E#E Ghana L7mes8d4dzikp4d4w45e D4n4wo 5e Gomekp4kp4wo 5e @o2o la

Ghana L7mes8d4dzikp4d4w45e la li na ame siwo kat7 le Ghana duk4a me. %e si ameawo x4, wo5e `utsu alo ny4nunyenye, gbegbl4ha si me t4 wonye kple sub4sub4ha si me wole la maw4e be womakp4 gome le l7mes8d4dzikp4d4w45e la 5e d4w4w4wo me o. Enye l7mes8d4dzikp4d4w45e la 5e didi vevie be 2ekaw4w4 nan4 l7mes8d4w4lawo, d4n4wo kple ame siwo wow4a d4 na la dome, elabena to 2ekaw4w4 me la, m]ate `u akp4 ta na m]a5e l7mes8men4nyawo 5e ta2odzinuwo. Eya ta ele be d4y45ewo nakp4 d4n4wo, wo5e 5omet4wo, 24ktawo, d4n4dzikp4lawo kple l7mes8d4w4la bubuwo 5e hiahi7wo gb4, eye woaw4 2e wo5e gomekp4kp4wo kple d4deasiwo 5e 2o2owo dzi. Ele be woase d4n4 la 5e hadomegben4n4, dek4nu kple sub4sub4nyawo, 5e si wòx4, e5e `utsu alo ny4nunyenye kple vovototo bubuwo g4me kpe 2e d4n4 siwo nye nuw4amet4wo la 5e hiahi7wo `u. Ghana L7mes8d4dzikp4d4w45e la le m4 kp4m be d4y45ewo nada asi 2e d4n4wo 5e gomekp4kp4wo 5e 2o2o la dzi, eye woakp4 egb4 be l7mes8d4w4lawo, d4n4wo/ame siwo wow4a d4 na la kple wo5e 5omet4wo se wo5e gomekp4kp4wo kple d4deasiwo g4me. Wow4 Gomekp4kp4wo 5e @o2o sia be wòakp4 d4n4wo 5e Gomekp4kp4wo ta le Ghana L7mes8d4dzikp4d4w45e la me. @o2o la: Na Gomekp4kp4 s4s4e ame sia ame be wòate `u ayi d4y45ewo, eye woada d4 n1, be wòan4 l7mes8 nyuit4 me, ne nu siwo woaz7 le d4a dada me la le duk4a si. Gbl4 be woade bubu d4n4 la `u abe ame 2eka ene, eye gomekp4kp4 le esi be wòaw4 tiatia le 2o2o siwo ku 2e d4dada n1 `u la me. Na Gomekp4kp4 ame sia me be womaw4 vovototodedeamemenu a2eke 2e e`u le e5e dek4nu, gbegbl4ha, gbegb4gbl4, sub4sub4ha, `utsu alo ny4nunyenye, 5e kple d4 si 5omevi lém wòle alo nuw4ame si w4e la ta o. Gbl4 be enye d4n4/ame si wow4a d4 na la 5e d4deasi be wòakp4 eya amea 5e l7mes8men4n4 kple hadomel7mes8men4n4 5e nyawo gb4 to d4lélewo nu tsitsi, l7mes8men4nyawo dodo 2e `g4 kple d4dam4nu viviviwo `u d4 w4w4 me.

1

D$N$ LA %E GOMEKP$KP$WO Gomekp4kp4 le d4n4 la si be te5e ka ke wòle h7 la, ele be woada d4 n1 nyuie. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be wòanya nu tso d4 si lém wòle, d4a dada kple kuxi siwo ate `u ado mo 2a le d4a dada me la `u, negbe le af4ku/nu makp4m4na, siwo ate `u aw4e be d4n4 la mate `u aw4 2o2o a2eke tso e2okui `u o, eye wòahi7 be woakp4 egb4/ada agbe le e`u kaba la me. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be wòanya nu tso d4dada n1 5e m4nu bubu(wo) kple d4y45e bubu siwo le L7mes8d4dzikp4d4w45e la 5e kp4kpl4 te la `u, ne nu siawo ate `u aw4e be woada d4 la n1 nyuie wu. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be wòadze si l7mes8d4w4la siwo kat7 le d4a dam n1 kple ame bubu siwo aw4 d4 tso d4dada n1 5e w4nawo `u la, kpe 2e sukuviwo, hehex4lawo kple d4w4la bubuwo `u. Ne wobia tso d4n4 la si be wòakp4 gome le nug4mekuku w4na a2e me le nume2e2e n1 v4 megbe la, `us8 le esi be wòal- alo agbe. D4n4 la ate `u adzudz4 gomekp4kp4 le nug4mekuku w4na a2e me 6e sia 6i si wòl- la. Gomekp4kp4 le d4n4 si gbe be yemakp4 gome le nug4mekuku w4na a2e me o, alo dzudz4 nug4mekuku w4na a2e w4w4 la si be woats4 beléle adodoea n1 le d4dada n1 me. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be ame bubu a2eke man4 anyi hafi wòakp4 24kta, woadoe kp4, woado abui n1 alo ana atikee o. Ne ehi7 be woaz7 nutsotso siwo ku 2e d4n4 la `u le nufiafia alo takpekpewo me la, ele be d4n4 la nada asi 2e edzi hafi. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be nutsotso siwo kat7 ku 2e e`u la nan4 6a6la, eye mele be woana ame bubu a2eke nanya nu tso wo `u o, negbe dzaa d4n4 la alo ame si le ete5e la da asi 2e edzi hafi, ne wohi7 na nutsotso ma le se nu alo ne e`ud4w4w4 a2e vi na amewo/duk4a. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be wòanya nu tso se kple 2o2o siwo le d4y45e siwo wòyina la `u. Woa2e 2o2o siwo dzi woaz4 2o le nutsotsonana tso `udzedzemakp4makp4 `u kple mas4mas4wo 2e2e 2a 5e nyawo me na d4n4wo alo wo te5en4la siwo dze la. Ele be woa2e k4dzifewo/d4y4fewo, m4 siwo nu woaxe feawo le kple fe bubu siwo woagaxe la 5e nyawo me na d4n4 la do `g4 na d4dada n1. Ne d4y45e a2ewo li, siwo womexea fe le o la, ele be woana d4n4 la nanya. Gomekp4kp4 le d4n4 la si be woakp4 eya amea kple e5e nun4amesi siwo wòts4 va d4y45ea la ta woan4 dedie.

2

Gomekp4kp4 le d4n4 la si be ne el- la, ate `u atr4 e5e susu tso d4dada n1 5e w4nawo `u.

D$N$ LA %E D$DEASIWO Ele be d4n4 la nase eg4me be enye ye5e d4deasi be yean4 l7mes8 me, eya ta ele be wòaw4 2eka kple l7mes8d4w4lawo blibo. Enye d4n4 la 5e d4deasi be:

Wòana nutsotso nyuit4 tso nu si le ew4m la `u, be edodo kp4, d4dada n1, a2a`u2o2o n1 kple kpekpe2e`u si hi7 la nanae 5e nyawo nats4 af4. Ne nya a2e me mek4 na n1 nyuie ku 2e e5e l7mes8men4n4 alo d4dada n1 `u o la, wòabia woa2e eme n1. Wòaw4 2e 2o2o siwo ku 2e d4dada n1 `u la dzi, eye wòana nutsotso tso kuxi bubu siwo ado mo 2a la `u, eye wòan4 d4y45e la yim le `keke siwo woa2o n1 la dzi. Ne kuxi a2ewo do mo 2a le d4dada n1 alo a2a`u siwo woa2o n1 dzi w4w4 me la, wòana nyanya l7mes8d4w4lawo. Wòax4 nutsotso siwo kat7 hi7, siwo ku 2e d4dada n1 5e w4nawo `u la, kpe 2e fe siwo kat7 wòaxe la `u. Wòanya nu tso d4lélewo nu tsitsi, l7mes8men4nyawo dodo 2e `g4 kple d4dam4nu viviviwo `u, eye ne ehi7 la, wòana 24ktawo/d4`utinunyalawo nana kpekpe2e`u si hi7e la kaba. Wòadzra e2okui gb4 2o wòan4 dzadz1e 6e sia 6i be wòado l7mes8men4nyawo 2e `g4. Wòaw4 2e d4n4 bubuwo kple l7mes8d4w4lawo 5e gomekp4kp4wo 5e 2o2owo dzi. Wòakp4 egb4 be d4y45e la 5e nun4amesiwo le dedie.

De dzesii be: D4n4wo 5e gomekp4kp4 kple d4deasi siawo yi na ame siwo dze an4 2eviwo kple d4n4, siwo mate `u aw4 2o2o a2eke le wo 2okuiwo si o la te5e h7.

Le l7mes8d4w4w4wo kat7 me la, ele vevie be woade bubu d4n4 la `u, eye woaw4 nu siwo ado dzidz4 n1 la.

3