu̱yɨ ́vɨ, tu̱ꞌun yúkú, tu̱ꞌun kuiꞌna̱ kúu. 16 Chi nuu̱ íó tu̱ꞌun kuásún iní jíín tɨxɨ ́n, yúan íó tu̱ꞌun sáká núu jíín táká tiñu káñáá. 17 Ko tu̱ꞌun ndíchí kíi ichi ándɨ ́vɨ ́ xnáñúú‑gá ndíso tu̱ꞌun ndoo, yúan‑na te júkuiñi ̱ tɨxɨ ̱n sáꞌa, te suni ndíso tu̱ꞌun vi ̱tá ini ̱, tu̱ꞌun juku̱ꞌun yachi ̱ ini ̱, tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, tu̱ꞌun sáꞌa tiñu va̱ꞌa, tú náku̱ xndíi sɨkɨ ̱ táꞌan, tú ndíso tu̱ꞌun yóso yúꞌu. 18 Te máá tíñu ja̱ kénda chi ̱i tu̱ꞌun ndaa̱ kúu tu̱ꞌun vindáa̱ vinené kásáꞌa ña̱yɨvɨ kánasámani ̱ táꞌan.  









4

Ma̱ kóo mani ̱‑yo̱ jíín ñúyɨ ́vɨ

Ndénu̱ káku pleito jíín tɨxɨ ́n kásáꞌa‑ró. Á nasu̱ sɨkɨ ́ já ndío ini ̱‑ro̱ kúu. Te tu̱ꞌun yúan kájatáꞌan ini ̱‑ro̱. 2 Kándio ini ̱‑ro̱, ko tú káñava̱ꞌa‑ró. Ja̱ yúán kájaꞌni‑ro ndɨ ́yi. Te kákukuásún iní‑ro̱, ko tú kániꞌi ̱n‑ro̱. Ja̱ yúán kája̱táꞌan‑ró te kákutɨx́ ɨ ́n‑ró. Tú káñava̱ꞌa‑ró chi ̱ tú kájika̱n‑ro̱. 3 Kájika̱n‑ro̱ ko tú kániꞌi ̱n‑ro̱, chi ̱ ñáá‑ni kájika̱n‑ro̱ náva̱ꞌa síjíta sáni‑ró jíín túꞌun kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱. 4 Ña̱yɨvɨ kái ̱sɨ ́kɨ ncháa̱ Dios kákuu‑ró. Á tú kájini ̱‑ro̱ já túꞌun kúmani ̱ jíín ñúyɨ ́vɨ kúu tu̱ꞌun jíto uꞌu̱ táꞌan jíín Dios. Chi cha̱a mani ̱ jíín ñúyɨ ́vɨ, cha̱a jíto uꞌu̱ táꞌan jíín Dios kúu‑de. 5 Te tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱  







355

Santiago 4​, ​5

ii ̱, máá Espíritu ja̱ ncháá ini ̱‑yo̱, ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱, kúkuíñí ini ̱‑ya̱ ndasa jíka‑yó, áchí. Á kájani ini ̱‑ro̱ já káꞌa̱n sáni tu̱ꞌun‑ún náún. 6 Ko jáꞌa‑ga̱‑ya̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱. Yu̱án káꞌa̱n: Dios, jasú‑ya̱ núu̱ cháa vixi ̱, te jáꞌa‑ya̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱ cháa vi ̱tá ini ̱, áchí. 7 Kuandatu̱ nuu̱ Dios jínáꞌan‑ró núsáá, kasu̱ nuu̱ kuíꞌna̱ te kunu koto róó. 8 Kandita nuu̱ Dios, te máá‑yá ná kándita‑ya̱ núu̱‑ro̱ núsáá. Róó cha̱a kásáꞌa kua̱chi, nasándoo ndaꞌa‑ro, te róó cha̱a kájani ɨɨn kájani uu̱ ini ̱‑ro̱, nasándoo añú‑ro̱. 9 Ná táꞌuꞌu̱ ini ̱‑ro̱. Ná kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. Te ná ndéꞌe̱‑ro̱. Va̱sa kájaku̱‑ro̱ ko ná ndéꞌe̱ kóꞌó‑ró. Va̱sa kákusɨɨ ̱ iní‑ro̱ ko ná ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. 10 Sáꞌa súchí iní‑ro̱ núu̱ Dios, te máá‑yá sáñáꞌnu‑ya̱ róó. 11 Ñáni ̱, ma̱ kútuku ini ̱‑ro̱ kóto‑ró táꞌan‑ró. Chi cha̱a kútuku ini ̱‑de jíto‑de ñani ̱‑de, xí náku̱ xndíi‑de sɨkɨ ̱ ñaní‑de, cha̱a‑ún kútuku ini ̱‑de jíto‑de ley, te náku̱ xndíi‑de sɨkɨ ̱ ley. Ko róó, nú náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ ley, nasu̱ cháa skíkuu ley kúu‑ró, chi ̱ ɨɨn juez kúu‑ró nú súan. 12 Máá ɨ ́ɨn‑ni Iꞌa̱ kúu ja̱ jáꞌa ley. Te máá‑yá kuu nama‑ya̱ yóó xí xnáa‑yá yóó. Te róó, ndé cha̱a kúu‑ró já náku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ táꞌan‑ró núsáá. 13 Róó ña̱yɨvɨ já kákaꞌa̱n: Vina xí yúchaa̱n te ki ̱ngoyo‑yó ñúu̱ yúan, te yúan kuxiu̱ kú‑yó ɨ ́ɨn kuia̱, te kuaan‑yó xi ̱kó‑yó, te niꞌi ̱n‑yo̱ sɨkɨ ́, áchí‑ro̱. Ná kúni náꞌín‑ró, 14 chi ̱ tú kájini ̱‑ro̱ ndasa kuu kɨvɨ ̱ yúchaa̱n, chi na̱ún ja̱ káxáan kúu vida‑ro̱. Ja̱ndáa̱ ja̱ máá yokó‑ni kúu, ja̱ ɨ ́ɨn núnúu‑ni va̱i. Yúan‑na te nducha̱‑ní kiꞌi ̱n. 15 Ko vaꞌa̱‑ga̱ ná káꞌa̱n‑ro̱: Nú kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te kuchaku̱‑yo̱ te sáꞌa‑yó  

yáꞌá xí sáꞌa‑yó yúán, achi ̱‑ro̱. 16 Ko vina, chi ̱ máni kásávixi ̱‑ro̱ máá‑ró, ja̱ kásátéyíí‑ró máá‑ró. Te tiñu ñáá kúu nú suán sávixi ̱‑yo̱ máá‑yó. 17 Te nú ndé ña̱yɨvɨ jiní‑i modo sáꞌa‑i tiñu va̱ꞌa, te nú tú skíkuu‑i, te kua̱chi‑i kúu nú súan.  





















5

Sɨkɨ ̱ cháa kúká

Ko róó cha̱a kúká jínáꞌan‑ró, ná ndéꞌe̱‑ro̱ te ná kána jíkóꞌó‑ró, chi ̱ kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ ro̱. 2 Chi ̱ ndatíñu kúká ñáva̱ꞌa‑ró, a ni ̱ kateꞌyu̱. Te a ni ̱ yaji tíkixin sáꞌma‑ro. 3 Te oro jíín plata káñava̱ꞌa‑ró, a ni ̱ ji ̱ta ni ̱ kana sɨ ̱ꞌɨn yóó. Te sɨ ̱ꞌɨn yóó‑ún, nátu̱ꞌun kani ndaa̱ tu̱ꞌun sɨkɨ‑̱ ro̱, te kaji kúñu‑ró nátu̱ꞌun sáꞌa ñuꞌu̱ n. Chi ̱ a ni ̱ kaya̱ máá‑ró yají‑ro̱ ndasa kuu‑ró kɨvɨ ́ ndɨ ́ꞌɨ‑na̱. 4 Ni ̱ kaꞌi ̱o sava cha̱a kájaꞌnu̱ trigo‑ro̱, te tú ní kácha̱ꞌu‑ró‑de. Vina te nátu̱ꞌun kána kóꞌó máá yáꞌu‑de‑ún. Te máá Tatá Dios, Iꞌa̱ xíin táká ndajáꞌa̱, suni jíni so̱ꞌo‑ya̱ já kákana jaa máá cháa kájaꞌnu̱‑ún. 5 A ni ̱ ka̱ichaku̱ kúká‑ró iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Te ni ̱ ka̱sáꞌa‑ró táká tiñu ni ̱ kakani ̱ ini ̱‑ro̱, te ni ̱ jito ñúkúún‑ró máá‑ró va̱sa kɨvɨ‑̱ ún ní jiꞌi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ. 6 Ni ̱ ka̱naku̱ xndíi‑ró sɨkɨ ́ cháa va̱ꞌa, te ni ̱ kajaꞌni‑ro‑dé. Ko máá‑de tú jasú‑de nuu̱‑ro̱.  









Jíín paciencia kundatu‑yó ncháa̱‑ya̱ 7 Ñáni ̱,

núsáá te ná kúndatu‑ró jíín paciencia onde̱ kɨvɨ ̱ ncháa̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Nde̱ꞌé‑ró ndasa jíín paciencia ndátu cha̱a jítu onde̱ ná cháa̱ sau̱ ñáꞌa̱n jíín saú kuée̱, te niꞌi ̱n‑dé nuni ̱ lúu jáꞌa ñuꞌun. 8 Suni súan koo‑ró paciencia jínáꞌan‑ró, te ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró jíín iní jíín añú‑ro̱, chi ̱ kua̱kuyani nchaa̱ máá  

Santiago 5

356

Jítoꞌo̱‑yo̱. 9 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, ma̱ kútuku ini ̱‑ro̱ kóto‑ró táꞌan‑ró, náva̱ꞌa ma̱ náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱. Chi ̱ máá Iꞌa̱ sándaa̱ kua̱chi‑yó, nátu̱ꞌun a kándii ̱‑ya̱ yúxéꞌé. 10 Ñáni ̱ máá‑rí jínáꞌan‑ró, ná skuáꞌa‑ró ndasa ni ̱ ka̱sáꞌa cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun máá Tatá Dios onde̱ sáá, chi va̱sa ni ̱ ka̱ndoꞌo‑de ko ni ̱ kaꞌi ̱o paciencia‑de. 11 Vina kákaꞌa̱n‑yo̱ já xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ kája̱ndéé iní. A ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró ndasa ni ̱ ja̱ndéé iní Job, te suni a kájini ̱‑ro̱ ndasa kénda ta̱ká tiñu kuní máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ xaa̱n ndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó te va̱ꞌa ini ̱‑ya̱ jíín‑yó. 12 Ñáni ̱ máá‑rí, kánúú‑gá ja̱ má chísó túꞌun téyíí‑ró, ni tu̱ꞌun andɨ ́vɨ ́, ni tu̱ꞌun ñu̱yɨ ́vɨ, ni ɨnga̱ tu̱ꞌun ma̱ káꞌa̱n téyíí‑ró. Chi ̱ nú kaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun kuu, te máni tu̱ꞌun kuu‑ún kaꞌa̱n‑ro̱. Te nú kaꞌa̱n‑ro̱ túꞌun túu, te máni túꞌun túu‑ún kaꞌa̱n‑ro̱, náva̱ꞌa tú naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ‑́ ro̱.  







Tu̱ꞌun kaka̱n taꞌu̱ jáꞌa̱ táꞌan

13 Á

íó ɨɨn róó ja̱ ndóꞌo. Ná kakán taꞌu̱‑ro̱ núsáá. Á íó ɨɨn róó ja̱ kúsɨɨ ̱ iní. Ná káta‑ró ɨ ́ɨn yaa̱ ii ̱ núsáá. 14 Á íó ɨɨn róó ja̱ kúꞌu̱. Va̱ꞌa‑ga̱ ná  

kána‑ró xiní cháa kákuu nuu̱ iní tɨkuꞌni ̱. Te ná kakán taꞌu̱‑dé jaꞌa̱ cháa kúꞌu̱‑ún. Te jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ná chíꞌi‑de aceite cha̱a‑ún. 15 Te nú kákandíja‑de hora kájika̱n taꞌu̱‑dé, te nduva̱ꞌa cha̱a kúꞌu̱‑ún, chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, nasáva̱ꞌa‑ya̱‑dé. Te nú kua̱chi ndíso‑de, te koo tu̱ káꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi‑de. 16 Ja̱ yúán ná nákani ndaa̱‑ro̱ kuáchi‑ró núu̱ táꞌan‑ró, te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jáꞌa̱ táꞌan‑ró náva̱ꞌa ná ndúva̱ꞌa‑ró. Chi ̱ ɨɨn cha̱a va̱ꞌa nú kaka̱n taꞌu̱‑dé, te kuu sáꞌa‑de kuaꞌa̱ tíñu ñáꞌnu jíín túꞌun jikán taꞌu̱‑dé. 17 Chi ̱ Elías, suni nátu̱ꞌun káꞌi ̱o‑yó vína súan ni ̱ ka̱a‑de onde̱ sáá. Te ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé ja̱ má kúun sau̱, te tú ní kúun‑cha̱ núu̱ ñúꞌun yáꞌa uni ̱ kuia̱ iñu̱ yoo̱. 18 Te ɨnga̱ jínu ni ̱ jika̱n taꞌu̱‑dé. Te ni ̱ ndii sau̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ nana tuku ta̱ká ndatíñu nuu̱ ñúꞌun yáꞌa. 19 Ñáni ̱ jínáꞌan‑ró, te nú ɨɨn róó ni ̱ kenda‑ró íchi ndáa̱, te ɨnga̱‑ro̱ ná náchuꞌun íchí táꞌan‑ró, 20 yúan‑na te kuni ̱‑ro̱ já nú ɨɨn róó ni ̱ nachuꞌun íchí‑ró cháa ni ̱ kɨ ̱vɨ kua̱chi, a ni ̱ nama‑ró ɨ ́ɨn cha̱a kuu̱, te suni kasu̱‑ro̱ núu̱ kuáꞌa̱ kuáchi nú súan.  











LA PRIMERA EPISTOLA UNIVERSAL DE SAN PEDRO APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA ƗƗN JA NI CHAA SAN PEDRO APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA

1

Máá‑rí kúu Pedro apóstol nuu̱ Jesucristo. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ róó ña̱yɨvɨ jíká, ja̱ ní kajicha̱ nu̱u‑ró káxiu̱ kú‑ró nɨ ́ɨ ́ ñúu̱ Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, jíín Bitinia. 2 Chi ̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios, ni ̱ jini ̱‑ya̱ róó onde̱ jíín tiempo, te ni ̱ ka̱ji‑ya̱ róó jínáꞌan‑ró. Te a ni ̱ ka̱ndundoo‑ró ní sáꞌa máá Espíritu, náva̱ꞌa kuandatu̱‑ro̱ núu̱ Jesucristo, te koso̱ yúyú‑yá nɨñi ̱‑yá sɨkɨ‑̱ ro̱. Tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ná ndeá ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró.  

3 Ná

Tu̱ꞌun ñúkuu ini ̱

nákana jaa‑yó máá Dios, Táa̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. Chi ni ̱ kundáꞌú xaa̱n iní‑ya̱ yóó. Te ni ̱ nakaku‑yó já kúchaku̱‑yo̱, te káñukuu ini ̱‑vo̱ ní sáꞌa‑ya̱ jíín túꞌun ja̱ ní nachaku̱ Jesucristo ma̱ꞌñú ndɨ ́yi, 4 náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑yo̱ ɨ ́ɨn taꞌu̱ já má téꞌyu̱ kutɨ, ni ma̱ kúcháꞌán kútɨ, ni ma̱ xíi ̱ kutɨ, chi ̱ yíva̱ꞌa ini ̱ andɨ ́vɨ ́ já sɨkɨ ́ yóó. 5 Chi ̱ yóó kúu ña̱y ɨvɨ kákandíja, te  



ja̱ yúán ndíto Dios yóó jíín fuerza‑ya̱ náva̱ꞌa nama‑ya̱ yóó kɨvɨ ̱ sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, nátu̱ꞌun a ni ̱ sándaa̱‑ya̱. 6 Ja̱ yúán kákusɨɨ ̱ iní‑ro̱, va̱sa tɨnɨ ̱ tu̱ ndóꞌo kájito nɨ ́nɨ‑ro yakú‑ni kɨvɨ ̱. 7 Chi tu̱ ndóꞌo‑ún, kájito nchaa̱ róó nú kákandíja va̱ꞌa‑ró. Te tu̱ꞌun kákandíja‑ró, luu‑ga̱ káa vásá oro, chi va̱sa kájito nchaa̱‑i oro jíín ñúꞌu̱ n, ko ɨɨn kɨvɨ ̱ te naa. Te tu̱ꞌun kákandíja va̱ꞌa‑ró, nakana jaa‑i Jesucristo sáꞌa, te jíín túꞌun jíñúꞌún káꞌa̱n‑i nduñáꞌnu‑ya̱ sáꞌa kɨvɨ ̱ kénda ndiji ̱n‑ya̱. 8 Te máá‑yá, va̱sa té kuni ̱‑ga̱‑ro̱ núu̱‑yá, te mani ̱‑ro̱ jíín‑yá, te kákandíja‑ró‑yá. Va̱sa tú kánde̱ꞌé‑ró núu̱‑yá vina, te kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱ te kánakana jaa‑ró‑yá. 9 Chi ja̱ ní ka̱kandíja‑ró te níꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱‑ro̱ já káku añú‑ro̱. 10 Cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, ni ̱ kakaꞌa̱n‑de ndasa chaa̱ tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ núu̱‑ro̱. Te suni ni ̱ kande̱ꞌé váꞌa‑de, ni ̱ ka̱ndúkú víi‑dé tu̱ꞌun ndasa ka̱ku‑yó. 11 Te ni ̱ ka̱nandúkú ñúkúún‑de ja̱ ná júku̱ꞌun ini ̱‑de  











357

358

1 Pedro 1​, ​2 ndé kɨvɨ ̱ jíín ndé tiempo kuu tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n Espíritu Cristo jíín‑de, chi ̱ onde̱ jíín tiempo ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun nuu̱‑dé ndasa kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ ̱ Cristo jíín ndasa nduñáꞌnu tuku‑ya̱ nú ná jáꞌa tu̱ ndóꞌo‑ún. 12 Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ cháa‑ún ja̱ násu̱ já kúu máá‑de, chi ̱ sua ja̱ kúu máá‑yó kúu tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jani‑de. Te vina a ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró túꞌun‑ún chi cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun va̱ꞌa nuu̱‑ro̱ ní sáꞌa Espíritu Santo ja̱ ní kii ichi ándɨ ́vɨ ́, suni ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun‑ún nuu̱‑ro̱. Te ta̱ká ndajáꞌa̱ Dios kájítú iní‑ya̱ ndúkú víi‑yá ta̱ká tu̱ꞌun‑ún.  

13 Ja̱

yúán ná kóo ndito ini ̱ ja̱ jiní tuní‑ro̱, te koo kuándíꞌí‑ro̱. Te kuñukuu téyíí iní‑ro̱ já níꞌi ̱n‑ro̱ túꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ já kuáꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱ kɨvɨ ́ kénda ndiji ̱n Jesucristo. 14 Te nátu̱ꞌun se̱ꞌe kájandatu̱ va̱ꞌa, súan ná kóo‑ró. Te ma̱ sáꞌa‑ró tíñu ni ̱ kakani ̱ ini ̱‑ro̱ sáá, ná tú ní kájuku̱ꞌun kutɨ iní‑ro̱. 15 Chi ̱ nátu̱ꞌun íó ndoo máá Iꞌa̱ ni ̱ kana xini ̱‑ro̱, suni súan ná kóo ndoo‑ró jíín táká tiñu kásáꞌa‑ró. 16 Chi ̱ súan yóso núu̱ tutú: Ná kóo ndoo‑ró jínáꞌan‑ró, chi ̱ ruu̱ íó ndoo‑ri ̱, áchí. 17 Te máá‑yá, tú ncháá nuu̱‑yá ña̱yɨvɨ, ko sándaa̱‑ya̱ táká tiñu‑i ndasa kásáꞌa ɨɨn ɨɨn‑i. Te nú káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ro̱ jíín‑yá nátu̱ꞌun jíín Táa̱‑ro̱, núsáá te ná chíñúꞌún‑ró‑yá ta̱ká kɨvɨ ̱ já kájika tatú‑ro̱ yáꞌa. 18 Chi ̱ a kájini ̱‑ro̱ ndasa ni ̱ ka̱jika sáni‑ró jíín táni ̱nu ni ̱ kaja̱ꞌa táa̱‑ro̱ núu̱‑ro̱ sáá. Ko ni ̱ nakuaan‑ya̱ róó nuu̱ táni ̱nu‑ún. Ko nasu̱ jíín ndátíñu ja̱ téꞌyu̱, nátu̱ꞌun oro jíín plata, 19 chi ̱ sua jíín nɨñí Cristo ja̱ yáꞌu xaa̱n ncháá ni ̱ nakuaan‑ya̱ róó.  

















Sɨkɨ ̱ túꞌun koo ndoo‑yó



Chi ̱ máá‑yá kúu nátu̱ꞌun ɨɨn lélú váꞌa kɨtɨ tú kácháꞌán, 20 chi ̱ súan a ni ̱ tetaꞌa̱n Dios máá Cristo onde̱ ná té jukuiñi ̱‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ, te ni ̱ kenda ndiji ̱n Cristo kɨvɨ ̱ kuándɨꞌɨ‑na̱, sɨkɨ ̱ já ní kundáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. 21 Te kákandíja‑ró núu̱ Dios sáꞌa Jesús. Chi ni ̱ nachaku̱‑ya̱ máꞌñú ndɨ ́yi, te ni ̱ nduñáꞌnu‑ya̱ ní sáꞌa Dios. Ja̱ yúán kákandíja‑ró núu̱ Dios, te káñukuu ini ̱‑ro̱‑yá. 22 A ni ̱ ndundoo añú‑ro̱, chi ni ̱ ka̱jandatu̱‑ro̱ núu̱ túꞌun ndaa̱ ni ̱ sáꞌa Espíritu jíín‑ró, náva̱ꞌa kundáꞌú ndija ini ̱‑ro̱ ñaní‑ro̱. Núsáá te ná kúndáꞌú xaa̱n iní‑ro̱ táꞌan‑ró ondé jíín iní jíín añú‑ro̱. 23 Chi ̱ a ni ̱ ka̱nakaku jáá‑ró. Ko nasu̱ chíi tata̱ téꞌyú, chi chi ̱i tata̱ já má téꞌyu̱ kutɨ. Te tu̱ꞌun Dios ni ̱ sáꞌa súan, chi ̱ ndíto chakú nɨ ́ɨ ́ káni. 24 Chi ̱ nátu̱ꞌun yuku̱, súan kúu ta̱ká ña̱yɨvɨ. Te modo ndúñáꞌnu‑i kúu nátu̱ꞌun ita̱ yuku̱. Chi ̱ yuku̱‑ún, ichí‑ni, te ita̱‑ún, júngava‑ni, 25 ko tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Tatá Dios, chi ̱ kéndo̱o nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Achí. Te tu̱ꞌun yúan kúu máá túꞌun va̱ꞌa ni ̱ kaniꞌi ̱n‑ro̱.  



2

Cristo, nátu̱ꞌun yuu̱ chakú

Núsáá te ná sía̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun ñáá, ta̱ká tu̱ꞌun xndáꞌú, tu̱ꞌun yóso yúꞌu, tu̱ꞌun kuásún iní, jíín táká tu̱ꞌun kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa sɨkɨ ̱ táꞌan. 2 Te ná kaní ini ̱‑ro̱ leche máá Espíritu kaxin‑ro nátu̱ꞌun su̱chí yíkɨ ́n sáá ní kaku‑i, náva̱ꞌa ka̱ku‑ró te kuaꞌnu‑ró jíín. Chi ̱ leche‑ún, tú xndáꞌú kutɨ. 3 Chi ̱ a ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já váꞌa xaa̱n iní máá Jítoꞌo̱‑yo̱. 4 Kandita nuu̱‑yá jínáꞌan‑ró, chi ̱ nátu̱ꞌun yuu̱ chakú kúu‑ya̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, va̱sa ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑i‑ya̱, ko ni ̱ ka̱ji Dios‑ya̱, nátu̱ꞌun ɨɨn  





359

1 Pedro 2

yuu̱ lúu. 5 Suni róó, nátu̱ꞌun yuu̱ chakú kákuu‑ró. Te ná kuáꞌnu‑ró kuu‑ró ɨ ́ɨn veꞌe ii ̱ máá‑yá, te kuu‑ró sutú ndoo, te nuu̱ Dios soko̱‑ro̱ túꞌun cuenta Espíritu, chi ja̱ sɨkɨ ́ Jesucristo te kúsɨɨ ̱ iní Dios nú súan. 6 Chi ̱ súan káꞌa̱n tutu̱ ii ̱: Vina te onde̱ ñuu̱ Sion ka̱itúu‑rí ɨɨn yuu̱ kánúú kúndiso jiki ̱, chi ̱ nátu̱ꞌun yuu̱ lúu ni ̱ ka̱ji‑ri ̱‑ya̱, te cha̱a kándíja nuu̱‑yá, ma̱ kúka nuu̱‑dé, áchí. 7 Luu káa máá‑yá nuu̱ róó ja̱ kákandíja‑ró‑yá. Ko sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ tú kákandíja káꞌa̱n: Cha̱a káchutáꞌan veꞌe va̱sa ni ̱ ka̱skéꞌichi ̱‑de yuu̱, ko yuu̱‑ún ni ̱ niꞌi ̱n tíñu kundiso jiki ̱. 8 Te suni yuu̱ skáchiꞌi jaꞌa̱‑í nání‑yá, te kava júngoyo‑i sáꞌa kúu‑ya̱, áchí. Chi ̱ kájungoyo‑i kua̱chi sɨkɨ ̱ já tú kájandatu̱‑i tu̱ꞌun‑ya̱. Te ni ̱ jani‑ya̱‑í ja̱ súan sáꞌa‑i.  







Modo kuandatu̱ ña̱yɨvɨ xíin máá‑yá 9 Ko

róó, tata̱ ja̱ ní ka̱ji máá‑yá kákuu‑ró, te suni sutu̱ kúñáꞌnu xaa̱n, te suni ña̱yɨvɨ ndóo, jíín ñáyɨvɨ ní niꞌi ̱n‑yá kákuu‑ró. Súan ni ̱ sáꞌa‑ya̱ róó náva̱ꞌa kani‑ró túꞌun ndasa xaa̱n váꞌa ini ̱ máá Iꞌa̱ ni ̱ kana xini ̱‑ro̱ ná ni ̱ kaxiu̱ kú‑ró ñúñáa. Te ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo‑ró núu̱ lúu nuu̱ ndíi ncháa̱ máá‑yá. 10 Chi ̱ róó, onde̱ sáá nasu̱ ñáyɨvɨ Dios kákuu‑ró núú. Ko vina a ni ̱ ka̱nduu‑ró ñáyɨvɨ máá‑yá. Suni onde̱ sáá té niꞌi ̱n‑gá‑ro̱ túꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó, ko vina, a kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. 11 Ñáni ̱ máni ̱, káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró nátu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱ jíín cháa jíká jíín cháa kájika kuu tatú, ma̱ sáꞌa‑ró táká tiñu kákani ̱ ini ̱ máá‑ró, chi yu̱án kája̱táꞌan sɨkɨ ̱ añú‑ro̱. 12 Te ná káka jíñúꞌún‑ró máꞌñú ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación.  





Náva̱ꞌa va̱sa kákaji ̱‑i róó nátu̱ꞌun sɨkɨ ̱ cháa kásáꞌa tiñu ñáá, ko nú ná kuní‑i nuu̱ tíñu va̱ꞌa kásáꞌa‑ró te nakana jaa‑i Dios kɨvɨ ̱ kíi‑ya̱. 13 Ja̱ sɨkɨ ́ máá Dios, te kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táká cha̱a ndíso tíñu, va̱sa nuu̱ rey, chi cha̱a kúñáꞌnu‑ga̱ kúu‑de, 14 xí núu̱ táká gobernador ja̱ ní tájí‑de va̱ikoyo, náva̱ꞌa xndóꞌo‑de ta̱ká ña̱yɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá, te kaꞌa̱n‑de tu̱ꞌun jíñúꞌún jíín ñáyɨvɨ kásáꞌa tiñu va̱ꞌa. 15 Chi ̱ kuní Dios ja̱ sáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa. Te jíín tíñu va̱ꞌa‑ún kundéé‑ró kasú‑ro̱ núu̱ túꞌun ña̱yɨvɨ yúkú já tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i. 16 Ná káka kuu ndicha̱‑na̱‑ro̱. Ko nasu̱ já núña ichi já máni sáꞌa‑ró tíñu ñáá, chi ̱ sua ja̱ ná kuátíñu‑ró núu̱ Dios. 17 Koo ja̱ jíñúꞌún‑ró jíín táká ña̱yɨvɨ. Kundáꞌú ini ̱‑ro̱ ñaní kákandíja. Kuandatu̱‑ro̱ núu̱ Dios. Koo ja̱ jíñúꞌún‑ró jíín máá rey. 18 Róó mozo, ná kuándatu̱‑ro̱ núu̱ cháa kákuu patrón‑ro̱. Te koo ja̱ jíñúꞌún‑ró jíín‑de. Ko nasu̱ máá ɨ ́ɨn nuu̱ cháa va̱ꞌa ini ̱, jíín núu̱ cháa mani ̱ jíín‑ró, chi ̱ suni súan sáꞌa‑ró jíín cháa xaa̱n iní. 19 Chi ̱ ɨɨn cha̱a va̱sa tú sáꞌa‑de tiñu ñáá, nú jíto‑de tu̱ ndóꞌo sɨkɨ ̱ já skíkuu va̱ꞌa‑de jíín Dios, yu̱án kúu ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín‑de sáꞌa‑ún. 20 Ko nú kásáꞌa ndija‑ró kuáchi, te kája̱ꞌa‑i róó, te na̱ún ja̱ váꞌa kúu nú kája̱ndéé iní‑ro̱ jíín. Ko nú kásáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa, te káxndóꞌo‑i róó, te kája̱ndéé iní‑ro̱ jíín, tiñu yáꞌa kúu ja̱ kúsɨɨ ̱ ndíja ini ̱ Dios sáꞌa. 21 Chi ja̱ yúán ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Chi ̱ máá Cristo, suni ni ̱ ndoꞌo‑ya̱ já sɨkɨ ́ yóó. Te ni ̱ skéndo̱o‑ya̱ ɨ ́ɨn ejemplo nuu̱‑yo̱ náva̱ꞌa ná kúndiki ̱n‑ro̱ súni ichi ní sáꞌa‑ya̱. 22 Te máá‑yá, tú ní sáꞌa‑ya̱ kuáchi. Ni tú ní kénda tu̱ꞌun xndáꞌú  



















360

1 Pedro 2​, ​3 yuꞌu‑yá. 23 Ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i jíín‑yá, ko tú ní nákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ya̱. Ni ̱ ndoꞌo‑ya̱, ko tú ní stáꞌa̱n‑ya̱‑í, chi ̱ sua ni ̱ chiꞌi‑ya̱ máá‑yá ndaꞌa Dios, Iꞌa̱ sándaa̱ va̱ꞌa ta̱ká tiñu. 24 Suni máá‑yá, ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ jiká cruz, te ni ̱ ndi ̱so‑ya̱ kuáchi‑yó jíín yíkɨ kúñu‑ya̱. Chi ̱ a ni ̱ ka̱ku‑yó chíi kua̱chi náva̱ꞌa kaka ndaa̱‑yo̱. Chi ni ̱ tuji ̱‑yá, te ja̱ yúán ní ka̱nduva̱ꞌa‑ró. 25 Chi ni ̱ ka̱jicha̱ nu̱u‑ró nátu̱ꞌun rɨɨ ̱, ko vina a kánoꞌo̱n‑ro̱ núu̱ Iꞌa̱ ndíto róó, te ini ̱ ndaꞌa máá‑yá yíꞌi añú‑ro̱.  





Tu̱ꞌun kuandatu̱ ñasɨ ́ꞌɨ ́ nuu̱ yíi‑ñá

3

Suni súan róó ñasɨ ́ꞌɨ ́ jínáꞌan‑ró, kuandatu̱‑ro̱ núu̱ máá yíi‑ro náva̱ꞌa kundéé‑ró skándíja‑ró yíi tú kándíja tu̱ꞌun‑ya̱. Chi va̱sa tú káꞌa̱n‑ro̱ jíín‑de, ko kuni ̱‑de ndasa sáꞌa róó, ñasɨ ́ꞌɨ‑́ de, 2 te kuni ̱‑de ndasa jíka jíñúꞌún‑ró jíín já ñúkúún iní‑ro̱ jíín‑de, te kandíja‑de. 3 Te ja̱ sáluu‑ró máá‑ró, nasu̱ íchi sɨkɨ‑́ ro̱ kúu ja̱ nátɨɨn‑ró xiní‑ro̱, xí já chíꞌi‑ró sɨkɨ ́ oro máá‑ró, xí já kúꞌun‑ró sáꞌma lúu, 4 chi ̱ sua ná sáluu‑ró iní añú‑ro̱ já kándee sa̱ꞌí ini ̱‑ro̱. Te ná sákútu‑ro jíín túꞌun ja̱ má téꞌyu̱ kutɨ. Yu̱án kúu tu̱ꞌun vi ̱tá ini ̱ jíín túꞌun vindáa̱ vinené ini ̱ añú‑ro̱, te sáꞌa ja̱ kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní Dios. 5 Chi ̱ ñaꞌan ndóo anáꞌán já ní ka̱ñukuu ini ̱‑ña Dios, suni súan ni ̱ ka̱sáluu‑ña máá‑ña. Te ni ̱ ka̱jandatu̱‑ña núu̱ máá yíi‑ñá. 6 Nátu̱ꞌun Sara, ni ̱ jandatu̱‑ña núu̱ Abraham, ni ̱ skúnání‑ña‑dé jitoꞌo̱‑ña. Te se̱sɨ ́ꞌɨ‑́ ña kákuu‑ró nú súan va̱ꞌa ná sáꞌa‑ró te nú tú yu̱ꞌú‑ro̱.  









Yii ná kúndáꞌú ini ̱‑de ñasɨ ́ꞌɨ ‑́ de

7 Te

róó yii jínáꞌan‑ró, suni súan kuxiu̱ kú váꞌa‑ró jíín‑ña. Te koo

ja̱ jíñúꞌún‑ró jíín‑ña, chi ̱ táꞌín‑ga̱ máá‑ña vásá róó, chi ̱ ɨɨn núú‑ni ni ̱ niꞌi ̱n táꞌu̱‑ñá jíín‑ró túꞌun luu kúchaku̱‑yo̱. Te súan ná sáꞌa‑ró náva̱ꞌa tú ndasu̱ nuu̱ túꞌun kájika̱n taꞌu̱‑ro̱. 8 Te tu̱ꞌun sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ kúu ya̱ꞌá: Ɨɨn‑ni tu̱ꞌun ná káni ini ̱ ta̱ká‑ro̱, ná ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ ñaní‑ro̱, te sáꞌa‑ró túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ táꞌan‑ró, te koo vi ̱tá ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró.  

Tu̱ꞌun kua̱ndéé iní jíín túndóꞌo

9 Nú

sáꞌa ndɨva̱ꞌa ña̱yɨvɨ jíín‑ró, ma̱ násáꞌa ndɨva̱ꞌa‑ró jíín‑i. Te nú káꞌa̱n tásɨ‑́ i jíín‑ró, ma̱ nákaꞌa̱n tásɨ‑́ ró jíín‑i. Chi ̱ sua ná káꞌa̱n‑ro̱ jáꞌa̱‑í nuu̱ Dios. Chi ̱ ja̱ yúán ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱ náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑ro̱ táꞌu̱‑ro̱ sáꞌa‑ya̱. 10 Chi cha̱a kuní kuchaku̱ te koo va̱ꞌa‑ni‑de ta̱ká kɨvɨ ̱, cha̱a‑ún, ná kasú‑de nuu̱ yáa‑dé náva̱ꞌa tú kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa, te suni súan jíín yúꞌu‑dé náva̱ꞌa tú kenda tu̱ꞌun xndáꞌú. 11 Ná kúxio‑de nuu̱ tíñu ñáá, te ná sáꞌa‑de tiñu va̱ꞌa. Ná ndúkú‑de tu̱ꞌun vindáa̱ vinené te ná kuítú iní‑de kukuu‑de jíín. 12 Chi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, ndéꞌé‑yá nuu̱ cháa ndaa̱, te jíni náꞌín‑yá tu̱ꞌun kájika̱n taꞌu̱‑dé. Ko jíto uꞌu̱‑ya̱ cháa kásáꞌa tiñu ñáá. 13 Te ndé cha̱a sáꞌa ndɨva̱ꞌa jíín‑ró te nú máni tiñu va̱ꞌa jítú iní‑ro̱ kásáꞌa‑ró. 14 Xáán ndatu̱‑ro̱ te nú koto‑ró túndóꞌo sɨkɨ ̱ já ní ka̱sáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa. Núsáá te ma̱ yúꞌú‑ro̱ kóto‑ró‑i ni ma̱ kúkuíꞌa̱ ini ̱‑ro̱. 15 Chi ̱ sua ná chíñúꞌún‑ró máá Tatá Dios ini ̱ añú‑ro̱. Te koo tu̱ꞌa‑ró ndasa xndíó káni vi ̱tá‑ro̱ túꞌun, te kaꞌa̱n jíñúꞌún‑ró jíín ñáyɨvɨ káxndichí róó sɨkɨ ̱ túꞌun káñukuu ini ̱‑ro̱. 16 Va̱ꞌa ná kóo ini ̱‑ro̱ náva̱ꞌa va̱sa kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ já cháa ñáá  













361

1 Pedro 3​, ​4

kákuu‑ró, yúan‑na te kuka nuu̱‑í ja̱ ní kakaji ̱‑i róó sɨkɨ ̱ já kájika va̱ꞌa‑ró jíín Cristo. 17 Chi ̱ nú kuní Dios, te vaꞌa̱‑ga̱ ja̱ kájito‑ró túndóꞌo sɨkɨ ̱ tíñu va̱ꞌa kásáꞌa‑ró, nasu̱ sɨkɨ ́ já kásáꞌa‑ró tíñu ñáá. 18 Chi ̱ Cristo, suni ni ̱ ndoꞌo‑ya̱ ɨ ́ɨn jínu‑ni ja̱ sɨkɨ ́ kuáchi‑yó. Cha̱a ndaa̱ ni ̱ jiꞌi ̱ ja̱ sɨkɨ ́ cháa ñáá. Náva̱ꞌa noꞌo̱n‑yo̱ núu̱ Dios sáꞌa‑ya̱. Chi ni ̱ jiꞌi ̱ yikɨ kúñu‑ya̱, ko tú ní jiꞌi ̱ añú‑ya̱. 19 Chi ̱ suni ni ̱ jaꞌa̱n máá añú‑ya̱ te ni ̱ jani‑ya̱ túꞌun nuu̱ añú ja̱ káinuꞌni ̱. 20 Chi ̱ onde̱ sáá tú ní kájandatu̱. Te kɨvɨ ̱ Noé, jíín paciencia ni ̱ nda̱tu Dios nini jíku‑de jíín barco káꞌnu. Te jíín barco ni ̱ kaka̱ku yaku̱‑ni ña̱yɨvɨ núu̱ ndúcha. Máá uná‑ni‑i ni ̱ kaka̱ku. 21 Suni súan káku‑yó vína jíín túꞌun jánducha, ja̱ tú jánchaa̱ ja̱ cháꞌán kándi ̱so‑yó, chi ̱ sua sáꞌa ja̱ ná kóo ndaa̱ nuu̱ jiní tuní‑yo̱ núu̱ Dios, chi ja̱ yúán ní nachaku̱ Jesucristo. 22 Chi ̱ máá‑yá ni ̱ ndaa‑ya̱ kuánoꞌon‑yá andɨ ́vɨ ́. Te kánchaa̱‑ya̱ íchi ndáváꞌa Dios. Te tɨ ́ɨn‑ya̱ sóꞌo ta̱ká ndajáꞌa̱ ándɨ ́vɨ ́, jíín táká ja̱ kátáꞌú tíñu, jíín táká ja̱ káꞌi ̱o fuerza.  











4

Modo Cristo ná káni ini ̱‑yo̱

A ni ̱ ndoꞌo Cristo ja̱ yóó jíín yíkɨ kúñu‑ya̱. Núsáá te suni súan ná káni ini ̱‑ro̱. Chi cha̱a ni ̱ ndoꞌo jíín yíkɨ kúñu, tuká kándee‑de chi ̱i kua̱chi, 2 náva̱ꞌa ja̱ nɨ ́ɨ‑́ gá kuaꞌa̱n‑de, te tuká sáꞌa‑de tiñu kákani ̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ, chi ̱ sua ja̱ kuní Dios. 3 Chi ̱ onde̱ nɨ ́ɨ ́ váji‑yó, te bueno ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó táká tiñu kákuni ̱ ña̱yɨvɨ sɨ ́ɨn nación. Ni ̱ ka̱jika kuáxán‑yó ni ̱ ka̱kutóó iní‑yo̱, ni ̱ kanda̱a káꞌvá‑yó, ni ̱ ka̱yee téyíí‑yó, ni ̱ ka̱sáꞌa‑yó víko, ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑yó  



ndosó cháꞌán. 4 Te kákuñáá ini ̱‑i sɨkɨ ̱ já tuká kájika‑ró jíín‑i ja̱ ɨ ́ɨn núú‑ni síjíta ii ̱‑ro̱ máá‑ró jíín‑i. Te ja̱ yúán kákaji ̱‑i róó. 5 Ko ña̱yɨvɨ yúan, nakua̱ꞌa‑i cuenta nuu̱ máá Iꞌa̱ ja̱ íó tu̱ꞌa‑ya̱ sándaa̱‑ya̱ tíñu ña̱yɨvɨ káichaku̱ jíín ñáyɨvɨ ní kajiꞌi ̱. 6 Chi ja̱ yúán súni ni ̱ kenda tu̱ꞌun va̱ꞌa‑ya̱ núu̱ táká ndɨ ̱yi, náva̱ꞌa ná kúndaa̱ tiñu‑i nátu̱ꞌun cha̱a yíꞌi yikɨ kúñu, ko kuchaku̱ añú‑i cuenta Dios. 7 Ko kuaku̱yani kɨvɨ ̱ náa táká ndatíñu. Núsáá te ná kóo kuándíꞌí‑ro̱, te koo ndito ini ̱‑ro̱ kakán taꞌu̱‑ro̱. 8 Te ja̱ kánúú kúu ja̱ kúndáꞌú ndija ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, chi tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, jasú nuu̱ kuáꞌa̱ kuáchi. 9 Koto ndáꞌú‑ro̱ núu̱ táꞌan‑ró, te ma̱ kútuku ini ̱‑ro̱ jíín‑i. 10 Ná ɨɨn ná ɨɨn‑ró ná kuátíñu‑ró núu̱ táꞌan‑ró nú ndasa káa máá táꞌu̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. Te bueno skíkuu‑ró jíín sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ já ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑ro̱. 11 Te nú káꞌa̱n ɨɨn cha̱a, ná káꞌa̱n‑de nátu̱ꞌun káa máá túꞌun Dios. Te nú ɨɨn cha̱a jíto ndáꞌú‑de nuu̱ táꞌan‑de, ná kóto ndáꞌú‑de nátu̱ꞌun káa máá fuerza ni ̱ ja̱ꞌa Dios nuu̱‑dé, náva̱ꞌa ná nákana jaa‑i Dios sáꞌa Jesucristo, chi ̱ máá‑yá kúñáꞌnu‑ya̱ te táꞌú‑yá tiñu nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén.  















Tu̱ꞌun ndoꞌo táꞌa̱n‑yo̱ jíín Cristo

12 Ñáni ̱ máni ̱ jínáꞌan‑ró,

nú koto nchaa̱‑i róó nátu̱ꞌun jíín ñúꞌu̱ n, te ma̱ nánaa iní‑ro̱, nátu̱ꞌun kátaꞌa̱n‑ro̱ ɨ ́ɨn tu̱ ndóꞌo sanaa. 13 Chi ̱ sua ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ já kándoꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín Cristo, náva̱ꞌa suni súan kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱ kɨvɨ ́ kuní‑yo̱ núu̱‑yá ndasa ndíi ncháa̱‑ya̱. 14 Xáán ndatu̱‑ro̱, nú kákaji ̱‑i róó ja̱ sɨkɨ ́ sɨ ́ꞌvɨ ́ Cristo, chi tu̱ꞌun luu tu̱ꞌun ñáꞌnu Dios jíín  



1 Pedro 4​, ​5

362

Espíritu‑ya̱ ncháá sɨkɨ‑̱ ro̱ jínáꞌan‑ró. Chi ̱ máá‑i ja̱ndáa̱ kákaꞌa̱n‑i sɨkɨ‑̱ yá, ko máá‑ró, chi ̱ kánakana jaa‑ró‑yá. 15 Núsáá te ma̱ ndóꞌo ni ɨɨn‑ró cuenta cha̱a jáꞌni ndɨ ́yi, xí cháa kuíꞌná, xí cháa sáꞌa tiñu ñáá, xí cháa kɨ ́vɨ nduu̱ nuu̱ tíñu tatú. 16 Ko nú ɨɨn cha̱a ndóꞌo‑de sɨkɨ ̱ já nání‑de cha̱a kándíja Cristo, ma̱ kúka nuu̱‑dé, chi ̱ sua ná nákana jaa‑de Dios ja̱ súan nání‑de. 17 Chi ̱ a ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ kéjáꞌá kúndaa̱ tiñu ña̱yɨvɨ kákuu se̱ꞌe Dios. Te nú xnaꞌa̱n‑ga̱ kejáꞌá‑yá jíín‑yó, ndasa koo sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ tú ní kájandatu̱ nuu̱ túꞌun va̱ꞌa Dios núsáá. 18 Te nú xaa̱n úꞌu̱ ka̱ku ña̱yɨvɨ ndáa̱, naga̱ ni ̱ kuu ja̱ káku ña̱yɨvɨ tú kákandíja, jíín ñáyɨvɨ sáꞌa kua̱chi núsáá. 19 Núsáá te ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóꞌo sɨkɨ ̱ modo játaꞌa̱n ini ̱ Dios, ná sáꞌa‑i tiñu va̱ꞌa, te ná kuáꞌa‑i máá‑i ini ̱ ndaꞌa máá Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa ta̱ká ndatíñu, chi ̱ skíkuu‑ya̱ jíín‑i.  









5

Tu̱ꞌun tɨkuꞌni ̱ Dios

Káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín táká cha̱a kákuu nuu̱ káꞌi ̱in jíín‑ró, te suni nuu̱ kúu máá‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ta̱ká tu̱ ndóꞌo ni ̱ jito Cristo. Te suni nduñáꞌnu taꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑yá kɨvɨ ̱ kénda ndiji ̱n‑ya̱. 2 Koto‑ró tɨkuꞌni ̱ Dios ja̱ káꞌi ̱in jíín‑ró jínáꞌan‑ró. Te koto ñúkúún‑ró‑i. Nasu̱ já fuerza sáꞌa‑ró, chi ̱ sua ná kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ sáꞌa‑ró, nasu̱ já ndútóó iní‑ro̱ níꞌi ̱n‑ro̱ xúꞌún, chi ̱ sua ja̱ ná kuítú iní‑ro̱ sáꞌa‑ró. 3 Ni nasu̱ já táꞌú níꞌin‑ró tíñu sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, chi ̱ ná kúu‑ró ɨɨ́ n ejemplo nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱‑ya̱. 4 Te kɨvɨ ̱ kénda ndiji ̱n máá Iꞌa̱ ñáꞌnu ndíto yóó, te kua̱ꞌa‑ya̱ premio luu nuu̱‑ro̱ já má téꞌyu̱ kutɨ. 5 Suni súan róó cha̱a káyi ̱núu, kuandatu̱‑ro̱ núu̱ táká cha̱a  







kákuu nuu̱. Te ndɨꞌɨ‑ró, kuandatu̱ nuu̱ táꞌan‑ró. Te ná kóo súchí iní‑ro̱. Chi ̱ Dios, jasú‑ya̱ núu̱ cháa vixi ̱, ko kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín cháa súchí iní. 6 Núsáá

Ja̱ má yúꞌú‑yo̱

te ná sásúchí‑ró máá‑ró kɨ ́ꞌvɨ‑ró chíi ndaꞌa níꞌin Dios, náva̱ꞌa ná ndúñáꞌnu‑ró sáꞌa‑ya̱ nú ni ̱ jaa̱ máá kɨvɨ ́. 7 Ma̱ nándɨꞌɨ xaa̱n iní‑ro̱ jíín ní ɨɨn, va̱ꞌa‑ga̱ ná sía̱‑ro̱ kúndito máá‑yá, chi ̱ kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó. 8 Ná kóo kuándíꞌí‑ro̱ te koo ndito ini ̱‑ro̱. Chi ̱ kuiꞌna̱ ja jíto uꞌu̱ róó, cuenta ndɨ ̱kaꞌa kɨtɨ ndéꞌe̱ súan jíkó ndúu̱ ndúkú ñáyɨvɨ kókó kuní. 9 Te ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun kákandíja‑ró, te jíín yúán te kasu̱‑ro̱ núu̱ kuíꞌna̱‑ún. Chi ̱ kájini ̱‑ro̱ já súni súan kándoꞌo taꞌa̱n‑ro̱ jíín táká ñani ̱‑ro̱ já káxiu̱kú iní ñu̱yɨ ́vɨ. 10 Ko Dios ja̱ íó ta̱ká tu̱ꞌun luu ini ̱‑ya̱, ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑yo̱ nóꞌo̱n‑yo̱ núu̱ ndíi ncháa̱‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni jíín Jesucristo, ko onde̱ ná ndóꞌo núu‑ró xnaꞌa̱n‑ga̱. Te máá‑yá ná sáva̱ꞌa‑ya̱ róó, ná síyíja‑ya̱ iní‑ro̱, te ná kuáꞌa‑ya̱ fuerza ini ̱‑ro̱ náva̱ꞌa kuiñi ni ̱ꞌin‑ró. 11 Ná nákana jaa‑yó‑yá, te ná táꞌú máá‑yá tiñu nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Súan ná kóo. Amén. 12 Silvano kúu ɨɨn ñani ̱ skíkuu va̱ꞌa jáni ini ̱‑ri ̱. Te jíín máá‑de tájí‑rí tutu̱ lúlí yáꞌa ja̱ ní chaa‑ri ̱ kujaa̱. Te káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ri ̱ jíín‑ró, te káꞌa̱n ndaa̱‑ri ̱ ja̱ yáꞌá kúu ndija tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios. Ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun yáꞌa. 13 Tɨkuꞌni ̱ kándee ini ̱ ñuu̱ Babilonia, ja̱ ɨ ́ɨn‑ni ni ̱ ka̱ji‑ya̱‑í jíín‑ró, káꞌa̱n ja̱ ná sándéé iní‑ro̱. Te se̱ꞌe‑ri ̱ Marcos, suni káꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró. 14 Kaꞌa̱n tu̱ꞌun ndéé iní jíín táꞌan‑ró, te titú mani ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. Te tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ná kóo jíín táká róó ja̱ káꞌi ̱in‑ró jíín Jesucristo. Amén.  















LA SEGUNDA EPISTOLA UNIVERSAL DE SAN PEDRO APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA UU JA NI CHAA SAN PEDRO APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA

1

Máá‑rí kúu Simón Pedro. Te mozo jíín apóstol Jesucristo kúu‑ri ̱. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ róó ja̱ ɨ ́ɨn káꞌnu kákandíja‑yó túꞌun luu‑ya̱, te káyi ̱ꞌi‑yó chíi tiñu ndaa̱ Dios máá‑yó jíín Jesucristo, Iꞌa̱ nama yóó. 2 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ná ndeá ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, chi ̱ kájini ̱‑ro̱ núu̱ Dios jíín núu̱ Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesús.  

Sɨkɨ ̱ já kuítú iní kandíja va̱ꞌa

3 Chi ̱ Iꞌa̱

ñáꞌnu Iꞌa̱ va̱ꞌa kúu‑ya̱, te ja̱ yúán ní kana‑ya̱ xiní‑yo̱. Te kájini ̱‑yo̱ núu̱‑yá, te jíín fuerza ii ̱‑yá, te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ táká ndatíñu kánandɨꞌɨ‑yó já kúchaku̱‑yo̱ jíín já chíñúꞌún‑yó‑yá. 4 Ja̱ yúán te tu̱ꞌun luu tu̱ꞌun kánúú xáa̱n ní keyuꞌu‑yá nuu̱‑yo̱, náva̱ꞌa jíín túꞌun‑ún te ka̱ku‑ró iní ñu̱yɨ ́vɨ, te ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró máá‑ró jíín tíñu kákani ̱ ini ̱‑i sáꞌa‑i, chi ̱ sua ná ndúndoo taꞌa̱n‑ro̱ jíín‑yá. 5 Te róó, suni ná ndúkú ndéé‑ró jíín túꞌun yáꞌa. Nú kákandíja‑ró, te sɨkɨ‑̱ ún ná chísó‑ró  



tíñu va̱ꞌa. Te nú kásáꞌa‑ró tíñu va̱ꞌa, te sɨkɨ‑̱ ún ná chísó‑ró túꞌun ndíchí. 6 Te nú ndíchí‑ró, te sɨkɨ‑̱ ún ná káka ñúkúún‑ró. Te nú kájika ñúkúún‑ró, sɨkɨ‑̱ ún ná kuíñi ni ̱ꞌin‑ró. Te nú káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró, sɨkɨ‑̱ ún te ná chíñúꞌún‑váꞌa‑ró Dios. 7 Te nú káchiñúꞌún váꞌa‑ró Dios, sɨkɨ‑̱ ún ná kóo mani ̱‑ro̱ jíín táꞌan‑ró. Te nú mani ̱‑ro̱ jíín táꞌan‑ró, te sɨkɨ‑̱ ún ná kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró. 8 Chi ̱ nú ndea̱ tu̱ꞌun yáꞌa ini ̱‑ro̱, yúan‑na te ma̱ káka kuu kúxí‑ró, chi ̱ sua kee va̱ꞌa tiñu sáꞌa‑ró, jíín túꞌun júku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ cuenta Jitoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 9 Ko ña̱y ɨvɨ tú sáꞌa súan, kákuáá‑i, te kákuáá ndɨ ́ɨ‑í, te a ni ̱ naa iní‑i ja̱ ní nakacha‑ya̱‑í ta̱ká kua̱chi ni ̱ sáꞌa‑i onde̱ sáá. 10 Ñáni ̱, ja̱ yúán ná kuítú xáa̱n iní‑ro̱ náva̱ꞌa koo seguro ja̱ ní kana‑ya̱ xiní‑ro̱ jíín já ní ka̱ji‑ya̱ róó. Chi ̱ nú súan sáꞌa‑ró táká tiñu yáꞌa, te ma̱ júngava kutɨ‑ro. 11 Yúan‑na te kundéé‑ró kɨ ́vɨ‑ró iní ñuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, Iꞌa̱ náma yóó, te yúan táꞌú‑yá tiñu nɨ ́ɨ ́ káni. 12 Ja̱  













363

364

2 Pedro 1​, ​2 yúán tú júkuiñi ̱‑ri ̱ ja̱ xndáku‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑ro̱, va̱sa a kájini ̱‑ro̱, te va̱sa a káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró jíín túꞌun ndaa̱ kákandíja‑ró vína. 13 Chi ̱ jáni ini ̱‑ri ̱ ja̱ íó va̱ꞌa ja̱ xndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ nini chakú‑ga̱‑ri ̱ vina, náva̱ꞌa ndukanda̱ ini ̱‑ro̱, 14 chi ̱ jiní‑ri ̱ ja̱ á yani sía̱‑ri ̱ yikɨ kúñu‑ri ̱ yáꞌa, nátu̱ꞌun ni ̱ kastu̱ꞌún máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo nuu̱‑rí. 15 Te jíku ni ̱ꞌin‑rí xndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa nú a ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱, te niꞌi ̱n‑ro̱ modo ja̱ nené ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun yáꞌa.  





Tu̱ꞌun ña̱yɨvɨ ní ka̱jini jíín núu̱

16 Chi ̱ tú

ní kákaꞌa̱n‑ri ̱ cuento ja̱ ní ka̱tava ñúkúún máá‑i, ná ni ̱ kaka̱stu̱ꞌún‑rí tu̱ꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo nuu̱‑ro̱, ndasa ndii‑ya̱ jíín fuerza. Chi ni ̱ kajini ̱ jíín núu̱‑rí ndasa Iꞌa̱ ñáꞌnu kúu‑ya̱. 17 Chi ̱ máá Táa̱‑ya̱ Dios, ni ̱ kaꞌa̱n jíñúꞌún‑yá jíín‑yá, te ni ̱ sáñáꞌnu‑ya̱ Jesús. Chi ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kaꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun jíín‑yá: Ya̱ꞌá kúu Se̱ꞌe‑ri ̱ ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱, te kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ jíín‑i. Achí. 18 Te ruu̱, ná ni ̱ kaꞌi ̱in tútú‑rí jíín‑yá xini ̱ máá yúku íi ̱, te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ri ̱ tu̱ꞌun yáꞌa ja̱ ní kii ichi ándɨ ́vɨ ́. 19 Te suni kájini ̱‑yo̱ túꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, te vina a ni ̱ kukútu váꞌa‑ga̱ tu̱ꞌun. Te tu̱ꞌun‑ún kúu nátu̱ꞌun ɨɨn luz ja̱ stúu̱ n ñu̱ ñáa. Núsáá te ná chúꞌun ini ̱‑ro̱ túꞌun‑ún onde̱ kundiji ̱n te stúu̱ n lucero ini ̱ añú‑ro̱. 20 Ko xnaꞌa̱n‑ga̱ ná kuní‑ro̱ já ɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ ma̱ kúu juku̱ꞌun ini ̱‑i ni ɨɨn tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ ii ̱ jíín fuerza máá‑i. 21 Chi cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, tú ní kájani‑de tu̱ꞌun ja̱ kúu ini ̱ máá‑de, chi ̱ sua ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun Dios ni ̱ sáꞌa Espíritu jíín‑de.  









2

Sɨkɨ ̱ cháa stáꞌa̱n tu̱ꞌun xndáꞌú

Ko ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ‑ún ni ̱ kaꞌi ̱o cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun xndáꞌú. Te suni súan jukuiñi ̱ cha̱a stáꞌa̱n tu̱ꞌun xndáꞌú ma̱ꞌñú‑ró. Te skɨ ́vɨ sa̱ꞌí‑de saꞌa̱n ja̱ náa‑ro sáꞌa. Te ma̱ kuátúꞌún‑de ja̱ ní nakuaan Jitoꞌo̱‑yo̱‑dé, chi ̱ sua xnáa yachí‑de máá‑de. 2 Te kuaꞌa̱ cháa kúndiki ̱n‑de ichi kuáxán kájaꞌa̱n‑de. Te ja̱ sɨkɨ ́ cháa‑ún te kuaku̱ nchaa̱‑i koto‑i ichi ndáa̱. 3 Te ja̱ tóó iní‑de jínáꞌan‑de te xndáꞌú‑de róó, náva̱ꞌa sanaa te niꞌi ̱n‑dé xu̱ꞌún sɨkɨ‑́ ro̱. Ko ma̱ kúkuéé kɨvɨ ̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑de, ni tú kixí tu̱ ndóꞌo naa‑dé. 4 Chi ̱ Dios, tú ní kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ ndájáꞌa̱‑yá ja̱ ní ka̱sáꞌa kua̱chi, chi ̱ sua ni ̱ juꞌni ̱‑ya̱‑í jíín cadena ñu̱ ñáa, te ni ̱ súngoyo‑ya̱‑í onde̱ ini ̱ infierno. Yúan ni ̱ taan túꞌa‑ya̱‑í onde̱ chaa̱ juicio. 5 Te ni tú ní kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ ánáꞌán, chi ̱ sua ni ̱ skúun‑ya̱ saú xáa̱n sɨkɨ ́ ñáyɨvɨ káñáá. Ko Noé, cha̱a ni ̱ jani tu̱ꞌun ndaa̱, ni ̱ ndi ̱to va̱ꞌa‑ya̱‑dé jíín usiá‑ga̱ ña̱yɨvɨ. 6 Te ni ̱ naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúu̱ Sodoma jíín ñúu̱ Gomorra ja̱ ní naa‑í. Te ni ̱ nduu máá nían‑na̱ yaa̱ ní sáꞌa‑ya̱. Te súan ni ̱ kuu‑i ɨɨn ejemplo nuu̱ táká‑ga̱ ña̱yɨvɨ já tú kákuni ̱ chiñúꞌún Dios. 7 Ko Lot, ni ̱ kuu‑de cha̱a ndaa̱ te ni ̱ ndukuíꞌa̱ ini ̱‑de ja̱ ní jini ̱‑de nuu̱ tíñu kuáxán ní ka̱sáꞌa ña̱yɨvɨ ñáá‑ún. Te ni ̱ nama‑ya̱‑dé. 8 Chi cha̱a ndaa̱ yúan, ni ̱ ncha̱a‑de ma̱ꞌñú ñáyɨvɨ‑ún, te ni ̱ jini ̱‑de te ni ̱ jini so̱ꞌo‑de tiñu ñáá ni ̱ ka̱sáꞌa‑i. Te ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱ ní ndukuíꞌa̱ ini ̱‑de ja̱ súan ni ̱ ka̱sáꞌa‑i, chi ni ̱ i ̱o ndaa̱ ini ̱ añú‑de. 9 Te nú súan ni ̱ i ̱o, núsáá te nú va̱i tu̱ ndóꞌo sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ káchiñúꞌún‑i máá  















365

2 Pedro 2​, ​3

Tatá Dios, te jiní‑ya̱ náma‑ya̱‑í, te chíndasu̱‑ya̱ ñáyɨvɨ ñáá, náva̱ꞌa ndoꞌo‑i kɨvɨ ̱ cháa̱ juicio. 10 Víꞌí‑gá ndoꞌo ña̱yɨvɨ kásáꞌa tiñu ja̱ kaní ini ̱ máá‑i, chi ̱ cháꞌán xáa̱n kájika kuáxán‑i, te káskéꞌichi ̱‑i ña̱yɨvɨ kátáꞌú tíñu. Ña̱yɨvɨ níꞌin ini ̱ kákuu‑i, te kásáꞌa‑i ja̱ kúu ini ̱ máá‑i, te tú káyu̱ꞌú‑i káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ já kákuñáꞌnu. 11 Ni máá ndájáꞌa̱‑yá, va̱sa ñáꞌnu‑ga̱‑ya̱ jíín fuerza jíín tíñu kándi ̱so‑ya̱, ko tú kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ya̱ sɨkɨ ́ yúán núu̱ máá Tatá Dios. 12 Ko ña̱yɨvɨ yáꞌa, kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ já tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i, te kákuu‑i nátu̱ꞌun kɨtɨ yúkú ja̱ ní ka̱kaku‑tɨ ̱ náva̱ꞌa kunuꞌni ̱‑tɨ ̱ te kuu̱‑tɨ ̱. Te súan naa ñáyɨvɨ‑ún sáꞌa ya̱ku‑i, 13 chi kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ í kua̱chi tiñu ñáá kásáꞌa‑i. Chi ̱ máni sɨkɨ ̱ túꞌun sɨɨ ̱ iní kájataꞌa̱n ini ̱‑i ndɨtaꞌa̱n kɨvɨ ̱. Ña̱yɨvɨ kíni ña̱yɨvɨ cháꞌán kákuu‑i. Te nini káyee‑í jíín‑ró jínáꞌan‑ró, te kákusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑i káxndáꞌú‑i róó. 14 Te jíꞌvá‑i sɨkɨ ̱ túꞌun ísɨ ́kɨ ncháa̱ táꞌan. Te tɨ ́ndɨ‑́ i sɨkɨ ̱ kuáchi. Te skaní‑i ini ̱ ña̱yɨvɨ táꞌya ini ̱. Te bueno tóó iní añú‑i, te se̱ꞌe tasɨ ̱ kákuu‑i. 15 Ni ̱ ka̱sía̱‑i ichi ndóó. Te ni ̱ kasa̱na‑i. Te ni ̱ kandiki ̱n‑i ichi Balaam, se̱ꞌe Beor. Chi cha̱a‑ún ni ̱ kusɨɨ ̱ iní‑de jíín yáꞌu tiñu ñáá ni ̱ sáꞌa‑de. 16 Ko ɨɨn burro, va̱sa kɨtɨ ndíso kɨtɨ ñíꞌín kúu‑tɨ ̱, ko ni ̱ kaꞌa̱n‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ña̱yɨvɨ. Te ni ̱ kana jíín‑tɨ ́ nuu̱‑dé. Te súan ni ̱ jasu̱‑tɨ ̱ núu̱ tíñu kátachi ̱ ndúkú sáꞌa cha̱a jáni tu̱ꞌun‑ún. 17 Ña̱yɨvɨ‑ún kákuu‑i nátu̱ꞌun sókó íchí. Te suni kákuu‑i nátu̱ꞌun viko̱ já ndéché‑ni jíín tachí. Ko íó tu̱ꞌa ñu̱ ñáa lúchi túún nuu̱ kúxiu̱ kú‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 18 Chi ̱ kásávixi ̱‑i máá‑i jíín túꞌun sáni kákana‑i. Te jíín tíñu kaní ini ̱ máá‑i te káñuꞌun‑i  

















sava‑ga̱ cha̱a ja̱ ná káka kuáxán‑de, va̱sa a ni ̱ ka̱jinu ndija cha̱a‑ún ni ̱ ka̱jito‑de ña̱yɨvɨ kásáꞌa tiñu ñáá. 19 Te máá‑i, va̱sa kákeyuꞌu‑í ja̱ ndúu libre cha̱a‑ún, ko kájatíñu máá‑i nuu̱ tíñu ñáá. Chi ̱ nú ni ̱ yuji ̱ ɨ ́ɨn cha̱a ni ̱ sáꞌa ɨnga̱ cha̱a, yúan‑na te kuatíñu‑de nuu̱ cháa ni ̱ kundéé jíín‑de‑ún. 20 Chi ni ̱ kajini ̱‑de nuu̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, te ni ̱ nama‑ya̱‑dé, te ni ̱ ka̱kuxio‑de nuu̱ tíñu cháꞌán íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Te nú ndɨ ̱vɨ tuku‑de ɨnga̱ jínu nuu̱ tíñu cháꞌán‑ún, te a ni ̱ kayuji ̱‑ní‑de nú súan. Te ñáá xaa̱n‑gá kendo̱o‑de ja̱ sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ vásá já xnáñúú. 21 Chi ̱ vaꞌa̱‑ga̱ kendo̱o‑de nú tú ní kájini ̱‑de ichi ndáa̱, nasu̱ já á ni ̱ kajini ̱‑de, te káskéꞌichi ̱‑de tiñu ii ̱ já ní táꞌú‑yá nuu̱‑dé. 22 Te ni ̱ kataꞌa̱n‑de nátu̱ꞌun káꞌa̱n ndija ɨɨn tu̱ꞌun anáꞌán: Tiꞌina̱, ni ̱ nakaji‑tɨ ́ ja̱ ní nduxian‑tɨ ̱. Te kuchí, va̱sa a ni ̱ ndundoo‑tɨ ̱, ko ni ̱ nakɨɨn‑tɨ ́ máá‑tɨ ́ nuu̱ ndéꞌyu̱.  







3

Tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá ncháa̱‑ya̱

Ñáni ̱ máni ̱, ya̱ꞌá kúu carta uu̱ cháa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ vína, te jíín ndéndúú xndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa ná ndúkanda̱ ini ̱‑ro̱, chi ̱ íó kájí xiní‑ro̱. 2 Náva̱ꞌa ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios onde̱ sáá, jíín tíñu ni ̱ táꞌú Jítoꞌo̱‑yo̱, Iꞌa̱ náma yóó, ja̱ ní kaꞌa̱n‑ya̱ jíín yúꞌu cháa kákuu apóstol nuu̱‑ro̱. 3 Tu̱ꞌun yáꞌa ná kuní‑ro̱ xnáꞌa̱n‑ga̱, ja̱ ondé sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱ te chaa̱ cha̱a sákátá jíín túꞌun kátá‑de. Te sáꞌa‑de ta̱ká ja̱ kákani ̱ ini ̱ máá‑de. 4 Te kachi ̱‑de: Naja̱ tú ncháa̱‑ya̱ nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. Chi ̱ onde̱ kɨvɨ ̱ ní kajiꞌi ̱ ndɨ ̱yi táa̱‑yo̱, te ta̱ká  





2 Pedro 3

366

ndatíñu yáꞌa tú ní sáma kutɨ onde̱ kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá‑yá ni ̱ sáꞌa‑ya̱ ñúyɨ ́vɨ, achi ̱‑de. 5 Chi ̱ kájasu̱‑de nuu̱ jiní tuní‑de, náva̱ꞌa tú kuni ̱‑de ja̱ íó andɨ ́vɨ ́ ondé anáꞌán, te jíín túꞌun Dios ni ̱ kuva̱ꞌa ñu̱yɨ ́vɨ jíín ndúcha máꞌñú máá ndúcha‑ún. 6 Te suni jíín ndúcha‑ún ni ̱ naa ñúyɨ ́vɨ ánáꞌán, chi ni ̱ sa̱ꞌu chi ̱i nducha‑ún. 7 Ko andɨ ́vɨ ́ jíín ñúyɨ ́vɨ íó vina, suni súan jíín túꞌun máá‑yá te yíndasu̱ tu̱ꞌa náva̱ꞌa kayu̱ jíín ñúꞌu̱ n kɨvɨ ̱ cháa̱ juicio. Te suni kɨvɨ‑̱ ún naa táká ña̱yɨvɨ tú káchiñúꞌún Dios. 8 Ko róó ñáni ̱ máni ̱, ma̱ náa iní‑ro̱ túꞌun yáꞌa jínáꞌan‑ró. Chi ̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ jíín máá Jítoꞌo̱‑yo̱, nátu̱ꞌun mil‑ni kuia̱ kúu. Te mil kuia̱ nátu̱ꞌun ɨɨn kɨvɨ‑̱ ní kúu. 9 Tú kúꞌuun ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ sɨkɨ ́ túꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá‑ún, nátu̱ꞌun kájani ini ̱ sava ña̱yɨvɨ. Chi ̱ sua íó paciencia ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱, tú kuní‑ya̱ já náa ní ɨɨn‑yó, chi ̱ sua ndɨꞌɨ‑yó ná nákani ini ̱‑yo̱ kuní‑ya̱. 10 Ko kɨvɨ ̱ máá Iꞌa̱ kúu Tatá Dios chaa̱ nátu̱ꞌun ñakui ̱ꞌná ákuáa. Te kɨvɨ‑̱ ún nɨ ̱ꞌɨn xaa̱n, te naa ándɨ ́vɨ ́, te ta̱ká ndatíñu andɨ ́vɨ ́ ndɨ ́ꞌɨ kayu̱ te nducha. Te ñu̱yɨ ́vɨ jíín táká ndatíñu íó, ndɨꞌɨ kayu̱. 11 Te nú súan nduxia̱ ta̱ká ndatíñu yáꞌa, núsáá te jínu ñúꞌún já káka ndoo‑ró te chiñúꞌún‑ró‑yá. 12 Nini káinda̱t u‑ró, te kásátiñu‑ró náva̱ꞌa yachi ̱ chaa̱ máá kɨvɨ ́  















Dios. Te kɨvɨ‑̱ ún kayu̱ andɨ ́vɨ ́ te nducha‑ni. Te ta̱ká ndatíñu andɨ ́vɨ ́ nducha̱ jíín ñúꞌu̱ n. 13 Ko máá‑yó, káinda̱tu‑yó ándɨ ́vɨ ́ jáá jíín ñúyɨ ́vɨ jáá, nátu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá. Te yúan koo máni tiñu ndaa̱. 14 Ñáni ̱ máni ̱, a káinda̱tu‑ró cháa̱ tu̱ꞌun yáꞌa. Ja̱ yúán ná ndúkú ndéé váꞌa‑ró já níꞌi ̱n‑yá róó, ja̱ tú kácháꞌán iní‑ro̱, ni ja̱ tú na̱ kua̱chi‑ró kóo. Ni ja̱ tú kána̱á‑ro̱. 15 Te ná kuní‑ro̱ já núu̱‑yo̱ íó paciencia ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱, te ja̱ yúán káku‑yó. Chi ̱ ñani ̱‑yo̱ Pablo ja̱ maní‑yo̱ jíín‑de, suni súan ni ̱ chaa‑de tutu̱ nuu̱‑ro̱. Chi ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ túꞌun ndíchí núu̱‑dé. 16 Suni súan yóso túꞌun yáꞌa nuu̱ táká carta ni ̱ chaa‑de. Te nuu̱ carta‑de‑ún íó yaku̱ tu̱ꞌun yíí ja̱ tú kájuku̱ꞌun yachi ̱ ini ̱‑yo̱ jíín. Te ña̱yɨvɨ tú tu̱ꞌa jíín ñáyɨvɨ táꞌya ini ̱, kásama‑i tu̱ꞌun yíí yúan. Nátu̱ꞌun kásama‑i sava‑ga̱ tutu̱ ii ̱. Te ja̱ yúán káxnáa‑í máá‑i. 17 Ko róó ñáni ̱ máni ̱, onde̱ jíín tiempo te a kájini ̱‑ro̱ túꞌun yáꞌa. Núsáá te koto‑ró máá‑ró, náva̱ꞌa tú kukuu‑ró jíín kuáchi kásáꞌa ña̱yɨvɨ ñáá, chi ̱ sanaa te jungava‑ró já tuká káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑ró. 18 Chi ̱ sua ná ndeá tu̱ꞌun luu‑ya̱ iní‑ro̱. Te ná júku̱ꞌun‑ga̱ ini ̱‑ro̱ túꞌun máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, Iꞌa̱ náma yóó. Te ná nákana jaa‑yó‑yá vina, te suni súan nɨɨ́ ́ káni nɨɨ́ ́ kuiá. Súan ná kóo. Amén.  











LA PRIMERA EPISTOLA UNIVERSAL DE SAN JUAN APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA ƗƗN JA NI CHAA SAN JUAN APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA

1

Tu̱ꞌun máá‑yá ni ̱ jini ̱ Juan

 u̱ꞌun kájani‑ri ̱ kúu tu̱ꞌun T máá Iꞌa̱ ni ̱ i ̱o onde̱ xnáñúú. Te ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te ni ̱ kajini ̱‑ri ̱ nuu̱‑yá jíín ndúchi‑rí. Te ni ̱ ka̱kéꞌé‑rí‑ya̱ jíín ndáꞌa‑rí. Te máá‑yá kúu tu̱ꞌun kuchaku̱‑yo̱. 2 Te Iꞌa̱‑ún chakú‑yo̱ sáꞌa‑ya̱, ni ̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱. Te ni ̱ kajini ̱‑ri ̱ nuu̱‑yá. Te kájani ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun‑ya̱. Te kákastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱ ndasa kuchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni jínáꞌan‑ró sáꞌa‑ya̱. Chi ni ̱ kanchaa̱‑ya̱ jíín máá Táa̱‑yo̱ Dios. Te ni ̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱ núu̱‑yo̱. 3 Ja̱ ní kajini ̱‑ri ̱ jíín já ní kajini so̱ꞌo‑ri ̱‑ún, yu̱án kákastu̱ꞌún‑rí nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa suni máá‑ró, ɨɨn núú‑ni koo ini ̱‑ro̱ jíín‑rí. Te máá‑rí, ɨɨn núú‑ni káꞌi ̱o ini ̱‑ri ̱ jíín máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín Séꞌe‑ya̱ Jesucristo. 4 Te tu̱ꞌun yáꞌa káchaa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ náva̱ꞌa kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱ jínáꞌan‑ró.  





5 Te

Ja̱ ndíi ncháa̱ Dios jíín já jánchaa̱‑ya̱ kuáchi‑yó

ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱. Te tu̱ꞌun‑ún

kájani‑ri ̱ nuu̱‑ro̱: Máá Dios kúu luz. Te nuu̱ ncháá máá‑yá, tú kutɨ na̱ ñu̱ ñáa íó. 6 Nú kákaꞌa̱n‑yo̱ já ɨ ́ɨn núú‑ni káꞌi ̱o ini ̱‑yo̱ jíín‑yá, te kájika kuu‑yó íchi ñúñáa. Yúan‑na te káxndáꞌú‑yo̱, te tú kákaꞌa̱n ndaa̱‑yo̱. 7 Ko nú kájika‑yó íchi ñúndiji ̱n nátu̱ꞌun máá‑yá kánchaa̱‑ya̱ ñúndiji ̱n, yúan‑na te ɨɨn núú‑ni káꞌi ̱o ini ̱‑yo̱ jíín‑yá. Te nɨñi ̱ máá Séꞌe‑ya̱ Jesucristo ndaꞌva̱ ta̱ká kua̱chi‑yó. 8 Nú kákaꞌa̱n‑yo̱ já tú na̱ kua̱chi kándi ̱so‑yó, te káxndáꞌú‑yo̱ máá‑yó já súan, te tú ñúꞌun tu̱ꞌun ndaa̱ ini ̱‑yo̱. 9 Te máá‑yá, Iꞌa̱ skíkuu, Iꞌa̱ va̱ꞌa kúu‑ya̱. Ja̱ yúán nú nakani ndaa̱‑yo̱ kuáchi‑yó, te sáꞌa‑ya̱ túkáꞌnu ini ̱ nuu̱ kuáchi‑yó, te sándoo‑ya̱ yóó kuanchaa̱‑ya̱ táká ja̱ ñáá ñúꞌun ini ̱‑yo̱. 10 Te nú kaꞌa̱n‑yo̱ já tú na̱ kua̱chi ní kásáꞌa‑yó, te nátu̱ꞌun kánasáꞌa‑yó‑yá ɨɨn Iꞌa̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun túꞌún, te tu̱ꞌun máá‑yá na̱ tú ñúꞌun ini ̱‑yo̱. Súchi ̱, ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa cháa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, náva̱ꞌa ma̱ sáꞌa‑ró  









2 367

368

1 Juan 2 kuáchi jínáꞌan‑ró. Ko nú ndé ɨɨn‑ró sáꞌa kua̱chi, te íó ɨɨn Iꞌa̱ káꞌa̱n jaꞌa̱‑yo̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. Jesucristo, Iꞌa̱ ndaa̱ kúu‑ya̱. 2 Te onde̱ jíín nɨñí máá‑yá jánchaa̱ ta̱ká kua̱chi‑yó jínáꞌan‑yó. Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn kua̱chi máá‑yó, chi ̱ suni jánchaa̱ kua̱chi nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. 3 Nú skíkuu‑yó tíñu táꞌú‑yá nuu̱‑yo̱, yúan‑na te jiní ndaa̱‑yo̱ já kájini ̱‑yo̱‑yá. 4 Te nú ɨɨn cha̱a kaꞌa̱n‑de: Ruu̱, chi ̱ jiní‑ri ̱‑ya̱. Te nú tú skíkuu‑de tiñu táꞌú‑yá, cha̱a yúan, cha̱a xndáꞌú kúu‑de, te tú ñúꞌun tu̱ꞌun ndaa̱ ini ̱‑de. 5 Ko cha̱a skíkuu tu̱ꞌun‑ya̱, ja̱ndáa̱ ja̱ iní máá‑de ni ̱ yija va̱ꞌa tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ Dios. Ja̱ yúán kájini ̱‑yo̱ nú kánchaa̱‑yo̱ jíín‑yá xí túu. 6 Nú káꞌa̱n ɨɨn cha̱a ja̱ ncháá‑de jíín‑yá, kánúú káka‑de nátu̱ꞌun ni ̱ jika máá‑yá.  









Tu̱ꞌun jáá táꞌú tíñu nuu̱‑yo̱

7 Ñáni ̱ máni ̱,

nasu̱ tíñu jáá táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱, chi ̱ tiñu ja̱ á káñava̱ꞌa‑ró ondé ni ̱ kejáꞌá kúu. Te tiñu‑ún ja̱ táꞌú‑rí nuu̱‑ro̱ kúu tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró ondé kɨvɨ ̱ ní kejáꞌá. 8 Ko suni táꞌú‑rí ɨɨn tiñu jáá núu̱‑ro̱, ja̱ kúu tu̱ꞌun ndaa̱ íó ini ̱ máá‑yá jíín iní máá‑ró. Chi ñu̱ ñáa, a jáꞌa kuaꞌa̱n. Te stúu̱ n máá luz ndija nuu̱‑yo̱ vína. 9 Nú ɨɨn cha̱a jíto uꞌu̱‑ de ñani ̱‑de, cha̱a‑ún kándee‑de ñu̱ ñáa, va̱sa a káꞌa̱n‑de ja̱ kánchaa̱‑de ñu̱ ndiji ̱n. 10 Cha̱a ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑de ñani ̱‑de, kándee‑de ñu̱ ndiji ̱n. Te tú náyu̱ꞌú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ sáꞌa‑de. 11 Ko cha̱a jíto uꞌu̱‑de ñani ̱‑de, kándee‑de ñu̱ ñáa. Te ñu̱ ñáa jíka‑de, te tú jiní‑de ndé nuu̱ kíꞌi ̱n‑de. Chi ni ̱ kukuáá‑de ni ̱ sáꞌa ñu̱ ñáa‑ún. 12 Súchi ̱ jínáꞌan‑ró, cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱ chi ja̱ sɨkɨ ́ Jesucristo te ni ̱ sáꞌa Dios tu̱ káꞌnu

ini ̱‑ya̱ núu̱ táká kua̱chi‑ró. 13 Róó táa̱ jínáꞌan‑ró, cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ kájini ̱‑ro̱ Iꞌa̱ kúu onde̱ xnáñúú. Róó cha̱a súchí jínáꞌan‑ró, cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ a ni ̱ kundéé‑ró jíín kuíꞌna̱. Súchi ̱, cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ kájini ̱‑ro̱ núu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios. 14 Róó táa̱ jínáꞌan‑ró, cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ kájini ̱‑ro̱ Iꞌa̱ kúu onde̱ xnáñúú. Róó cha̱a súchí jínáꞌan‑ró, cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱, chi ̱ káꞌi ̱o ni ̱ꞌin‑ró, te tu̱ꞌun Dios ñúꞌun ini ̱‑ro̱, te a ni ̱ ka̱kundéé‑ró jíín kuíꞌna̱. 15 Ma̱ kóo mani ̱‑ro̱ jíín ñúyɨ ́vɨ, ni ta̱ká ndatíñu ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Chi ̱ nú ndé ɨɨn cha̱a mani ̱‑dé jíín ñúyɨ ́vɨ, te tú kúu koo mani ̱‑dé jíín máá Táa̱‑yo̱ Dios. 16 Chi ta̱ká ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ kúu modo yúkú já kaní ini ̱ máá‑yó, jíín já kaní ini ̱ nduchi‑yo, jíín já sávixi ̱‑yo̱ máá‑yó. Yu̱án násu̱ ondé nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios va̱i, chi ̱ cuenta ñu̱yɨ ́vɨ kákuu. 17 Te naa ñúyɨ ́vɨ jíín táká ja̱ kákani ̱ ini ̱‑yo̱. Ko cha̱a sáꞌa ja̱ kúu ini ̱ máá Dios, kundii ̱‑de nɨ ́ɨ ́ káni.  



















Cha̱a jíto uꞌu̱ Cristo

18 Súchi ̱,

a kua̱ndɨꞌɨ kɨvɨ ̱. Te a ni ̱ ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já kíi máá já xíin tíñu jíto uꞌu̱ Cristo. Te onde̱ vina, a ni ̱ kenda tɨnɨ ̱ ña̱yɨvɨ kájito uꞌu̱‑ya̱. Te ja̱ yúán kájini ̱‑yo̱ já á kua̱ndɨꞌɨ kɨvɨ ̱. 19 Nuu̱ máá‑yó ní kenda‑i kájaꞌa̱n‑i. Ko nasu̱ táꞌan‑yó kákuu‑i. Chi ̱ nú táꞌan‑yó kákuu‑i, kendo̱o ndija‑i jíín‑yó núú. Ko ni ̱ kenda‑i kájaꞌa̱n‑i náva̱ꞌa kuni ̱ ndiji ̱n‑yo̱ núu̱‑í ja̱ násu̱ táꞌan‑yó kákuu‑i. 20 Ko máá Iꞌa̱ ii ̱, ni ̱ jiꞌi‑yá róó jíín Espíritu Santo. Te kájini ̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun. 21 Nasu̱ cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱ já nátu̱ꞌun tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín  





369

1 Juan 2​, ​3

túꞌun ndaa̱, chi ̱ sua kájuku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ jíín, jiní‑ri ̱, chi ̱ tú kutɨ ní ɨɨn tu̱ꞌun túꞌún íó nuu̱ túꞌun ndaa̱. 22 Ndé ja̱ xíin túꞌun xndáꞌú, suu ja̱ tú játu̱ꞌun ja̱ Jesús kúu máá Cristo. Yu̱án kúu ja̱ jíto uꞌu̱ Cristo, chi ̱ tú játu̱ꞌun ja̱ kúu máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín Séꞌe‑ya̱. 23 Ta̱ká cha̱a tú játu̱ꞌun‑de máá Séꞌe, suni tú káꞌi ̱in‑de jíín máá Iꞌa̱ kúu Táa̱. Te cha̱a játu̱ꞌun‑de máá Séꞌe, suni káꞌi ̱in‑de jíín máá Iꞌa̱ kúu Táa̱. 24 Núsáá te tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró ondé xnáñúú, ná kéndo̱o tu̱ꞌun‑ún ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te nú jíín‑ró kánchaa̱ tu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ró ondé xnáñúú‑ún, yúan‑na te suni kuxiu̱ kú máá‑ró jíín máá Táa̱‑yo̱ jíín Séꞌe‑ya̱. 25 Te ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ni ̱ keyuꞌu‑yá nuu̱‑yo̱: Ja̱ kúchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni. 26 Tu̱ꞌun yáꞌa cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱ já kástu̱ꞌún‑rí cuenta sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ kándúkú xndáꞌú róó jínáꞌan‑ró. 27 Ko ni ̱ jiꞌi‑yá róó jíín Espíritu Santo, te kánchaa̱ máá Espíritu ini ̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Te tú kájinu ñúꞌún‑ró já stáꞌa̱n ni ɨɨn ña̱yɨvɨ núu̱‑ro̱, chi ̱ máá Espíritu kúu ja̱ stáꞌa̱n ta̱ká tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱, te stáꞌa̱n tu̱ꞌun ndaa̱, tú xndáꞌú kutɨ. Núsáá te kuxiu̱ kú‑ró jíín‑yá, nátu̱ꞌun ni ̱ stáꞌa̱n máá Espíritu nuu̱‑ro̱. 28 Te vina súchi ̱, ná kúxiu̱ kú níꞌin‑ró jíín‑yá, náva̱ꞌa nú ni ̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱, te ma̱ yúꞌú‑yo̱, ni ma̱ kúka nuu̱‑yo̱ núu̱‑yá kɨvɨ ̱ ncháa̱‑ya̱. 29 Te nú kájini ̱‑ro̱ já Iꞌa̱ ndaa̱ kúu‑ya̱, te suni ná kuní‑ro̱ já táká ña̱yɨvɨ kásátiñu ndaa̱, onde̱ nuu̱ máá‑yá ni ̱ ka̱kaku‑i.  















3

Tu̱ꞌun se̱ꞌe Dios

 á kúnáꞌán‑ró sɨkɨ ́ máá Táa̱‑yo̱, N ndasa ni ̱ kundáꞌú xaa̱n iní‑ya̱ yóó, ja̱ ná kúnání‑yó séꞌe Dios. Te

yu̱án kákuu ndija‑yó. Ja̱ yúán tú jiní ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ núu̱‑yo̱, chi ̱ tú ní jiní‑i nuu̱ máá‑yá. 2 Ñáni ̱ máni ̱, vina a kákuu‑yó séꞌe Dios, te té chaꞌa̱n‑ga̱ kuni ̱‑yo̱ ndasa koo‑yó. Ko a kájini ̱‑yo̱ já nú ni ̱ kenda ndiji ̱n‑ya̱, te nduu‑yó nátu̱ꞌun káa máá‑yá. Chi ̱ kuni ̱‑yo̱ núu̱‑yá ndasa káa‑ya̱. 3 Te ta̱ká cha̱a ja̱ súan káñukuu ini ̱‑de‑ya̱, sándoo‑de máá‑de nátu̱ꞌun íó ndoo máá‑yá. 4 Cha̱a sáꞌa kua̱chi, suni stɨ ́vɨ‑́ de ley, chi kua̱chi‑ún kúu ja̱ síjíta ley. 5 Te kájini ̱‑ro̱ já ní kenda ndiji ̱n‑ya̱ náva̱ꞌa ndaꞌva̱‑ya̱ kuáchi‑yó. Te tú na̱ kua̱chi ndíso‑ya̱. 6 Ña̱y ɨvɨ kánchaa̱ jíín‑yá, tú sáꞌa‑i kua̱chi. Te ña̱yɨvɨ sáꞌa kua̱chi, tú ní ndéꞌé‑i nuu̱‑yá, ni tú ní jiní‑i nuu̱‑yá. 7 Súchi ̱ jínáꞌan‑ró, ni ɨɨn‑de ma̱ xndáꞌú‑de róó. Cha̱a sáꞌa tiñu ndaa̱, cha̱a ndaa̱ kúu‑de, nátu̱ꞌun Iꞌa̱ ndaa̱ kúu máá‑yá. 8 Te cha̱a sáꞌa kua̱chi, se̱ꞌe kuiꞌna̱ kúu‑de. Chi ̱ kuiꞌna̱, sáꞌa kua̱chi va̱i onde̱ xnáñúú. Ja̱ yúán ní kii Se̱ꞌe Dios ja̱ xnáa‑yá ta̱ká tiñu sáꞌa kuiꞌna̱. 9 Cha̱a kúu se̱ꞌe Dios, na̱ tú sáꞌa‑de kua̱chi, chi ̱ tata̱‑ya̱ kánchaa̱ ini ̱‑de. Te ma̱ kúu sáꞌa‑de kua̱chi, chi se̱ꞌe Dios kúu‑de.  















10 Súan

Tu̱ꞌun se̱ꞌe kuiꞌna̱

ná kuní‑yo̱ ndéja̱ kúu se̱ꞌe Dios jíín séꞌe kuiꞌna̱. Ta̱ká cha̱a ja̱ tú sáꞌa‑de tiñu ndaa̱, jíín já tú kúndáꞌú ini ̱‑de ñani ̱‑de, nasu̱ séꞌe Dios kúu‑de. 11 Chi ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ja̱ ní ka̱jini tu̱ꞌun‑ró ondé xnáñúú: Ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó. 12 Te ma̱ sáꞌa‑yó nátu̱ꞌun ni ̱ sáꞌa Caín, ja̱ ní kuu‑de se̱ꞌe kuiꞌna̱, te ni ̱ jaꞌni‑dé ñani ̱‑de. Te naja̱ ní jaꞌni‑dé ñani ̱‑de. Kua̱chi ja̱ máni tiñu ñáá ni ̱ sáꞌa‑de, te ñani ̱‑de ni ̱ sáꞌa tiñu ndaa̱. 13 Ma̱ nánaa iní‑ro̱  





370

1 Juan 3​, ​4 ñáni ̱, te nú ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ jíto uꞌu̱‑i róó jínáꞌan‑ró. 14 A kájini ̱‑yo̱ já á ni ̱ ka̱ku‑yó já kúu̱‑yo̱, te ni ̱ naja̱ꞌa‑yó núu̱ kúchaku̱‑yo̱, chi ̱ kákundáꞌú ini ̱‑yo̱ ñaní‑yo̱. Te cha̱a ja̱ tú kundáꞌú ini ̱‑de ñani ̱‑de, cha̱a‑ún kándee‑de nuu̱ kúu̱‑de. 15 Cha̱a jíto uꞌu̱ ñani ̱, cha̱a jáꞌni ndɨ ́yi kúu‑de. Te a kájini ̱‑ro̱ já ní ɨɨn cha̱a jáꞌni ndɨ ́yi, ma̱ nániꞌi ̱n táꞌu̱ kútɨ‑dé kuchaku̱‑de nɨɨ́ ́ káni. 16 Ja̱ yúán jiní‑yo̱ ndasa sáꞌa tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱. Chi ̱ Cristo, ni ̱ jiꞌi ̱‑ya̱ já yóó. Te máá‑yó, suni súan jínu ñúꞌún kúu̱‑yo̱ já táꞌan‑yó. 17 Ko cha̱a ja̱ kúká‑de jíín ndátíñu ja̱ íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, nú jiní‑de táꞌa̱n ñani ̱‑de tu̱ ndóꞌo, te nú sáxi ̱i‑de onde̱ jíín iní añú‑de, núsáá te á ncháá tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱ Dios ini ̱‑de xí túu. 18 Súchi ̱, ma̱ kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ jíín túꞌun káꞌa̱n‑ni‑yó, ni jíín yúꞌu‑yo, chi ̱ sua ná kúndáꞌú ndija ini ̱‑yo̱ ondé jíín tíñu kásáꞌa‑yó. 19 Ja̱ yúán te kuni ̱‑yo̱ já kákuu‑yó séꞌe tu̱ꞌun ndaa̱, te kundaa̱ ini ̱ añú‑yo̱ núu̱‑yá, 20 nú añú‑yo̱ kána jíín núu̱‑yo̱. Chi ̱ Dios, ñáꞌnu‑ga̱ kúu‑ya̱ vásá añú‑yo̱, te jiní ndɨꞌɨ‑ya̱ táká na̱ún kúu. 21 Súchi ̱ máni ̱, nú añú‑yo̱ tú náku̱ xndíi sɨkɨ‑̱ yo̱, yúan‑na te tuká yúꞌú‑yo̱ núu̱ Dios, 22 te ta̱ká na̱ún kájika̱n‑yo̱ núu̱‑yá, te kua̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱, chi ̱ kájandatu̱‑yo̱ táká tiñu táꞌú‑yá nuu̱‑yo̱. Te kásáꞌa‑yó táká tiñu ja̱ kúsɨɨ ̱ iní‑ya̱ jíín. 23 Te ya̱ꞌá kúu tiñu táꞌú‑yá: Ja̱ ná kándíja‑yó núu̱ Séꞌe‑ya̱ Jesucristo, te ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑yo̱. 24 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ skíkuu tiñu táꞌú‑yá, káxiu̱ kú‑i jíín Dios, te Dios kánchaa̱‑ya̱ jíín‑i. Te jíín túꞌun yáꞌa kájini ̱‑yo̱ já ncháá máá‑yá jíín‑yó jíín máá Espíritu ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱‑yo̱.  





















4

Modo kuni ̱‑yo̱ sɨ ́ɨn sɨ ́ɨn tu̱ꞌun

 áni ̱ máni ̱, ma̱ kándíja‑ró táká Ñ tu̱ꞌun. Chi ̱ ná kóto nchaa̱‑ro̱ táká tu̱ꞌun te nú onde̱ nuu̱ Dios va̱i xí túu. Chi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ kájani tu̱ꞌun túꞌún, ni ̱ kenda koyo‑i ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 2 Jíín túꞌun yáꞌa ná kuní‑ro̱ ndéja̱ kúu máá Espíritu Dios: Ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ káꞌa̱n ndaa̱ ja̱ ní kii Jesucristo jíín yíkɨ kúñu‑ya̱, te suu onde̱ nuu̱ Dios va̱i. 3 Te ta̱ká tu̱ꞌun ja̱ tú káꞌa̱n ndaa̱ ja̱ ní kii Jesucristo jíín yíkɨ kúñu‑ya̱, nasu̱ núu̱ Dios va̱i. Te yu̱án kúu tu̱ꞌun jíto uꞌu̱ Cristo, ja̱ ní ka̱jini tu̱ꞌun‑ró já kíi, te vina a kándee ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Súchi ̱ jínáꞌan‑ró, se̱ꞌe Dios kákuu‑ró. Te ni ̱ kundéé‑ró jíín yúán. Chi ̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu Iꞌa̱ kánchaa̱ ini ̱ máá‑ró nasu̱ yúán já kánchaa̱ ini ̱ ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. 5 Máá‑i kákuu se̱ꞌe ñu̱yɨ ́vɨ. Ja̱ yúán kákaꞌa̱n‑i tu̱ꞌun ñu̱yɨ ́vɨ. Te ña̱yɨvɨ ñúyɨ ́vɨ jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun kákaꞌa̱n‑i. 6 Máá‑yó kákuu se̱ꞌe Dios. Te cha̱a jiní nuu̱ Dios, jíni náꞌín‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑yo̱. Ko ña̱yɨvɨ já násu̱ séꞌe Dios kúu‑i, tú jíni náꞌín‑i tu̱ꞌun káꞌa̱n‑yo̱. Ja̱ yúán kájini ̱‑yo̱ ndasa káa tu̱ꞌun ndaa̱ jíín túꞌun ñáá.  









Dios kúu máá túꞌun kúndáꞌú ini ̱

7 Ñáni ̱ máni ̱,

ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó, chi tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, onde̱ nuu̱ Dios va̱i. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, se̱ꞌe Dios kúu‑i, te jiní‑i nuu̱ Dios. 8 Te cha̱a ja̱ tú kúndáꞌú ini ̱‑de táꞌan‑de, tú jiní‑de nuu̱ Dios, chi ̱ Dios kúu máá túꞌun kúndáꞌú ini ̱. 9 Súan ni ̱ kenda ndiji ̱n ndasa kúndáꞌú ini ̱ Dios yóó. Chi ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱, va̱sa máá túꞌún‑ni‑i íó. Te ni ̱ kii Se̱ꞌe‑ya̱‑ún ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, náva̱ꞌa  



371

1 Juan 4​, ​5

jíín máá‑yá te kuchaku̱‑yo̱. 10 Súan íó tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, chi va̱sa tú ní kákumani ̱‑yo̱ jíín Dios, ko ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. Te ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱ ní kii, náva̱ꞌa kuanchaa̱‑ya̱ táká kua̱chi‑yó jíín nɨñí‑yá. 11 Ñáni ̱ máni ̱, nú súan kúndáꞌú ini ̱ Dios yóó, te suni súan nɨ ́nɨ ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó núsáá. 12 Ni ɨɨn cha̱a, tú ní jiní kutɨ‑dé nuu̱ Dios. Ko nú kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó, te Dios ncháá‑ya̱ jíín‑yó, te tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑ya̱, a ni ̱ yija va̱ꞌa ini ̱‑yo̱. 13 Ja̱ yúán kájini ̱‑yo̱ já ncháá‑yo̱ jíín‑yá. Te ncháá‑ya̱ jíín‑yó. Chi ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ Espíritu‑ya̱ núu̱‑yo̱. 14 Te a ni ̱ kajini ̱‑yo̱, te kákaꞌa̱n ndaa̱‑yo̱, já máá Táa̱‑yo̱ Dios ni ̱ tájí‑yá Se̱ꞌe‑ya̱ ní kii ja̱ náma‑ya̱ ñáyɨvɨ ñúyɨ ́vɨ. 15 Nú ndé ña̱yɨvɨ káꞌa̱n ndaa̱ ja̱ Séꞌe Dios kúu Jesús, yúan‑na te ncháá Dios jíín máá‑i, te máá‑i jíín Dios. 16 Te yóó, a ni ̱ kajini ̱‑yo̱, te ni ̱ ka̱kandíja‑yó já Dios kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó. Chi ̱ Dios kúu tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱. Te cha̱a kúndáꞌú ini ̱ táꞌan, ncháá‑de jíín Dios. Te Dios ncháá‑ya̱ jíín‑de. 17 Súan yíja va̱ꞌa tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱‑yo̱, náva̱ꞌa ma̱ yúꞌú‑yo̱ kɨvɨ ́ kíi juicio, chi ̱ nátu̱ꞌun káa máá‑yá, suni súan kánda̱a máá‑yó iní ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. 18 Tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, tú ndíso tu̱ꞌun yúꞌú. Chi ̱ nú kúndáꞌú ndija ini ̱‑yo̱, te a ni ̱ jinu tu̱ꞌun yúꞌú kuaꞌa̱n. Chi tu̱ꞌun yúꞌú ndíso tu̱ ndóꞌo. Chi ̱ nú yúꞌú ɨɨn ña̱yɨvɨ, cháꞌa̱n‑ga̱ yija va̱ꞌa‑i jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱. 19 Te yóó, mani ̱‑yo̱ jíín‑yá, chi ni ̱ kundáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó xnaꞌa̱n‑ga̱. 20 Nú ɨɨn cha̱a káꞌa̱n‑de: Ruu̱, chi ̱ mani ̱‑rí jíín Dios. Te nú jíto uꞌu̱‑de ñani ̱‑de, chaa̱ xndáꞌú kúu‑de nú súan. Chi cha̱a ja̱ tú kúndáꞌú ini ̱‑de ñani ̱‑de ja̱ á ni ̱  

jini ̱‑de nuu̱, ndasa kuu kumani ̱‑dé jíín Dios ja̱ tú jiní‑de nuu̱‑yá núsáá. 21 Te ni ̱ táꞌú‑yá tiñu yáꞌa nuu̱‑yo̱: Cha̱a mani ̱ jíín Dios, suni ná kúndáꞌú ini ̱‑de ñani ̱‑de.  





















Jíín túꞌun kándíja te kundéé‑yó

5

Nú ndé ña̱yɨvɨ kándíja‑i ja̱ Jesús kúu Cristo, Se̱ꞌe Dios kúu‑i, núsáá te ña̱yɨvɨ kúmani ̱ jíín máá Iꞌa̱ kúu Táa̱, suni kúmani ̱‑í jíín Séꞌe‑ya̱. 2 Nú mani ̱‑yo̱ jíín Dios te jándatu̱‑yo̱ táká tiñu táꞌú‑yá, yu̱án kájini ̱‑yo̱ já maní‑yo̱ jíín táká se̱ꞌe Dios. 3 Chi ja̱ maní‑yo̱ jíín Dios kúu ja̱ ná kuándatu̱‑yo̱ tíñu táꞌú‑yá, chi ̱ tiñu táꞌú‑yá tú ve̱e. 4 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ kákuu se̱ꞌe Dios, kundéé‑i jíín ñúyɨ ́vɨ, chi tu̱ꞌun kándíja‑yó kúu fuerza ja̱ kúndéé‑yó jíín ñúyɨ ́vɨ. 5 Ndéja̱ kúu ja̱ kúndéé jíín ñúyɨ ́vɨ, suu ña̱yɨvɨ kándíja ja̱ Jesús kúu Se̱ꞌe Dios, ña̱yɨvɨ‑ún kúu‑i. 6 Iꞌa̱ yáꞌa kúu Jesucristo, ni ̱ kii‑ya̱ jíín ndúcha jíín nɨñí. Nasu̱ máá ɨ ́ɨn jíín ndúcha, chi ̱ jíín ndúcha jíín nɨñí. Te máá Espíritu káꞌa̱n ndaa̱ ya̱ꞌá, chi ̱ Espíritu kúu tu̱ꞌun ndaa̱. 7 Chi ̱ íó uni ̱ ja̱ káꞌa̱n ndaa̱ ini ̱ andɨ ́vɨ ́. Máá Iꞌa̱ kúu Táa̱, máá Séꞌe, jíín máá Espíritu Santo kákuu‑ya̱. Te ndenúní Iꞌa̱ yáꞌa, ɨɨn‑ni‑ya̱ kúu. 8 Te íó uni ̱ ja̱ káꞌa̱n ndaa̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Espíritu, jíín ndúcha, jíín nɨñí kákuu, te ndenúní ya̱ꞌá, ɨɨn‑ni kákaꞌa̱n. 9 Nú játáꞌú‑yó túꞌun kákaꞌa̱n ndaa̱ cha̱a, naga̱ ni ̱ kuu jíín túꞌun káꞌa̱n ndaa̱ Dios, ja̱ ñáꞌnu‑ga̱ kúu, chi tu̱ꞌun káꞌa̱n ndaa̱ Dios kúu tu̱ꞌun Se̱ꞌe‑ya̱. 10 Cha̱a kándíja nuu̱ Séꞌe Dios, a jiní ndaa̱ máá‑de. Te cha̱a tú kándíja nuu̱ Dios, nátu̱ꞌun násáꞌa‑de‑ya̱ ɨ ́ɨn Iꞌa̱ xndáꞌú, chi ̱ tú  

















372

1 Juan 5 kándíja‑de tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Dios ja̱ ní jani‑ya̱ túꞌun Se̱ꞌe‑ya̱. 11 Te ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ndaa̱‑ún: Ni ̱ ja̱ꞌa Dios tu̱ꞌun ja̱ kúchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni, te Se̱ꞌe‑ya̱ kúu Iꞌa̱ ndíso tu̱ꞌun kuchaku̱‑yo̱. 12 Cha̱a kándíja nuu̱ Séꞌe‑ya̱, a ni ̱ niꞌi ̱n táꞌu̱‑dé kuchaku̱‑de. Ko cha̱a tú kándíja nuu̱ Séꞌe‑ya̱, tú ní níꞌi ̱n táꞌu̱‑dé kuchaku̱‑de. 13 Tu̱ꞌun yáꞌa cháa‑ri ̱ nuu̱ róó, ña̱yɨvɨ kákandíja nuu̱ Séꞌe Dios, náva̱ꞌa ná kuní‑ro̱ já á ni ̱ kaniꞌi ̱n táꞌu̱‑ro̱ kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni, náva̱ꞌa kandíja va̱ꞌa‑ró núu̱ Séꞌe Dios. 14 Ja̱ yáꞌá chúndéé iní‑yo̱ káꞌa̱n‑yo̱ jíín‑yá, chi ̱ nú jikán‑yo̱ ɨ ́ɨn ndatíñu nuu̱‑yá nátu̱ꞌun kuní máá‑yá, te jíni náꞌín‑yá tu̱ꞌun káꞌa̱n‑yo̱. 15 Te nú kájini ̱‑yo̱ já jíni náꞌín‑yá tu̱ꞌun káꞌa̱n‑yo̱ na̱ún ndatíñu kájika̱n‑yo̱. Núsáá te a kájini ̱‑yo̱ já níꞌi ̱n‑yo̱ já ní kajika̱n‑yo̱‑ún. 16 Nú ɨɨn ña̱yɨvɨ jiní‑i sáꞌa ñani ̱‑i kua̱chi ja̱ násu̱  











kuáchi kuu̱‑de kúu, te ná káꞌa̱n nda̱ꞌú‑i jíín‑yá, te kua̱ꞌa‑ya̱ túꞌun kuchaku̱‑de. Ko máni nuu̱ cháa ja̱ násu̱ kuáchi kuu̱‑de kásáꞌa‑de, áchí‑ri ̱. Ió kua̱chi ja̱ kúu̱‑de, ko nasu̱ jáꞌa̱ yúán káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ káꞌa̱n nda̱ꞌú‑yo̱ jíín‑yá. 17 Ta̱ká tiñu káñáá kúu kua̱chi. Ko íó kua̱chi ja̱ násu̱ kuáchi kuu̱‑i kúu. 18 Kájini ̱‑yo̱ já ñáyɨvɨ kákuu se̱ꞌe Dios, tú sáꞌa‑i kua̱chi. Chi ̱ ɨɨn se̱ꞌe Dios ndíto va̱ꞌa‑i máá‑i. Te kuiꞌna̱, ma̱ kúu kéꞌé‑ún‑i. 19 Te kájini ̱‑yo̱ já séꞌe Dios kákuu‑yó. Te kuiꞌna̱ kúu ja̱ tɨ ́ɨn so̱ꞌo nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. 20 Ko a kájini ̱‑yo̱ já ní kii Se̱ꞌe Dios. Te kájuku̱ꞌun ini ̱‑yo̱ ní sáꞌa‑ya̱, náva̱ꞌa kuni ̱‑yo̱ núu̱ máá Iꞌa̱ ndaa̱. Te a káxiu̱ kú‑yó jíín máá Iꞌa̱ ndaa̱, máá Séꞌe‑ya̱ Jesucristo kúu‑ya̱. Máá‑yá kúu ndija Dios ndaa̱, te máá‑yá kúu Iꞌa̱ kuchaku̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa‑ya̱. 21 Súchi ̱, ná kúxio‑ró núu̱ ndosó. Súan ná kóo. Amén.  









LA SEGUNDA EPISTOLA DE SAN JUAN APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA UU JA NI CHAA SAN JUAN APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA Sɨkɨ ̱ íchi ndáa̱ jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan

1 Máá‑ná

kúu máá cháa ñáꞌnu‑ga̱. Te cháa‑ná tutu̱ yáꞌa nuu̱ níí, ñaꞌan ní ka̱ji‑ya̱. Te kúndáꞌú ndija ini ̱‑ná níí. Te nasu̱ máá ɨ ́ɨn‑ná, chi ̱ suni ta̱ká ña̱yɨvɨ kájini ̱ tu̱ꞌun ndaa̱. 2 Chi ̱ ñúꞌun tu̱ꞌun ndaa̱ ini ̱‑yo̱. Te kunchaa̱ jíín‑yó táká kɨvɨ ̱. 3 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱, jíín túꞌun sáꞌa tu̱káꞌnu ini ̱, jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱, ja̱ vái onde̱ nuu̱ máá Táa̱‑yo̱ Dios jíín núu̱ Séꞌe‑ya̱ Jesucristo, ná kóo ndija ini ̱‑ní jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱. 4 Xaa̱n kúsɨɨ ̱ iní‑ná, chi ni ̱ niꞌi ̱n‑ná tu̱ꞌun ja̱ kájika ndaa̱ se̱ꞌe‑ní jínáꞌan‑i, nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú tíñu máá Táa̱‑yo̱ Dios nuu̱‑yo̱. 5 Te vina nána̱, tú cháa‑ná tutu̱ yáꞌa ja̱ táꞌú‑ná ɨɨn tiñu jáá núu̱‑ní. Chi ̱ sua káꞌa̱n nda̱ꞌú‑ná jíín‑ní sɨkɨ ̱ túꞌun ni ̱ niꞌi ̱n‑yo̱ ondé xnáñúú, ja̱ ná kúndáꞌú ini ̱‑yo̱ táꞌan‑yó. 6 Te ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun kúndáꞌú ini ̱, ja̱ ná káka‑yó nátu̱ꞌun ni ̱ táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑yo̱. Ya̱ꞌá kúu tiñu ni ̱ taꞌu̱ núu̱‑ní: Ja̱ ná káka‑ní jíín túꞌun‑ún, nátu̱ꞌun ni ̱ ka̱jini so̱ꞌo‑ní onde̱ xnáñúú.  









Sɨkɨ ̱ já xndáꞌú

7 Chi

kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ káxndáꞌú ñáꞌán, va̱i koyo‑i ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Te ña̱yɨvɨ‑ún, tú kája̱ꞌa‑i tu̱ꞌun ja̱ ní kii Jesucristo jíín yíkɨ kúñu‑ya̱. Ɨɨn ña̱yɨvɨ súan kúu ña̱yɨvɨ xndáꞌú ñáꞌán. Te ña̱yɨvɨ jíto uꞌu̱ Cristo kúu‑i. 8 Koto va̱ꞌa‑ní máá‑ní jínáꞌan‑ní, náva̱ꞌa tú xnáa‑ní tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑ní. Chi ̱ sua ná níꞌi ̱n váꞌa‑ní ya̱ꞌu‑ní. 9 Nú ndé ña̱yɨvɨ sáni ̱ꞌin ini ̱‑i, te tú jíku‑i jíín túꞌun Cristo, tú ncháá Dios jíín‑i. Te nú ndé ña̱yɨvɨ jíku jíín túꞌun Cristo, ncháá máá Táa̱‑yo̱ jíín Séꞌe‑ya̱ jíín‑i. 10 Te nú ɨɨn ña̱yɨvɨ jáa̱‑i nuu̱‑ní, te tú ndíso‑i tu̱ꞌun yáꞌa, ma̱ kuátáꞌú‑ní‑i kunchaa̱‑i ini ̱ ve̱ꞌe‑ní, ni ma̱ káꞌa̱n‑ní saꞌa̱n kútaꞌu̱ jíín‑i. 11 Chi ña̱yɨvɨ káꞌa̱n jíín‑i, chíndéé táꞌan jíín‑i sɨkɨ ̱ tíñu ñáá sáꞌa‑i‑ún. 12 Va̱sa íó kuaꞌa̱ túꞌun chaa‑ná nuu̱‑ní, ko tú kuní‑ná kaꞌa̱n‑ná jíín‑ní jíín tutú jíín tinta, chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ná jaa̱‑ná nuu̱‑ní jínáꞌan‑ní. Te ndatu̱ꞌún jíín yúꞌu‑yo, náva̱ꞌa ná kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑yo̱. 13 Ta̱ká se̱ꞌe kuꞌu̱‑ní, ja̱ ní ka̱ji‑ya̱, kákaꞌa̱n‑i ja̱ ná sándéé iní‑ní. Súan ná kóo. Amén.  











373

LA TERCERA EPISTOLA DE SAN JUAN APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA UNI JA NI CHAA SAN JUAN APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA Cha̱a kájika jíín túꞌun ndaa̱

1 Máá‑rí



kúu máá cháa ñáꞌnu‑ga̱. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱‑ro̱ Gayo máni ̱, chi ̱ kúndáꞌú ndija ini ̱‑ri ̱ róó. 2 Ñáni ̱ máni ̱, kuní‑ri ̱ ja̱ bueno ná kíꞌi ̱n ta̱ká tiñu sáꞌa‑ró, jíín já ná kéndo̱o ndéé ndánu‑ro, nátu̱ꞌun ni ̱ kendo̱o va̱ꞌa añú‑ro̱. 3 Ja̱ndáa̱ ni ̱ kusɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ri ̱ kɨvɨ ̱ ní cha̱koyo ñani ̱‑yo̱, chi ni ̱ ka̱nakani‑de tu̱ꞌun‑ró núu̱‑rí, ndasa bueno íó ndaa̱ tu̱ꞌun ñúꞌun ini ̱‑ro̱, nátu̱ꞌun jíka ndaa̱‑ro̱. 4 Tuká ɨnga̱ tu̱ꞌun kúsɨɨ ̱ iní‑ri ̱ sáꞌa ná nuu̱ yáꞌá, ja̱ kúni tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ kájika ndaa̱ se̱ꞌe‑ri ̱ jínáꞌan‑i. 5 Ñáni ̱ máni ̱, bueno sáꞌa‑ró táká tiñu jíku‑ró jián jíín táká ñani ̱‑yo̱, va̱sa cha̱a jíká kákuu‑de. 6 Chi cha̱a‑ún, ni ̱ ka̱jani‑de tu̱ꞌun‑ró núu̱ tɨ ́kuꞌni ̱, ja̱ váꞌa kúndáꞌú ini ̱‑ro̱. Te va̱ꞌa sáꞌa‑ró te nú chindéé chítuu‑ró‑de chuꞌun íchí‑ró‑de, nátu̱ꞌun kuní Dios. 7 Chi cha̱a‑ún, mani ̱‑dé jíín‑yá, te ja̱ yúán ní ka̱kiꞌin‑de ichi kájaꞌa̱n‑de, te tú kákiꞌin‑de ni ɨɨn ndatíñu nuu̱  











ñáyɨvɨ sɨɨ́ n nación. 8 Núsáá te yóó, nɨ ́nɨ ná kuátáꞌú‑yó cháa‑ún, náva̱ꞌa chindéé táꞌan‑yó jíín‑de sɨkɨ ̱ túꞌun ndaa̱. Ja̱ kájasu̱ nuu̱ túꞌun va̱ꞌa

ni ̱ chaa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱ máá tɨ ́kuꞌni ̱. Ko Diótrefes, tú játáꞌú‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, kua̱chi ja̱ kúñáꞌnu máá‑de nuu̱‑í kuní‑de. 10 Núsáá te nú jaa̱‑ri ̱ te naxndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ tíñu sáꞌa‑de ja̱ kátɨ ́lakuá yuꞌu‑dé, ndasa sátúꞌún‑de sɨkɨ ̱‑rí. Te va̱sa a káꞌa̱n‑de súan, ko tú kúva̱ꞌa ini ̱‑de. Chi ̱ tú játáꞌú‑de ñani ̱‑yo̱ kátájí‑yó núu̱‑dé, te jasú‑de nuu̱ ñáyɨvɨ kákuni ̱‑i kuatáꞌú‑i‑de. Te skúnu‑de‑i ini ̱ tɨkuꞌni ̱. 11 Ñáni ̱ máni ̱, ma̱ sáꞌa‑ró nátu̱ꞌun kásáꞌa cha̱a ñáá, chi ̱ sua nátu̱ꞌun kásáꞌa cha̱a va̱ꞌa. Cha̱a sáꞌa tiñu va̱ꞌa, se̱ꞌe Dios kúu‑de. Ko cha̱a sáꞌa tiñu ñáá, tú jiní kutɨ‑dé nuu̱ Dios. 12 Ta̱ká ña̱yɨvɨ kájani ndaa̱‑i tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ Demetrio, te suni máá túꞌun ndaa̱ káꞌa̱n sɨkɨ ̱‑dé, te suni súan káꞌa̱n máá‑rí. Te a kájini ̱‑ro̱ já túꞌun

374

9 A







375

3 Juan

káꞌa̱n‑ri ̱ íó ndaa̱. 13 Ió kuaꞌa̱ túꞌun chaa‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ kuní‑ri ̱, ko tú kuní‑ri ̱ chaa‑ri ̱ jíín tinta jíín pluma. 14 Chi ̱ ñúkuu ini ̱‑ri ̱ ja̱ yakú‑na̱ kɨvɨ ̱ te jaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. Yúan‑na te ndatu̱ꞌún  



jíín yúꞌu‑yo. 15 Ná kóo tu̱ꞌun vindáa̱ vinené jíín‑ró. Sándéé iní‑ro̱, áchí ta̱ká amigo yáꞌa. Te suni kaꞌa̱n‑ro̱ jíín táká amigo jia̱n, ná sándéé iní‑i.  

LA EPISTOLA UNIVERSAL DE SAN JUDAS APOSTOL

YAꞌA KUU CARTA JA NI CHAA SAN JUDAS APOSTOL NUU TAKA ÑAYƗVƗ KAKANDIJA 1 Máá‑rí

kúu Judas ñani ̱ Jacobo, te mozo Jesucristo kúu‑ri ̱. Te cháa‑ri ̱ tutu̱ yáꞌa nuu̱ róó, ña̱yɨvɨ ní kana‑ya̱ xiní, ja̱ ní ndundoo‑ró ní sáꞌa Táa̱‑yo̱ Dios. Te Jesucristo, ndíto va̱ꞌa‑ya̱ róó. 2 Tu̱ꞌun kuakáꞌnu ini ̱, jíín túꞌun vindáa̱ vinené, jíín túꞌun kúndáꞌú ini ̱ táꞌan ná ndeá‑ga̱ nuu̱‑ro̱ sáꞌa‑ya̱.

5 Te



Ná kuíñi ni ̱ꞌin‑yó jíín túꞌun kándíja 3 Ñáni ̱ máni ̱ jínáꞌan‑ró,

vina, va̱sa a ni ̱ kajini ̱ va̱ꞌa‑ró, ko ná náxndáku‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndasa ni ̱ sáꞌa máá‑yá. Chi va̱sa a ni ̱ nama‑ya̱ ñáyɨvɨ iní ñuu̱ Egipto, ko kúkuéé‑ga̱, te ni ̱ xnáa‑yá sava‑i ja̱ tú ní kákandíja‑i. 6 Te ndajáꞌa̱‑yá ja̱ ní ka̱skéndo̱o tiñu kándi ̱so, te suni ni ̱ ka̱skéndo̱o veꞌe káxiu̱ kú, ni ̱ juꞌni ̱‑ya̱ ndájáꞌa̱‑ún jíín cadena nɨ ́ɨ ́ káni, káxiu̱ kú chíi ñu̱ ñáa onde̱ kɨvɨ ̱ káꞌnu ja̱ cháa̱ juicio. 7 Suni ni ̱ ndoꞌo ñuu̱ Sodoma jíín ñúu̱ Gomorra jíín sáva‑ga̱ ñuu̱ ni ̱ kaꞌi ̱in yani. Chi ña̱yɨvɨ ñúu̱‑ún, suni súan ni ̱ ka̱jika téné‑i, te sɨ ́ɨn ku̱ ñu kuáxán ní ka̱ndúkú‑i. Te ñuu̱‑ún kúu ɨɨn ja̱ ná kóto nchaa̱‑yo̱, chi ni ̱ ka̱ndoꞌo‑i juicio nuu̱ ñúꞌu̱ n nɨ ́ɨ ́ káni. 8 Te suni modo súan kásáꞌa ña̱yɨvɨ yáꞌa, chi ̱ jíín túꞌun káꞌa̱n ja̱ni jíín‑i, te kásácháꞌán‑i yikɨ kúñu‑i, kásákátá‑i nuu̱ cháa ndíso tíñu, te kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ já kákuñáꞌnu. 9 Te Miguel, ndajáꞌa̱  

xaa̱n jítú iní‑ri ̱ chaa‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱‑ro̱ ndasa ni ̱ nama‑ya̱ yóó jínáꞌan‑yó. Ko ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ jínu ñúꞌún já cháa‑ri ̱ tutu̱ nuu̱‑ro̱ já má kuáꞌa‑ró túꞌun stɨ ́vɨ‑́ i tu̱ꞌun kákandíja‑yó, ja̱ ɨɨ́ n jínu‑ni ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun‑ún nuu̱ ñáyɨvɨ ndóo. 4 Chi ̱ yaku̱ ña̱yɨvɨ, ni ̱ kɨ ̱vɨ koyo sa̱ꞌí‑i. Te tú káchiñúꞌún‑i Dios. Te ni ̱ ka̱nasama‑i tu̱ꞌun luu íó ini ̱ Dios máá‑yó, ni ̱ ka̱nasáꞌa‑i tu̱ꞌun kuáxán. Te suni tú kájatáꞌú‑i máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ni Dios ja̱ máá ɨɨ́ n‑ni‑ya̱ táꞌú tíñu. Ko ña̱yɨvɨ yáꞌa, onde̱ anáꞌán a ni ̱ kundaa̱ ja̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑i.  

Dios kúu Iꞌa̱ sándaa̱ tiñu sɨkɨ ́ cháa ñáá ii ̱

376







377

Judas

ñáꞌnu‑ga̱, hora ja̱ ní státáꞌan‑ya̱ jíín kuíꞌna̱ sɨkɨ ́ yíkɨ kúñu Moisés, tú ní chúndéé iní‑ya̱ náku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ kuíꞌna̱‑ún, ja̱ káꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑ya̱, chi ̱ sua ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Máá Tatá Dios, ná kána jíín‑yá nuu̱‑ro̱, áchí‑ya̱. 10 Ko ña̱yɨvɨ yáꞌa kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ táká ja̱ tú kájuku̱ꞌun ini ̱‑i. Te tu̱ꞌun kájini ̱ máá‑i ja̱ máá‑i, nátu̱ꞌun kɨtɨ yúkú‑ni, jíín túꞌun yúan te naa‑í. 11 Naka̱ ndáꞌú koo máá‑i, chi ̱ a kájaꞌa̱n‑i ichi ní kandii ̱ Caín. Te ni ̱ katau̱‑i kájaꞌa̱n‑i yata̱ sáꞌa̱n ñáá Balaam náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑í na̱jíín sɨkɨ‑́ ún. Te suni kánaa‑í jíín túꞌun jáꞌa̱ ini ̱ Coré. 12 Ña̱yɨvɨ yáꞌa, nuu̱ káyee‑í jíín‑ró, te kákuu‑i ɨɨn chaꞌa̱n núu̱ káyee maní‑ro̱. Te tú káyu̱ꞌú‑i koto va̱ꞌa‑i máá‑i ja̱ skée‑í máá‑i. Viko̱ já tú ndíso sau̱ kákuu‑i, ja̱ ndéché‑ni sáꞌa tachi ̱. Yunu já tú kúun ndeꞌe̱ víko saú kákuu‑i, uu̱ jínu ni ̱ kajiꞌi ̱ ja̱ ní tuꞌun onde̱ yoꞌo. 13 Suꞌma̱ mar ja̱ ndónda kákuu‑i. Te tiꞌiñu̱ mar kúu tu̱ꞌun kuka nuu̱ iní‑i. Nátu̱ꞌun tiñu̱ú xíní já kájika kuu sáni kákuu‑i, te ni ̱ sátu̱ꞌa‑ya̱ lugar ñu̱ ñáa lúchi túún nuu̱ kúxiu̱ kú‑i nɨ ́ɨ ́ káni. 14 Te Enoc, chi ̱i tata̱ usia̱ Adán, ni ̱ jani‑de tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ ñáyɨvɨ yáꞌa: A ni ̱ chaa̱ máá Tatá Dios jíín kuáꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ ndóo‑ya̱, 15 náva̱ꞌa sándaa̱‑ya̱ tíñu ta̱ká ña̱yɨvɨ, te naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ táká ña̱yɨvɨ já tú káchiñúꞌún‑i‑ya̱, chi ni ̱ ka̱sáꞌa‑i tiñu ñáá, kua̱chi ja̱ tú ní káchiñúꞌún‑i‑ya̱. Te suni kuaꞌa̱ túꞌun ndɨva̱ꞌa ni ̱ kakaꞌa̱n‑i sɨkɨ‑̱ yá, áchí‑de. 16 Ña̱y ɨvɨ yáꞌa, kákutuku ini ̱‑i, te  













kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i na̱ni ja̱ kátaꞌa̱n‑i, te kásáꞌa‑i ndéni kaní ini ̱ máá‑i. Kákaꞌa̱n ni ̱ꞌin‑i ja̱ kánda̱a téyíí‑i, te vixi ̱ kákaꞌa̱n‑i náva̱ꞌa niꞌi ̱n‑í na̱jíín. 17 Ko máá‑ró, ñáni ̱ máni ̱, ná nándaku ini ̱‑ro̱ túꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n cha̱a ni ̱ ka̱kuu apóstol máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo. 18 Chi ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Onde̱ kɨvɨ ̱ ndɨ ́ꞌɨ‑na̱ te koo ña̱yɨvɨ sákátá núu̱‑ro̱. Te ña̱yɨvɨ‑ún, kaka kuu‑i ja̱ ndúkú‑i sáꞌa‑i tiñu ñáá ja̱ kákani ̱ ini ̱ máá‑i, áchí‑de. 19 Ña̱yɨvɨ yáꞌa kákuu ja̱ sásɨ ́ɨn ña̱yɨvɨ. Ña̱yɨvɨ yúkú kákuu‑i, chi ̱ tú ncháá máá Espíritu‑ya̱ iní‑i. 20 Ko máá‑ró, ñáni ̱ máni ̱, ná skuáꞌnu‑ró máá‑ró jíín túꞌun ii ̱ kákandíja‑ró. Te kaka̱n taꞌu̱‑ro̱ jíín Espíritu Santo. 21 Ma̱ kúxio‑ró núu̱ túꞌun kúndáꞌú ini ̱ Dios róó, te ná ndúkú‑ró já máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo, ná kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ róó ja̱ kúchaku̱‑ro̱ nɨ ́ɨ ́ káni sáꞌa‑ya̱. 22 Te kundáꞌú ini ̱‑ro̱ sáva‑i, va̱sa kájani sɨ ̱kɨ ́ ini ̱‑i. 23 Te nama‑ró yakú‑ga̱‑i va̱sa yúꞌú‑ro̱, te nátu̱ꞌun stáa‑ró‑i nuu̱ ñúꞌu̱ n. Te sava‑ga̱‑i kundáꞌú ini ̱‑ro̱‑í, va̱sa jíto uꞌu̱‑ro̱ sáꞌma cháꞌán já ní kukini ni ̱ sáꞌa ku̱ ñu‑i. 24 Te vina íó ɨɨn‑ni Iꞌa̱ ja̱ kúu koto róó, náva̱ꞌa tú kanangava‑ró kuáchi, te kuu sáꞌa‑ya̱ já kuíñi‑ró núu̱ ndíi ncháa̱ máá‑yá, jíín já má kóo cháꞌán‑ró, jíín já kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑ro̱. 25 Te nuu̱ máá ɨ ́ɨn‑ni Dios, Iꞌa̱ náma yóó, ná nákana jaa‑yó‑yá, te ná kóo ja̱ jíñúꞌún‑yó núu̱‑yá. Te ná táꞌú máá‑yá tiñu jíín fuerza ndíso‑ya̱, vina te onde̱ nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Súan ná kóo. Amén.  

















EL APOCALIPSIS O REVELACION DE SAN JUAN, EL TEOLOGO

TUꞌUN NI JINI NDIJIN SAN JUAN CHAA SKUAꞌA TUꞌUN‑YA

1

Ndasa ni ̱ kenda tutu̱ yáꞌa

Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun Jesucristo ja̱ ní kenda ndiji ̱n, ja̱ ní ja̱ꞌa Dios nuu̱‑yá, náva̱ꞌa stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ mozo‑ya̱ ná ta̱ká tiñu ja̱ kánúú kíi yachi ̱. Te ni ̱ tájí‑yá ɨɨn ndajáꞌa̱‑yá ni ̱ kii. Te ni ̱ kastu̱ꞌún‑yá tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱ mozo‑ya̱ Juan. 2 Te cha̱a‑ún kúu testigo. Te ni ̱ jani ndaa̱‑de tu̱ꞌun Dios jíín túꞌun ndaa̱ Jesucristo, jíín já ní jini ̱‑de. 3 Xáán ndatu̱ cha̱a kákaꞌu, jíín ñáyɨvɨ kájini so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa. Te suni xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ skíkuu tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ kuyani kɨvɨ ̱. 4 Máá‑rí Juan, tájí‑rí tu̱ꞌun nuu̱ ndɨ ́ꞌusiá tɨkuꞌni ̱ kákandíja ja̱ káxiu̱ kú ndáñúu̱ Asia. Jíín‑ró ná kóo tu̱ꞌun luu íó ini ̱‑ya̱ jíín túꞌun kuakáꞌnu ini ̱ ja̱ kíi onde̱ nuu̱ máá Dios, Iꞌa̱ íó, Iꞌa̱ ni ̱ i ̱o, Iꞌa̱ kii, jíín ondé nuu̱ usiá Espíritu, Iꞌa̱ káꞌi ̱in yuꞌu mesa nuu̱ táꞌú‑yá tiñu, 5 jíín ondé nuu̱ Jesucristo, Iꞌa̱ kúu testigo ndaa̱. Te máá‑yá ni ̱ nachaku̱ xnaꞌa̱n‑ga̱ vásá táká‑ga̱ ña̱yɨvɨ ní kajiꞌi ̱. Te tɨ ́ɨn‑ya̱ sóꞌo ta̱ká rey ñu̱yɨ ́vɨ. Te máá‑yá kúndáꞌú ini ̱‑ya̱ yóó, te ni ̱  







nakacha‑ya̱ kuáchi‑yó jíín nɨñí‑yá. 6 Te ni ̱ nduu‑yó rey jíín sutú nuu̱ Táa̱‑ya̱ Dios ni ̱ sáꞌa‑ya̱. Núsáá te ná nákana jaa‑yó‑yá. Te ná táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑yo̱ nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén. 7 Kuni so̱ꞌo, chi ̱ kii‑ya̱ jíín vikó nu̱ꞌún. Te ndivii ñáyɨvɨ jíín táká‑i ja̱ ní kakaa̱n‑i‑ya̱, kuni ̱‑i nuu̱‑yá. Te ta̱ká tata̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ndeꞌe̱ kóꞌó‑i jaꞌa̱‑yá. Súan ná kóo. Amén. 8 Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun letra Alfa jíín Omega, nuu̱ kéjáꞌá jíín núu̱ ndɨ ́ꞌɨ, áchí máá Tatá Dios, Iꞌa̱ íó, Iꞌa̱ ni ̱ i ̱o, Iꞌa̱ kii, Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n. 9 Máá‑rí kúu ñani ̱‑ro̱ Juan, te jíto taꞌa̱n‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo jíín‑ró. Te káꞌi ̱in taꞌa̱n‑yo̱ núu̱ táꞌú‑yá tiñu. Te káꞌi ̱in ni ̱ꞌin‑yó sáꞌa Jesucristo. Ni ̱ kanchaa̱‑ri ̱ isla Patmos sɨkɨ ̱ túꞌun Dios jíín sɨkɨ ́ já kúu‑ri ̱ testigo nuu̱ túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Jesucristo. 10 Te máá Espíritu, ni ̱ jaka‑ya̱ rúu̱ ɨɨn kɨvɨ ̱ íi ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ichi yatá‑rí ɨɨn tu̱ꞌun jaa nátu̱ꞌun corneta. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n: Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun letra Alfa jíín Omega, ja̱ xnáñúú jíín já sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Chaa nuu̱ ɨ ́ɨn tutu̱ ta̱ká ja̱ kuní‑ro̱ núu̱, te tájí‑ró ná kíꞌi ̱n nuu̱ ndɨ ́ꞌusiá tɨkuꞌni ̱

378













379

Apocalípsis 1​, ​2

kákandíja káxiu̱ kú iní ndañúu̱ Asia: ñuu̱ Éfeso, ñuu̱ Esmirna, ñuu̱ Pérgamo, ñuu̱ Tiatira, ñuu̱ Sardis, ñuu̱ Filadelfia, jíín ñúu̱ Laodicea. Achí. 12 Te

Ja̱ ní jini ̱ Juan nuu̱‑yá

ni ̱ jíó kóto‑ri ̱ ja̱ kuní‑ri ̱ ndéja̱ káꞌa̱n jíín‑rí. Te nuu̱ ní jíó káva‑ri ̱, te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ usia̱ candelero oro. 13 Te sava ma̱ꞌñú táká candelero‑ún kándee ɨɨn Iꞌa̱ ja̱ ná kuní koo máá Séꞌe cha̱a. Te ñúꞌun nɨ ́ɨ‑́ yá ɨɨn saꞌma ní jinu̱ onde̱ nuu̱ jáꞌa̱‑yá. Te núꞌni jika̱‑yá jíín ɨ ́ɨn sánchi ̱i oro. 14 Te xini ̱‑yá jíín íxi‑yá kánda̱a kuíjín nátu̱ꞌun ixi kuíjín rɨɨ ̱, nátu̱ꞌun yuꞌa̱ volcán, te nduchi‑yá nátu̱ꞌun yáá ñúꞌu̱ n, 15 te jaꞌa̱‑yá nátu̱ꞌun latón fino, ja̱ ní nanduꞌa̱ ini ̱ jinu̱ súan kuní koo. Te nɨ ́ꞌɨn káꞌa̱n‑ya̱ nátu̱ꞌun nuu̱ kuáꞌa̱ ndúcha. 16 Te ini ̱ ndaváꞌa‑ya̱ tɨ ́ɨn‑ya̱ usiá tiñu̱ú xíní. Te ini ̱ yuꞌu‑yá kénda ɨɨn machete xaa̱n já úu̱ yuꞌu. Te nuu̱‑yá káa nátu̱ꞌun ndika̱ndii hora nándii ndáxín xaa̱n. 17 Te nuu̱ ní jini ̱‑ri ̱ nuu̱‑yá, te ni ̱ ndua̱‑ri ̱ nuu̱ jáꞌa̱‑yá nátu̱ꞌun ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱. Te ni ̱ chaa‑ya̱ ndáváꞌa‑ya̱ sɨkɨ‑́ rí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Ma̱ yúꞌú‑ro̱. Máá‑rí kúu ja̱ xnáñúú jíín já sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. 18 Te Iꞌa̱ chakú kúu‑ri ̱. A ni ̱ jiꞌi ̱‑ri ̱ núú, ko vina chi ̱ kuchaku̱‑ri ̱ nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén. Te tɨ ́ɨn‑ri ̱ ndakáa nuu̱ káꞌi ̱in ndɨ ̱yi, jíín kuéꞌe̱ jáꞌni yóó. 19 Chaa nuu̱ tutú ta̱ká ja̱ ní jini ̱‑ro̱, jíín táká ja̱ íó, jíín táká ja̱ kóo nú ná jáꞌa ya̱ꞌá. 20 Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun sa̱ꞌí ndɨ ́ꞌusiá tiñu̱ú xíní já ní jini ̱‑ro̱ tɨ ́ɨn ndaváꞌa‑ri ̱, jíín ndɨ ́ꞌusiá candelero oro. Usia̱ tiñu̱ú xíní‑ún kákuu ndajáꞌa̱ núu̱ ndɨ ́ꞌusiá tɨkuꞌni ̱. Te usia̱  















candelero ja̱ ní jini ̱‑ro̱‑ún kákuu ndɨ ́ꞌusiá tɨkuꞌni ̱.

2

Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Éfeso

Chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Éfeso: Súan káꞌa̱n máá Iꞌa̱ tɨ ́ɨn usia̱ tiñu̱ú xíní jíín ndáváꞌa‑ya̱, te jíka kuu‑ya̱ máꞌñú usiá candelero oro: 2 A jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró, ja̱ níꞌin sátiñu‑ró jíín já níꞌin kándii ̱‑ro̱, jíín já tú kúsɨɨ ̱ iní‑ro̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín cháa ñáá. Te ni ̱ jito nchaa̱‑ro̱ cháa kákaꞌa̱n ja̱ apóstol kákuu‑de. Te ni ̱ kajini ̱‑ro̱ já máni káxndáꞌú ñáꞌán‑de. 3 Te suni jiní‑ri ̱ ja̱ kándii ̱ ni ̱ꞌin‑ró va̱sa ni ̱ ndoꞌo‑ró, te tú ní kuítá‑ro̱ já ní sátiñu‑ró jáꞌa̱‑rí. 4 Ko ná kíñiꞌin‑ri ̱ ɨɨn sɨkɨ‑̱ ro̱, chi ni ̱ xnúu‑ró kúꞌa ja̱ maní‑ro̱ jíín‑rí xnáñúú núú. 5 Núsáá te ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ ndé onde̱ ni ̱ jungava‑ró. Ná nákani ini ̱‑ro̱, te ná sáꞌa‑ró ná ni ̱ sáꞌa‑ró xnáñúú. Chi ̱ nú túu, te chaa̱ yachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te kuanchaa̱‑ri ̱ candelero máá‑ró nuu̱ kándii ̱, te nú tú nakani ini ̱‑ro̱. 6 Ko íó ɨɨn ja̱ ní kee va̱ꞌa, chi ̱ kití ini ̱‑ro̱ jíto‑ró tíñu kásáꞌa cha̱a nicolaítas. Te suni máá‑rí kití ini ̱‑ri ̱ jíto‑ri ̱ tiñu‑ún. 7 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n Espíritu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja. Cha̱a kundéé, kua̱ꞌa‑ri ̱ ndeꞌe̱ yúnu chakú kee‑dé. Te yunu‑ún kándii ̱ nuu̱ jardín Dios.  











Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Esmirna

8 Te

suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Esmirna: Súan káꞌa̱n máá Iꞌa̱ xnáñúú jíín sándɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, Iꞌa̱ ni ̱ jiꞌi ̱ te ni ̱ nachaku̱‑ya̱. 9 A jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró jíín túndóꞌo táꞌa̱n‑ro̱. Te ndáꞌú táꞌa̱n‑ro̱, ko kúká‑ró. Te íó sava cha̱a kákaꞌa̱n‑de ja̱ judío  

380

Apocalípsis 2 kákuu‑de. Ko nasu̱ú kákuu‑de. Chi ̱ onde̱ veꞌe sinagoga Satanás va̱i koyo‑de. Te kákaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑de jíín‑ró. 10 Ma̱ yúꞌú‑ro̱ já á yani ndoꞌo‑ró, chi ̱ kuiꞌna̱, taan yakú róó veka̱a, náva̱ꞌa koto nchaa̱ róó. Te taꞌa̱n‑ro̱ túndóꞌo uxi ̱ kɨvɨ ̱. Ko ná skíkuu va̱ꞌa‑ró va̱sa ná kúu̱‑ro̱. Nú súan te kua̱ꞌa‑ri ̱ premio chakú nuu̱‑ro̱. 11 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n Espíritu jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja. Cha̱a kundéé, ma̱ táꞌa̱n‑de tu̱ ndóꞌo ja̱ kúu̱‑de vuelta uu̱.  



Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Pérgamo

12 Te

suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Pérgamo: Súan káꞌa̱n máá Iꞌa̱ tɨ ́ɨn machete xaa̱n úu̱ yuꞌu. 13 A jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró, chi ̱ ncháá‑ro̱ núu̱ kánchaa̱ mesa Satanás. Te suni jiní‑ri ̱ ja̱ kándíja ni ̱ꞌin‑ró rúu̱, te tú ní skéꞌichi ̱‑ro̱ túꞌun kándíja‑ró sɨkɨ‑́ rí va̱sa kɨvɨ‑̱ ún ni ̱ jiꞌi ̱ testigo va̱ꞌa‑ri ̱ Antipas ma̱ꞌñú‑ró jínáꞌan‑ró núu̱ ncháá Satanás. 14 Ná kíñiꞌin‑ri ̱ yaku̱ tu̱ꞌun sɨkɨ‑̱ ro̱. Chi ̱ jíín‑ró jián káxiu̱ kú sáva ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún sáꞌa̱n Balaam. Chi cha̱a‑ún, ni ̱ stáꞌa̱n‑de saꞌa̱n‑ún nuu̱ Balac. Te ni ̱ jungoyo se̱ꞌe Israel kua̱chi, chi ni ̱ ka̱yee‑í ndeyu ní soko̱ núu̱ ndosó, te ni ̱ ka̱sáténé‑i, ni ̱ sáꞌa‑de. 15 Suni súan káxiu̱ kú sáva ña̱y ɨvɨ káchiñúꞌún sáꞌa̱n cha̱a Nicolaítas jíín‑ró, te kití ini ̱‑ri ̱ jíto‑ri ̱ saꞌa̱n‑ún. 16 Nakani ini ̱ núsáá, chi ̱ nú túu, te chaa̱ yachi ̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱, te kua̱táꞌan‑ri ̱ jíín‑i jíín machete ja̱ kénda yuꞌu‑rí. 17 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n Espíritu jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja. Cha̱a kundéé, nuu̱‑dé kua̱ꞌa‑ri ̱ staa̱ ándɨ ́vɨ ́ já yísa̱ꞌí. Te suni  









kua̱ꞌa‑ri ̱ ɨɨn yuu̱ kui ̱jín lúlí núu̱‑dé. Te nuu̱ yúu̱‑ún koso ɨ ́ɨn sɨ ́ꞌvɨ ́ jáá já tú ni ɨɨn‑i kuni ̱, chi ̱ máá cháa niꞌi ̱n‑ún. Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Tiatira

18 Te

suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Tiatira: Súan káꞌa̱n máá Séꞌe Dios, Iꞌa̱ ñáva̱ꞌa nduchi nátu̱ꞌun yáá ñúꞌu̱ n, jíín jáꞌa̱ nátu̱ꞌun latón fino. 19 A jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró, ja̱ kúndáꞌú ini ̱‑ro̱ táꞌan‑ró, jíín já kándíja va̱ꞌa‑ró, jíín já játíñu‑ró, jíín já kándii ̱ ni ̱ꞌin‑ró. Te suni jiní‑ri ̱ ja̱ víꞌí‑gá sátiñu‑ró vína vásá xnáñúú. 20 Ko ná kíñiꞌin‑ri ̱ yaku̱ tu̱ꞌun sɨkɨ‑̱ ro̱. Chi ̱ tú skúnu‑ró ñáꞌan nání Jezabel. Te áchí‑ña já ñáꞌan jáni tu̱ꞌun Dios kúu‑ña. Te stáꞌa̱n‑ña túꞌun, te xndáꞌú‑ña ñáyɨvɨ kájatíñu nuu̱‑rí, ja̱ ná kóo tɨnɨ ̱ ini ̱‑i jíín já ná kée‑í ndeyu sokó núu̱ ndosó. 21 Te ni ̱ ja̱ꞌa‑ri ̱ tiempo nuu̱‑ñá ja̱ ná nákani ini ̱‑ña já jíka téné‑ña. Ko tú kuní‑ña nákani ini ̱‑ña. 22 Vina te ndoꞌo‑ña ɨ ́ɨn kueꞌe̱ sáꞌa‑ri ̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ kásáténé jíín‑ña, suni kua̱ꞌa‑ri ̱ tu̱ ndóꞌo xaa̱n núu̱‑í, te nú tú nakani ini ̱‑i tiñu kásáꞌa‑i. 23 Te kaꞌni‑rí se̱ꞌe‑ña ná kúu̱‑i. Te kuni ̱ ta̱ká tɨkuꞌni ̱ ja̱ máá‑rí kúu Iꞌa̱ nándúkú víi iní ja̱ jiní tuní jíín iní añú. Te kua̱ꞌa‑ri ̱ ya̱ꞌu nuu̱ ɨ ́ɨn ɨɨn‑ró ndasa tiñu kásáꞌa‑ró. 24 Ko nuu̱ sáva‑ga̱‑ro̱ já káxiu̱ kú‑ró iní ñuu̱ Tiatira, ja̱ tú kákandíja‑ró sáꞌa̱n jia̱n, jíín já tú ní kájini ̱‑ro̱ túꞌun yíí Satanás, chi ̱ súan káskúnání sáva‑i saꞌa̱n‑ún, nuu̱ máá‑ró káꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ má cháa‑ri ̱ ɨnga̱ carga sɨkɨ‑̱ ro̱. 25 Ko ja̱ á kátɨ ̱ɨn‑ró, kutɨɨn ni ̱ꞌin‑ró ondé kɨvɨ ̱ cháa̱‑ri ̱. 26 Te cha̱a kundéé cha̱a jándatu̱ ta̱ká tiñu táꞌú‑rí onde̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, kua̱ꞌa‑ri ̱  















381

Apocalípsis 2​, ​3

fuerza nuu̱‑dé ja̱ tɨ ́ɨn‑de so̱ꞌo ta̱ká nación. 27 Te suni nátu̱ꞌun ni ̱ niꞌi ̱n máá‑rí fuerza nuu̱ Táa̱‑ri ̱, súan táꞌú cháa‑ún tiñu nuu̱‑í jíín bastón ka̱a, te kaꞌnu̱‑de‑i nátu̱ꞌun nuu̱ táꞌu̱ kɨ ́sɨ. 28 Te kua̱ꞌa‑ri ̱ tiñu̱ú xíní jáñáꞌa̱n nuu̱‑dé. 29 Cha̱a íó so̱ꞌo; ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Espíritu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja.  





3

Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Sardis

Te suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ini ̱ ñuu̱ Sardis: Súan káꞌa̱n máá Iꞌa̱ ja̱ ñáva̱ꞌa usia̱ Espíritu Dios, jíín usiá tiñu̱ú xíní: Máá‑rí jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró, ja̱ kákaꞌa̱n‑i ja̱ chakú‑ro̱, ko a ni ̱ jiꞌi ̱‑ro̱. 2 Ná nátaꞌu̱ núu̱‑ro̱. Te nakani ni ̱ꞌin‑ró yakú‑ga̱ ja̱ ndúkú kúu̱. Chi ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ tíñu sáꞌa‑ró tú íó va̱ꞌa va̱ꞌa nuu̱ Dios. 3 Núsáá te ná núku̱ꞌun ini ̱‑ro̱ na̱ún ní niꞌi ̱n‑ro̱ jíín já ní jini so̱ꞌo‑ró. Kuandatu̱, te nakani ini ̱‑ro̱. Chi ̱ nú tú kundito‑ró, te chaa̱‑ri ̱ nátu̱ꞌun ñakui ̱ꞌná. Te ma̱ kuní‑ro̱ na̱ hora chaa̱‑ri ̱ nuu̱‑ro̱. 4 Ko íó yaku̱‑ni ña̱y ɨvɨ jíín‑ró iní ñuu̱ Sardis, ja̱ tú ní kásácháꞌán‑i saꞌma káñu̱ꞌun‑i. Te máá‑i, kuꞌun‑i saꞌma kuíjín te kaka‑i jíín‑rí. Chi ña̱yɨvɨ váꞌa kákuu‑i. 5 Cha̱a kundéé, súan‑ni kuꞌun‑de saꞌma kuíjín chúꞌun‑ri ̱‑de. Te ma̱ ndáꞌva̱‑ri ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ de nuu̱ libro chakú. Te kani ndaa̱‑ri ̱ tu̱ꞌun‑de nuu̱ Táa̱‑ri ̱, jíín núu̱ táká ndajáꞌa̱‑yá. 6 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná kuní so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Espíritu nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja.  









Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Filadelfia

7 Te

suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ini ̱ ñuu̱ Filadelfia: Máá Iꞌa̱ ndoo, Iꞌa̱ ndaa̱, Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ndakáa

David, Iꞌa̱ júña te tú ni ɨɨn kúu nakasu̱, Iꞌa̱ jasú te tú ni ɨɨn kúu nakuña, súan káꞌa̱n máá‑yá: 8 Jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró. Vina te nuu̱‑ro̱ ní juña‑ri ̱ ɨɨn yuxéꞌé, te ma̱ kúu kasu̱ ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, chi ̱ va̱sa ɨɨn tíꞌli ̱‑ni fuerza ñáva̱ꞌa‑ró, ko ni ̱ jandatu̱‑ro̱ túꞌun‑ri ̱, te tú ní skéꞌichi ̱‑ro̱ rúu̱. 9 Te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ve̱ꞌe sinagoga Satanás, ja̱ kákaꞌa̱n‑i ja̱ ñáyɨvɨ judío kákuu‑i, ko káxndáꞌú‑i chi nasu̱ú kákuu‑i, vina te cha̱koyo‑i te jukuiñi ̱ jítɨ‑́ i nuu̱ jáꞌa̱‑ro̱ sáꞌa‑ri ̱. Yúan‑na te kuni ̱‑i ndasa kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱ róó. 10 A ni ̱ jandatu̱‑ro̱ túꞌun ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ ja̱ ná kundii ̱ ni ̱ꞌin‑ró. Ja̱ yúán náma‑ri ̱ róó nuu̱ túndóꞌo kii nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, ja̱ kóto nchaa̱‑ri ̱ ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ. 11 A yani chaa̱‑ri ̱. Núsáá te kutɨɨn ja̱ á tɨ ́ɨn‑ró, náva̱ꞌa tú ni ɨɨn ña̱yɨvɨ kuánchaa̱ premio‑ro̱ núu̱‑ro̱. 12 Cha̱a kundéé, ná sáꞌa‑ri ̱‑de nátu̱ꞌun ɨɨn pilar ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ Dios máá‑rí. Te ma̱ kénda kutɨ‑dé yata̱ véꞌe. Te chísó‑rí sɨ ́ꞌvɨ ́ Dios máá‑rí nuu̱‑dé, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ jáá máá‑rí, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ ñúu̱ Dios máá‑rí ja̱ kúu ñuu̱ Jerusalén jáá já kúun kii ichi ándɨ ́vɨ ́ ondé nuu̱ Dios máá‑rí. 13 Cha̱a íó so̱ꞌo ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Espíritu jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja.  











Tu̱ꞌun nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ñuu̱ Laodicea

14 Te

suni chaa‑ró tutú nuu̱ ndájáꞌa̱ tɨ ́kuꞌni ̱ ini ̱ ñuu̱ Laodicea: Súan káꞌa̱n máá Iꞌa̱ kúu Amén, Iꞌa̱ kúu testigo skíkuu ndaa̱, Iꞌa̱ xnáñúú‑gá vásá táká ndatíñu ja̱ ní sáꞌa Dios. 15 A jiní‑ri ̱ tiñu sáꞌa‑ró, ja̱ ná tú vi ̱jin‑ró ni tú níꞌní‑ró. Va̱ꞌa‑ga̱ ní íó vi ̱jin‑ró xí ní íó níꞌní‑ró núú. 16 Ko vixi ̱n‑ni‑ró, tú vi ̱jin‑ró ni tú níꞌní‑ró. Ja̱ yúán nátava‑rí róó ini ̱ yuꞌu‑rí.  



382

Apocalípsis 3​–​5 17 Chi ̱ áchí‑ro̱:

Cha̱a kúká kúu‑ri ̱, te ja̱ bueno ni ̱ ndukúká‑rí, tú na̱ún nándɨꞌɨ‑ri ̱, áchí‑ro̱. Te tú jiní‑ro̱ já cháa kákini, cha̱a ñáá, cha̱a ndáꞌú, cha̱a kuáá, cha̱a víchí lɨ ́ɨ kúu‑ró. 18 Núsáá te káꞌa̱n ni ̱ꞌin‑ri ̱ jíín‑ró: Nuu̱‑rí ná kuáan‑ró oro ni ̱ nanduꞌa̱ ni ̱ sáꞌa ñuꞌu̱ n, náva̱ꞌa ndukúká ndíja‑ró. Te kuꞌun‑ró sáꞌma kuíjín, náva̱ꞌa tuká kuka nuu̱‑ro̱ já víchí lɨ ́ɨ‑ro. Te chuꞌun‑ró taná nduchi‑ro náva̱ꞌa kuu nde̱ꞌé‑ró. 19 Máá‑rí káꞌa̱n xaa̱n‑rí te xndóꞌo‑ri ̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ já kúndáꞌú ini ̱‑ri ̱. Núsáá te kuítú iní‑ro̱ te nakani ini ̱‑ro̱. 20 Kuni so̱ꞌo‑ró, chi ̱ kándii ̱‑ri ̱ yuxéꞌé te káꞌa̱n‑ri ̱. Te nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ kúni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n‑ri ̱, te kuña‑i yuxéꞌé, yúan‑na te kɨ ̱vɨ‑ri ̱ veꞌe‑i, te kuxíni‑ri ̱ jíín‑i, te máá‑i jíín‑rí. 21 Cha̱a kundéé, kua̱ꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun ja̱ kúnchaa̱‑de jíín‑rí mesa nuu̱ táꞌú‑rí tiñu, nátu̱ꞌun ni ̱ kundéé máá‑rí, te ni ̱ nungo̱o‑ri ̱ jíín Táa̱‑ri ̱ mesa nuu̱ táꞌú‑yá tiñu. 22 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná kúni so̱ꞌo‑de tu̱ꞌun káꞌa̱n máá Espíritu jíín tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja. Achí‑ya̱.  









4

yuu̱ kuíi kuáán. 4 Te xiin mesa‑ún íó oko̱ kuu̱ n mesa. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ okó kuu̱ n cháa ñáꞌnu káxiu̱ kú núu̱ mesa‑ún, káñu̱ꞌun‑de saꞌma kuíjín. Te xini ̱‑dé suni káñu̱ꞌun corona oro. 5 Te onde̱ nuu̱ mesa‑ún ndeyú. Te káꞌa̱n taja. Te nɨ ́ꞌɨn. Te nuu̱ mesa‑ún kayú usia̱ linterna ñuꞌu̱ n, ja̱ kákuu ndɨ ́ꞌusiá Espíritu Dios. 6 Te nuu̱ mesa‑ún íó ɨɨn nátu̱ꞌun mar nátu̱ꞌun vidrio ja̱ ndíi níꞌni. Te ma̱ꞌñú mesa jíín xíin mesa íó kuu̱ n kɨ ́tɨ. Te íó kuaꞌa̱ ndúchi‑tɨ ́ ichi núu̱‑tɨ ́ jíín íchi yatá‑tɨ ́. 7 Te kɨtɨ ɨ ́ɨn jíto‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn ndɨ ̱kaꞌa, te kɨtɨ úu̱, nátu̱ꞌun ɨɨn chelu. Te kɨtɨ uní, ñáa‑tɨ ̱ núu̱ cháa, te kɨtɨ kúu̱ n, nátu̱ꞌun ɨɨn yachókó ndéché. 8 Te ndɨkúu̱ n kɨ ́tɨ‑ún, íó iñu̱ ndiji ̱n‑tɨ ́, ná ɨɨn ná ɨɨn‑tɨ ̱. Te ichi iní‑tɨ ̱ jíín nɨ ́ɨ ́ xíin‑tɨ ́ íó kuaꞌa̱ ndúchi‑tɨ ́. Te ndúú ñúú tú kájukuiñi ̱‑tɨ ̱ jíta‑tɨ ̱ yáa̱ yáꞌa: Iꞌa̱ ii ̱, Iꞌa̱ ii ̱, Iꞌa̱ ii ̱, kúu máá Tatá Dios, Iꞌa̱ kúñáꞌnu xaa̱n, Iꞌa̱ ni ̱ i ̱o, Iꞌa̱ íó, Iꞌa̱ kii, áchí‑tɨ ̱. 9 Te hora ja̱ kánakana jaa kɨtɨ‑ún, kákaꞌa̱n‑tɨ ̱ túꞌun jíñúꞌún, kánakuatáꞌú‑tɨ ́ nuu̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa, Iꞌa̱ chakú nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, 10 te máá hora yúan kájukuiñi ̱ jítɨ ́ okó kuu̱ n cháa ñáꞌnu‑ún nuu̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa. Te káchiñúꞌún‑de‑ya̱ já chakú‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Te káchúkú‑de corona‑de nuu̱ mesa te kákaꞌa̱n‑de: 11 Táta̱ Dios máá‑ná. Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ní ja̱ nákana jaa‑i níí, ja̱ káꞌa̱n‑i tu̱ꞌun jíñúꞌún jíín‑ní, jíín já ndíso‑ní ta̱ká fuerza. Chi ̱ máá‑ní, ni ̱ sáꞌa‑ní ta̱ká ndatíñu. Ja̱ kúu ini ̱ máá‑ní ni ̱ sáꞌa‑ní, te ni ̱ kuva̱ꞌa, áchí‑de.  













Ja̱ kánakuatáꞌú‑i nuu̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa

Yu̱án‑na, te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí, te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jini ̱‑ri ̱ núña ɨɨn yuxéꞌé. Te tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n núú jíín‑rí, nátu̱ꞌun ɨɨn corneta, ni ̱ kaꞌa̱n tuku: Ichi yáꞌa kaa‑ró, te stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ táká tiñu koo kúkuéé‑ga̱, áchí. 2 Te máá Espíritu, ni ̱ jaka‑ya̱ rúu̱. Yúan te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn mesa, kándii ̱ andɨ ́vɨ ́, te nuu̱ mesa‑ún kánchaa̱ ɨɨn Iꞌa̱. 3 Te Iꞌa̱ kánchaa̱‑ún, káa‑ya̱ nátu̱ꞌun kuní koo ɨɨn yuu̱ kuíi ndíꞌí jíín yúu̱ kua̱ꞌá. Te ɨɨn tɨko̱ye̱ꞌndé jíkó ndúu̱ xiin mesa‑ún, kuní koo ná luu káa  





5

Tu̱ꞌun tutu̱ tɨ ́ɨn Lélú Dios

Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa‑ún, tɨ ́ɨn‑ya̱ ɨ ́ɨn tutu̱ ini ̱

383

Apocalípsis 5​, ​6

ndaváꞌa‑ya̱. Te tutu̱‑ún, yóso túꞌun ichi núu̱ jíín íchi yatá. Te ndasú jíín usiá sello. 2 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn ndajáꞌa̱ níꞌin ja̱ káꞌa̱n jaa‑ya̱ ɨ ́ɨn tu̱ꞌun: Ndéja̱ váꞌa kuu kuña tutu̱ yáꞌa, te xndónda sello, áchí‑ya̱. 3 Te ni ɨɨn ja̱ íó andɨ ́vɨ ́, ni ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, ni ichi chíi ñuꞌun, tú ní kúu kuña tutu̱‑ún, ni tú kúu nde̱ꞌé núu̱. 4 Te xaa̱n ní ndeꞌe̱‑ri ̱, chi ̱ tú ní kénda ni ɨɨn ja̱ váꞌa ja̱ kúña tutu̱‑ún, ni ja̱ káꞌu, ni ja̱ ndéꞌé núu̱. 5 Te ɨɨn cha̱a ñáꞌnu‑ún, ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑rí: Ma̱ ndéꞌe̱‑ro̱. Yáꞌa nde̱ꞌé‑ró, máá ndɨ ́kaꞌa tata̱ Judá, tata̱ David, a ni ̱ kundéé‑yá, te ja̱ yúán kúu kuña‑ya̱ tutú‑ún, te xndónda‑ya̱ usiá sello‑ún. 6 Te sava ma̱ꞌñú mesa jíín ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ‑ún ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ kándii ̱ ɨɨn lélú máꞌñú cháa ñáꞌnu. Te jíto‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ja̱ á ni ̱ ka̱jaꞌni‑í‑tɨ ̱. Te íó usia̱ ndɨkɨ‑tɨ ́ jíín usiá nduchi‑tɨ ́. Ya̱ꞌá kákuu ndɨ ́ꞌusiá Espíritu Dios ja̱ ní tájí‑yá kájaꞌa̱n nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. 7 Te ni ̱ jaa̱‑ya̱. Te ni ̱ kiꞌin‑ya̱ tutú‑ún ini ̱ ndaváꞌa Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa. 8 Te ja̱ ní kiꞌin‑ya̱ tutú‑ún, te ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ jíín ndɨ ́ꞌokó kuu̱ n cháa ñáꞌnu, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ máá Lélú. Te ta̱ká‑de tɨ ́ɨn‑de ɨɨn yaa̱ nání arpa, jíín ɨ ́ɨn koꞌo̱ kúu̱ ja̱ ñúꞌun su̱sia ku̱tú, yu̱án kákuu tu̱ꞌun kájika̱n taꞌu̱ ñáyɨvɨ ndóo. 9 Te ni ̱ ka̱jita‑de ɨɨn yaa̱ jáá: Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu‑ní. Te kuu kiꞌin‑ní tutu̱‑ún te xndónda‑ní sello, chi ni ̱ ka̱jaꞌni‑í níí, te jíín nɨñí‑ní ni ̱ na̱kuaan‑ní ña̱yɨvɨ táká tata̱, ta̱ká yuꞌu, ta̱ká ñuu̱, ta̱ká nación, ja̱ ná nóꞌo̱n‑i nuu̱ Dios. 10 Te ni ̱ nduu‑i rey jíín sutú nuu̱ Dios, ni ̱ sáꞌa‑ní, te táꞌú‑i tiñu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, áchí‑de kájita‑de. 11 Te máá‑rí Juan, ni ̱ nde̱ꞌé‑rí, te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ kákaꞌa̱n kuaꞌa̱ ndájáꞌa̱‑yá, káꞌi ̱in xiin mesa  









jíín kɨ ́tɨ‑ún, jíín cháa ñáꞌnu. Te ni ̱ kaꞌi ̱o kuaꞌa̱ xáa̱n‑yá, nátu̱ꞌun millón ja̱ millón. 12 Te ni ̱ kakaꞌa̱n jaa‑ya̱: Xáán va̱ꞌa Iꞌa̱ kúu Lélú já ní ka̱jaꞌni‑í. Ja̱ yúán ná kúndiso tíñu‑ya̱, jíín túꞌun kúká, jíín túꞌun ndíchí, jíín túꞌun ndíso fuerza, te ta̱ká ña̱yɨvɨ, kaꞌa̱n jíñúꞌún‑i jíín‑yá, te nakana jaa‑i‑ya̱, náva̱ꞌa súan nduñáꞌnu‑ya̱, áchí ndajáꞌa̱‑yá. 13 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ja̱ ndívii já íó ini ̱ andɨ ́vɨ ́, jíín iní ñu̱yɨ ́vɨ, jíín chíi ñu̱yɨ ́vɨ, jíín iní mar, ta̱ká yu̱án ni ̱ kakaꞌa̱n: Tu̱ꞌun ndúñáꞌnu jíín túꞌun ndíso fuerza ná kóo nuu̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa, te ná nákana jaa‑yó‑yá te kaꞌa̱n jíñúꞌún‑yó jíín‑yá nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, áchí. 14 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨkúu̱ n kɨ ́tɨ‑ún: Súan ná kóo, áchí‑tɨ ̱. Te ndɨ ́ꞌokó kuu̱ n cháa ñáꞌnu‑ún, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ Iꞌa̱ chakú nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, te ni ̱ ka̱chiñ úꞌún‑de‑ya̱.  















6

Ndɨꞌusia̱ sello

Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ Lélú ja̱ ní xndónda‑ya̱ ɨ ́ɨn táꞌan usia̱ sello‑ún. Yúan‑na te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ káꞌa̱n ɨɨn ja̱ kúu̱ n kɨ ́tɨ chakú‑ún, nátu̱ꞌun ɨɨn taja: Ñaꞌa̱n te kuni ̱‑ro̱, áchí‑tɨ ̱. 2 Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn caballo kuíjín. Te cha̱a yóso‑tɨ‑́ ún, ni ̱ tɨɨn‑de ɨɨn ndua. Te ni ̱ niꞌi ̱n‑dé ɨɨn corona xini ̱‑dé. Te ja̱ á ni ̱ kundéé‑de sava te ni ̱ kenda‑de náva̱ꞌa kundéé‑ga̱‑de. 3 Te ni ̱ xndónda‑ya̱ sello uu̱‑ún. Yúan‑na te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ káꞌa̱n kɨtɨ úu̱: Ñaꞌa̱n te kuni ̱‑ro̱, áchí‑tɨ ̱. 4 Te ni ̱ kenda tuku ɨɨn caballo kuáꞌá. Te cha̱a yóso‑tɨ‑́ ún, ndíso tíñu‑de ja̱ kuánchaa̱‑de paz nuu̱ ñúyɨ ́vɨ, náva̱ꞌa kaꞌni táꞌan ña̱yɨvɨ jínáꞌan‑i. Te suni ni ̱ niꞌi ̱n‑dé ɨɨn machete káni. 5 Te  







384

Apocalípsis 6​, ​7 nuu̱ ní xndónda‑ya̱ sello uni ̱, te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ káꞌa̱n kɨtɨ uní: Ñaꞌa̱n te kuni ̱‑ro̱, áchí‑tɨ ̱. Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn caballo túún. Te cha̱a yóso‑tɨ‑́ ún, tɨ ́ɨn‑de ɨɨn balanza. 6 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ma̱ꞌñú ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ‑ún, káꞌa̱n: Ɨɨn kilo trigo ja̱ ɨ ́ɨn peso, te uni ̱ kilo cebada ja̱ ɨ ́ɨn peso, ko ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró aceite jíín vino, áchí. 7 Te ni ̱ xndónda‑ya̱ sello kuu̱ n. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ káꞌa̱n kɨtɨ kúu̱ n: Ñaꞌa̱n, te kuni ̱‑ro̱, áchí‑tɨ ̱. 8 Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn caballo kuáán. Te ja̱ yóso‑tɨ‑́ ún, nání Muerte, te infierno ndikín yata̱‑ún, te ndíso tíñu ja̱ ndónda sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn cuarta parte ñu̱yɨ ́vɨ, te kuu̱‑i sáꞌa jíín machete, jíín tamá, jíín kuéꞌe̱, jíín kɨ ́tɨ xáa̱n já íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 9 Te ni ̱ xndónda‑ya̱ sello uꞌu̱ n. Te chi ̱i altar ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ta̱ká añú ni ̱ kajiꞌi ̱ sɨkɨ ̱ túꞌun Dios jíín sɨkɨ ́ túꞌun ni ̱ kajani ndaa̱‑i. 10 Te ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Táta̱, Iꞌa̱ ñáꞌnu, Iꞌa̱ ndaa̱, Iꞌa̱ ndoo kúu‑ní. Na̱saa‑ga̱ kɨvɨ ̱ te sándaa̱‑ní tiñu ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, te naniꞌi ̱n táꞌan‑ní jíín‑i sɨkɨ ̱ nɨñí‑ná ja̱ ní ka̱jaꞌni‑í náá, áchí‑i. 11 Yúan‑na te ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ sáꞌma kuíjín núu̱‑í ná kúꞌun‑i. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑i ja̱ ná ndéta̱tú núu‑ga̱‑i onde̱ ná jínu ta̱ká táꞌan‑i jíín ñaní‑i, chi ̱ suni kuu̱ yúan nátu̱ꞌun ni ̱ kajiꞌi ̱ máá‑i. 12 Te ni ̱ xndónda‑ya̱ sello iñu̱. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn ñu̱táan xaa̱n. Te ndika̱ndii ní kutúún nátu̱ꞌun saꞌma túún, te yoo̱ ni ̱ nduu nátu̱ꞌun nɨñi ̱. 13 Te tiñu̱ú xíní ándɨ ́vɨ ́, ni ̱ jungoyo‑tɨ ̱ núu̱ ñúꞌun, nátu̱ꞌun júngoyo ndeꞌe̱ yúnu mérkexe̱ sáꞌa tachi ̱ xáa̱n. 14 Te andɨ ́vɨ ́ ni ̱ kuxio kuaꞌa̱n, nátu̱ꞌun nátuu‑yó tutú. Te ndivii yúku jíín isla ni ̱ kuxio nuu̱ káꞌi ̱in. 15 Te ta̱ká  



















rey ñu̱yɨ ́vɨ, jíín cháa kákuñáꞌnu, jíín cháa kúká, jíín cháa capitán, jíín cháa ni ̱ꞌin, jíín ndívii mozo, jíín ndívii ñáyɨvɨ kájika kuu ndicha̱‑na̱, ni ̱ kachisa̱ꞌí‑i máá‑i ini ̱ yau̱ kava jíín máꞌñú káva já íó yuku. 16 Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i jíín yúku jíín káva‑ún: Junga̱va sɨkɨ‑̱ rí jínáꞌan‑ri ̱, te ná jákusa̱ꞌí‑ri ̱ nuu̱ Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa, chi ̱ máá Lélú kití ini ̱‑ya̱ núu̱‑rí. 17 Chi ̱ a ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ já kití ini ̱‑ya̱ núu̱‑yo̱. Te ndé cha̱a kanda‑ga̱ kundii ̱. Achí‑i. Yu̱án‑na te máá‑rí, Juan, ni ̱ jini ̱‑ri ̱ kuu̱ n ndájáꞌa̱‑yá káꞌi ̱in ndɨ ́kúu̱ n lado ñu̱yɨ ́vɨ, te kájasu̱‑ya̱ núu̱ kée ndɨ ́kúu̱ n tachí nuu̱ ñúꞌun, náva̱ꞌa tuká kee tachi ̱ núu̱ ñúꞌun, ni nuu̱ mar, ni nuu̱ ɨ ́ɨn yunu. 2 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨnga̱ ndajáꞌa̱‑yá ni ̱ kaa‑ya̱ vái‑ya̱ íchi núu̱ kána ndika̱ndii. Te tɨ ́ɨn‑ya̱ sello Dios, Iꞌa̱ chakú. Te ni ̱ kana jaa‑ya̱ xiní ndɨ ́kúu̱ n ndájáꞌa̱ já kándi ̱so tíñu ja̱ stɨ ́vɨ‑́ yá ñu̱yɨ ́vɨ jíín mar. 3 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ma̱ stɨ ́vɨ‑́ ró ñúyɨ ́vɨ, ni mar, ni ta̱ká yunu, onde̱ ná cháa‑yó tuní chaa̱n táká mozo Dios máá‑yó, áchí‑ya̱. 4 Te ni ̱ jini tu̱ꞌun‑ri ̱ ja̱ íó ciento uu̱ xiko kuu̱ n mil ña̱yɨvɨ káncha̱a tuni ̱. Te ja̱ káꞌi ̱o tuni ̱‑ún kákuu tata̱ ta̱ká se̱ꞌe Israel. 5 Te uxi ̱ uu̱ mil tata̱ Judá, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Rubén, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Gad káncha̱a tuni ̱. 6 Te uxi ̱ uu̱ mil tata̱ Aser, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Neftalí, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Manasés káncha̱a tuni ̱. 7 Te uxi ̱ uu̱ mil tata̱ Simeón, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Leví, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Isacar káncha̱a tuni ̱. 8 Te uxi ̱ uu̱ mil tata̱ Zabulón, jíín uxí uu̱ mil tata̱ José, jíín uxí uu̱ mil tata̱ Benjamín káncha̱a tuni ̱. 9 Yu̱á n‑na te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ kuaꞌa̱ xáa̱n ñáyɨvɨ, ja̱ ní ɨɨn cha̱a, ma̱  



7

















385

Apocalípsis 7​, ​8

kúu kaꞌu‑de. Ta̱ká nación, jíín táká tata̱, jíín táká ñuu̱, jíín táká yuꞌu, káꞌi ̱in‑i nuu̱ mesa jíín núu̱ máá Lélú. Te káñu̱ꞌun‑i saꞌma kuíjín, te kátɨ ̱ɨn‑i yuku̱ ñuu̱. 10 Te ni ̱ ka̱kana jaa‑i: Dios máá‑yó, ja̱ kánchaa̱‑ya̱ mesa máá‑yá, jíín máá Lélú, kúu Iꞌa̱ náma yóó. 11 Te ta̱ká ndajáꞌa̱ káꞌi ̱in xiin mesa jíín xíin cháa ñáꞌnu‑ún, jíín xíin ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ yá nuu̱ mesa, te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑yá Dios. 12 Te ni ̱ kakaꞌa̱n: Amén. Ná nákana jaa‑yó Dios máá‑yó. Ná kútaꞌu̱‑yo̱ núu̱‑yá. Ná káꞌa̱n jíñúꞌún‑yó jíín‑yá. Xáán ndíchí‑yá. Te ndíso‑ya̱ táká tiñu jíín táká fuerza. Súan ná ndúñáꞌnu‑ya̱ nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Amén. Achí. 13 Te ɨɨn cha̱a ñáꞌnu‑ún ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑rí: Ndé ña̱yɨvɨ kákuu ja̱ káñu̱ꞌun saꞌma kuíjín yáꞌa, te ndéchi vái koyo‑i, áchí‑de. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑de: Máá‑ní jiní, táta̱, áchí‑ri ̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑de jíín‑rí: Ya̱ꞌá kákuu ña̱yɨvɨ ní kenda koyo nuu̱ túndóꞌo xaa̱n. Te ni ̱ ka̱nakacha‑i saꞌma‑í, te ni ̱ ka̱nasákɨyi ̱‑i jíín nɨñí Lélú. 15 Ja̱ yúán káꞌi ̱in‑i nuu̱ mesa nuu̱ táꞌú Dios tiñu. Te kájatíñu‑i nuu̱‑yá ndúú ñúú‑ni ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑yá. Te Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa, koto va̱ꞌa‑ya̱‑í, chi ̱ tuꞌma‑i‑ya̱. 16 Te tuká kuu̱‑i so̱ko, ni tuká kuchi ̱‑i nducha, te tuká ndoꞌo‑i ja̱ níꞌní sáꞌa ndika̱ndii, 17 chi ̱ Lélú já kánchaa̱ ma̱ꞌñú mesa, kundito‑ya̱‑í. Te kuxnúú‑yá nuu̱‑í kiꞌi ̱n‑ya̱ jíín‑i nuu̱ kána nducha chakú. Te Dios nakuaꞌa̱‑ya̱ ndúcha núu̱‑í jínáꞌan‑i. Achí‑de.  















8

Ndɨꞌusia̱ corneta

Te Lélú, ni ̱ xndónda‑ya̱ sello usia̱. Yúan‑na te ni ̱ kunáꞌín‑ni ini ̱ andɨ ́vɨ ́ nátu̱ꞌun sava hora. 2 Te  

ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ndɨ ́ꞌusiá ndajáꞌa̱ já káꞌi ̱in‑ya̱ núu̱ Dios. Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑yá usia̱ corneta. 3 Te ni ̱ chaa̱ ɨnga̱ ndajáꞌa̱ kándáꞌá‑yá ɨɨn koꞌo̱ kúu̱ oro. Te ni ̱ jukuiñi ̱‑ya̱ núu̱ altar. Te ni ̱ niꞌi ̱n‑yá kuaꞌa̱ súsia ku̱tú náva̱ꞌa sáká núu‑ya̱ jíín túꞌun kájika̱n taꞌu̱ ñáyɨvɨ ndóo nuu̱ altar oro ja̱ kándii ̱ nuu̱ mesa‑ya̱. 4 Te ñuꞌma̱ su̱ sia ku̱t ú‑ún jíín túꞌun kájika̱n taꞌu̱ ñáyɨvɨ ndóo, ni ̱ kenda ini ̱ ndaꞌa ndájáꞌa̱‑yá‑ún, te ni ̱ kaa kuaꞌa̱n onde̱ nuu̱ Dios. 5 Yúan‑na te ni ̱ kiꞌin ndajáꞌa̱‑yá‑ún koꞌo̱ kúu̱. Te ni ̱ skútú‑yá ñuꞌu̱ n altar. Te ni ̱ jacha̱‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ kaꞌa̱n taja. Te ni ̱ nɨ ̱ꞌɨn. Te ni ̱ ndeyu̱. Te ni ̱ ta̱an. 6 Te ndɨ ́ꞌusiá ndajáꞌa̱ já ní kaniꞌi ̱n‑yá usia̱ corneta, ni ̱ ka̱sátu̱ꞌa‑ya̱ máá‑yá ja̱ xndéꞌe̱‑ya̱. 7 Te ndajáꞌa̱ ɨ ́ɨn, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ñíñí jíín ñúꞌu̱ n ja̱ ní saka̱ nu̱u jíín nɨñí, ni ̱ kuun sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ kayu̱ ɨɨn tercera parte ñu̱yɨ ́vɨ jíín yúnu, te ndivii ichá kuíi ní kayu̱. 8 Te ndajáꞌa̱ úu̱, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ɨɨn nátu̱ꞌun yuku káꞌnu ja̱ kayú ni ̱ jungava kuaꞌa̱n nuu̱ mar. Te ɨɨn tercera parte mar ni ̱ nduu nɨñi ̱. 9 Te ni ̱ kajiꞌi ̱ sava kɨtɨ káꞌi ̱in chi ̱i nducha‑ún ja̱ káichaku̱‑tɨ ̱ núú, te suni ɨɨn tercera parte barco ni ̱ naa. 10 Te ndajáꞌa̱ uní, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jungava ɨɨn tiñu̱ú xíní káꞌnu. Te kayú nátu̱ꞌun ɨɨn ñuꞌu̱ n yitɨ. Te ni ̱ jungava sɨkɨ ̱ ɨ ́ɨn tercera parte yu̱cha, jíín sɨkɨ ́ sókó ndúcha. 11 Te tiñu̱ú xíní‑ún, nání‑tɨ ́ ja̱ uá. Te ɨɨn tercera parte nducha ní nduu ua̱. Te ni ̱ kajiꞌi ̱ kuaꞌa̱ ñáyɨvɨ já sɨkɨ ́ ndúcha‑ún, chi ni ̱ nduu ua̱‑cha̱. 12 Te ndajáꞌa̱ kúu̱ n, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ɨɨn tercera parte ndika̱ndii jíín yóo̱, jíín  



















386

Apocalípsis 8​, ​9 tíñu̱ú xíní, ni ̱ ndaꞌva̱. Te ni ̱ kutúún sava‑ún jínáꞌan. Te tuká ní túu̱ n sava ndúú jíín sáva ñúú. ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ káꞌa̱n jaa ɨɨn ndajáꞌa̱ ndéché‑yá ini ̱ sava andɨ ́vɨ ́: Naka̱ ndáꞌú kuu ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, chi ̱ a yani koo yaku̱‑ga̱ corneta ja̱ xndéꞌe̱ uni ̱‑ga̱ ndajáꞌa̱‑yá, áchí‑ya̱. Te ndajáꞌa̱ úꞌu̱ n, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn tiñu̱ú xíní já ní jungava ichi ándɨ ́vɨ ́ ondé sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ niꞌi ̱n‑yá ndakáa tu̱ nchi kúnú xáa̱n. 2 Te ni ̱ juña‑ya̱ túnchi. Te ni ̱ kaa ñuꞌma̱ tu̱ nchi‑ún nátu̱ꞌun ñuꞌma̱ ɨɨn jinu̱ káꞌnu. Te ni ̱ kuñaa núu̱ ndíka̱ndii ní sáꞌa ñuꞌma̱ tu̱ nchi‑ún. 3 Te chi ̱i ñuꞌma̱‑ún ni ̱ kenda koyo ndɨkuáꞌyú ní jicha̱‑tɨ ̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ. Te ni ̱ kaniꞌi ̱n‑tɨ ́ fuerza, nátu̱ꞌun kúrsiuku̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Te ni ̱ taꞌu̱ tíñu nuu̱‑tɨ ́ ja̱ má stɨ ́vɨ‑́ tɨ ́ icha̱ nuu̱ ñúꞌun, ni yuku̱ kuíi, ni ɨɨn yunu, chi ̱ máni ña̱yɨvɨ já tú ncháá tuni ̱ Dios chaa̱n‑í. 5 Te ni ̱ niꞌi ̱n‑tɨ ́ tu̱ꞌun ja̱ má káꞌni‑tɨ ́, chi ̱ ná xndóꞌo‑tɨ‑̱ í uꞌu̱ n yoo̱. Te ni ̱ ka̱ndoꞌo‑i nátu̱ꞌun sáꞌa ɨɨn kúrsiuku̱ nú ni ̱ stují‑tɨ ́ yóó. 6 Te kɨvɨ‑̱ ún, ndúkú táká ña̱yɨvɨ modo kuu̱‑i, ko ma̱ níꞌi ̱n‑í. Te va̱sa kákuni ̱‑i kuu̱‑i, ko ma̱ kúu kuu̱‑i. 7 Te ndɨkuáꞌyú‑ún kuní koo‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun caballo ja̱ káꞌi ̱o tu̱ꞌa kua̱táꞌan. Te xini ̱‑tɨ ́ ñúꞌun nátu̱ꞌun corona oro, te ñáa‑tɨ ̱ núu̱ cháa. 8 Te íó ixi‑tɨ ́ nátu̱ꞌun ixi xiní ñásɨ ́ꞌɨ ́. Te íó nu̱ꞌun‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun nu̱ꞌun ndɨ ̱kaꞌa. 9 Te ka̱a kúu soo̱ ‑tɨ ́ nátu̱ꞌun ñúꞌun cha̱a kája̱táꞌan. Te nɨ ́ꞌɨn ndiji ̱n‑tɨ ́, nátu̱ꞌun kánɨ ̱ꞌɨn carreta jíín caballo nuu̱ kájinu kuaꞌa̱‑tɨ ́ ja̱ kíkua̱táꞌan‑tɨ ̱.

9

















íó suꞌma̱‑tɨ ́ ja̱ ná kuní koo suꞌma̱ kúrsiuku̱. Te nuu̱ súꞌma̱‑tɨ ́ íó ɨɨn iñu kuáñú. Te kándi ̱so tíñu‑tɨ ̱ já úꞌu̱ n yoo̱ xndóꞌo‑tɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ. 11 Te ini ̱ tu̱ nchi‑ún íó ɨɨn ndajáꞌa̱ kúu rey ja̱ táꞌú tíñu nuu̱‑tɨ ́. Te ndajáꞌa̱‑ún nuu̱ yúꞌu hebreo nání Abadón, te nuu̱ griego nání Apolión. 12 Te tu̱ ndóꞌo ɨɨn‑ún, ni ̱ ja̱ꞌa kuaꞌa̱n. Ko chaa̱ náꞌín úu̱‑ga̱ tu̱ ndóꞌo. 13 Te ndajáꞌa̱ iñú, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kenda onde̱ ndɨ ́kúu̱ n punta altar oro ja kándii ̱ nuu̱ Dios. 14 Te ni ̱ kaꞌa̱n jíín ndájáꞌa̱ tɨ ́ɨn corneta iñu̱: Ndájí ndɨ ́kúu̱ n ndájáꞌa̱ káinuꞌni ̱ ini ̱ yu̱cha káꞌnu Eufrates, áchí. 15 Te ni ̱ kandaji ̱ ndɨ ́kúu̱ n ndájáꞌa̱. Te káꞌi ̱o tu̱ꞌa‑ya̱, chi ̱ a ni ̱ jaa̱ máá hora jíín kɨvɨ ́ jíín yóo̱ jíín kuiá, náva̱ꞌa kaꞌni‑yá sava ña̱yɨvɨ. 16 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ja̱ íó uu̱ ciento millón soldado káyoso caballo. 17 Te súan ni ̱ jini ̱‑ri ̱ caballo nátu̱ꞌun jíín jáni. Te cha̱a káyoso‑tɨ‑́ ún, káñu̱ꞌun‑de suꞌnu̱ nátu̱ꞌun jíto ñuꞌu̱ n, jíín yúu̱ kua̱án, jíín azufre. Te xini ̱ caballo‑ún kánda̱a nátu̱ꞌun xini ̱ ndɨ ́kaꞌa, te yuꞌu‑tɨ ́ ni ̱ kenda koyo ñuꞌu̱ n, jíín ñúꞌma̱, jíín azufre. 18 Te jíín uní kueꞌe̱ yáꞌa ni ̱ kajiꞌi ̱ ɨɨn tercera parte ña̱yɨvɨ. Súan ni ̱ sáꞌa ñuꞌu̱ n, jíín ñúꞌma̱, jíín azufre, ja̱ ní kenda yuꞌu‑tɨ ́. 19 Te fuerza caballo‑ún kándee ini ̱ yuꞌu‑tɨ ́, jíín núu̱ súꞌma̱‑tɨ ́. Te suꞌma̱‑tɨ‑́ ún kánda̱a nátu̱ꞌun koo̱, te káꞌi ̱o xini ̱, te jíín yúán stují‑tɨ‑́ i. 20 Ko sava‑ga̱ ña̱y ɨvɨ já tú ní kájiꞌi ̱ jíín kuéꞌe̱ yáꞌa, tú ní kánakani ini ̱‑i tiñu kásáꞌa‑i, ni tú ní kásía̱‑i ja̱ káchiñúꞌún‑i tachi ̱ kíni jíín ndosó oro, plata, ka̱a, yuu̱, yunu, va̱sa tú ndéꞌé, ni tú jíni so̱ꞌo, ni tú jíka.  

Sɨkɨ ̱ uní tu̱ ndóꞌo

13 Te

10 Te



















387

Apocalípsis 9​–​11

21 Ni

tú ní kánakani ini ̱‑i ja̱ kájaꞌni‑í ndɨ ̱yi, ni ja̱ kásáꞌa‑i tiñu ña̱váꞌa, ni ja̱ tɨnɨ ́ ini ̱‑i, ni ja̱ kásákuíꞌná‑i.

10

Tutu̱ lúlí

Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨnga̱ ndajáꞌa̱ níꞌin, ni ̱ kuun‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, yísúkun‑yá viko̱ nu̱ꞌún. Te ɨɨn tɨko̱ye̱ꞌndé káxndée xini ̱‑yá. Te nuu̱‑yá káa nátu̱ꞌun ndika̱ndii, te sɨ ̱ꞌɨn‑ya̱ nátu̱ꞌun pilar ñuꞌu̱ n. 2 Te núña ɨɨn tutu̱ tɨ ́ɨn‑ya̱ iní ndaꞌa‑yá. Te ni ̱ jani‑ya̱ jáꞌa̱ váꞌa‑ya̱ núu̱ mar. Te jaꞌa̱ vésé‑yá nuu̱ ñúꞌun. 3 Te ni ̱ kana jaa‑ya̱ nátu̱ꞌun nuu̱ ndéꞌe̱ ɨɨn ndɨ ̱kaꞌa. Te nuu̱ ní kana jaa‑ya̱, te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨ ́ꞌusiá taja. 4 Te nuu̱ ní kakaꞌa̱n ndɨ ́ꞌusiá taja, te chaa‑ri ̱ tutu̱ núú, ko ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n jíín‑rí: Kasu̱ va̱ꞌa ta̱ká tu̱ꞌun ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨ ́ꞌusiá taja‑ún, te ma̱ cháa‑ró, áchí. 5 Te ndajáꞌa̱ já ní jini ̱‑ri ̱ kándii ̱ nuu̱ mar jíín núu̱ ñúꞌun, ni ̱ ndukani‑ya̱ ndáváꞌa‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́. 6 Te jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ Iꞌa̱ chakú nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa andɨ ́vɨ ́ jíín táká ja̱ íó ini ̱, jíín ñúyɨ ́vɨ jíín táká ja̱ íó ini ̱, jíín mar jíín táká ja̱ íó chi ̱i, jíín sɨ ́ꞌvɨ ́ máá‑yá, ni ̱ kaꞌa̱n téyíí‑yá ja̱ má kúkuéé‑ga̱ kɨvɨ ̱. 7 Ko kɨvɨ ̱ já káꞌa̱n ndajáꞌa̱ usiá, nú ná xndéꞌe̱‑ya̱ corneta, yúan‑na te skíkuu tu̱ꞌun sa̱ꞌí Dios nátu̱ꞌun ni ̱ kastu̱ꞌún‑yá nuu̱ mozo‑ya̱, cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ya̱. 8 Te tu̱ꞌun ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́, ni ̱ kaꞌa̱n tuku jíín‑rí: Kuáꞌán, te kiꞌin‑ró tutú núña ini ̱ ndaꞌa ndájáꞌa̱‑yá ja̱ kándii ̱ nuu̱ mar jíín núu̱ ñúꞌun, áchí. 9 Te ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱ ndájáꞌa̱‑yá‑ún, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ri ̱ jíín‑yá ja̱ ná kuáꞌa‑ya̱ tutú‑ún nuu̱‑rí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Kiꞌin te kee‑ro, te kuꞌua̱ chi ̱i‑ró sáꞌa,

ko yuꞌu‑ro, chi ̱ kuvixi ̱ nátu̱ꞌun sáꞌa ndu̱ xi, áchí‑ya̱. 10 Te ni ̱ kiꞌin‑ri ̱ tutu̱ ini ̱ ndaꞌa ndájáꞌa̱‑yá. Te ni ̱ yee‑rí. Te ni ̱ kuvixi ̱ ini ̱ yuꞌu‑rí nátu̱ꞌun sáꞌa ndu̱ xi, ko nuu̱ ní kókó‑rí, te ni ̱ kuꞌua̱ chi ̱i‑ri ̱ ni ̱ sáꞌa. 11 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Jínu ñúꞌún já ɨngá jínu kani‑ró túꞌun nuu̱ kuáꞌa̱ ñúu̱, jíín núu̱ kuáꞌa̱ ñáyɨvɨ, jíín núu̱ kuáꞌa̱ yúꞌu, jíín núu̱ kuáꞌa̱ rey, áchí‑ya̱.  



















Ndɨꞌuu̱ testigo‑ya̱

11

Te ni ̱ niꞌi ̱n‑rí ɨɨn nu̱ ñíí nátu̱ꞌun káa ɨɨn vara. Te ni ̱ kachi ̱ jíín‑rí: Ndukuiñi ̱, te chikua̱ꞌá‑ro̱ véꞌe ii ̱ Dios, jíín altar, jíín táká ja̱ káchiñúꞌún‑i‑ya̱ yúan. 2 Ko skéndo̱o ‑ró ndúꞌa̱ yata̱ véꞌe ii ̱, ma̱ chíkua̱ꞌá‑ro̱. Chi ̱ a ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ núu̱ ñáyɨvɨ sɨ ́ɨn nación, te uu̱ xiko uu̱ yoo̱ kuañú‑i sɨkɨ ̱ ñúu̱ ii ̱. 3 Te kua̱ꞌa‑ri ̱ tu̱ꞌun nuu̱ ndɨ ́ꞌúu̱ testigo‑ri ̱ ja̱ káni‑de tu̱ꞌun ja̱ mil uu̱ ciento uni ̱ xiko kɨvɨ ̱, te kuꞌun‑de saꞌma costal. 4 Cha̱a yáꞌa kákuu uu̱ yunu olivo jíín úu̱ candelero ja̱ káꞌi ̱in nuu̱ Dios, Iꞌa̱ xíin ñúyɨ ́vɨ. 5 Te nú ndé ɨɨn kuní sáꞌa ndɨva̱ꞌa jíín‑de, te kenda ñuꞌu̱ n yuꞌu‑dé, te naa íi ̱ já kájito uꞌu̱ táꞌan jíín‑de. Te nú ndé ɨɨn kuní sáꞌa ndɨva̱ꞌa jíín‑de, te nɨ ́nɨ kúu̱ súan. 6 Cha̱a yáꞌa kuu kasu̱‑de andɨ ́vɨ ́ náva̱ꞌa ma̱ kúun‑ga̱ sau̱ nɨ ́ɨ ́ kɨvɨ ́ káni‑de tu̱ꞌun. Te suni kándi ̱so tíñu‑de ja̱ táká nducha nduu nɨñi ̱ sáꞌa‑de. Te kuu stɨ ́vɨ‑́ de ñu̱yɨ ́vɨ jíín táká kueꞌe̱, na̱saa jínu kákuu ini ̱ máá‑de. 7 Te onde̱ nú ni ̱ ji ̱nu ni ̱ jani ndaa̱‑de tu̱ꞌun, yúan‑na te nana kɨtɨ kándee ini ̱ tu̱ nchi‑ún. Te ndonda‑tɨ ̱ sɨkɨ‑́ dé. Te kua̱táꞌan‑tɨ ̱ jíín‑de. Te kundéé‑tɨ ́ jíín‑de te kaꞌni‑tɨ‑́ de. 8 Te ndɨ ̱yi‑ún kunda̱a‑i ini ̱ nu̱yáꞌu ñuu̱  













388

Apocalípsis 11​, ​12 káꞌnu‑ún, ja̱ skúnání yátá‑yó ñúu̱ Sodoma jíín ñúu̱ Egipto, te ñuu̱‑ún, ni ̱ jiꞌi ̱ Jitoꞌo̱‑yo̱ jiká cruz. 9 Te ña̱yɨvɨ táká tata̱, ta̱ká ñuu̱, ta̱ká yuꞌu, ta̱ká nación, nde̱ꞌé ndɨ ́ɨ‑í ja̱ káva ndɨ ̱yi‑ún uni ̱ kɨvɨ ̱ yósáva. Te ma̱ kuáꞌa‑i tu̱ꞌun yu̱ji‑de. 10 Te ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, kusɨɨ ̱ iní‑i kuni ̱‑i‑de. Te sáꞌa‑i ɨɨn viko. Te kua̱ꞌa‑i regalo nuu̱ táꞌan‑i. Chi ̱ uu̱ cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios xaa̱n ní xndóꞌo‑de ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ. 11 Te onde̱ nuu̱ ní ji ̱nu uni ̱ kɨvɨ ̱ yósáva, te Dios, ni ̱ nachuꞌun táchí‑yá‑de, te ni ̱ nachaku̱ tuku‑de. Te ni ̱ kanduko̱o‑de. Te ni ̱ kayu̱ꞌú xaa̱n ñáyɨvɨ ní kajini ̱ nuu̱‑dé. 12 Yúan‑na te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní ka̱jini so̱ꞌo‑de ɨɨn tu̱ꞌun jaa ja̱ ní kaꞌa̱n jíín‑de: Kaa kikoyo‑ró íchi yáꞌa, áchí. Te ña̱yɨvɨ, ja̱ kájito uꞌu̱‑i‑de, ni ̱ kajini ̱‑i ja̱ ní ka̱koyo‑de kájaꞌa̱n‑de andɨ ́vɨ ́ jíín máꞌñú vikó. 13 Te máá hora‑ún ni ̱ ta̱an xaa̱n. Te sava ñuu̱‑ún ni ̱ ju̱ ngoyo. Te jíín ñútáan ni ̱ kajiꞌi ̱ usia̱ mil ña̱yɨvɨ. Te sava‑ga̱‑i ni ̱ kayu̱ꞌú‑i. Te ni ̱ ka̱nakana jaa‑i Dios andɨ ́vɨ ́. 14 Te tu̱ ndóꞌo uu̱, a ni ̱ ja̱ꞌa kuaꞌa̱n. Te a yani kii tu̱ ndóꞌo uni ̱.  











15 Te

Corneta sandɨ ̱ꞌɨ ‑́ na̱

ndajáꞌa̱ usiá, ni ̱ xndéꞌe̱‑ya̱ corneta‑ya̱. Te ni ̱ i ̱o tu̱ꞌun jaa ini ̱ andɨ ́vɨ ́ ní kakaꞌa̱n: Ta̱ká ñuu̱ ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, a ni ̱ nduu ñuu̱ máá Tatá‑yo̱ Dios jíín Cristo‑ya̱, te táꞌú‑yá tiñu nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, áchí. 16 Te ndɨ ́ꞌokó kuu̱ n cháa ñáꞌnu ja̱ káxiu̱ kú mesa‑de nuu̱ Dios, ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de Dios: 17 Táta̱ Dios, Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ta̱ká poder. A íó‑ní vina, te ni ̱ i ̱o‑ní sáá, te koo‑ní. Te ná kútaꞌu̱‑ná nuu̱‑ní ja̱ ní kejáꞌá‑ní táꞌú‑ní tiñu nuu̱‑í jíín  



fuerza ni ̱ꞌin máá‑ní. 18 Ni ̱ ka̱ndonda vaa̱ ta̱ká ña̱yɨvɨ, kákiti ̱ ini ̱‑i. Ko ni ̱ kiti ̱ ini ̱ máá‑ní, te ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ já kúndaa̱ tiñu ta̱ká ndɨ ̱yi, jíín já kuáꞌa‑ní ja̱ kútaꞌu̱ mozo‑ní, cha̱a ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun‑ní, jíín núu̱ ñáyɨvɨ ndóo, jíín núu̱ ñáyɨvɨ kájandatu̱ nuu̱‑ní, kúu nuu̱ ñáyɨvɨ lúlí te kúu nuu̱ ñáyɨvɨ ñáꞌnu, te xnáa‑ní ña̱yɨvɨ kástɨ ́vɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, áchí‑de. 19 Yúan‑na te ni ̱ nuña veꞌe ii ̱ Dios onde̱ andɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ janu̱ já ñúꞌun tutu̱ contrato ini ̱, te ndeyú, te káꞌa̱n taja, te táan, te xaa̱n kúun ñíñí.  



12

Tu̱ꞌun ñaꞌan jíín kóo̱

Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kenda ɨɨn tuni ̱ ñáꞌnu. Ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́ ñúꞌun‑ña ndíka̱ndii nátu̱ꞌun saꞌma, te yúxndíi jaꞌa̱‑ñá sɨkɨ ̱ yóo̱, te xini ̱‑ñá ñúꞌun ɨɨn corona ja̱ uxí uu̱ tiñu̱ú xíní. 2 Te ñúꞌun se̱ꞌe‑ña. Te ni ̱ ndeꞌe̱ kóꞌó‑ña já jáꞌncha̱ káku se̱ꞌe‑ña, jatú‑ña já skáku‑ña‑í. 3 Te ni ̱ kenda ɨnga̱ tuni ̱ ichi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn koo̱ kua̱ꞌá káꞌnu. Te íó usia̱ xini ̱‑tɨ ́ jíín uxí ndɨkɨ‑tɨ ́. Te ndɨ ́ꞌusiá xini ̱‑tɨ ́ ñúꞌun corona. 4 Te jíín súꞌma̱‑tɨ ́ ni ̱ stáa‑tɨ ̱ ɨ ́ɨn tercera parte tiñu̱ú xíní ní ka̱jungoyo ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Te koo̱ káꞌnu‑ún, ni ̱ jukuiñi ̱‑tɨ ̱ núu̱ ñáꞌan skáku se̱ꞌe‑ún, náva̱ꞌa kókó‑tɨ ́ se̱ꞌe‑ña nú ná káku‑i. 5 Te ni ̱ skáku‑ña ɨ ́ɨn se̱ꞌe yíí ja̱ táꞌú‑i tiñu nuu̱ ndívii nación jíín bastón ka̱a. Te se̱ꞌe yíí‑ña‑ún ni ̱ ndaa‑i kuaꞌa̱n‑i nuu̱ kánchaa̱ Dios mesa‑ya̱ ní sáꞌa‑ya̱. 6 Te ni ̱ jinu ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ún kuaꞌa̱n‑ña núu̱ ñúꞌun téꞌé, nuu̱ íó ɨɨn lugar ni ̱ sátu̱ꞌa Dios. Yúan kunchaa̱‑ña ɨ ́ɨn mil uu̱ ciento uni ̱ xiko kɨvɨ ̱, kundito‑ya̱‑ñá. 7 Te ni ̱ i ̱o guerra ini ̱ andɨ ́vɨ ́. Miguel  











389

Apocalípsis 12​, ​13

jíín ndájáꞌa̱‑yá, ni ̱ ka̱jatáꞌan‑i sɨkɨ ̱ kóo̱, te koo̱‑ún jíín ndájáꞌa̱ máá‑tɨ ́ ni ̱ ka̱jatáꞌan‑tɨ ̱ jíín‑yá. 8 Te tú ní kákundéé‑tɨ ́, ni tuká ní níꞌi ̱n‑tɨ ́ lugar kuxiu̱ kú‑tɨ ́ ini ̱ andɨ ́vɨ ́. 9 Te ni ̱ kiñiꞌin‑ya̱ kóo̱ káꞌnu‑ún kuaꞌa̱n‑tɨ ̱. Koo̱ onde̱ anáꞌán kúu‑tɨ ̱, ja̱ nání‑tɨ ́ kuiꞌna̱ jíín Satanás, ja̱ xndáꞌú‑tɨ ̱ ndívii ñáyɨvɨ. Ni ̱ súngava‑ya̱‑tɨ ́ kuaꞌa̱n‑tɨ ̱ sɨkɨ ́ ñúyɨ ́vɨ, te suni ni ̱ súngoyo‑ya̱ táká ndajáꞌa̱‑tɨ ́ jíín‑tɨ ́. 10 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun jaa ini ̱ andɨ ́vɨ ́ ní kaꞌa̱n: Vina te Dios, náma‑ya̱ yóó. Te jíín poder táꞌú‑yá tiñu ini ̱ ñuu̱‑ya̱. Te Cristo‑ya̱, ndíso tíñu‑ya̱. Chi ̱ a ni ̱ kiniꞌin‑ya̱ máá já sátúꞌún sɨkɨ ́ táká ñani ̱‑yo̱ kuáꞌa̱n, ja̱ ndúú ñúú‑ni jikán kua̱chi sɨkɨ‑̱ dé nuu̱ Dios máá‑yó. 11 Te jíín nɨñí Lélú‑ún ni ̱ ka̱kundéé‑de jíín‑tɨ ́, jíín túꞌun ni ̱ ka̱jani ndaa̱‑de, chi ̱ tú ní kúndáꞌú ini ̱‑de máá‑de va̱sa ná kúu̱‑de. 12 Ja̱ yúan ná kóo sɨɨ ̱ iní‑ro̱, róó andɨ ́vɨ ́ jíín táká ja̱ káxiu̱ kú jián. Ko naka̱ ndáꞌú kuu róó ja̱ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ jíín mar. Chi ni ̱ kuun kuiꞌna̱ kujaa̱ nuu̱‑ro̱, te kití xaa̱n iní, chi ̱ jiní ja̱ yakú‑ni kɨvɨ ̱ kúkuu. 13 Te nuu̱ ní jini ̱ koo̱‑ún ja̱ ní súngava‑ya̱‑tɨ ́ sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ, te ni ̱ chindiki ̱n‑tɨ ̱ ñáꞌan ní skáku se̱ꞌe yíí‑ún. 14 Te ni ̱ niꞌi ̱n‑ñá uu̱ ndiji ̱n náꞌnu yachókó, náva̱ꞌa ndéché‑ña káku‑ña núu̱ kóo̱‑ún, te kiꞌi ̱n‑ña ondé nuu̱ ñúꞌun téꞌé, nuu̱ kúnchaa̱‑ña ɨ ́ɨn tiempo, jíín yakú‑ga̱ tiempo yósáva. 15 Te ini ̱ yuꞌu kóo̱‑ún ni ̱ jicha̱ nducha nátu̱ꞌun yu̱cha, kuaꞌa̱n yata̱ ñáꞌan‑ún, náva̱ꞌa tene‑ña sáꞌa‑cha̱. 16 Ko ñuꞌun, ni ̱ chindéé ní chituu ñaꞌan‑ún. Chi ̱ ñuꞌun‑ún ni ̱ ndɨka̱ yuꞌu, te ni ̱ jiꞌi‑ni yu̱cha ja̱ ní kana ini ̱ yuꞌu kóo̱‑ún. 17 Yúan‑na te ni ̱ kiti ̱ xaa̱n iní  

koo̱‑ún sɨkɨ ̱ ñáꞌan‑ún. Te ni ̱ kee‑tɨ ̱ kuákua̱táꞌan‑tɨ ̱ jíín sáva‑ga̱ se̱ꞌe‑ña já káskíkuu‑i tiñu táꞌú Dios, jíín já kájani ndaa̱‑i tu̱ꞌun Jesucristo.



















Uu̱ kɨtɨ xáa̱n

13

Te ni ̱ kandii ̱‑ri ̱ nuu̱ ñítɨ ́ yúꞌu mar. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ chíi mar ni ̱ kenda ɨɨn kɨtɨ já íó usia̱ xini ̱‑tɨ ́ jíín uxí ndɨkɨ‑tɨ ́. Te ndɨkɨ‑tɨ ́ ñúꞌun uxi ̱ corona. Te xini ̱‑tɨ ́ yóso ɨ ́ɨn sɨ ́ꞌvɨ ́ túꞌun ñáá. 2 Te kɨtɨ ní jini ̱‑ri ̱‑ún káa‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn kuiñi ̱, te jaꞌa̱‑tɨ ́ nátu̱ꞌun jaꞌa̱ yíꞌɨ ̱, te yuꞌu‑tɨ ́ nátu̱ꞌun yuꞌu ndɨ ́kaꞌa. Te nuu̱‑tɨ ́, ni ̱ ja̱ꞌa koo̱ káꞌnu‑ún poder máá, jíín mesa máá, jíín tíñu ñáꞌnu ndíso. 3 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ ní tuji ̱ ɨ ́ɨn xini ̱‑tɨ ́ nátu̱ꞌun a yani kuu̱‑tɨ ̱ jíín. Ko nuu̱ ní tuji ̱ xáa̱n‑ún ni ̱ nduva̱ꞌa. Te ni ̱ ka̱naa iní ndivii ñáyɨvɨ ní kajini ̱‑i, te ni ̱ ka̱indiki ̱n‑i yata̱ kɨ ́tɨ‑ún. 4 Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑i koo̱ káꞌnu‑ún, chi ni ̱ ja̱ꞌa‑tɨ ̱ poder‑tɨ ̱ núu̱ kɨ ́tɨ‑ún. Te suni ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑i kɨtɨ‑ún te ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Ndéja̱ kétáꞌan jíín kɨ ́tɨ yáꞌa, te ndéja̱ kánda kua̱táꞌan jíín‑tɨ ́, áchí‑i. 5 Te ni ̱ niꞌi ̱n‑tɨ ́ tu̱ꞌun ja̱ káꞌa̱n‑tɨ ̱ túꞌun téyíí jíín túꞌun ndɨva̱ꞌa. Te ni ̱ niꞌi ̱n tíñu‑tɨ ̱ já táꞌú tíñu‑tɨ ̱ úu̱ xiko uu̱ yoo̱. 6 Te ni ̱ ndɨka̱‑tɨ ̱ yúꞌu‑tɨ ́. Te ni ̱ kaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑tɨ ̱ sɨkɨ ́ Dios. Te ni ̱ kaji ̱‑tɨ ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá, jíín véꞌe‑ya̱, jíín ja̱ káxiu̱ kú iní andɨ ́vɨ ́. 7 Te suni ni ̱ niꞌi ̱n‑tɨ ́ tu̱ꞌun ja̱ kuátáꞌan‑tɨ ̱ jíín ñáyɨvɨ ndóo, te kundéé‑tɨ ́. Te suni ni ̱ niꞌi ̱n tíñu‑tɨ ̱ já ndónda‑tɨ ̱ sɨkɨ ́ táká tata̱, jíín táká ñuu̱, jíín táká yuꞌu, jíín táká nación. 8 Te ta̱ká ña̱y ɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱y ɨ ́vɨ, chiñúꞌún‑i‑tɨ ̱, yu̱án kúu ña̱yɨvɨ já tú káyo̱so sɨ ́ꞌvɨ‑́ i nuu̱ tutú chakú máá Lélú, Iꞌa̱ ni jiꞌi ̱. Te onde̱ té jukuiñi ̱‑ga̱ ñu̱yɨ ́vɨ káyo̱so‑í. 9 Cha̱a íó so̱ꞌo, ná  















390

Apocalípsis 13​, ​14 kúni so̱ꞌo‑de. 10 Nú ndé cha̱a kasu̱‑de táꞌan‑de, suni nandasu̱ máá‑de. Te nú ndé cha̱a kaꞌni ndɨ ́yi jíín yuchí, suni jíín yuchí kuu̱ máá‑de. Jíín túꞌun yáꞌa nɨ ́nɨ ná kuíñi ni ̱ꞌin ña̱yɨvɨ ndóo, te ná kándíja va̱ꞌa‑i. 11 Yúan‑na te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ ɨngá kɨtɨ já ní kana‑tɨ ̱ chíi ñuꞌun. Te íó uu̱ ndɨkɨ‑tɨ ́ nátu̱ꞌun ndɨkɨ lélú, te káꞌa̱n‑tɨ ̱ nátu̱ꞌun ɨɨn koo̱ káꞌnu. 12 Te nuu̱ kɨ ́tɨ ɨ ́ɨn, suni ɨɨn núú‑ni ni ̱ ndi ̱so tíñu‑tɨ ̱. Te sáꞌa‑tɨ ̱ já táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, ná chíñúꞌún‑i kɨtɨ xnáñúú, kɨtɨ ní nduva̱ꞌa nuu̱ ní tuji ̱ xáa̱n‑tɨ‑́ ún. 13 Suni sáꞌa‑tɨ ̱ tɨnɨ ́ tuni ̱ ñáꞌnu. Te ni ̱ kajini ̱ ña̱yɨvɨ já ní skúun‑tɨ ̱ ñúꞌu̱ n ichi ándɨ ́vɨ ́ ní chaa̱ nuu̱ ñúꞌun. 14 Te xndáꞌú‑tɨ ̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, jíín tuní ja̱ sáꞌa‑tɨ ̱ núu̱ ɨngá kɨtɨ‑ún. Te táꞌú‑tɨ ́ tiñu nuu̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, ja̱ ná sáꞌa‑i ndoso̱ kɨtɨ ní tuji ̱ jíín yuchí te ni ̱ nachaku̱. 15 Te suni ni ̱ ja̱ꞌa‑ya̱ túꞌun ja̱ chúꞌun‑tɨ ̱ tachí iní ndoso̱ kɨtɨ, náva̱ꞌa kuu kaꞌa̱n ndoso̱‑ún, te kaꞌni‑tɨ ́ ta̱ká ña̱yɨvɨ já tú kákuni ̱‑i chiñúꞌún ndosó kɨtɨ. 16 Te ta̱ká ña̱y ɨvɨ, ja̱ lúlí jíín já ñáꞌnu, ja̱ kúká jíín já ndáꞌú, mozo jíín já kájika ndicha̱‑na̱, ná kóso ɨ ́ɨn‑ni tuni ̱ ndaváꞌa‑i xí cháa̱n‑í, sáꞌa‑tɨ ̱. 17 Te ni ɨɨn ña̱yɨvɨ, ma̱ kúu kuaan‑i, ni ma̱ kúu xi ̱kó‑i nú tú ncháá tuni ̱‑ún‑i, ja̱ kúu sɨ ́ꞌvɨ ́ kɨ ́tɨ‑ún xí número sɨ ́ꞌvɨ‑́ tɨ ́. 18 Yáꞌa íó tu̱ꞌun ndíchí. Ja̱ júku̱ꞌun ini ̱, ná káꞌu‑i número kɨtɨ‑ún, chi ̱ número ɨɨn cha̱a kúu. Te número kɨtɨ‑ún kúu iñu̱ ciento uni ̱ xiko iñu̱.  

















14

Máá Lélú Dios jíín ñáyɨvɨ ní nakuaan‑ya̱

Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí, te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ kándii ̱ máá Lélú xiní

yúku Sion. Te íó ciento uu̱ xiko kuu̱ n mil ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in jíín‑yá. Te chaa̱n‑í ncháá sɨ ́ꞌvɨ ́ Táa̱‑ya̱. 2 Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun nátu̱ꞌun nɨ ́ꞌɨn nducha kuáꞌa̱, xí nátu̱ꞌun káꞌa̱n taja níꞌin. Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ndusu̱ yaa̱ nání arpa ja̱ káchaa cha̱a. 3 Te kájita‑de ɨɨn yaa̱ jáá núu̱ mesa táꞌú‑yá tiñu, jíín núu̱ ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ, jíín núu̱ cháa ñáꞌnu. Te tú ni ɨɨn‑i kuu kutu̱ꞌa‑i yaa̱‑ún, chi ̱ máni máá ciento uu̱ xiko kuu̱ n mil cha̱a ni ̱ nakuaan‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ. 4 Cha̱a yáꞌa kákuu ja̱ tú ní kásácháꞌán‑de máá‑de jíín ñásɨ ́ꞌɨ ́. Chi cha̱a jáá cha̱a kútu kákuu‑de. Cha̱a yáꞌa káindiki ̱n‑de yata̱ máá Lélú, nú ndéni ni ̱ kuu ini ̱‑ya̱ kíꞌi ̱n‑ya̱. Te ma̱ꞌñú sáva‑ga̱‑i ni ̱ nakuaan‑ya̱ cháa yáꞌa jínáꞌan‑de, nátu̱ꞌun se̱ꞌe núú kákuu‑de nuu̱ Dios jíín núu̱ máá Lélú. 5 Te yuꞌu‑dé tú ní kénda tu̱ꞌun túꞌún, chi cha̱a tú kácháꞌán kákuu‑de nuu̱ Dios.  







6 Te

Tu̱ ndóꞌo kɨvɨ ̱ kíi juicio

ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨnga̱ ndajáꞌa̱ já ndéché‑yá sava ma̱ꞌñú ándɨ ́vɨ ́. Te ndíso‑ya̱ túꞌun va̱ꞌa ja̱ má náa kútɨ. Te kani‑ya̱ túꞌun‑ún nuu̱ táká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, nuu̱ táká nación, jíín núu̱ táká tata̱, jíín núu̱ táká yuꞌu, jíín núu̱ táká ña̱yɨvɨ. 7 Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Kuandatu̱ nuu̱ Dios, te nakana jaa‑ró‑yá. Chi ̱ hora ja̱ sándaa̱‑ya̱, a ni ̱ ku̱yani chaa̱. Te ná chíñúꞌún‑ró Iꞌa̱ ni ̱ sáꞌa andɨ ́vɨ ́, jíín ñúyɨ ́vɨ, jíín mar, jíín táká sókó ndúcha. Achí‑ya̱. 8 Yúan‑na te ni ̱ chaa̱ ɨnga̱ ndajáꞌa̱, te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ni ̱ naa náꞌín Babilonia, ñuu̱ káꞌnu, chi ̱ nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa vino ja̱ tɨnɨ ́ xaa̱n iní ni ̱ ka̱jiꞌi ta̱ká nación. 9 Te ndajáꞌa̱  





391

Apocalípsis 14​, ​15

uní, ni ̱ ndiki ̱n‑ya̱ úu̱‑ga̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Nú ndé ña̱yɨvɨ chíñúꞌún kɨ ́tɨ‑ún jíín ndosó‑tɨ ̱, xí kúnchaa̱ tuni ̱‑tɨ ̱ cháa̱n‑í, xí iní ndaꞌa‑í, 10 te jíín ɨ ́ɨn tu̱ꞌun yátá kúu ja̱ ñáyɨvɨ‑ún koꞌo‑i vino ja̱ kití ini ̱ Dios, ja̱ ní jatɨ‑ya̱ iní koꞌo̱ kití ini ̱‑ya̱. Te kayu̱‑i jíín ñúꞌu̱ n, jíín azufre, kuni ̱ jíín núu̱ táká ndajáꞌa̱ ndóo, jíín máá Lélú. 11 Te ñuꞌma̱ ja̱ kákayu̱‑i‑ún, kana nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Te ña̱yɨvɨ káchiñúꞌún kɨ ́tɨ‑ún jíín ndosó‑tɨ ̱, jíín ñáyɨvɨ kíꞌin tuni ̱ sɨ ́ꞌvɨ‑́ tɨ‑́ ún, ma̱ ndéta̱tú kutɨ‑í ndúú ñúú. 12 Jíín túꞌun yáꞌa nɨ ́nɨ ná kuíñi ni ̱ꞌin ña̱yɨvɨ ndóo, ja̱ kájandatu̱‑i tiñu ni ̱ táꞌú Dios, te kákandíja‑i nuu̱ Jesús. 13 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ja̱ ní kaꞌa̱n jíín‑rí ichi ándɨ ́vɨ ́. Chaa tu̱ꞌun yáꞌa: Xáán ndatu̱ ta̱ká ndɨ ̱yi ja̱ kúu̱ ini ̱ ndaꞌa máá Tatá Dios onde̱ vina te nɨ ́ɨ‑́ gá kuaꞌa̱n‑yo̱. Ja̱ndáa̱, chi ̱ ndeta̱tú‑i ja̱ ní ka̱sátiñu‑i. Te tiñu‑i‑ún kiꞌi ̱n‑ni jíín‑i, áchí Espíritu. 14 Te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn viko̱ kui ̱jín. Te nuu̱ vikó‑ún kánchaa̱ ɨɨn Iꞌa̱ ja̱ á kuní koo máá Séꞌe cha̱a. Te ñúꞌun ɨɨn corona oro xini ̱‑yá. Te tɨ ́ɨn‑ya̱ ɨ ́ɨn jóso̱. 15 Te ni ̱ kenda ɨnga̱ ndajáꞌa̱‑yá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱, te kána jaa‑ya̱ xiní Iꞌa̱ kánchaa̱ nuu̱ vikó: Kachiꞌi‑ní jóso̱‑ní, te kaꞌnu̱‑ní. A ni ̱ jaa̱ hora kaꞌnu̱‑ní, chi ja̱ káa nuu̱ ñúꞌun, a ni ̱ kuaan, áchí‑ya̱. 16 Te Iꞌa̱ kánchaa̱ nuu̱ vikó, ni ̱ ka̱chiꞌi‑ni‑ya̱ jóso̱‑ya̱ iní ñu̱yɨ ́vɨ. Te ni ̱ ndɨꞌɨ ja̱ káa nuu̱ ñúꞌun ni ̱ taꞌnu̱. 17 Te ni ̱ kenda tuku ɨnga̱ ndajáꞌa̱‑yá ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ já kánchaa̱ ini ̱ andɨ ́vɨ ́. Te suni kándáꞌá‑yá ɨɨn jóso̱ xaa̱n. 18 Te ni ̱ kenda ɨnga̱ ndajáꞌa̱‑yá nuu̱ altar. Te ndíso tíñu‑ya̱ sɨkɨ ́ ñúꞌu̱ n. Te ni ̱ kana jaa‑ya̱ xiní ndájáꞌa̱ tɨ ́ɨn jóso̱ xaa̱n: Kachiꞌi jóso̱ xaa̱n‑ro̱,  

















te nastútú‑ró tɨ ́ku̱ kú uva káa nuu̱ ñúꞌun, chi ̱ a ni ̱ kaji ̱chi, áchí‑ya̱. 19 Te ndajáꞌa̱‑ún, ni ̱ ka̱chiꞌi‑ya̱ jóso̱ xaa̱n‑ún ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. Te ni ̱ na̱stútú‑yá tɨku̱ kú káa nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ chúkú‑yá tɨku̱ kú‑ún nuu̱ taxín uva. Yu̱án kúu ɨɨn tu̱ꞌun yátá ndasa kití ini ̱ Dios. 20 Te ni ̱ taxi ̱n uva‑ún ichi yatá ñúu̱. Te ini ̱ nuu̱ taxín‑ún ni ̱ jika ɨɨn yu̱cha nɨñi ̱ ní jaa̱ onde̱ nuu̱ ñúꞌun freno yuꞌu caballo. Te ni ̱ jika nátu̱ꞌun uni ̱ ciento kilómetro.  



15

Usia̱ kueꞌe̱ sandɨ ̱ꞌɨ ‑́ na̱

Yuan‑na te ni ̱ naa iní‑ri ̱ ni ̱ nde̱ꞌé‑rí ɨnga̱ tuni ̱ ñáꞌnu ichi ándɨ ́vɨ ́, kúu usia̱ ndajáꞌa̱‑yá kándi ̱so usia̱ kueꞌe̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱. Chi ̱ nú ni ̱ ji ̱nu kueꞌe̱ yáꞌa, te ma̱ kití‑ga̱ ini ̱ Dios. 2 Te suni ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn nátu̱ꞌun mar nátu̱ꞌun vidrio ja̱ ní saka̱ nu̱u jíín ñúꞌu̱ n. Te ña̱yɨvɨ ní ka̱kundéé jíín kɨ ́tɨ‑ún, jíín ndosó‑tɨ ̱, jíín tuní‑tɨ ̱, jíín número sɨ ́ꞌvɨ‑́ tɨ ́, káꞌi ̱in‑i yuꞌu mar vidrio‑ún. Te kátɨ ̱ɨn‑i yaa̱ nání arpa Dios. 3 Te kájita‑i yaa̱ Moisés mozo Dios, jíín yáa̱ máá Lélú. Tiñu ñáꞌnu jíín tíñu luu sáꞌa‑ní, Táta̱ Dios. Máá‑ní tɨ ́ɨn ta̱ká poder. Ichi ndáa̱ ichi ndóó kákuu ichi‑ní. Te máá‑ní kúu rey ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo. 4 Ndéja̱ tú yúꞌú níí te tú nákana jaa sɨ ́ꞌvɨ‑́ ní núsáá Táta̱. Chi ̱ máá ɨ ́ɨn níí kúu Iꞌa̱ ii ̱. Ta̱ká nación, chaa̱‑i te chiñúꞌún‑i níí, chi ni ̱ ndenda ndiji ̱n modo sándaa̱‑ní. Achí‑i. 5 Yúan‑na te ni ̱ nde̱ꞌé‑rí. Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jini ̱‑ri ̱ ja̱ núña cuarto ii ̱ xáa̱n íchi iní ve̱ꞌe ii ̱, máá nú kénda tu̱ꞌun ndaa̱. 6 Te ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ yúan, ni ̱ kenda usia̱ ndajáꞌa̱ kándi ̱so‑ya̱ usiá kueꞌe̱ xaa̱n, te káñu̱ꞌun‑ya̱ sáꞌma kuíjín kɨyí, jíín sánchi ̱i oro káinuꞌni ̱ jika̱‑yá. 7 Te ɨɨn  











392

Apocalípsis 15​, ​16 ja̱ kúu̱ n kɨ ́tɨ ni ̱ ja̱ꞌa‑tɨ ̱ usiá koꞌo̱ oro nuu̱ ndɨ ́ꞌusiá ndajáꞌa̱. Te koꞌo̱‑ún ñúꞌun chítú nátu̱ꞌun jíín túꞌun kití ini ̱ Dios, Iꞌa̱ chakú nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. 8 Te ni ̱ ndii ncháa̱ Dios jíín fuerza‑ya̱. Te ñuꞌma̱‑ún, ni ̱ chítú ndɨ ́ɨ iní ve̱ꞌe ii ̱. Te tú ní kúu kɨ ̱vɨ ni ɨɨn ña̱yɨvɨ iní ve̱ꞌe ii ̱‑ún, chi ̱ onde̱ ná ndɨ ́ꞌɨ usia̱ kueꞌe̱ ja̱ kándi ̱so ndɨ ́ꞌusiá ndajáꞌa̱‑yá.  

Usia̱ koꞌo̱ ñúꞌun tu̱ꞌun kití ini ̱ Dios

16

Te ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱‑ún ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun jaa, ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n jíín ndɨ ́ꞌusiá ndajáꞌa̱‑yá: Kuángoyo, te kacha̱ nu̱u‑ró ndɨ ́ꞌusiá koꞌo̱ já káñu̱ꞌun tu̱ꞌun kití ini ̱ Dios ná júngoyo sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ, áchí. 2 Te kuaꞌa̱n ndajáꞌa̱ ɨ ́ɨn, te ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá sɨkɨ ̱ ñúyɨ ́vɨ. Te ña̱yɨvɨ já ncháá tuni ̱ kɨtɨ xáa̱n‑ún nuu̱, jíín já káchiñúꞌún ndosó‑tɨ ̱, ni ̱ kataꞌa̱n‑i ɨɨn kueꞌe̱ ini ̱ xaa̱n. 3 Te ndajáꞌa̱ úu̱, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá nuu̱ mar. Te ni ̱ nduu‑cha̱ nátu̱ꞌun nɨñi ̱ ndɨ ́yi. Te ta̱ká kɨtɨ káyi ̱ꞌi chi ̱i mar, ni ̱ kajiꞌi ̱‑tɨ ̱. 4 Te ndajáꞌa̱ uní, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá sɨkɨ ̱ yúcha, jíín sɨkɨ ́ táká sókó ndúcha, te ni ̱ nduu‑ni nɨñi ̱. 5 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱ ndúcha‑ún: Táta̱, Iꞌa̱ ii ̱ kúu‑ní, Iꞌa̱ íó vina, Iꞌa̱ ni ̱ i ̱o sáá. Te Iꞌa̱ ndaa̱ kúu‑ní, chi ni ̱ sándaa̱ ndaa̱‑ní ta̱ká tiñu yáꞌa, 6 chi ña̱yɨvɨ yáꞌa, ni ̱ kajacha̱‑i nɨñi ̱ cháa ndoo, jíín nɨñí cháa kájani tu̱ꞌun‑ní, te vina jáꞌa‑ní nɨñi ̱ ná kóꞌo‑i. Te súan ná nákoꞌo‑i. Achí‑ya̱. 7 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ɨnga̱ tu̱ꞌun onde̱ altar. Ja̱ndáa̱, Táta̱ Dios, máá‑ní tɨ ́ɨn ta̱ká fuerza, máá‑ní sándaa̱ ndaa̱‑ní, sándaa̱ ndija‑ní ta̱ká tiñu. 8 Te ndajáꞌa̱ kúu̱ n, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá sɨkɨ ̱ ndíka̱ndii.  













Te ni ̱ niꞌi ̱n tíñu ndika̱ndii‑ún ja̱ jíín ñúꞌu̱ n te kaꞌmu ta̱ká ña̱yɨvɨ. 9 Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, va̱sa súan ni ̱ kakayu̱‑i ja̱ níꞌní xáa̱n, ko tú ní kánakani ini ̱‑i, ni tú ní kánakana jaa‑i Dios, chi ̱ sasua ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨki ̱‑yá ja̱ ní ja̱ꞌa‑ya̱ kuéꞌe̱ yáꞌa sɨkɨ‑̱ í. 10 Te ndajáꞌa̱ úꞌu̱ n, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá nuu̱ mesa nuu̱ táꞌú tíñu kɨtɨ xáa̱n‑ún, te nuu̱ táꞌú‑tɨ ́ tiñu ni ̱ ku̱ ñaa. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, ni ̱ ka̱nakaji yíꞌí‑i yáa‑í ja̱ kájatu̱‑i. 11 Te ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ Dios andɨ ́vɨ ́, já kájatu̱‑i jíín já kátaꞌa̱n‑i kueꞌe̱, ko na̱ tú ní kánakani ini ̱‑i tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑i. 12 Te ndajáꞌa̱ iñú, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá sɨkɨ ̱ yúcha káꞌnu Eufrates. Te ni ̱ ichi ̱ yu̱cha‑ún, náva̱ꞌa koo tu̱ꞌa ichi kíkoyo rey, ichi núu̱ kána ndika̱ndii. 13 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ iní yuꞌu kóo̱ káꞌnu, jíín yúꞌu kɨ ́tɨ xáa̱n, jíín yúꞌu cháa jáni tu̱ꞌun túꞌún, ni ̱ kenda uni ̱ tachi ̱ kíni nátu̱ꞌun saꞌva̱. 14 Chi ̱ tachi ̱ kíni kákuu, te kásáꞌa tuni ̱. Te kénda nuu̱ táká rey ñu̱yɨ ́vɨ, te stútú‑ni‑de ja̱ kóo guerra kɨvɨ ̱ káꞌnu máá Dios, Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ta̱ká poder. 15 Kuni so̱ꞌo chi ̱ nchaa̱‑ri ̱ nátu̱ꞌun ñakui ̱ꞌná. Xáán ndatu̱ koo ña̱yɨvɨ ndíto, jíín já ndíto‑i saꞌma‑í, náva̱ꞌa tú kaka víchí lɨ ́ɨ‑í, te tú kuka nuu̱‑í nuu̱ sáva‑ga̱‑i, áchí‑ya̱. 16 Te ni ̱ ka̱sáꞌa tachi ̱ kíni ja̱ ní ka̱kutútú‑de ɨɨn nduꞌa̱ ja̱ núu̱ yúꞌu hebreo nání Armagedón. 17 Te ndajáꞌa̱ usiá, ni ̱ koyo‑ya̱ kóꞌo̱‑yá ichi núu̱ tachí. Te ini ̱ ve̱ꞌe ii ̱ ándɨ ́vɨ ́ jíín núu̱ mesa táꞌú‑yá tiñu ni ̱ kenda ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n jaa: A ni ̱ kuu, áchí. 18 Yúan‑na te ni ̱ ndeyu̱. Te ni ̱ nɨ ̱ꞌɨn. Te ni ̱ kaꞌa̱n taja. Te ni ̱ ta̱an xaa̱n ñúꞌun ja̱ ná té koo‑ga̱ onde̱ kɨvɨ ̱ ní tu̱u nuu̱ cháa ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 19 Te ñuu̱ káꞌnu‑ún ni ̱ ndata̱ sáva uni ̱ pedazo.  





















393

Apocalípsis 16​, ​17

Te ni ̱ ndua̱ ta̱ká ñuu̱ ini ̱ ta̱ká nación. Te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱ Dios ñuu̱ káꞌnu Babilonia ja̱ kuáꞌa‑ya̱ kóꞌo̱ já ñúꞌun tu̱ꞌun kití xaa̱n iní‑ya̱ ná kóꞌo ndɨꞌɨ‑i. 20 Te ta̱ká isla ni ̱ ka̱jinu kájaꞌa̱n. Te ta̱ká yuku, tuká ndiji ̱n íin. 21 Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jungoyo ñíñí náꞌnu nátu̱ꞌun uu̱ xiko kilo ná ɨɨn ná ɨɨn. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ, ni ̱ kakaꞌa̱n ndɨva̱ꞌa‑i sɨkɨ ̱ Dios ja̱ sɨkɨ ́ túndóꞌo ñíñí‑ún, chi ̱ ɨɨn tu̱ ndóꞌo xaa̱n ní kuu.  



Kɨvɨ ̱ xnáa‑yá ñuu̱ Babilonia

17

Yúan‑na te ni ̱ chaa̱ ɨɨn ja̱ usiá ndajáꞌa̱‑yá ja̱ ní ka̱ndáꞌá usia̱ koꞌo̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Ñaꞌa̱n te ná stáꞌa̱n‑ri ̱ nuu̱‑ro̱ ndasa kundaa̱ tiñu sɨkɨ ̱ ñáꞌan kuáxán ja̱ kánchaa̱‑ña núu̱ ndúcha kuáꞌa̱, 2 chi ta̱ká rey ñu̱yɨ ́vɨ ni ̱ kasáténé‑de jíín ñáꞌan‑ún. Te ta̱ká ja̱ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ ni ̱ ka̱naji ̱ni jíín túꞌun kuáxán máá‑ña, áchí‑ya̱. 3 Te jíín Espíritu ni ̱ jaka‑ya̱ rúu̱ ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ onde̱ nuu̱ ñúꞌun téꞌé. Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn ñaꞌan yóso‑ñá ɨɨn kɨtɨ kuáꞌá. Te kɨtɨ‑ún, ndíso‑tɨ ̱ kuáꞌa̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ túꞌun ndɨva̱ꞌa. Te íó usia̱ xini ̱‑tɨ ́ te uxi ̱ ndɨkɨ‑tɨ ́. 4 Te ñaꞌan‑ún, ñúꞌun‑ña sáꞌma kuáꞌá jíín sáꞌma kuáꞌá tíndíꞌí. Te suni ñúꞌun‑ña oro, jíín yúu̱ lúu, jíín perla. Te tɨ ́ɨn‑ña ɨ ́ɨn koꞌo̱ oro ñúꞌun chítú jíín túꞌun ñáá, jíín túꞌun cháꞌán ja̱ tɨnɨ ́ ini ̱‑ña. 5 Te chaa̱n‑ñá ncháá ɨɨn sɨ ́ꞌvɨ ́, ɨɨn tu̱ꞌun sa̱ꞌí: Ñuu̱ káꞌnu Babilonia, náa̱ ja̱ kásáténé jíín já kásáꞌa tiñu ñáá ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa, áchí. 6 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ñaꞌan‑ún ja̱ náji ̱ni‑ña jíín nɨñí ñáyɨvɨ ndóo jíín nɨñí ñáyɨvɨ ní kajiꞌi ̱ ja̱ sɨkɨ ́ túꞌun Jesús. Te ni ̱ naa xáa̱n iní‑ri ̱ ni ̱ nde̱ꞌé‑rí nuu̱‑ñá. 7 Yúan‑na te ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá‑ún: Naja̱ náa iní‑ro̱. Máá‑rí kachi ̱‑ri ̱ nuu‑ro̱ túꞌun  











sa̱ꞌí ñáꞌan‑ún, jíín kɨ ́tɨ yóso‑ñá, kɨtɨ já íó usia̱ xini ̱‑tɨ ́ te uxi ̱ ndɨkɨ‑tɨ ́. 8 Te kɨtɨ ní jini ̱‑ro̱, ni ̱ i ̱o‑tɨ ̱ núú. Ko tú íó‑tɨ ̱ vína. Te nana‑tɨ ̱ kíi‑tɨ ̱ iní tu̱ nchi kúnú. Te kiꞌi ̱n‑tɨ ̱ núu̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑tɨ ̱. Te ta̱ká ña̱yɨvɨ káxiu̱ kú iní ñu̱yɨ ́vɨ, ja̱ tú káyo̱so sɨ ́ꞌvɨ‑́ i nuu̱ tutú chakú onde̱ kɨvɨ ̱ ní jukuiñi ̱ ñu̱yɨ ́vɨ, naa iní‑i nde̱ꞌé‑i nuu̱ kɨ ́tɨ já ní i ̱o‑tɨ ̱ núú, te tú íó‑tɨ ̱ vína, te koo‑tɨ ̱. 9 Te nú túu ndíchí ɨ ́ɨn cha̱a, ma̱ kúu juku̱ꞌun ini ̱‑de tu̱ꞌun yáꞌa. Usia̱ xini ̱‑tɨ ́ kákuu usia̱ yuku, te sɨkɨ ̱ yúku‑ún kánchaa̱ ñaꞌan‑ún. 10 Te suni kákuu usia̱ rey. Te uꞌu̱ n‑de a ni ̱ ka̱naa‑dé. Ɨɨn‑de íó. Te té chaa̱‑ga̱ ɨnga̱‑de. Te nú ni ̱ chaa̱‑de, jínu ñúꞌún já yakú‑ni kɨvɨ ̱ kunchaa̱‑de. 11 Te kɨtɨ já ní i ̱o núú te tú íó‑tɨ ̱ vína, máá‑tɨ ́ kúu rey una̱. Te ɨɨn táꞌan ja̱ ndɨ ́ꞌusiá‑de kúu‑tɨ ̱. Te kiꞌi ̱n‑tɨ ̱ núu̱ táꞌnu̱ ndatu̱‑tɨ ̱. 12 Te ndɨ ́ꞌuxí ndɨkɨ ní jini ̱‑ro̱, kákuu uxi ̱ rey ja̱ té táꞌú‑ga̱‑de tiñu. Ko máá‑de jíín kɨ ́tɨ‑ún, táꞌú‑de tiñu ɨɨn hora‑ni. 13 Te rey‑ún, ɨɨn núú‑ni tu̱ꞌun kájani ini ̱‑de. Te nakua̱ꞌa‑de poder jíín tíñu kándi ̱so‑de nuu̱ kɨ ́tɨ. 14 Te kua̱táꞌan‑de jíín máá Lélú. Te Lélú‑ún, kundéé‑yá jíín‑de jínáꞌan‑de, chi ̱ Jitoꞌo̱ nuu̱ táká jitoꞌo̱ kúu‑ya̱, te Rey nuu̱ táká rey kúu‑ya̱. Te ña̱yɨvɨ káꞌi ̱in jíín‑yá kákuu ja̱ á ni ̱ kana‑ya̱ xiní‑í, te a ni ̱ ka̱ji‑ya̱‑í, te ña̱yɨvɨ kákandíja va̱ꞌa kákuu‑i, áchí‑ya̱ jíín‑rí. 15 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱: Ni ̱ jini ̱‑ro̱ já kánchaa̱ ñaꞌan kuáxán‑ún sɨkɨ ̱ kuáꞌa̱ ndúcha. Te nducha kuáꞌa̱‑ún kákuu ña̱yɨvɨ tɨnɨ ́ ñuu̱, tɨnɨ ̱ nación, tɨnɨ ̱ yuꞌu. 16 Te ndɨ ́ꞌuxí ndɨkɨ kɨ ́tɨ ní jini ̱‑ro̱ ‑ún, máá‑de jíín kɨ ́tɨ, chi ̱ koto uꞌu̱‑de ñaꞌan kuáxán‑ún, te xnáa‑dé‑ña, te sávíchí lɨ ́ɨ‑dé‑ña, te kaji‑dé ku̱ ñu‑ña,  

















Apocalípsis 17​, ​18

394

te kaꞌmu‑de‑ña jíín ñúꞌu̱ n. 17 Chi ̱ Dios, súan ni ̱ skáꞌa̱n‑ya̱‑dé ja̱ ɨ ́ɨn núú‑ni kájani ini ̱‑de, te nakua̱ꞌa‑de tiñu kándi ̱so máá‑de nuu̱ kɨ ́tɨ‑ún. Te súan ná sáꞌa‑de ja̱ kúu ini ̱ máá‑yá onde̱ kɨvɨ ̱ skíkuu ta̱ká tu̱ꞌun Dios. 18 Te ñaꞌan ní jini ̱‑ro̱ ‑ún kúu ñuu̱ káꞌnu ja̱ táꞌú tíñu nuu̱ táká rey ñu̱yɨ ́vɨ. Yu̱án‑na te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ni ̱ kuun ɨnga̱ ndajáꞌa̱ ní kii‑ya̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, ndíso téyíí‑yá poder. Te ni ̱ ndii ncháa̱ nuu̱ ñúꞌun jíín ndúa‑yá. 2 Te ni ̱ kaꞌa̱n jaa‑ya̱: Ni ̱ naa ndíja Babilonia ñuu̱ káꞌnu. Te ni ̱ nduu veꞌe kuiꞌna̱. Yúan káxiu̱ kú táká tachi ̱ kíni. Suni yúan káxiu̱ kú ndívii tɨ ́saa̱ cháꞌán já kájito uꞌu̱‑yo̱‑tɨ ́. 3 Chi ta̱ká ña̱yɨvɨ, nátu̱ꞌun vino ni ̱ ka̱jiꞌi‑i koꞌo̱ já tɨnɨ ́ xaa̱n iní ñuu̱‑ún. Te ta̱ká rey ñu̱yɨ ́vɨ, ni ̱ ka̱sáténé‑de jíín‑ña. Te cha̱a kájaan káxi ̱kó iní ñu̱yɨ ́vɨ, ni ̱ sákúká‑ña‑dé jíín táká ndatíñu luu kaní ini ̱ máá‑ña, áchí‑ya̱. 4 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨnga̱ tu̱ꞌun ichi ándɨ ́vɨ ́, ja̱ ní kaꞌa̱n: Kuxio nuu̱‑ñá jínáꞌan‑ró, chi ña̱yɨvɨ máá‑rí kákuu‑ró, te ma̱ kɨ ́vɨ nduu̱‑ro̱ jíín kuáchi‑ña, náva̱ꞌa tú taꞌa̱n‑ro̱ kuéꞌe̱ taꞌa̱n‑ña. 5 Chi kua̱chi‑ña a ni ̱ jaa̱ xiko̱ onde̱ andɨ ́vɨ ́, te ni ̱ nuku̱ꞌun ini ̱ Dios ja̱ sáꞌa‑ña tíñu ñáá. 6 Cha̱ꞌu nuu̱‑ñá, nátu̱ꞌun ni ̱ ja̱ꞌa‑ña núu̱ sáva‑ga̱‑i. Te kaa‑ga̱ kua̱ꞌa‑ró núu̱‑ñá nú ndasa káa tiñu ni ̱ sáꞌa máá‑ña. Te ini ̱ koꞌo̱ já ní ja̱ꞌa‑ña ní ka̱jiꞌi‑i, suni ini ̱‑ún ná káa nuku̱ꞌun koꞌo‑ña. 7 Nátu̱ꞌun ni ̱ sátéyíí‑ña máá‑ña, te ni ̱ sáꞌa‑ña tɨnɨ ́ kua̱chi, suni súan ku̱ꞌa xndóꞌo‑ró‑ña já ndéꞌe̱‑ña. Chi ̱ áchí‑ña jíín máá‑ña: Máá‑rí kúu ñaꞌan táꞌú tíñu, nasu̱ ñáꞌan viuda kúu‑ri ̱, te ma̱ ndéꞌe̱ kutɨ‑rí, áchí‑ña. 8 Ja̱ yúán  



18  













nú ɨɨn kɨvɨ ̱ te kii tu̱ ndóꞌo sɨkɨ‑̱ ñá. Kuu̱ ndɨ ̱yi, ndeꞌe̱ kóꞌó‑ña, kii tama̱, te nduxia̱‑ña jíín ñúꞌu̱ n. Chi ni ̱ꞌin téyíí káa máá Tatá Dios, Iꞌa̱ sándaa̱ tiñu‑ña. Achí. 9 Te ta̱ká rey ñu̱yɨ ́vɨ já ní ka̱jika téné‑de jíín‑ña te ni ̱ ka̱ichaku̱ kúká‑de jíín‑ña, ndeꞌe̱‑de te kana jíkóꞌó‑de jaꞌa̱‑ñá kɨvɨ ̱ kuní‑de ja̱ kána ñuꞌma̱ kayu̱‑ña. 10 Te kuiñi jíká‑na̱‑de ja̱ yúꞌú‑de sɨkɨ ̱ já kayú‑ña. Te kaꞌa̱n‑de: Xáán ndáꞌú ni ̱ kuu ñuu̱ Babilonia, va̱sa ñuu̱ káꞌnu kúu‑ró núú. Ko nuu̱ ɨɨ́ n hora te ni ̱ chaa̱ juicio sɨkɨ‑̱ ro̱. 11 Te ta̱ká cha̱a kájaan káxi ̱kó iní ñu̱yɨ ́vɨ, ndeꞌe̱‑de te kana jíkóꞌó‑de jaꞌa̱‑ñá. Chi ̱ tuká ni ɨɨn ja̱ kuáan tiñu xíkó‑de. 12 Ndatíñu kúya̱ꞌu kákuu oro, plata, yuu̱ lúu, perla, saꞌma fino jíín sáꞌma kuáꞌá tíndíꞌí, saꞌma tɨ ́ndu̱ꞌá jíín sáꞌma kuáꞌá, ta̱ká yunu vixí, ndatíñu marfil jíín ndátíñu yunu lúu, cobre jíín káa jíín yúu̱ ndáva. 13 Canela, jíín jíꞌo, susiá jáꞌa̱n xiko̱ asu̱ n jíín susiá ua̱ jíín susiá ku̱tú, vino, aceite, yuchi fino, trigo, xndɨkɨ ̱, rɨɨ ̱, caballo, jíín carreta, jíín mozo sátiñu sáni, jíín ñáyɨvɨ. 14 Ndatíñu ja̱ ní ndio ini ̱‑ro̱, a ni ̱ kuxio kuaꞌa̱n, te ta̱ká ndatíñu fino máá‑ró jíín ndátíñu luu‑ró, a ni ̱ naa, te ma̱ nániꞌi ̱n kútɨ‑gá‑ro̱, áchí. 15 Te ta̱ká cha̱a kájaan káxi ̱kó ndátíñu yáꞌa, ja̱ ní ka̱kuu kúká‑de sɨkɨ‑̱ ñá, kuiñi jíká‑na̱‑de nuu̱‑ñá ja̱ káyu̱ꞌú‑de tu̱ ndóꞌo taꞌa̱n‑ña. Te ndeꞌe̱‑de te kana jíkóꞌó‑de. 16 Te kaꞌa̱n‑de: Xáán ndáꞌú ni ̱ kuu ñuu̱ káꞌnu yáꞌa. Ni ̱ ñu̱ꞌun‑ña sáꞌma fino jíín já kua̱ꞌá, jíín já ndi ̱ꞌí. Te ni ̱ ñu̱ꞌun‑ña oro jíín yúu̱ lúu, jíín perla. 17 Ko nuu̱ ɨɨ́ n hora te ni ̱ naa íi ̱ ta̱ká ndátíñu kúká yáꞌa. Achi ̱‑de. Te ta̱ká cha̱a xíin barco, jíín táká cha̱a jíka jíín barco, jíín cháa jíka nuu̱  

















395

Apocalípsis 18​, ​19

mar, jíín táká ja̱ kásátiñu nuu̱ mar, ni ̱ kaꞌi ̱in jíká‑na̱‑de. 18 Te ni ̱ kajini ̱‑de ñuꞌma̱ ja̱ kayú‑ña. Te ni ̱ ka̱kana jaa‑de: Ndé ɨnga̱ ñuu̱ kúu ja̱ kétáꞌan jíín ñúu̱ káꞌnu yáꞌa, áchí‑de. 19 Te ni ̱ ka̱chuꞌun‑de tɨkacha̱ ñúꞌun xiní‑dé. Te ni ̱ kandeꞌe̱‑de ni ̱ ka̱kana jíkóꞌó‑de: Xáán ndáꞌú ni ̱ kuu ñuu̱ káꞌnu yáꞌa. Chi ta̱ká cha̱a ni ̱ kañava̱ꞌa barco, ni ̱ ka̱kuu kúká‑de jíín táká ndatíñu yaꞌu ñáva̱ꞌa‑ña. Te nuu̱ ɨɨ́ n hora te ni ̱ tucha̱ ii ̱. 20 Ná ndúvatu̱ ini ̱‑ro̱ já ní taꞌa̱n‑ña, róó andɨ ́vɨ ́, jíín táká róó ña̱yɨvɨ ndóo, cha̱a apóstol, jíín cháa kájani tu̱ꞌun Dios. Chi ̱ Dios ni ̱ naniꞌi ̱n táꞌan‑ya̱ jíín‑ña já sɨkɨ ́ róó. Achí‑de. 21 Yúan‑na te ɨɨn ndajáꞌa̱ níꞌin, ni ̱ tɨɨn‑ya̱ ɨɨ́ n yuu̱ nátu̱ꞌun ɨɨn yo̱só káꞌnu. Te ni ̱ skána‑ya̱ núu̱ mar. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱: Súan ni ̱ꞌin tuncháa̱ Babilonia ñuu̱ káꞌnu, te ma̱ núkuiñi ̱ kutɨ‑gá. 22 Te ma̱ kúni so̱ꞌo‑ga̱‑ro̱ ndusú yaa̱ cha̱a káchaa, ni cha̱a jíta, ni cha̱a kátɨvɨ ̱ xkuili jíín corneta. Te ma̱ níꞌi ̱n‑gá‑ro̱ ní ɨɨn cha̱a sáꞌa ta̱ká ndatíñu, ni ja̱ nɨ ́ꞌɨn molino ma̱ kúni so̱ꞌo kutɨ‑gá‑ro̱. 23 Te ma̱ ndíi ncháa̱‑ga̱ nuu̱‑ro̱ jíín ndúa linterna. Te ma̱ kúni so̱ꞌo‑ga̱‑ro̱ kaꞌa̱n yii jíín ñásɨ ́ꞌɨ ́. Chi cha̱a kájaan káxi ̱kó núu̱‑ro̱, cha̱a kákuñáꞌnu ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ ní ka̱kuu‑de, te jíín tíñu ña̱váꞌa ni ̱ xndáꞌú‑ro̱ ndívii ñáyɨvɨ. 24 Te nuu̱‑ñá ni ̱ ndenda nɨñi ̱ cháa ni ̱ ka̱jani tu̱ꞌun Dios, jíín nɨñí ñáyɨvɨ ndóo, jíín nɨñí táká ña̱yɨvɨ ní ka̱jaꞌni‑í ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ yáꞌa. Achí‑ya̱.  













Kɨvɨ ̱ nákana jaa‑i Dios ini ̱ andɨ ́vɨ ́

19

Yu̱án‑na te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ ni ̱ kuvaa̱ ɨɨn ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱ íchi ándɨ ́vɨ ́, ja̱ ní kakaꞌa̱n‑i: Xáán va̱ꞌa Dios. Ná nákana jaa‑yó‑yá.

Ná káꞌa̱n jíñúꞌún‑yó jíín‑yá, chi ni ̱ nama‑ya̱ yóó jíín fuerza‑ya̱. 2 Chi ̱ sándaa̱ va̱ꞌa‑ya̱ jíín túꞌun ndaa̱. Ni ̱ naku̱ xndíi‑ya̱ sɨkɨ ́ ñáꞌan kuáxán‑ún, ja̱ ní stɨ ́vɨ‑́ ña ñúyɨ ́vɨ jíín túꞌun tɨnɨ ̱ ini ̱‑ña. Te ni ̱ naniꞌi ̱n táꞌan‑ya̱ jíín‑ña já ní jacha̱‑ña nɨñí mozo‑ya̱, áchí‑i. 3 Te ɨnga̱ jínu ni ̱ kakaꞌa̱n‑i: Xáán va̱ꞌa Dios, chi ̱ ñuꞌma̱ kayú‑ña‑ún, kána‑ni nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá, áchí‑i. 4 Te ndɨ ́ꞌokó kuu̱ n cháa ñáꞌnu jíín ndɨ ́kúu̱ n kɨ ́tɨ ni ̱ ka̱jukuiñi ̱ jítɨ‑́ de nuu̱ ñúꞌun. Te ni ̱ ka̱chiñúꞌún‑de Dios ja̱ kánchaa̱‑ya̱ mesa táꞌú‑yá tiñu. Te ni ̱ kakaꞌa̱n‑de: Amén, xáán va̱ꞌa Dios, áchí‑de. 5 Te onde̱ nuu̱ mesa‑ún ni ̱ kaꞌa̱n ɨɨn tu̱ꞌun: Ta̱ká róó mozo Dios máá‑yó, jíín róó ja̱ kájandatu̱ nuu̱‑yá, kúu lúlí kúu ñáꞌnu‑ró, ná nákana jaa‑ró‑yá, áchí. 6 Te ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱ nátu̱ꞌun kákaꞌa̱n ña̱yɨvɨ kuáꞌa̱, nátu̱ꞌun nɨ ́ꞌɨn kuaꞌa̱ ndúcha, xí nátu̱ꞌun káꞌa̱n taja: Xáán va̱ꞌa Dios máá‑yó, chi ̱ táꞌú‑yá tiñu te tɨ ́ɨn‑ya̱ táká poder. 7 Ná kúsɨɨ ̱ xáa̱n iní‑yo̱. Te ná nákana jaa‑yó‑yá. Chi ̱ a ni ̱ jaa̱ kɨvɨ ̱ tándaꞌa máá Lélú. Te ñasɨ ́ꞌɨ‑́ ya̱, a íó tu̱ꞌa‑ña. 8 Te ni ̱ niꞌi ̱n‑ñá tu̱ꞌun ja̱ kúꞌun‑ña sáꞌma fino ja̱ ndóo íó te ndíi ncháa̱. Chi ̱ saꞌma fino‑ún kákuu tiñu ndaa̱ ni ̱ ka̱sáꞌa ña̱yɨvɨ ndóo, áchí. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n ndajáꞌa̱‑yá‑ún jíín‑rí: Chaa tu̱ꞌun yáꞌa: Xáán ndatu̱ kákuu ña̱yɨvɨ ní kana‑ya̱ xiní‑í ja̱ ná kíngoyo‑i nuu̱ íó xíni tándaꞌa máá Lélú, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑rí: Ya̱ꞌá kúu tu̱ꞌun ndaa̱ ni ̱ kaꞌa̱n Dios, áchí‑ya̱. 10 Te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ‑́ rí nuu̱ jáꞌa̱‑yá ja̱ chíñúꞌún‑rí‑ya̱ núú. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Ma̱ sáꞌa‑ró súan. Chi ̱ suni mozo‑ya̱ kúu‑ri ̱ jíín‑ró jíín ñaní‑ro̱ já kájani ndaa̱ tu̱ꞌun Jesús. Ná  

















396

Apocalípsis 19​, ​20 chíñúꞌún‑ró máá Dios, áchí‑ya̱. Chi tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Jesús kúu modo jáni‑yó túꞌun‑ya̱. Iꞌa̱ skíkuu tu̱ꞌun jíín Iꞌa̱ káꞌa̱n ndaa̱

11 Te

ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ núña andɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ kenda‑ni ɨɨn caballo kuíjín. Te Iꞌa̱ yóso‑tɨ ́, nání‑yá Iꞌa̱ ndaa̱, Iꞌa̱ skíkuu. Te jíín túꞌun ndaa̱ sándaa̱ ndaa̱‑ya̱ te kua̱táꞌan‑ya̱. 12 Te nduchi‑yá káa nátu̱ꞌun yáá ñúꞌu̱ n. Te xini ̱‑yá ñúꞌun kuaꞌa̱ corona. Te yóso ɨ ́ɨn sɨ ́ꞌvɨ ́ já ní ɨɨn tú júku̱ꞌun ini ̱, chi ̱ máá‑ni máá‑yá jiní. 13 Te yúsúkun‑yá ɨɨn tɨka̱chí nɨñí. Te nání‑yá tu̱ꞌun Dios. 14 Te ɨɨn tɨkuꞌni ̱ andɨ ́vɨ ́, ni ̱ ka̱ndiki ̱n‑de‑ya̱ kájaꞌa̱n‑de jíín‑yá káyo̱so‑dé caballo kuíjín. Te káñu̱ꞌun‑de saꞌma fino xaa̱n ja̱ íó ndoo te kɨyi ̱. 15 Te yuꞌu‑yá kénda ɨɨn machete xaa̱n, náva̱ꞌa jíín machete‑ún stují‑yá ta̱ká ña̱yɨvɨ. Te táꞌú‑yá tiñu nuu̱‑í jíín bastón ka̱a. Te kuañu̱‑ya̱ sɨkɨ ́ uva kaxi ̱n‑ya̱. Yu̱án kúu ja̱ kití ini ̱ Dios, Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ta̱ká poder. 16 Te nuu̱ tɨ ́ka̱chí‑yá jíín núu̱ sáꞌnda‑ya̱ yóso sɨ ́ꞌvɨ ́ yáꞌa: Rey nuu̱ táká rey, te Jitoꞌo̱ nuu̱ táká jitoꞌo̱, áchí. 17 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn ndajáꞌa̱ já kándii ̱‑ya̱ núu̱ ndíka̱ndii, te ni ̱ kana jaa‑ya̱ jíín táká tɨsaa̱ kándéché sáva andɨ ́vɨ ́: Ñaꞌa̱n te ndutútú‑ró núu̱ kúxíni‑ró sáꞌa Dios ñáꞌnu, 18 náva̱ꞌa kee‑ro kúñu rey jíín capitán, jíín kúñu cha̱a ni ̱ꞌin, jíín kúñu caballo jíín cháa káyo̱so‑tɨ ́, jíín kúñu ta̱ká‑ga̱ ña̱yɨvɨ já kájika ndicha̱‑na̱ jíín já kákuu mozo, ja̱ lúlí jíín já ñáꞌnu, áchí‑ya̱. 19 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ nuu̱ máá kɨ ́tɨ xáa̱n‑ún jíín núu̱ táká rey ñu̱yɨ ́vɨ, ni ̱ ka̱kutútú‑de jíín soldado‑de ja̱ kuátáꞌan‑de jíín Iꞌa̱ yóso caballo kuíjín jíín táká soldado‑ya̱. 20 Te  

kɨtɨ xáa̱n‑ún kuaꞌa̱n‑tɨ ̱ preso jíín cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun túꞌún ja̱ ní sáꞌa kuaꞌa̱‑dé tuni ̱ nuu̱‑tɨ ́, te jíín tuní‑ún ni ̱ xndáꞌú‑de ña̱yɨvɨ ní ka̱kiꞌin tuni ̱ kɨtɨ‑ún jíín já ní ka̱chiñúꞌún ndosó‑tɨ ̱. Ndúú cha̱a yáꞌa, ni ̱ kenda‑de kuaꞌa̱n chakú‑de nuu̱ laguna ñuꞌu̱ n ja̱ kayú jíín azufre. 21 Te sava‑ga̱ cha̱a‑ún ni ̱ kajiꞌi ̱‑de jíín machete ja̱ kénda yuꞌu Iꞌa̱ yóso caballo kuíjín. Te ta̱ká tɨsaa̱, ni ̱ kandaꞌa̱ chi ̱i‑tɨ ̱ ní ka̱yee‑tɨ ́ ku̱ ñu‑de jínáꞌan‑de.  

















Tu̱ꞌun sɨkɨ ̱ mil kuia̱ jíín juicio sɨkɨ ̱ kuíꞌna̱

20

Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ja̱ íchi ándɨ ́vɨ ́ ní kuun ɨɨn ndajáꞌa̱ tɨ ́ɨn‑ya̱ ndákáa tu̱ nchi kúnú xáa̱n, jíín ɨ ́ɨn cadena káꞌnu. 2 Te ni ̱ ka̱tɨɨn‑ya̱ kóo̱ káꞌnu, koo̱ ánáꞌán, kɨtɨ kúu kuiꞌna̱ Satanás. Te ni ̱ juꞌni ̱‑ya̱‑tɨ ́ ja̱ ná kúnuꞌni ̱‑tɨ ̱ mil kuia̱. 3 Te ni ̱ skɨ ́vɨ‑ya̱‑tɨ ́ kuaꞌa̱n‑tɨ ̱ túnchi kúnú. Te ni ̱ jasu̱‑ya̱‑tɨ ́. Te ni ̱ sákútu‑yá sɨkɨ‑̱ tɨ ́, jíín sello, náva̱ꞌa tuká xndáꞌú‑ga̱‑tɨ ̱ táká nación. Chi ̱ onde̱ ná jínu mil kuia̱, yúan‑na te jínu ñúꞌún já ndají núndaa̱‑ga̱‑tɨ ̱. 4 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ tɨnɨ ̱ mesa. Te cha̱a káxiu̱ kú mesa‑ún kákuu ja̱ sándaa̱ tiñu. Te suni ni ̱ jini ̱‑ri ̱ añú ña̱yɨvɨ ní kaxɨtɨ ̱ xiní‑í, sɨkɨ ̱ já ní ka̱jani ndaa̱‑i tu̱ꞌun Jesús jíín túꞌun Dios, ni tú ní káchiñúꞌún‑i kɨtɨ‑ún ni ndoso̱‑tɨ ̱, ni tú ní kájatáꞌú‑i tuni ̱‑tɨ ̱ kúnchaa̱ chaa̱n‑í, ni ini ̱ ndaꞌa‑í. Te ni ̱ ka̱nachaku̱‑i. Te ni ̱ ka̱táꞌú‑i tiñu jíín Cristo ɨɨn mil kuia̱. 5 Ña̱yɨvɨ yáꞌa kákuu ja̱ náchaku̱ xnaꞌa̱n‑ga̱. Ko sava‑ga̱ ndɨ ̱yi‑ún, tú ní kánachaku̱‑i onde̱ ná jínu mil kuia̱. 6 Xáán ndatu̱ koo ña̱yɨvɨ ndóo ja̱ náchaku̱‑i xnaꞌa̱n‑ga̱. Ma̱ kúu̱‑i  









397

Apocalípsis 20​, ​21

vuelta uu̱, chi ̱ sua nduu‑i sutu̱ nuu̱ Dios jíín núu̱ Cristo, te táꞌú‑i tiñu jíín‑yá mil kuia̱. 7 Te onde̱ ná jínu mil kuia̱‑ún, te ndaji ̱ Satanás nuu̱ kándee preso. 8 Te kenda xndáꞌú nación káꞌi ̱o ndɨ ́kúu̱ n lado ñu̱yɨ ́vɨ, ñuu̱ Gog jíín ñúu̱ Magog, náva̱ꞌa stútú ñáyɨvɨ já kuátáꞌan‑i. Te koo kuaꞌa̱ xáa̱n‑í nátu̱ꞌun ñi ̱tɨ ́ yúꞌu mar. 9 Te ni ̱ cha̱koyo‑i onde̱ nɨ ́ɨ ́ ñúyɨ ́vɨ. Te ni ̱ ka̱jíkó ndúu̱‑i nuu̱ káꞌi ̱in ta̱ká ña̱yɨvɨ ndóo jíín ñúu̱ ja̱ maní‑í jíín. Ko Dios ni ̱ skúun‑ya̱ ñúꞌu̱ n ichi ándɨ ́vɨ ́. Te ni ̱ kanduxia̱‑i. 10 Te kuiꞌna̱ já ní xndáꞌú ña̱yɨvɨ‑ún, ni ̱ skée‑ya̱ kuáꞌa̱n nuu̱ laguna ñuꞌu̱ n ja̱ kayú jíín azufre. Te suni yúan kándee kɨtɨ xáa̱n‑ún jíín cháa ni ̱ jani tu̱ꞌun túꞌún. Te yúan ndoꞌo‑de ndúú ñúú nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá.  







Tu̱ꞌun mesa káꞌnu kuíjín ándɨ ́vɨ ́

11 Te

ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn mesa káꞌnu kuíjín, jíín Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa‑ún. Te nuu̱ máá Iꞌa̱‑ún ni ̱ kuxio ñu̱yɨ ́vɨ jíín ándɨ ́vɨ ́. Te tuká ní níꞌi ̱n núu̱ kúxiu̱ kú. 12 Te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ta̱ká ndɨ ̱yi, ja̱ ñáꞌnu ja̱ lúlí, káꞌi ̱in‑i nuu̱ Dios. Te ni ̱ juña‑ya̱ táká libro. Te suni ni ̱ juña‑ya̱ ɨngá tutu̱ nání libro chakú. Te ni ̱ sándaa̱‑ya̱ tíñu ndɨ ̱yi‑ún jínáꞌan‑i, nú ndasa káa tu̱ꞌun yóso núu̱ tutú‑ún, ná ɨɨn ɨɨn tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑i. 13 Te nducha mar, ni ̱ nakua̱ꞌa‑cha̱ ndɨ ́yi káꞌi ̱in chi ̱i‑cha̱. Te kueꞌe̱ jíín infierno, ni ̱ ka̱nakua̱ꞌa ndɨ ̱yi ja̱ kátɨ ̱ɨn. Te ni ̱ ka̱kundaa̱ kua̱chi‑i ná tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa ɨɨn ɨɨn‑i. 14 Te ni ̱ skée‑ya̱ infierno jíín kuéꞌe̱ kájaꞌa̱n nuu̱ laguna ñuꞌu̱ n. Ya̱ꞌá kúu modo kuu̱‑i vuelta uu̱. 15 Te ña̱yɨvɨ tú ní ndénda sɨ ́ꞌvɨ‑́ i nuu̱ libro chakú, te ni ̱ skána‑ya̱‑í kuaꞌa̱n‑i nuu̱ laguna ñuꞌu̱ n.  







Ñu̱yɨ ́vɨ jáá jíín ándɨ ́vɨ ́ jáá

21

Yúan‑na te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ɨɨn andɨ ́vɨ ́ jáá jíín ɨ ́ɨn ñu̱yɨ ́vɨ jáá. Chi ̱ andɨ ́vɨ ́ xnáñúú jíín ñúyɨ ́vɨ xnáñúú ní ndaꞌva̱. Te tuká mar ni ̱ íó. 2 Te máá‑rí Juan ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ñuu̱ ii ̱ já kúu ñuu̱ Jerusalén jáá, ja̱ ní kuun ichi ándɨ ́vɨ ́ ní kenda nuu̱ Dios. Te íó tu̱ꞌa nátu̱ꞌun ɨɨn ñasɨ ́ꞌɨ ́ ja̱ íó tu̱ꞌa‑ña tándaꞌa‑ñá jíín yíi‑ñá. 3 Te ichi ándɨ ́vɨ ́ ní jini so̱ꞌo‑ri ̱ ɨɨn tu̱ꞌun ni ̱ kaꞌa̱n jaa: Vina te ncháá veꞌe Dios jíín ñáyɨvɨ. Te kunchaa̱‑ya̱ jíín‑i. Te kuu‑i ña̱yɨvɨ máá‑yá. Te máá‑yá, kuu‑ya̱ Dios máá‑i te kunchaa̱‑ya̱ jíín‑i. 4 Te nakuaꞌa̱ Dios ta̱ká nducha núu̱‑í. Te ma̱ kúu̱ kutɨ‑gá‑i. Te tuká koo ja̱ ndúkuíꞌa̱ ini ̱‑i, ni ja̱ ndéꞌe̱‑i, ni ja̱ jatú‑i, chi ̱ a ni ̱ ndaꞌva̱‑ya̱ tíñu xnáñúú. Achí. 5 Te ni ̱ kaꞌa̱n Iꞌa̱ kánchaa̱ mesa‑ún: Kuni so̱ꞌo‑ró, chi ̱ ruu̱ nasájáá‑rí ta̱ká ndatíñu, áchí‑ya̱. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑rí: Chísó túꞌun yáꞌa, chi ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa, tu̱ꞌun ndaa̱ tu̱ꞌun ndija kúu, áchí‑ya̱. 6 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: A ni ̱ kuu. Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun letra Alfa jíín letra Omega, nuu̱ kéjáꞌá jíín núu̱ ndɨ ́ꞌɨ. Te ña̱yɨvɨ jichí nducha, kua̱ꞌa‑ri ̱ sókó ndúcha chakú koꞌo sáni‑i. 7 Te cha̱a kundéé, niꞌi ̱n táꞌu̱‑dé ta̱ká ndatíñu, te kuu‑ri ̱ Dios máá‑de, te máá‑de kuu‑de se̱ꞌe‑ri ̱. 8 Ko ña̱yɨvɨ já káyu̱ꞌú ja̱ tú kákandíja, ja̱ kácháꞌán, ja̱ kájaꞌni ndɨ ́yi, ja̱ kásáꞌa téné, ja̱ kátɨꞌvɨ, ja̱ káchiñúꞌún ndosó, jíín táká ja̱ kákaꞌa̱n tu̱ꞌun túꞌún, ña̱yɨvɨ yáꞌa kuiñi‑i nuu̱ laguna ñuꞌu̱ n nuu̱ kayú jíín azufre. Súan kuu̱‑i vuelta uu̱. 9 Yúan‑na te ɨɨn ndajáꞌa̱ já usiá‑ya̱ ní ka̱tɨɨn usia̱ koꞌo̱ já ñúꞌun ndɨ ́ꞌusiá kueꞌe̱ sandɨ ̱ꞌɨ‑́ na̱, ni ̱ chaa̱‑ya̱  















398

Apocalípsis 21​, ​22 núu̱‑rí. Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Ñaꞌa̱n, te ná stáꞌa̱n‑ri ̱ ɨɨn ñaꞌan núu̱‑ro̱ já kúu ñasɨ ́ꞌɨ ́ máá Lélú, áchí‑ya̱. 10 Te jíín máá Espíritu ni ̱ jaka‑ya̱ rúu̱ ni ̱ jaꞌa̱n‑ri ̱ xini ̱ ɨ ́ɨn yuku súkún káꞌnu. Te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ñúu̱ ii ̱ Jerusalén nuu̱‑rí ja̱ kúun va̱i ichi ándɨ ́vɨ ́ ondé nuu̱ Dios. 11 Ndíso ndua Dios. Te ndíi ncháa̱ nátu̱ꞌun yuu̱ lúu, nátu̱ꞌun yuu̱ kuíi ndíꞌí, te ndíi níꞌni nátu̱ꞌun vidrio. 12 Te ñáva̱ꞌa ɨɨn nama̱ ñúu̱ káꞌnu súkún. Te suni ñáva̱ꞌa uxi ̱ uu̱ yuxéꞌé. Te yuxéꞌé‑ún káꞌi ̱in uxi ̱ uu̱ ndajáꞌa̱‑yá. Te yuxéꞌé‑ún káyo̱so sɨ ́ꞌvɨ ́ ndɨ ́ꞌuxí uu̱ tata̱ se̱ꞌe Israel. 13 Ichi núu̱ kána ndika̱ndii íó uni ̱ yuxéꞌé. Ichi norte íó uni ̱ yuxéꞌé. Ichi sur íó uni ̱ yuxéꞌé. Ichi núu̱ kée ndika̱ndii íó uni ̱ yuxéꞌé. 14 Te nama̱ ñúu̱‑ún, ñáva̱ꞌa uxi ̱ uu̱ cimiento. Te sɨkɨ ̱ yúan yóso uxí uu̱ sɨ ́ꞌvɨ ́ ndɨ ́ꞌuxí uu̱ apóstol máá Lélú Dios. 15 Te ndajáꞌa̱ káꞌa̱n jíín‑rí‑ún, tɨ ́ɨn‑ya̱ ɨ ́ɨn vara oro ja̱ chíkua̱ꞌá‑ya̱ ñúu̱, jíín táká yuxéꞌé, jíín namá ñúu̱. 16 Te ɨɨn ñuu̱ íó kuu̱ n jikí kúu. Te ɨɨn núú‑ni ja̱ káni jíín já jichá. Te ni ̱ chikua̱ꞌá‑ya̱ ñúu̱ jíín vara‑ún, te ni ̱ ji ̱nu uu̱ mil kuu̱ n ciento kilómetro, ja̱ káni, jíín já jichá, jíín já súkún, ɨɨn núú‑ni kúu. 17 Te suni ni ̱ chikua̱ꞌá‑ya̱ namá ñúu̱‑ún. Te ni ̱ ji ̱nu ɨɨn ciento uu̱ xiko kuu̱ n yíkɨ ́ ku̱ꞌa cha̱a, ja̱ súni ku̱ꞌa ndajáꞌa̱‑yá kúu. 18 Te nama̱ ñúu̱‑ún kúu yuu̱ kuíi ndíꞌí. Te ñuu̱ kúu máá nían oro, nátu̱ꞌun vidrio ndíi níꞌni. 19 Te cimiento ñuu̱‑ún, ni ̱ ku̱ kútu jíín táká yuu̱ lúu. Ja̱ xnáñúú kúu yuu̱ kuíi ndíꞌí. Ja̱ úu̱ kúu yuu̱ ncha̱á kuíi. Ja̱ uní kúu yuu̱ ncha̱á pinto. Ja̱ kúu̱ n kúu yuu̱ kuíi. 20 Ja̱ úꞌu̱ n kúu yuu̱ pinto. Ja̱ iñú kúu yuu̱ kua̱ꞌá pinto. Ja̱ usiá kúu yuu̱ kuíi méku.  





















Ja̱ uná kúu yuu̱ kuíi ncháá. Ja̱ ɨ ́ɨ ̱n kúu yuu̱ kua̱án. Ja̱ uxí kúu yuu̱ kuíi kuíjín. Ja̱ uxí ɨɨn kúu yuu̱ color naranja. Te ja̱ uxí uu̱ kúu yuu̱ ndi ̱ꞌí. 21 Te ndɨ ́ꞌuxí uu̱ yuxéꞌé‑ún kákuu uxi ̱ uu̱ perla, ja̱ ɨ ́ɨn yuxéꞌé, te ɨɨn perla. Te nu̱yáꞌu ñuu̱‑ún kúu máá nían oro ja̱ ndíi níꞌni nátu̱ꞌun vidrio. 22 Te tú ní jiní‑ri ̱ veꞌe ii ̱ iní ñuu̱, chi ̱ veꞌe ii ̱ ñúu̱‑ún kúu máá Dios, Iꞌa̱ tɨ ́ɨn ta̱ká poder jíín máá Lélú. 23 Te ñuu̱‑ún, tú nɨ ́nɨ ndíka̱ndii ni yoo̱ ja̱ stúu̱ n, chi ̱ ndua máá Dios ndíi ncháa̱, te máá Lélú kúu lámpara. 24 Te ña̱yɨvɨ ní kaka̱ku, kaka kuu‑i jíín ndúa ñúꞌu̱ n‑ún nátu̱ꞌun jíín lámpara. Te ta̱ká rey ñu̱yɨ ́vɨ, kikoyo‑de ñuu̱‑ún jíín táká ndatíñu luu‑de, te kaꞌa̱n jíñúꞌún‑de jíín‑yá yúan. 25 Te yuxéꞌé ñúu̱‑ún, ma̱ nándasu̱ kutɨ já íó‑ni ndúú, te ma̱ kóo‑ga̱ akuáa yúan. 26 Te ini ̱ ñuu̱‑ún kinchaka‑de ta̱ká ndatíñu luu jíín ndátíñu jíñúꞌún íó ini ̱ ñu̱yɨ ́vɨ. 27 Te ini ̱ ñuu̱‑ún ma̱ ndɨ ́vɨ kutɨ ní ɨɨn ña̱yɨvɨ cháꞌán, ni ja̱ sáꞌa tiñu ñáá, ni ja̱ káꞌa̱n tu̱ꞌun túꞌún, chi ̱ máni máá‑ni ña̱yɨvɨ já káyo̱so sɨ ́ꞌvɨ‑́ i nuu̱ libro chakú máá Lélú. Yúan‑na te ni ̱ stáꞌa̱n‑ya̱ ɨ ́ɨn yu̱cha nducha chakú nuu̱‑rí. Te ndíi níꞌni‑cha̱. Te kána‑cha̱ núu̱ mesa táꞌú tíñu Dios jíín máá Lélú. 2 Te jíka‑cha̱ sáva ma̱ꞌñú núyáꞌu ñuu̱‑ún. Te ndúú lado yu̱cha, káꞌi ̱in yunu chakú, ja̱ jáꞌa uxi ̱ uu̱ nuu̱ ndéꞌe̱, ndɨtaꞌa̱n yoo̱ kúun ndeꞌe̱. Te ndaꞌa yúnu‑ún kákuu ja̱ sáꞌa tana̱ táká ña̱yɨvɨ. 3 Te tuká koo ni ɨɨn tu̱ꞌun tásɨ ́, chi ̱ mesa táꞌú tíñu Dios jíín Lélú kúnchaa̱ ini ̱ ñuu̱‑ún. Te mozo‑ya̱, kuatíñu‑i nuu̱‑yá jínáꞌan‑i. 4 Te kuni ̱‑i nuu̱‑yá. Te koso sɨ ́ꞌvɨ‑́ yá chaa̱n‑í. 5 Te ma̱ kóo kutɨ‑gá  













22









399

Apocalípsis 22

akuáa yúan. Te tuká kájinu ñúꞌún‑i ja̱ stúu̱ n luz, ni ja̱ stúu̱ n ndika̱ndii. Chi ̱ máá Tatá Dios, stúu̱ n‑ya̱ núu̱‑í. Te táꞌú‑i tiñu nɨ ́ɨ ́ káni nɨ ́ɨ ́ kuiá. Ta̱ká tiñu ja̱ kánúú cháa̱ yachi ̱

6 Te

ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑rí: Tu̱ꞌun ndaa̱ tu̱ꞌun ndija kúu tu̱ꞌun yáꞌa. Te máá Tatá Dios, Jitoꞌo̱ cha̱a ndoo ja̱ ní ka̱jani‑de tu̱ꞌun‑ya̱, ni ̱ tájí‑yá ndajáꞌa̱‑yá náva̱ꞌa stáꞌa̱n‑ya̱ núu̱ mozo‑ya̱ táká tiñu ja̱ kánúú cháa̱ yachi ̱. 7 Te ja̱ndáa̱ ja̱ ncháa̱ yachi ̱‑ri ̱. Achí‑ya̱. Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ skíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa. 8 Te ruu̱ Juan kúu ja̱ ní jini so̱ꞌo‑ri ̱ te ni ̱ jini ̱‑ri ̱ ta̱ká tiñu yáꞌa. Te nuu̱ ní ndɨꞌɨ ni ̱ jini so̱ꞌo‑ri ̱, jíín já ní nde̱ꞌé‑rí, te ni ̱ jukuiñi ̱ jítɨ ́‑rí nuu̱ jáꞌa̱ ndájáꞌa̱ Iꞌa̱ ni ̱ stáꞌa̱n ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa nuu̱‑rí, ja̱ chíñúꞌún‑rí‑ya̱ núú. 9 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ya̱ jíín‑rí: Ma̱ sáꞌa‑ró súan, chi ̱ ruu̱, suni mozo‑ni kúu‑ri ̱ jíín‑ró, jíín ñani ̱‑ro̱ já kájani tu̱ꞌun Dios, jíín ñáyɨvɨ káskíkuu tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa. Sua ná chíñúꞌún‑ró máá Dios, áchí‑ya̱. 10 Te ni ̱ kaꞌa̱n‑ga̱‑ya̱ jíín‑rí: Ma̱ kasú‑ro̱ túꞌun káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa, chi ̱ a ni ̱ ku̱yani kɨvɨ ̱. 11 Ña̱yɨvɨ sáꞌa tiñu ñáá, ná kúkuu‑i jíín tíñu ñáá‑ún. Ña̱yɨvɨ kácháꞌán, ná kéndo̱o cháꞌán‑i. Ña̱yɨvɨ sáꞌa tiñu va̱ꞌa, ná kúkuu‑i jíín tíñu va̱ꞌa‑ún. Te ña̱yɨvɨ ndóo, ná kúkuu‑ga̱‑i jíín túꞌun ndoo. 12 Kuni so̱ꞌo, chi ̱ nchaa̱ yachi ̱‑ri ̱, te kii ya̱ꞌu jíín‑rí, náva̱ꞌa kua̱ꞌa‑ri ̱ ya̱ꞌu ɨɨn ɨɨn‑i ndasa tiñu ni ̱ ka̱sáꞌa‑i. 13 Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun letra Alfa jíín letra Omega, nuu̱  













kéjáꞌá jíín núu̱ ndɨ ́ꞌɨ, ja̱ xnáñúú jíín já sándɨ ̱ꞌɨ ́‑na̱. Achí‑ya̱. 14 Xáán ndatu̱ ña̱yɨvɨ skíkuu tiñu ni ̱ táꞌú‑yá, náva̱ꞌa niꞌi ̱n táꞌu̱‑í jaa̱‑i nuu̱ yúnu chakú, te kɨ ̱vɨ koyo‑i ichi yúxéꞌé iní ñuu̱‑ún. 15 Ko yata̱ véꞌe kuiñi tiꞌina̱, jíín já kásáꞌa tiñu ña̱váꞌa, jíín já tɨnɨ ́ ini ̱, jíín já kájaꞌni ndɨ ́yi, jíín já káchiñúꞌún ndosó, jíín táká ja̱ kúsɨɨ ̱ iní xndáꞌú táꞌan. 16 Máá‑rí kúu Jesús ja̱ ní tájí‑rí ndajáꞌa̱‑rí kujaa̱ nuu̱‑ro̱ jínáꞌan‑ró, náva̱ꞌa kani ndaa̱‑ya̱ túꞌun ta̱ká tiñu yáꞌa nuu̱ tɨ ́kuꞌni ̱ kákandíja. Máá‑rí kúu nátu̱ꞌun yoꞌo já kúu tata̱ David. Te suni kúu‑ri ̱ nátu̱ꞌun tiñu̱ú xíní já ndíi ndáxín tɨ ́kuáán‑na̱. 17 Te máá Espíritu jíín ñáꞌan tándaꞌa kákaꞌa̱n: Ñaꞌa̱n‑ní, áchí. Te ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo, ná káꞌa̱n‑i: Ñaꞌa̱n‑ní, achi ̱‑i. Te ña̱yɨvɨ jichí nducha, ná kíi‑i. Te ña̱yɨvɨ kuní, ná kóꞌo sáni‑i nducha chakú. 18 Te káꞌa̱n xaa̱n‑rí nuu̱ táká ña̱yɨvɨ jíni so̱ꞌo tu̱ꞌun káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa: Nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ ná chísó‑ga̱‑i nuu̱ túꞌun yáꞌa, te Dios, chísó‑yá tu̱ ndóꞌo yóso núu̱ tutú yáꞌa sɨkɨ ̱‑í. 19 Te nú ndé ɨɨn ña̱yɨvɨ kuánchaa̱‑i yaku̱ tu̱ꞌun ja̱ káꞌa̱n tutu̱ yáꞌa, te Dios kuanchaa̱‑ya̱ táꞌu̱‑í ja̱ yíꞌi nuu̱ libro chakú, jíín iní ñuu̱ ii ̱, sɨkɨ ̱ túꞌun ja̱ yóso núu̱ tutú yáꞌa. 20 Súan káꞌa̱n Iꞌa̱ káꞌa̱n ndaa̱ ta̱ká tu̱ꞌun yáꞌa: Ja̱ndáa̱ ja̱ ncháa̱ yachi ̱‑ri ̱, áchí‑ya̱. Súan ná kóo Amén. Ñaꞌa̱n‑ní Táta̱ Jesús. 21 Tu̱ꞌun luu íó ini ̱ máá Jítoꞌo̱‑yo̱ Jesucristo ná kóo jíín táká‑ro̱ jínáꞌan‑ró. Amén.